Hollands Maandblad. Jaargang 1987 (470-481)

Geen spoor van kwaadheid
K. van het Reve

In de jaren zestig vormden Dick Hillenius en ik samen een soort van adviesredactie van het Hollands Maandblad. We waren geen echte redacteuren. We hadden niet het recht iets af te wijzen of op te nemen. Dat was ons geloof ik wel aangeboden, maar dat wilden wij geen van beiden. We gaven alleen terechtwijzingen aan de redacteur. Daartoe kwamen wij één keer per maand bijeen, beurtelings bij de redacteur, bij Dick of bij mij. De bedoeling was, dat op die bijeenkomsten de voor het volgend nummer beschikbare stukken werden doorgezien en beoordeeld. Daar kwam weinig van terecht, want op de dag dat we bijeenkwamen waren de stukken die tenslotte in het maandblad zouden komen nog niet gearriveerd. ‘Brandt Corstius heeft een stuk beloofd’, zei Bert dan. ‘Er is een stuk onderweg van Pen, en verder komen er nog gedichten van Vroman.’ De grote stapel kopij die Bert ons op die bijeenkomsten voorlegde bestond voornamelijk uit stukken waarvan eigenlijk al bij voorbaat vaststond dat ze niet geplaatst zouden worden.

Ik denk dat het zo wel altijd zal gaan bij een tijdschrift. Er zijn een aantal plaatsbare stukken, maar dat zijn er niet genoeg om het nummer vol te krijgen. De overgebleven ruimte moet worden gevuld met een keuze uit de minder plaatsbare stukken. Over die keuze werd getwist. Stukken waar wij weinig aan vonden wilde Bert opnemen. Wij ontrieden hem dat ten sterkste, maar wij hadden makkelijk praten. Op ons drukte niet de taak dat blad iedere maand weer vol te krijgen.

De meeste tijd spraken we trouwens niet over die ter tafel liggende stukken, maar over andere dingen, ik weet niet meer welke. Ik heb een keer een hele vergadering op de band opgenomen. Dat bandje moet ergens zijn, maar waar.

Soms vertelde Dick over Spanje, waar hij 's zomers per auto heenging. Hij was erg op dat land gesteld, en twee dingen maakten diepe indruk op me. Het ene was, dat hij naar Spanje reed zonder autokaart. Als ik het me goed herinner keek hij in zijn zakagenda waar Spanje ongeveer lag en dan reed hij naar het zuiden, net zolang tot hij in Spanje was. Hij las veel over dat land en het tweede ding dat grote indruk op me maakte was dat hij een keer over de Spaanse burgeroorlog zei: als je er op terugkijkt weet je eigenlijk niet welke van de twee partijen je de overwinning moet toewensen.

Hij had de negentiende-eeuwse gewoonte om, zonder dat hij linguist was, etymologieën te bedenken. Die raakten vaak kant noch wal. Hij zag er geen been in om laat ons zeggen verband te zien tussen de twee Nederlandse woorden ‘pad’, waarvan het ene een dier en het andere een weg aanduidt. Hij was in staat een redenering op te zetten vol-

[p. 15]

gens welke die twee woorden ‘eigenlijk’ hetzelfde betekenden.

Zo luisterde hij een keer naar een toespraak van de toen al heel oude Abel Herzberg, die van een bepaald iemand zei dat hij een ‘am horets’ was, letterlijk ‘man van het land’, dat wil zeggen iemand die meepraat over dingen waar hij geen verstand van heeft. Dick legde onmiddellijk verband tussen het joodse ‘am horets’ en het Amsterdamse ‘ouwehoer’. Ik heb die etymologie toen voorgelegd aan drie beroemde taalgeleerden: Carl Ebeling, Aert Kuipers en Tamaz Gamkrelidze. Zij zagen er alle drie wel wat in. Hierbij wil ik aantekenen, dat vooral de Georgiër Gamkrelidze hier als een deskundige moet worden beschouwd, omdat hij zich op diezelfde avond onderhield met een der aanwezigen in het Arabisch.

Dick was heel vriendelijk, verdraagzaam en welwillend. Hij was een groot bewonderaar van Chris van Geel. Veel mensen zijn geneigd een zekere verontwaardiging te tonen als een bewonderd schrijver of componist in hun bijzijn wordt geringschat. Dick niet. In zo'n geval gaf hij hoofdschuddend en glimlachend te kennen dat hij het niet met je eens was. Geen spoor van kwaadheid of irritatie als je bijvoorbeeld liet merken dat je het met die Van Geel niet zo'n vaart vond lopen. Hij nam het je niet kwalijk als je niets van dieren wist, of geen aardigheid had in Satie of Nabokov.

Hij spotte nooit met andermans domheid. Ik ving een keer een pad in de buurt van het kampeerterrein van Smolensk. Ik deed hem, op aanwijzingen van Dick in een jampotje, zonder water of eten, met uiteraard luchtgaatjes in de deksel. Een paar weken later leverde ik die pad bij hem af in Drenthe. Hij vertelde me vriendelijk lachend dat die pad van precies dezelfde soort was als de padden die je in de Watergraafsmeer kunt aantreffen.

Wij waren het niet eens over de evolutie. Hij geloofde aan Darwin, ik niet.

Nooit heb ik aangenamer met iemand geredetwist. We deden dat een keer in het openbaar. De darwinisten van het soort waar Dick toe behoorde geloven dat bijvoorbeeld dieren oren hebben om mee te horen, en dat ze die oren gekregen hebben door iets wat zij ‘natuurlijke selectie’ noemen: een door willekeurige mutatie ontstaan paar oren biedt de dieren die dat hebben voordelen boven andere dieren, die bijvoorbeeld hun vijanden niet aan kunnen horen komen. De dieren met oren winnen dan de strijd om het bestaan en de dieren zonder oren sterven uit. Tegen deze theorie zijn allerlei bezwaren in te brengen, en een van die bezwaren is de zogenaamde oersoep. Biologen, had ik ergens gelezen, menen dat er heel vroeger geen verschillende planten en dieren bestonden. Er was alleen maar een soep van eencellige wezens, en uit die soep zijn de soorten ontstaan. Waarom is die oersoep niet zo gebleven? vroeg ik. Daar wist Dick zo gauw geen antwoord op, en dat zei hij ook. Daarmee bewees hij dat hij een echte man van de wetenschap was, dat hij er niet op uit was het debat te winnen door gauw een tegenwerping te bedenken.

Als ik aan hem terugdenk lijkt het of hij altijd lachte en altijd vrolijk was. Of dat werkelijk zo was weet ik niet, want ik heb hem te weinig ontmoet.