Hollands Maandblad. Jaargang 1987 (470-481)

[p. 14]

Nachtelijk gesprek
J.M.A. Biesheuvel

Doctor Johan Hoogstrate werkte nu al twee jaar aan het Hof als huisleraar, hij had een eigen kamer, zij het een kleine, in een afgelegen hoek van het grote gebouw op het Noordeinde in Den Haag. Johan had natuurkunde gestudeerd en daarin zijn doctoraal examen aan de universiteit behaald, maar hij had ook klassieke talen gestudeerd en daarin had hij niet alleen een doctoraal behaald, maar hij was op het onderwerp ‘De stijlmiddelen van Horatius’ summa cum laude gepromoveerd. Daar hij goed was in zijn moderne talen, en omdat hij er stevig en gezond uitzag en blijkbaar goed met kinderen om kon gaan had de oude Gribaldus hem graag aangenomen als leraar voor zijn kinderen. De koning, Gribaldus de vierde, en zijn vrouw Anna Marie hadden vier kinderen, drie dochtertjes die nog op de lagere school zaten en een zoontje, de kleine Gribaldus, die al in de eerste klas van het gymnasium zat, als alles goed ging zou hij zijn vader opvolgen als koning.

Op een novemberavond, er viel natte sneeuw, stond Hoogstrate nog om half één in de nacht voor zijn raam en tuurde naar buiten. Hij had vanavond geprobeerd te lezen, maar het was hem niet gelukt. Hij had een gezellig kamertje, hij had het zo weten te regelen dat hij allerlei spullen van zijn vader en moeder mee had kunnen nemen. Hij werkte op een stoel van zijn vader, het bureau was van zijn vader geweest, de boekenkast was van zijn vader en moeder geweest, het bed had zijn vader nog voor hem getimmerd toen Johan zestien jaar was. De boekenkast was gevuld met de lievelingsboeken van Hoogstrate en op het bureau stonden teer beminde kleine spulletjes. Er waren ook veel prenten in de kamer, soms een beetje gewaagde plaatjes want Hoogstrate was nog vrijgezel.

Hij zuchtte diep, hij had zorgen. De laatste tijd kon hij niet zo goed werken omdat het prinsje hem maar dwars zat. Ja, die kleine zat hem op een heel gemene manier dwars. Zo kwam het dat Hoogstrate niet zo goed kon denken en lezen. Alleen de diepe klacht van Job uit de Bijbel stond hem wel aan. Het lesgeven, dat ging nog wel, maar van muziek genieten of een prettig boek lezen, daar was het in tijden al niet van gekomen. Het was nu kwart voor één. Het koninklijk paar was met de auto naar Brussel, daar zouden ze vandaag een bezoek afleggen. Maar de mensen op het paleis Noordeinde verwachtten hen nu toch ieder ogenblik terug. Een lakei kwam de kamer van Hoogstrate binnen. ‘Ze komen eraan’, zei deze, ‘wilt u echt nog aangediend worden en is de zaak dan echt zo dringend?’. ‘Het is voor mij een verschrikking’, zei Hoogstrate, ‘voor mij is het heel dringend, de koning en de koningin zullen nog wel een kwartiertje of een half uurtje voor me hebben.’ ‘Midden in de nacht?’, vroeg de lakei. ‘Midden in de nacht’, zei Hoogstrate beslist. De bediende haalde zijn schouders op en verdween door de halfduistere gangen. Hoogstrate sloot zijn deur en ging vijf minuten op zijn bed zitten. Toen werd er geklopt en de kleine Gribaldus kwam binnen. In zijn armen torste hij een kist, hij keek Hoogstrate sluw, gemeen en slim aan en zei: ‘Nou heb ik helemaal wat leuks voor je.’ ‘Ik gebied je mij met “u” aan te spreken en niet met “je”’, zei Johan, ‘wat dacht je wel, kleine prins, wij zijn niet op dezelfde school geweest, samen bedoel ik.’ De kleine prins kwam toch nader met zijn kist die hij ver voor zich uithield. ‘Maak dit eerst maar eens open’, zei hij. Hoogstrate bekeek de kist, hij was van ruw hout, er zaten hier en daar gaten in. Uit de kist kwam een zacht geloei afgewisseld door een zacht gepiep, de stank in de buurt van de kist was niet om te harden. De lakei kwam weer binnen en zei toen hij de kleine prins zag: ‘Wat doet die nog zo laat op uw kamer, meneer Hoogstrate? De prins had allang in bed moeten liggen.’ ‘Hij heeft ook in bed gelegen, naar alle waarschijnlijkheid, maar is er alleen maar uitgekomen om mij weer dwars te zitten’, merkte Hoogstrate op. De bediende zei: ‘De koning en de koningin zijn zojuist gearriveerd en verwachten u over precies een half uur.’ ‘Dan is het zes voor half twee’, zei Hoogstrate bedenkelijk, ‘ja, dat is toch merkwaardig laat, maar het moet nu eenmaal zo zijn, gaat u maar weg, ik merk wel of ik ontslagen word

[p. 15]

of niet.’ De lakei zuchtte en snoot zijn sneus. ‘Doet u toch geen domme dingen meneer’, zei hij, ‘u weet dat het hele personeel op u gesteld is, ja eigenlijk van u houdt en de kleine prinsesjes, wat zullen die het verschrikkelijk vinden als u weggaat, wat vindt u ervan klein Gribaldus?.’ De kleine prins giechelde en zei: ‘Ik zou het niet leuk vinden als meneer Hoogstrate wegging, wat mij betreft blijft hij nog jaren, ik heb nog nooit zo'n grappige leraar gehad.’ Hoogstrate wrong zich zijn handen, zijn botjes kraakten ervan, hij was wanhopig. ‘Donder op’, schreeuwde hij tegen de kleine prins, ‘en kruip onmiddellijk uw bed weer in, wat zijn dat voor streken om mij midden in de nacht lastig te vallen en wat heb je daar voor een dier?’

‘Een bunzing’, zei de kleine Gribaldus, ‘ik wilde hem u alleen maar even laten zien.’ Het drong blijkbaar ineens tot de prins door dat zijn vader en moeder er waren en hij vloog met zijn kist en het dier erin onder de armen naar zijn kamer. Een verschrikkelijke haast niet uit te houden lucht bleef achter in de kamer, het was een verpestende stank, de ramen moesten open. De lakei en de huisleraar gingen op het bed zitten, ze keken elkaar aan en het volgende gesprek begon:

‘Wat is er dan precies aan de hand?’

‘Dat weiger ik te vertellen.’

‘Heeft het iets met de kleine prins te maken?’

‘Dat zeg ik u niet.’

‘Maar u beseft toch wel dat het hoogst ongebruikelijk is om koning Gribaldus en zijn vrouw in het holst van de nacht lastig te vallen? Dat gaat u uw kop kosten, u vliegt de laan uit. Bevalt het werk u ineens niet meer, wilt u misschien een meer luxueuze kamer, want u zit hier toch een beetje armoedig voor een geleerde.’

‘Ik zit hier prima, maar zeg eens Vincent, zou je niet even naar de kamer van de prins willen gaan om te zien of hij werkelijk in bed ligt?’

‘Nee dat doe ik niet’, zei de lakei lijzig.

‘Er moet iets op gevonden worden.’

‘Waarop dan?’

‘Ik zeg je toch dat ik dat niet zeg, het is verschrikkelijk, stel je voor, het is met een levende paling begonnen.’

‘Bent u wel goed snik, meneer Hoogstrate, voelt u zich goed, wilt u de koning en zijn vrouw soms midden in de nacht aanspreken over een levende bunzing en een levende paling?’

‘Het sneeuwt buiten.’

‘Ja natte sneeuw, wat moet hier van komen?’

‘Daar hoef jij je toch toch niet druk om te maken Vincent, zeg eens heb jij nog iets te roken?’

‘Ik heb vandaag een kleine sigaar gevonden.’

‘Mag ik die hebben?’

‘Vanzelfsprekend, als ik u daar een plezier mee doe, er is natuurlijk iets met het prinsje aan de hand. God, wat hangt daar een raar prentje, de borsten van die vrouw hangen helemaal bloot, dat is toch niets voor een huisleraar, komt het prinsje hier vaak?’

‘Haast nooit, ik praat liever niet over die dingen.’

‘Maar waar gaat het dan toch om?’

‘Lekkere sigaar, ik geloof dat het onderhand mijn tijd is, blijf je hier Vincent terwijl ik me verkleed of ga je weg, ik moet toch op tijd zijn.’

‘God zij met u, ik verdwijn dan maar, maar haalt u alstublieft geen rare dingen uit.’

‘Rare dingen? Ach je moest eens weten Vincent wat voor vreemde dingen ik de laatste tijd heb gadaan.’

‘Maar meneer, is het heus?’

‘Waarachtig, ga nu maar, ik red me wel.’

De lakei verdween naar zijn kamer en liet Hoogstrate achter. Hij keek nog even uit het raam. Het was nog steeds aan het sneeuwen. Het was nu ijskoud in de kamer, maar omdat het nog alsmaar zo stonk, besloot de leraar om de ramen open te laten staan. Vlug kleedde hij zich uit, alle kleren en ondergoed wierp hij op het bed, hij waste zich tot hij fris was als een eekhoorntje in de regen op een hoge tak van een eenzame, haast kale boom in de wind. Toen trok hij zijn beste kleren aan en liep sjokkend door de halfduistere gangen van het paleis op weg naar de huiskamer van de koning en de koningin. Voor de deur stond een soldaat. ‘De koning schijnt een beetje boos op u te zijn’, merkte de soldaat op, ‘wilt u echt naar binnen? U bent toch niet iemand als de minister uit de oorlog, meneer Hoogstrate, dat u in het holst van de nacht de koning en de koningin kan gaan lastig vallen?’ ‘Laat mij nu maar naar binnen gaan’, zei Hoogstrate. De soldaat slaakte een diepe zucht en zei: ‘Dat loopt niet best af voor u meneer’ en toen wierp hij inderdaad de deur open. Hij riep daarbij: ‘Het aangekondigde bezoek van de huisleraar Hoogstrate aan het Koninklijk paar!’

Gribaldus de vierde en zijn vrouw zaten om de huiskamertafel onder een gezellige lamp die recht boven de tafel hing. Ze hadden hun pyjama en nachtgewaad al aan, maar daaroverheen hadden ze ochtendjassen aangetrokken, prachtige fluwelen jassen met hermelijn. De kronen en de scepter lagen midden op tafel. De koning zat nog wat Belgische muntjes te tellen. ‘Heb jij nog buiten-

[p. 16]

lands geld?’, vroeg hij zijn vrouw, toen ontwaarde hij ineens Hoogstrate die in de hoek van de kamer stond en zachtjes mompelde, ‘Vergeeft u mij mijn nachtelijke inval majesteiten’. ‘Als het echt dringend is, kom dan aan tafel zitten en neem onze vreemde kledij niet kwalijk’, zei de koning met een glimlach naar zijn vrouw. ‘Wat is er nu eigenlijk aan de hand?’. ‘Ik zal proberen het kort te houden’, zei de huisleraar. ‘Ik heb hier in het paleis een heel gezellige kamer, hij is helemaal naar mijn smaak ingericht en ik heb er alle boeken die mij bevallen, ik slaap alleen niet zo best. Het lesgeven aan uw dochtertjes bevalt mij heel goed en het werk met de kleine prins beviel me ook uitstekend tot op een zeker ogenblik.’

Het leek of de koning en koningin kwaad werden. ‘U bent nu toch niet gekomen om kwaad te spreken over Gribaldus?’, vroegen ze.

‘Geeft u mij een kort ogenblik’, zei Johan en ging breedsprakig verder, ‘ik kom uit een eenvoudig milieu, mijn vader en moeder hadden alleen hun kleine boerderij, ver van het Hof, ver van de generaals en de ministers, u begrijpt dus dat ik blij ben dat ik ben hier gekomen, dat ik hier werk heb gekregen. Het is mij altijd een groot plezier geweest om uw kinderen les te geven majesteiten,’ ‘Zeg nu maar even meneer en mevrouw’, zei de koning. ‘Goed meneer’ zei Johan, ‘het zou voor ieder mens heerlijk zijn om hier te werken. Ik heb veel gestudeerd en ik kan mijn taak van het lesgeven makkelijk aan. Ik was volmaakt tevreden met mijn werk, temeer daar het me niet meer kostte dan vier à vijf uur per dag en dan konden uw kinderen het nog niet bijbenen.

's Avonds zat ik altijd naar mijn platenspeler te luisteren of te lezen, het was een heerlijke tijd. Maar nu komt het, ik ben vrijgezel en een man wil ook wel eens wat. Al die tijd dat ik hier werkte heb ik afgezien van de omgang met vrouwen. Een verloofde heb ik niet en een meisje van lichte zeden heb ik al die tijd in Den Haag niet bezocht. Maar ja, ik ben een man en soms zat ik hele avonden te smachten naar een vrouw.’ ‘Had dat dan gezegd’, zei de koningin, ‘daar was toch wel iets op te vinden geweest, zoekt u zich een vrouw, op uw verloving zullen wij aanwezig zijn, treed snel in het huwelijk en uw vrouw is ook welkom in het paleis.’ ‘Ik dank u hartelijk voor uw clementie’, zei Johan, ‘ik wist beslist niet dat de zaken er zo voor stonden.’ ‘Maar waar gaat de zaak nu eigenlijk over’, wilde de koning weten. ‘Ik zat te verlangen naar een vrouw, ik had een opwindend boek gelezen, het was een meinacht, de nachtegaal jubelde in het struikgewas, het was een warme en zoele avond en ik was zo alleen op mijn kamer. Ik kreeg ineens trek want ik dacht dat ik de lucht van pannekoeken rook, het was twee uur in de nacht. Ik ging op mijn tenen naar de keuken en daar stond achter het fornuis Mirabelle.’ ‘Die slet’, zei de koningin, ‘die hebben we allang ontslagen.’ ‘Daar gaat het met uw welnemen nu niet om majesteit’, zei Hoogstrate, ‘ik vond het een lekker stuk, een prachtig meisje, aanlokkelijk, verleidelijk, ze stond over het fornuis gebogen, ik zag haar haar, het kokette witte mutsje op het krullerige bruine haar, ze keek mij aan en ik keek haar in haar lieve ogen, ik zag haar donkere ogen, ze is een echte verleidster.’ ‘Vertel mij niets’, zei de koning. ‘Hoe bedoel je dat?’, vroeg zijn vrouw. ‘Nou, ik heb mijn ogen niet in mijn zak’, antwoordde hij. Hoogstrate ging door; ‘ze was gehuld in een zwart jurkje, een kort jurkje met een klein wit schortje voor haar buik, ze droeg hoge zwarte schoentjes, van achteren zag ik de kuiltjes tussen het boven en het onderbeen. Het was zo liefelijk, het was gewoon het meisje van mijn dromen, ik had haar pas twee of drie keer gezien in het paleis. Ze keek mij giechelend aan en riep: ‘Hete pannekoeken, als ze ietsje afgekoeld zijn, zijn ze heerlijk als je er gember en zure room op smeert, hete pannekoeken, ga je weg zwijntje, zwijntje van me.’ Ze likte zich de lippen af. Ik wist wat ze bedoelde en ik pakte haar van achteren beet. Nu ja, om eerlijk te zijn, ik bracht haar kleding wat in het ongerede en juist op dàt ogenblik, midden in de nacht kwam de kleine Gribaldus binnen. Hij grinnikte. Hij soebatte om een pannekoek en kreeg er een. Hij zag mij blozen. Ik rende weg. En ik sliep slecht.

De volgende dag gaf ik de kleine prins zijn les in het eenvoudigste latijn. En toen zei hij ineens: ‘Wat ik vannacht heb gezien kan ik aan pappa en mamma verklappen.’ ‘Ja’, zei ik, ‘dat zou je kunnen doen, maar dat doe jij natuurlijk niet he kleine? Zal ik je voortaan wat makkelijker lessen geven?.’ Hij peinsde een hele tijd en toen zei hij: ‘Ik kan het makkelijk eens tegen moeder of tegen vader zeggen’. Ik werd bang. Twee dagen later begon hij me lastig te vallen. Hij kwam met een levende paling aan. Personeel was er niet in de buurt, hij had het handig uitgezocht. ‘Opeten die paling’, zei hij, ‘opeten die levende paling, anders verklap ik het.’ ‘Maar wat een rot kereltje’, zei de koning, ‘dat is nou echt een gemene streek van hem.’ ‘Zeg jij nou niets’, merkte de koningin op, ‘zoiets zou jij ook in je jeugd hebben gedaan.’ ‘Ja, maar daarom kan dit nog niet door de beugel’, zei Gribaldus. ‘Hij begon me te chan-

[p. 17]

teren’, zei Hoogstrate, ‘op een vreselijke manier en altijd deed hij het zo dat het personeel en u beiden er niets van konden merken.’ ‘Wat is er dan nog meer gebeurd?’, vroeg de koningin met een glimlach. ‘Hij heeft u voor een klein vergrijp wel flink te grazen genomen geloof ik.’ ‘En of mevrouw’, beaamde de huisleraar. ‘Hij heeft me een keer gedwongen om samen met hem in een hofauto plaats te nemen en van hier tot Amsterdam en weer terug tegen het verkeer in te rijden. Hij heeft me een keer geprest om uit het raam van mijn kamer te springen. De brandnetels stonden drie meter lager erg hoog. Ik kwam er midden in en heb me verschrikkelijk gebrand, temeer daar ik in tenniskledij was. Op een keer komt hij bij me met een kompas. Hij zegt zachtjes: “De ladders staan klaar”. Ik antwoord zachtjes: “Hoezo kleine prins?” Hij glimlacht en zegt: “Als we van hier precies naar het Noordwesten gaan komen we aan het strand? Ik bedoel, door de tuinen en over de daken van alle huizen die we maar tegenkomen?”. Zo zijn we een hele nacht bezig geweest met klimmen en dalen op die ladders, soms beefde ik van angst, ondanks het feit dat hij me zo dwars zat, dat de kleine prins wel eens kon vallen, maar hij is heel behendig. Het is allemaal gebeurd, en nu nog geen half uur geleden kwam hij bij me met een levende bunzing, ik weet niet wat hij nu weer verzonnen heeft’.

‘Het is gewoon belachelijk’, zei de koning, ‘vind jij het niet door en door gemeen van onze kleine, had jij dat nu ooit gedacht van Gribaldus?.’ ‘Het is een rotstreek’, zeiden zowel de koning als de koningin, ‘zoiets mag niet voorkomen.’ ‘Als hij klikt, geef ik hem op zijn donder. Hij krijgt trouwens sowieso op zijn donder, met een stok op zijn blote billen krijgt hij’, zei de koning en wàt hij ons ook vertelt van de geschiedenis in de keuken, mijn vrouw en ik zullen staande houden dat u over een beetje beslag bent uitgegleden en dat u zich toen hebt op getrokken aan de benen van de kleine Mirabelle, en dat daarbij een beetje bloot been tevoorschijn kwam doet er niets toe.’ ‘Eerlijk gezegd was ik bezig haar te kleine broekje uit te trekken, een heel karwei’, merkte Johan op. ‘Doet er niets toe’, zei de koning, ‘op zulke dingen let een kind niet, daar hoort hij niet op te letten. Ik zal hem wel eens goed te grazen nemen. Maar u was natuurlijk bang dat u ontslagen zou worden als ik de geschiedenis zou vernemen, wel?’ ‘Dat is toch een beetje slap van u, meneer Hoogstrate, weest u

[p. 18]

voortaan wat mannelijker en zoekt u een vrouw.’ Daarop begonnen de koning, de koningin en Hoogstrate heel hard en ontstuimig te lachen. De koning liet whisky en warme worst halen en zo dronken en aten ze nog een half uurtje...

Heel gelukkig lag Hoogstrate die nacht in bed, het duurde even voor hij in slaap viel. ‘Ik begin morgen meteen met Laus Stultitiae voor te lezen aan de kleine donder’, dacht hij, ‘te beginnen bij de brief aan Morus’: ‘Toen ik op mijn paard uit Italië kwam op weg naar Engeland, waarde Morus, geen zin hebbende om al mijn tijd te verdoen met beuzelarijen en amusische gesprekken met reisgenoten en vooral inziend dat juist het zèlf denken de menselijke geest adelt.....’ ‘Dan zal ik uitroepen: “Nou waar staat het hoofdwerkwoord meneer Gribaldus?”, dan kan hij naar zijn vader of moeder lopen, honderd keer!, maar het is tevergeefs, het was allemaal een storm in een glas water. Wat dacht je nou, de majesteiten, de koning en de koningin zijn ook niet van steen. Ik zal hem in de loop van twee jaar de hele “Lof der zotheid” in het Latijn uit zijn hoofd te laten leren. God vergeve mij, wat heb ik die kleine prins gehaat, ik haat hem nog en behoorlijk ook, maar dat màg niet! God heb erbarmen, maak een vent van mij, niet te laf...niet te streng... Amen!’.