Hollands Maandblad. Jaargang 1986 (458-469)

[p. 34]

Piet, Koeks en de babycrocjes
A.L. Schneiders

Wel griezelig inderdaad, dat de dictatuur van het alweterproletariaat bij ons zo gevestigd is dat mensen als Heldring van ‘moed’ getuigen als ze blijken over het een of ander een beetje te hebben nagedacht en daarvan in het openbaar getuigen. Zo ook het onderwerp Zuid-Afrika, een hartstikke fout land, weet je wel, waar je dus helemaal niet geweest moet zijn. Je hoeft er ook helemaal niet geweest te zijn om het probleem even te kunnen oplossen: weg met de apartheid, volgende week algemene verkiezingen, dat is alles, zeker weten. Nog eigenaardiger is dat ik, toch op zo veilige afstand van deze Wammes-Waggel-terreur, met nogal wat schuldgevoel voor de eerste maal bij Beitbridge de grens tussen Zimbabwe en de apartheidsrepubliek overstak. Dat ging zelfs zo ver dat ik de zwarte douanebeambte van ons Zimbabwe, die zojuist mijn paspoort had afgestempeld, geheel ongevraagd meedeelde dat het maar voor een paar dagen was. De man keek mij een ogenblik verbaasd aan, begrijpelijk, want zijn kantoor was stampvol zwarten beladen met dozen en zakken vol van hun inkopen in dat Zuid-Afrika. Schuldgevoel is misschien meer een luxe gevoel voor mensen als ik die alles al hebben.

Daar gingen wij dan, over de lange ijzeren brug van de opgedroogde Limpopo-rivier, naar het douanekantoor aan de andere kant. Geen geweer te zien, geen gevechtstenue, alleen maar van die zware trage herkauwers in witte shirts, shorts en kniekousen achter houten bureaus uit een betere tijd. Uit een radio in een achterkamer waait een vlaag klompedansmuziek van accordeon met olijk boeremelkmeidstemmetje, het lijkt de Jordaan wel. Weinig woorden, veel getaktak van stempels zoals op alle douanekantoren van vriend tot vijand, weinig vragen ook, aan ons gesteld in de boeretaal. Ik antwoord in het Nederlands, waarom niet, dat ten overstaan van deze langzame mannen ineens zo hard en schneidig klinkt. Wij mogen door, weer de lange rechte weg op door de halfwoestijn van rooie aarde en harde stekelstruiken, dezelfde als aan de andere kant van de grens, in Matabeleland. Zuid-Afrika, dat is een voortzetting van Rhodesia, in de ruimte en in de tijd, een Open Lucht Museum nog wel in vol bedrijf, maar niet lang meer voor sluitingstijd. De machtige Bao Bao-bomen met onregelmatige tussenpozen langs de weg, zijn genummerd, zien wij, en met een bordje vanwege Natuurmonumenten. De zon is aan het dalen en we zijn alleen en een beetje moe, inkijkend tegen dat blinkend gouden strijklicht van een late middag op het zuidelijk halfrond. Geen sterveling in zicht, noch lopend noch rijdend, het is een groot land, moord en brand zijn in de townships, een andere wereld in een andere nacht. Maar toch zijn nog vorige week ergens langs deze weg vier mensen in de lucht geblazen door een landmijn, drie blankies en een zwartmens om preciezer te zijn.

De volgende morgen in fris gewassen zuiderlicht leek het of we weer in een echt land reisden: wat meer auto's op de weg, vele of zelfs de meeste met zwartmensen aan boord, in oosttransvaalse dorpen en stadjes als Soekmekaar, Tzaneen en Duiwelskloof de witten en de zwartmensen vredig door elkaar op de trottoirs, in winkels, banken en werkplaatsen. Ze liggen ver uit elkaar die plaatsen, eenzame eilandjes in de urenlange slaapverwekkende ruimten van hard geel prairiegras onderbroken door maisvelden en enorme blokken aangelegd dennebos, heuvel op heuvel af. Hoe zou dit alles er over twintig jaar uitzien, onder een zwart bewind? Hoe dan ook, wel warmer en gezelliger. Het uitzicht wisselt wat als we langs de grens van een kleine Bantustan razen; aan die kant brokkelige veldjes met houten of stenen huisjes kris kras door elkaar, soms een soort barakkenkamp, ongeplaveide wegen van rode aarde, oude kranten en plastic lappen dwarrelend op de koude winterwind, groepjes vrouwen onder dikke ijsmutsen wachten op een bus. Na een minuut of twintig is het weer weg, dat uitzicht op een stukje Afrika, het is verbazend hoe blank vanaf de autoweg

[p. 35]

gezien de Republiek is gebleven of geworden. Dan komen de Drakensbergen in zicht, een gekartelde Chinese muur slingerend door het land, hoger en hoger wordend naarmate we naderen totdat je met je hoofd in de nek opkijkt tegen een rood en okergeel bastion dat loodrecht oprijst uit het veld. We pauzeren even voordat we langs de pasweg omhoog zullen klimmen en opgeslokt worden door de berg. We drinken koffie uit de thermos, ik fluit een beetje, wat dronken van het rijden, van de helder droge lucht en de ruimte. Mag ik even? Mag ik even uitrusten en naar ‘die Berg’ kijken zonder meteen racist te zijn, hé? Trouwens we ontmoeten daar een mannetje dat wel de meest gelukkige zwarte van de wereld zou moeten wezen. Hij staat op nog geen kilometer verwijderd van de slagschaduw van die Berg, nabij de beroemde Olifantsrivier, in een vruchtenkraam langs de weg. De zondagochtend schijnt vrolijk tussen de opgehangen netten vol geurende sinaasappels, pompelmoezen en naadjies (mandarijnen) en uit een radiotje swingt feestelijk handgeklap en gezang van een zwarte kerkdienst. Hier in deze zelfde zondagmorgen zou ik wel voor altijd willen blijven. Maar naast de openbare picnictafel die uitzicht biedt op een van de verste en diepste panorama's van de wereld, na het passeren van de Strijdom resp. Vorster-tunnels, lag een dooie aap. Het was maar een kleine aap, een velveteen aapje, en het lag in de grootste rotzooi ooit rond een picnictafel gezien. Vettige papieren, afgekloven kippebotten, perzikpitten. scherven van flessen, lege blikken op de voorgrond en daarachter de vlakten van olifantsgras dalend naar een duizend meter diep ravijn, waaronder in een blauw waas de rest van de wereld die zachtjes bonkte. Niets aan de hand daarbeneden, alleen aan onze voeten dat dooie aapje van glanzend blauw fluweel, de armpjes uitgestrekt. Waar anders dan daarginds ga je je dadelijk afvragen wie die rotzooi heeft aangericht: zwart of wit? Zwarten zijn mij nooit speciaal opgevallen als natuurvrienden, maar die witte slagersreuzen die je daar tegenkomt op hun Kawasaki-motoren of hun bakkies (open bestelwagen) leken mij ook best in staat op een dronken zaterdagavond hun nest zo te bevuilen.

Pas tegen donker waren we nabij onze bestemming, de ‘Plaats’ van Piet en Koeks van Zijll, bij Hectorspruit dat in ‘die Laagveld’ ligt, niet ver van de grens met Mozambique. Ondanks de wintermaand juni was het hier heel wat warmer dan in die Berg en het rook naar vochtige aarde. Zonder veel moeite vonden we de ingang van de oprijlaan, gemarkeerd door twee witte zuilen en



een stenen boog met in zwarte letters ‘Rustfontein’. Ik draaide naar binnen, langzaam, want ineens had ik het gevoel of mijn gaspedaal van lood was. Wat moesten we met Piet en Koeks en wat moesten zij met mij, die Judas onder hun dak, een Judas in vakantiekleren?

‘Wat rijd je toch langzaam’, zei E. ‘We moeten voortmaken, straks is het donker’.

‘Ach, wat ben ik begonnen’, zei ik. ‘We horen hier helemaal niet. We hadden toch meer naar de townships gemoeten.’

‘Dat bedenk je dan toch te laat. En misschien zijn het heel aardige mensen. Ze zeiden toch dat Piet en Koeks helemaal geen verkramptes zijn?’

De oprijlaan was langer dan ik had verwacht en voerde ons over een deel van hun farm. Zo hobbelden we nog wel een kwartier tussen manshoog suikerriet, afgewisseld door blokken met pisangbomen en rijen papaya, en geregeld kletterden vlagen irrigatiewater op dak en ruiten van onze auto. Saaie gewassen, suikerriet en pisang, ik had mij iets heel anders voorgesteld.

‘Wat moeten we hier twee dagen lang doen in al die suiker’, zuchtte ik.

‘Nou, dan blijven we toch korter’, zei E.

‘Ja, maar ze rekenen op twee dagen. Het zou misschien wel een affront zijn als we eerder vertrokken. Die Boer is daar erg gevoelig voor, denk ik.’

Daar was de Plaats eindelijk, een heel gro-

[p. 36]

te villa met een soort dorpje van bungalows eromheen. Voor de garage waren niet minder dan vier Mercedes Benz automobielen geparkeerd, alle van het grotere type. Dit was dus een heel rijke boer, een showboer, geen wonder dat we hier langs waren gestuurd. En ja, dat moest Koeks zijn, die daar wuifde, een rijzige vrouw van achter in de vijftig, heel donker en met nog ravezwart haar. Dat moet ooit een aantrekkelijke boerendochter zijn geweest, en trouwens nog. Ik heb nooit erg geloofd in dat gerucht dat ze daar allemaal wel een tik zwart bloed in de aderen hebben gekregen; daarvoor zijn al die koppen daarginds te roserood en blond, maar Koeks, die leek mij inderdaad niet helemaal van Wier Neerlands Bloed. Een aardige vrouw, zij babbelde honderd uit in dat zangerige boeren engels en troonde ons naar binnen, voor ons uit zeilend als het fregatschip de Jan van Riebeek.

Een rijk interieur, dat wel, maar afgezien van een klaterende fontein in een vijvertje van marmer, was het opgetrokken uit louter pluche, plastics, piepschuim en gips. Aan de wanden hingen loodzware lijsten met kunst landschappen, dat soort in serie geverfde marktschilderijen - zuurstokrose zonsondergang over bergtoppen en woudrand voorzien van bambihert - vermoedelijk veel te duur gekocht op een Europese reis. De bankstellen en fauteuils waren niet te tillen of schuiven, zo massief, maar wel lekker om in te zitten, en ik zat al onderuit na de lange reis, aangenaam gehypnotiseerd door Koek's mooie stem, een heldere mezzofagot als zoiets mocht bestaan, voortbabbelend over het weer in deze streken, haar kinderen. volstrekt onbewust van het ongewisse van haar positie, namelijk bovenop het puntje van een borrelende vulkaan. Ik nam nog een slok whiskey. Zo ging het wel, mijn verkenningsreis, dat was comfortabeler dan de koude wind en het stof door de townships, en hoe het daar was wist ik trouwens toch wel.

De binnenkomst van Piet maakte een ruw einde aan mijn aangenaam verpozen. Ik ervoer die gedrongen, bijna zuiver vierkante verschijning met z'n kleine lichtblauwe ogen onder een absurd klein slap hoedje - floppy hat noemen bij ons in Zimbabwe de Rhodies zo'n veldhoedje - als een acute bedreiging. Ik sprong op, wij schudden elkaar de hand, maar er was niets onder dat hoedje dat mijn gevoel van bedreiging deed afnemen. Integendeel, zijn blik ging van mijn vrouw naar mij heen en weer, en het scheen hem niet helemaal te bevallen wat hij zag. Voelde hij onze reserves, zag hij de valsheid van mijn stroperige Judasgrijns? Het was alsof de geest van onze Hollandse voorvaderen tegenover ons zat daar in dat kruitvat, een kortaangebonden, humeurige geest. Zat hij in over de toestand van het land? Welneen, we begrepen later van Koeks dat hij een moeilijke tijd doormaakte als gevolg van een heftige ruzie met zijn broer, die partner in de onderneming was, en nu een ingewikkelde boedelscheiding. Ja, dat kun je je voorstellen, twee van die harde boerenkoppen tegen elkaar. Gelukkig begon hij na een paar biertjes wat te dooien en aan tafel vertelde hij over de farm, hoe ze hier dertig jaar geleden waren gekomen in een gebied dat nog helemaal bush was, hoe ze alles hadden ontgonnen en ontwikkeld. Hoog en licht was de eetkamer, zonder de kitsch van de andere vertrekken, en wij aten stevige boerenkost nadat Piet ons was voorgegaan in gebed. En de politiek? Daarover waren we gauw uitgepraat. Er was eigenlijk niets aan de hand, alles zou reg kom. Het was een kwestie van een paar maanden totdat ze die communistische raddraaiers zouden hebben opgespoord en uitgeschakeld, als het buitenland zich er maar niet mee bemoeide. Het was duidelijk dat discussie tegenover dit blok graniet geen enkele zin had, mijn god, hoe konden we ons hier zo snel mogelijk uit de voeten maken. Maar hoe laf was die gedachte ook weer. Ik kan de hele wereld over zo vrij als een vogel, maar waar moesten Piet en Koeks dan heen? Ik had ook wel met ze te doen: terwijl zij het toch zo goed voor hebben met de zwartmens waren zij veroordeeld om tot hun al dan niet gewelddadige einde op deze Plaats te blijven als caricaturen van ‘het Boerevolk in al zijn blinde onverzettelijkheid’. De goeie god heeft ons niet veel vrijheid in keuze gelaten, we zijn voorgeprogrammeerd als makrelen die nog zowat naspartelen in het visnet.

De volgende morgen was bestemd voor een excursie over de bezittingen. Met Piet achter het stuur van dat slagschip van een Mercedes 380 E en de dames gezellig achterin rolden we stapvoets door al dat suikerriet, door aanplantingen van papaya, pisang en kiwivrucht, er leek geen einde te komen aan de groene en diep vruchtbaar ruikende overvloed om ons heen. Alhoewel de morgen onder de staalblauwe winterhemel sprankelend fris was, bleef de airconditioning aan en de getinte zonneruiten hermetisch gesloten. Alleen als er iets moest worden aangewezen, bracht Piet ze zoemend omlaag door de druk op een knopje. Hij leek in een beter humeur dan gisteren. Alles moesten wij zien: z'n eigen vliegveldje met z'n eigen Cessna die wordt gevlogen door z'n zoons, die overigens de leiding van de farm al grotendeels hebben overgenomen, verder de hall waar

[p. 37]

tientallen zwarte meisjes met aardige witte mutsjes op aan transportbanden de vruchten sorteren en inpakken, z'n garagewerkplaats voor z'n vloot bedrijfsauto's, bakkies en trucks, en niet te vergeten het dorp van zijn landarbeiders. Als hij niet loog, en dat deed hij niet, betaalde hij uitstekende lonen en een mooier dorp heb ik in zwart Afrika niet gezien, met aardige stenen huizen, een wijkgebouw, een beerhall en fleurige bloementuinen. Maar waarom werden wij niet of nauwelijks gegroet door de zwarten die we tegenkwamen? Trouwens van Piet ging ook niet veel broederlijke of zelfs maar vaderlijke warmte uit; ik geloof niet dat ik hem zelfs maar heb zien knikken. Hoe anders is dat op de blanke farms in Zimbabwe. Onder de slinkse blikken die de zwarten op ons wierpen, blikken zonder uitdrukking, voelde ik mij helemaal niet op mijn gemak, ook niet zo vacuum opgeborgen als we waren achter de donkere ruiten van dit rollende fort.

Zo koud de relatie tussen Piet en z'n zwarten, zo warm ging het toe onder z'n krokodillen (crocs). Ja, dat werd het klapstuk van onze excursie, de bezichtiging van zijn crocfarm, drie jaar geleden begonnen met een stel geïmporteerde broedcrocs. Dit was zijn laatste levensvervulling voor het ogenblik dat hij het beheer van de farm volledig aan z'n zonen zou hebben overgedragen. Natuurlijk was ook dit project weer zeer deskundig en perfekt opgezet, maar het was duidelijk dat hij er niet alleen de gaven van z'n hoofd had ingelegd, maar ook zijn gehele hart. Ja, die crocs hadden zijn hart gestolen, dat kon je wel zien, onder de crocs leek hij een ander, veel milder en zelfs kwetsbaarder, mens. Uit een van de bassins van de enorme hall met gecontroleerde temperatuur en vochtigheidsgraad, het bassin van de allerkleintjes, grabbelde hij een handvol van die belachelijk kleine babycrocjes, hartveroverend als speelgoeddiertjes. Vertederd keek hij neer op z'n hand en vertederd keek Koeks naar haar man over wie ze zich soms toch wel zorgen leek te maken. Een beetje vertederd nam ik een foto van E., Piet, Koeks en de babycrocjes.

We gingen de hall weer uit om te kijken naar de grote, gehuisvest in een omgeving zo groot als een flink Nederlands stadspark vol vijvers en stroompjes. Kanjers van krokodillen daar, een enkele ongehaast door een vijver varend, scherp en geruisloos als een duikboot, de anderen schijnbaar bewusteloos in het winterzonnetje op het strand, achter hun wijdgeopende bekken, te lui blijkbaar om die even dicht te doen. Of waren zij dat voor het slapen gaan gewoon vergeten? Iemand heeft mij eens verteld dat het geheugen van een croc niet verder reikt dan vier en twintig uur. Dan gaat het van rrrrttt, zoals op een computerscherm en beginnen ze met een schone lei. Je kan ze dus nooit veel verwijten. Maar wat een organisatie dit alles, wat een geduld om al die jaren te wachten tot croc eindelijk klaar zou zijn voor z'n reïncarnatie tot damestas en horlogeband. God, wat zou hier gebeuren als toch ook misschien op Rustfontein de boel uit de hand zou lopen. Alle krokodillen ontsnapt en hongerig op zwartenjacht? Of juist omgekeerd en doodgeschoten door de wild in het rond schietende zwarte Comrades? Ze zeggen dat crocvlees heel lekker is, vooral de staart geloof ik. Maar wat zou er dan met Piet en Koeks allemaal kunnen gebeuren, ik moest er niet aan denken.

Aan het slot van deze instructieve morgen kon ik geen woorden genoeg vinden om mijn lof te uiten over alles wat we gezien hadden.

‘Thank you’, zei Piet, in z'n zware, wat kleiige Engels. ‘Yes and if necessary we will fight for it, you know.’

Yes, I knew.