Hollands Maandblad. Jaargang 1987 (470-481)

[p. 34]

Wijk Bellestein
Jan Siebelink

Een nieuwe wijk aan de overkant van de snelweg. Negentigduizend inwoners. Tien keer zo groot als het oude dorp.

Een stad op zichzelf, met flats, grijze wanden van beton op pleinen van asfalt, een landschap van wegen, bruggen, parkings, en de grote plasticfabriek, waar het industrieterrein begint. Hier is men ver van de bossen, ver van de zee, ver van de mensen, want het lijkt of de wijk op deze namiddag een verlaten stad is. Misschien is er in werkelijkheid wel niemand in die grijze flats met de duizenden vierkante ramen, niemand in de trapportalen, liften, souterrains, niemand ook op de grote parkeerterreinen waar maar weinig auto's staan.

Soms, een schim vluchtend tussen de hoge muren, op weg naar de milkbar ‘Goofy's Corner’. Er zijn hier geen café's, geen bars, geen bioscopen.

Soms ondanks de mist, zie je de hemel. Soms, een vliegtuig, ontsnapt uit de wolken. Soms, kinderen. Ze spelen. Maar nooit lang. Er zijn hier geen vogels, geen muggen, geen muizen. Soms een lieveheersbeestje, verdwaald op een van de balkons.

Of, wanneer het donker wordt, het geluid van motoren, dat snel dichterbij komt. Tien, twintig Honda's MT en Yamaha's en Kawasaki's. Ze zigzaggen met grote snelheid tussen geparkeerde auto's door, draaien rondjes om een lantaarnpaal. De motorrijders dragen jacks van zwart leer, hun helmen zijn oranje, hun neergeslagen vizier van plexiglas. Het lawaai dat de machines maken weerkaatst tegen de betonnen muren, loeit in de nauwe doorgangen naar het winkelcentrum.

Maar ineens zijn ze weg. Soms gaan ze tot voorbij de laatste flat, verhogen hun snelheid waar de plasticfabriek staat. Een lange jongen rijdt voorop. Lang blond haar komt onder zijn helm uit, waait op in de wind. Hij is de enige die een pilotenjack draagt. De anderen rijden in zijn spoor. Hun jacks bollen van achteren op als ze met hoge snelheid een scherpe bocht ingaan, die ‘De Klomp’ wordt genoemd.

Maar ineens kunnen ze ook weer terug zijn. Een angstaanjagend geluid, omdat het van alle kanten tegelijk komt. Onbegrijpelijk, bijna bovennatuurlijk. Ze flitsen voorbij in de vitrine van een winkel. Silhouetten in een cowboyfilm.

Vandaag is de wijk nog leger. Het is Tweede Kerstdag. Er staat een koude wind, die opklimt tegen de muren. Het witte licht van de wolken schittert in de ruiten.

Hier loopt Nilgün, zonder op te kijken. Ze is groot en slank voor een Turks meisje, vooral met haar broek van zwart velours en rode bottines met hoge hakken. Ze draagt een jack van wit plastic over een roodwit gestreepte trui. Ze heeft lang donker haar, in een paardestaart bij elkaar gebonden. In haar oren draagt ze grote metalen ringen. De wind waait stof op en ze maakt zich klein in haar plastic jack, houdt de kraag met haar rechterhand dicht en steekt haar linker in de achterzak van haar broek, op haar bil.

Er is zoveel stilte nu dat ze het geluid van haar hakken tegen de muren, tot in de kelders hoort weerklinken. Soms probeert ze zichzelf in de ruiten van geparkeerde auto's te zien. Ze buigt een beetje haar hoofd, maar loopt door. Soms, in de kleine convexe spiegels, ziet ze haar silhouet, haar lange benen, haar kleine gezicht met het donkere haar. Dan wordt het gezicht dikker, groter, tot het zich vervormt, ver uit elkaar staande ogen, lange neus... Anders zou ze gelachen hebben om dat groteske van zichzelf. Nu is de angst te sterk en probeert ze weer snel haar echte gezicht terug te krijgen, haar echte lichaam, door haar ogen te sluiten.

Ze weet niet waarom ze zo'n behoefte heeft om zichzelf te zien. Nu loopt ze op een echte spiegel toe, in een salon de coiffure. Ze staat stil en ze kijkt lange tijd naar zichzelf, begerig, zonder te bewegen, bijna zonder adem te halen, haar ogen gefixeerd in de ogen van de ander, tot ze er duizelig van wordt.

Vandaag heeft de zon niet geschenen. Er zijn de hele dag grijze wolken geweest. Maar ze voelt dat het donker gaat worden. Ze wil niet naar huis. Thuis, dat is de huiskamer met de te smalle muren, dat is de grote bank met de vierkante losse kussens, dat is ook het geschreeuw van de buren, het lawaai van vaatwerk.

Nilgün is eenentwintig. Al vanaf haar zes-

[p. 35]

tiende woont ze met haar Hollandse vriend samen. Hij is ouder dan zij en werkt op de plasticfabriek. Ze wil nooit meer naar hem terug. Ze denkt zo sterk aan hem dat ze haar wenkbrauwen fronst en een paar woorden mompelt, zonder goed te weten wat, een belediging misschien.

Ze denkt ook aan haar moeder en haar zusjes, die in Duitsland wonen, maar ze heeft al jaren elk contact met hen verloren. Ze was drie jaar toen ze uit Turkije vertrok met haar familie. Haar vader is overleden.

Ze denkt niet werkelijk aan dit alles, maar ze neemt in zo'n hoog tempo beelden, geuren en klanken waar, dat het een moment de flats met de identieke ramen verduistert.

Dan staat ze stil voor ‘Goofy's Corner’. Ze duwt de glazen deur open, ruikt de geur van koffie, vanille, sigaretten. Er zijn geen klanken in de milkbar. Op de Kerstdagen zijn de mensen thuis of bij familie. Er is alleen de baas van de milkbar, een zware man met een bril, die op een kruk achter de toonbank een krant leest. Hij leest zijn krant met zoveel aandacht dat hij zelfs niet op haar let als ze binnenkomt en aan een van de plastic tafeltjes bij het raam gaat zitten. Wat zou hij met zoveel aandacht lezen? Maar Nilgün denkt daar zelfs niet aan, het laat haar koud. Zelf leest ze nooit kranten. Ze maakt elke dag het huis schoon, ze kookt eten. Soms luistert ze naar muziek, soms zet ze 's middags de tv aan. Na het boodschappen doen drinkt ze hier koffie. Ze zorgt er altijd voor dat ze thuis is voor haar vriend. Ze zit hier graag, met de ellebogen op het plastic tafeltje; ze houdt ervan om naar buiten te kijken. Naar de mensen die zwijgend passeren, naar de mannen die vaag glimlachen, naar de vrouwen die misprijzend naar haar kijken.

Dan is de baas van zijn kruk opgestaan. Hij loopt op haar toe.

‘Ik heb geen geld’, zegt Nilgün, ‘ik ben zomaar het huis uitgelopen, zonder handtas...’

‘Wat wil je drinken?’ vraagt hij.

‘Een espresso’, zegt ze. ‘Ik zal het morgen wel betalen. U kent me toch?’

Nu is het buiten donker geworden. In de lege straat, over de half lege parking, onder de grijze hemel, is het duister langzaam dichterbij gekomen, heeft zich geïnstalleerd. Soms passeert iemand, kijkt naar binnen, loopt door. Ze vraag zich af hoe laat het is. Ze durft het de baas niet te vragen. Ze drinkt van haar koffie. De man begint woord voor woord zijn krant te lezen alsof hij er niet in slaagt te begrijpen wat hij leest.

Dan komt Martine langs de milkbar, ze ziet Nilgün, zwaait met beide handen en stuift naar binnen. Martine is groter en zwaarder dan Nilgün, blond met een gezicht vol sproeten. Ze kennen elkaar omdat ze in dezelfde flat wonen. Soms ontmoeten ze elkaar in de disco ‘Tizoc’ in het oude dorp.

De baas van de milkbar staat weer op van zijn kruk en loopt op de beide meisjes toe. Martine bestelt een milkshake.

‘Goed’, zegt hij, ‘maar ik ga over tien minuten dicht’. Martine praat. Ze praat te veel, te vlug, maakt daarbij te veel gebaren; zo is ze altijd en dat verdooft Nilgün een beetje, vooral omdat ze sinds vanmorgen niets gegeten heeft en de hele middag al buiten heeft gelopen, in de eindeloze straten, over de bijna lege parkings, tot aan het industrieterrein, tot aan de snelweg, op de reusachtige pijlers. Ze begrijpt ook lang niet alles wat Martine zegt. Zal ze haar vertellen wat er vandaag thuis is gebeurd? Maar dan moet ze ook vertellen wat er elke maand, op elke vrijdag van de maand, 's avonds na het eten gebeurt. Ze schaamt zich daar niet voor. Ze is het gewend dat zij dat telefoonnummer moet draaien... Een half uur later zit hij met die vrouw op hun bank. Zij moet koffie schenken, zij schenkt later ook drankjes in en zij moet tegenover hen gaan zitten op de stoel naast de tv. Op elke eerste vrijdag van de maand krijgt zij de zeshonderdtwintig gulden van de bijstand. Zo'n vrouw kost driehonderd per uur. Ze blijft ruim twee uur. Dat gaat al jaren zo. Ze is er aan gewend. Vanmorgen, na de koffie, had hij haar gevraagd weer dat nummer te bellen. Het geld van de bijstand was al opgemaakt aan het begin van de maand. Dat zei ze ook tegen hem. ‘Maar jij hebt toch geld, Nilgün!’ had hij gezegd. ‘Jij bewaart geld in je klerenkast, waar ook al je papieren liggen.’ Ze had nog wat gespaard, ongeveer achthonderd gulden. ‘Maar daar blijf je van af’, had ze geroepen, ‘daar blijf je van af’, had ze geschreeuwd, ‘als je daar aankomt...!’ Maar hij had het geld en al haar papieren al in zijn handen gehad en had gedreigd: ‘Als je niet belt, verscheur ik al je papieren...’. Hij had gedaan alsof hij ze verscheuren wilde en ze had het telefoonnummer gedraaid. Daarna was ze het huis uitgelopen.

Martine zou natuurlijk zeggen dat ze niet meer naar die vent moest teruggaan en dat ze de politie moest waarschuwen. De politie zou ze nooit waarschuwen, die had hier niets mee te maken. Toen ze was weggelopen, was ze er zeker van geweest nooit meer naar hem terug te keren. Maar waar moest ze anders heen? Ze vond het ook niet erg dat die vrouw soms in hun huis kwam, maar hij had van haar spaargeld en papieren moeten afblijven.

Gelukkig is het nu helemaal donker buiten. De baas van de milkbar schijnt nog niet

[p. 36]

van plan te zijn onmiddellijk te sluiten. Hij leest nog steeds zijn krant, maar met minder aandacht. Steeds vaker kijkt hij in de richting van de beide meisjes. Als Nilgün toevallig opkijkt, ziet ze dat zijn blik op haar gericht is. Ze knijpt haar lippen stijf op elkaar om haar angst niet te laten ontsnappen. Haar keel wordt droog. Voor de winkels aan de overkant zijn de rolluiken neergelaten. De straat is leeg, de trottoirs zijn verlaten. Hoe kan alles zo kalm zijn, zo ver zijn?

‘Kom’, zegt ze plotseling tegen Martine, ‘we gaan weg. Betaal jij voor mij’. En zonder te wachten staat ze op en verlaat de milkbar.

Even later komt Martine naar buiten.

‘Wat heb jij? Wil je naar huis?’

‘Nee, niets’, zegt Nilgün. ‘Ja, ik...’. Ze haalt haar schouders op, zoals ze altijd doet wanneer ze geen zin meer heeft om met Martine te praten.

‘Nou goed, maar ik ga naar huis’, zegt Martine. Het lijkt of ze zich opeens bij Nilgün verveelt. Nilgün zou haar willen tegenhouden, ze maakt een gebaar...

‘Luister...’. Maar het is koud, de wind huilt langs de muren, ze weet niet wat ze zeggen moet. Martine trekt de kraag op van haar jack, maakt een gebaar met de hand en loopt haastig weg. Nilgün ziet haar naar de overkant lopen, de hal van de flat in gaan. Dan is Martine verdwenen.

Nilgün doet enkele passen om uit het licht van de milkbar te komen, loopt dicht tegen de muur van de galerij, zoekt beschutting tegen de kou. Ze rilt na de warmte van de milkbar. Boven de snelweg is de lucht rose. Er is geen geluid. Geen geluid dat iets betekent. Alleen het verre gegrom van auto's daarginds.

Ze is stil blijven staan, ze wil daar blijven, roerloos tegen de koude muur en naar de nacht kijken, naar de vage hemel, de verlichte ramen. En naar de auto's op de parking, in het licht van de lantaarns. Ze wil naar de verwarde geluiden uit de appartementen luisteren, die ze opvangt, en de kou voelen: de stem van een man, geschreeuw van kinderen, geblaf van een hond. Ze blijft lange tijd zo staan, roerloos tegen de muur, tot de kou haar benen, haar armen, haar schouders verstijft. Druppels vocht glinsteren op haar jack van wit plastic, op haar rode laarzen. De vrouw blijft altijd tot het geld op is... Nilgün kijkt naar de hemel boven de flats, naar de stilte, de grote stilte die uit de hemel lijkt neer te dalen om de aarde te kalmeren. Ze denkt aan haar moeder die haar vroeger lange verhalen vertelde over engelen met vleugels van licht, die in de hemel zweefden boven de stad en neerdaalden om hulp te brengen aan hen die het nodig hadden. De engelen waren er als je in je hals een lichte windvlaag voelde, als een ademtocht waar je van ging rillen. De wolken bewezen het bestaan van engelen.

Ze begint weer te lopen, in de lege straten. Ze blijft bij een bushalte staan, gaat op het plastic bankje in de abri zitten. Op de grond liggen gebruikte kaartjes. Ze kijkt achterom, ze ziet de flats, de auto's, alles gelijk aan wat voor haar ligt. De wijk is zo groot in het donker dat je er nooit het einde van ziet. Misschien zou je dagen en dagen kunnen lopen langs diezelfde straten, het zou licht worden en je liep nog steeds langs die hoge, grijze muren, je stak straten over, parkings, pleinen en je zou aan de horizon altijd weer, als een luchtspiegeling, flats en parkings zien schitteren.

Ze weet niet waar ze heenloopt, passeert een school waar in de gangen en lokalen de nachtverlichting brandt.

Dan is ze weer bij de hoge flats. De milkbar is gesloten. Ze wacht een tijdje in een beschutte hoek, een poort die naar het winkelcentrum leidt.

Ze is opeens bang. De angst is zo sterk dat alles voor haar ogen begint te draaien. Ze sluit even haar ogen en als ze weer kijkt is de straat nog leger, nog grijzer.

Het geluid van motoren komt op haar af. Ze hoort het lawaai uiteenspatten tussen de muren, zonder te weten waar het precies vandaan komt. Ze wou zich willen verbergen, omdat ze in het licht van een lantaarn staat. Ze begint te rennen, drukt haar rug tegen de muur op het moment dat de groep motorrijders in volle snelheid passeert. Ze zijn met z'n zevenen, of achten, met helmen, in zwart vinyl, op hun motoren, onder de modder. Ze ziet hen een hoek omslaan, luistert naar het geluid dat zich verwijdert.

Ze is bang. Ze weet niet goed waarvoor ze bang is. De angst is rondom haar, in de stilte van de brede, verlaten straat, van de reusachtige flats met de honderden, met de duizenden ramen, het oranje licht van de straatlantaarns. Een onduidelijke angst die haar keel dichtknijpt en haar handpalmen natmaakt van het zweet, ondanks de kou.

Ze begint snel te lopen, probeert aan niets te denken, herinnert zich dan de scherpe blik van de baas uit de milkbar en haar hart begint steeds sneller te slaan, alsof ze nog steeds die blik op zich voelt. Misschien is hij er wel echt. Ze herinnert zich dat de milkbar, toen ze er net langs liep, gesloten was.

En dan zijn de motorrijders er weer. Deze keer heeft ze ze niet horen aankomen, ze waren er tegelijk met het geluid van hun motoren. Misschien zijn ze heel langzaam gena-

[p. 37]

Thera Westerman
De oplossing

Ik leef zonder verband
los gaas over een wond, het leven
waarin lobelia's blauw waar zich geen lucht
mee meten kan
de naaktslak schuilt
onthoofder van de blauwe bloesem
een kind heeft mij bedrogen
zoals de naaktslak argeloos
lobelia's vreet
het ongedogen van een korrel zout
verwoest bestaan tot slijm
mijn kind laat mij met heimwee
wie weet wellicht
de adem van een mus

derd, wendend, zigzaggend rond de betonnen klimstenen voor de kinderen, op de binnenplaats van het winkelcentrum, glippend tussen de auto's van de parking, precies achter deze flat, om haar te verrassen.

Nilgün staat onbeweeglijk onder het licht van een lantaarn, dat op haar donkere haar schijnt, op haar jack van wit plastic en op haar rode bottines, terwijl de motoren langzaam om haar heen draaien.

De gezichten zijn onherkenbaar achter het gecoate vizier van hun helmen. Geen een schijnt haar aan te kijken; zij draaien simpelweg om haar heen, versnellen, houden in, versnellen, geven korte rukken aan hun machines, die trillen; het licht van hun koplampen verblindt.

Ze blijven maar rondjes rijden, verkleinen hun cirkel en nu gaan ze zo vlak langs haar heen dat ze hun adem op het vizier kan zien. Het diepe lawaai van de motoren doet de grond trillen, doet haar lichaam trillen. Ze kijkt om zich heen, ziet de muren die zo hoog zijn; er zijn zoveel verlichte ramen. Dan, met een schreeuw, rent ze weg, recht voor zich uit, dwars over een parking. Maar de motorfietsen zijn nog steeds achter haar, draaien rustig om de geparkeerde auto's; komen naar haar terug, verblinden, voortdurend gas gevend. Het geloei van de motoren weerklinkt.

Ze blijft doorrennen, steekt de parking over, rent dan langs de muren van een flatgebouw. Door de kou stromen tranen over haar wangen. Ze kan bijna niet ademhalen. Ze blijft staan, kijkt om zich heen. Ze weet niet meer waar zij is; zover het oog reikt slechts de hoge muren van identieke flats, de duizenden identieke ramen, de parkings, het oranje licht. Zoals de motorrijders gekomen zijn, zijn ze verdwenen. Opnieuw de stilte, de kou, de leegte van wijk Bellestein. Nu ziet ze ook waar ze is. Achter deze flats is de flat waar zij woont.

Ze drukt op de tijdschakelaar. De toegangsdeur van de flat gaat open. Ze loopt de hal in. Dan ziet zij ze. Ze wachten haar op, allemaal, in hun jack van zwart vinyl, hun oranje helm met het neergeslagen vizier, glimmend in het licht van de hal.

Ze kan niet meer schreeuwen en haar benen kunnen niet meer bewegen. Ze zijn dichterbij gekomen.

Een van hen, de lange blonde met het pilotenjack is vlak voor haar gaan staan, pakt haar bij een arm. Ze probeert zich los te rukken, doet haar mond open om te schreeuwen. Dan slaat hij haar, zo hard hij kan, met zijn vuist in haar buik. Haar lichaam krimpt ineen, haar ademhaling houdt op.

Ze nemen haar mee naar de deur naast de lift. Ze lopen de keldertrap af. Boven zich

[p. 38]

hoort ze het geluid van een tv, stemmen van kinderen, maar heel ver weg, heel zacht. In de kelder is het licht grijs. Het komt van twee lampen temidden van leidingen. De jongens hebben haast, trekken het lichaam van Nilgün het souterrain in, dragen het bijna. Ze zwijgen. Weer een deur, een kelder van een meter of vijf in het vierkant, wanden van grijze gevlochten platen, een vloer van cement, kisten, een fiets en op de grond een matras. De kelder is zo klein dat de motorrijders rechtop tegen haar moeten staan. Een van hen steekt een kaars aan die hij op een van de kisten vastzet. Dan gaat het licht van de lampen uit. Er is alleen het licht van de flakkerende kaars.

Nilgün krijgt haar adem weer terug; haar mascara loopt uit; ze klappertandt. ‘Kleed je uit.’ Het is de stem van de lange jongen in het pilotenjack. Een rauwe, harde stem, die in de nauwe kelder weerkaatst. Omdat ze zich niet beweegt, begint hij aan haar jack te trekken, scheurt de kraag. Nilgün, bang dat haar jack helemaal kapot zal worden getrokken, trekt het uit, legt het op de grond. Ze doet ook haar trui uit, trekt de ritssluiting van haar laarsjes open, trekt haar broek, haar slip en bh uit. Ze rilt in de kelder, ze ziet er helemaal mager uit, ze huilt een beetje. Het is of ze nooit meer zal kunnen spreken.

De lange jongen komt dichterbij, knoopt zijn pilotenjack los, duwt haar op de matras, gaat op haar liggen zonder zijn helm af te zetten. De anderen komen eromheen staan en ze ziet hun gezichten over haar heen gebogen, ze voelt hun adem. Eindeloos, de een na de ander, komt in haar, scheurt haar open en de pijn is zo groot dat ze geen angst, geen kou meer voelt, maar alleen de duizeling die zich een weg door haar baant, een draaikolk die alle grenzen overschrijdt. Elke keer als een ander in haar komt, wordt de pijn groter. Hun handen drukken haar polsen op de cementen vloer, hun monden bijten in haar mond. Het duurt zo lang dat ze niet meer weet wat er gebeurt.

Dan beeft de vlam van de kaars een beetje, smoort in zijn eigen kaarsvet. Nog even, dan houdt alles op. De stilte en de kou zijn opeens zo hevig dat ze zich als een bal in elkaar rolt en blijft liggen.

Het elektrisch licht gaat weer aan, en ze ziet dat de deur van de kelder openstaat; de motorrijders wachten haar buiten de kelder op. Nilgün kleedt zich aan, loopt wankelend de kelder uit. Haar buik bloedt, haar lippen zijn gezwollen. De tranen zijn opgedroogd, met de mascara. Ze laten haar de trap oplopen. In de hal blijft de lange jongen met haar achter. Hij legt zijn hand in haar nek, buigt zich naar haar toe. ‘Als je praat ga je eraan.’ Hij laat zijn hand nog even op haar nek rusten.

Buiten gaat ze tegen de muur staan, zolang tot de kou haar ongevoelig maakt en de pijn in haar buik kalmeert. Dan begint ze langs de muren te lopen, stopt voor de vitrine van de salon de coiffure en langzaam, met de toewijding van een meisje dat zich voor het eerst opmaakt, begint ze de mascara van haar wangen uit te wrijven.

Haar gezicht is onbewogen, het licht binnen geeft nauwelijks de schaduw van haar ogen, haar neus, haar kin aan. Ze lijkt op een standbeeld, roerloos op het trottoir, voor de vitrine. Alleen het plastic jack en de rode laarsjes lijken levend.

Achter haar glijdt een auto over het asfalt, met het mollige geluid van natte weg. Misschien denkt ze aan niets, zelfs niet aan de motoren, die over lege straten, weer op weg zijn naar het industrieterrein, en direct, net achter de plasticfabriek, de scherpe bocht ‘De Klomp’ zullen ingaan. Haar gedachten staan stil, wachten, net als zij, in stilte. Ze kijkt, gewoon. Alles is zo stil en traag en toch, er zijn lichtflitsen die de wereld slaan, tekenen die over de wereld bliksemen, er zijn uitbarstingen van krankzinnig lawaai. Alles is zo kalm, op de rand van de slaap, zou je zeggen, en toch, er is dat rumoer, er zijn die ingehouden kreten...