Hollands Maandblad. Jaargang 1986 (458-469)

[p. 10]

In verzekerde bewaring
Hermine de Graaf

Moet ik beginnen te beschrijven hoe ik een weddenschap won? Hoe ik met Albert in de danszaal zat? Albert vind ik niet interessant; ik ging met hem mee om mjn moed te bewijzen.

Oudere jongens maken te veel gebruik van hun overmacht, zij laten zich gaan omdat ze weten dat ze sterker zijn.

Goed, Albert! Ik zag hem op school, hij viel me op bij een gevecht met coca-colablikjes in de aula. Ze waren bezig elkaar nat te spuiten; er sneuvelde een ruit en Agnes zei: ‘Volgens mij durf je niet met vreemde jongens uit.’

Ik antwoordde: ‘Dat geloof je toch zelf niet?’

Ze raakten in een vuistgevecht verwikkeld en Pieter kreeg een klap op zijn oog, de cola spoot alle kanten op. Wij gingen met onze rug tegen een muur staan en ik moest glimlachen. Zij namen hun spel wel erg serieus. En toen zei ik tegen Agnes: ‘Zie je die zwarte met dat geblokte jasje aan?’

‘Die?’

‘Ja, die. Wedden dat...’

‘Eerst zien en dan geloven!’

‘Kom maar met je broers kijken,’ zei ik.

‘Eerst zien...’

Michiel viel op de grond, hij bezeerde zijn knie en moest zijn tranen bedwingen.

Goed! Ik zit met Albert in de danszaal, het is nog vroeg. Te vroeg om te dansen. De dansvloer glimt en ruikt naar boenwas. De juke-box speelt en ik zing zachtjes mee. De schoenen van mijn zusje passen niet. Ik wist niet dat haar voeten zo klein waren. Ik heb hamertenen. Het waren de enige schoenen met leren zolen in huis. Ik droeg de bontjas van mijn oma, waarin we kauwgom hadden geplakt, omdat we bont iets wreeds vonden. De roze stukjes gom heb ik met een nagelschaartje uit de vacht moeten knippen.

Albert lijkt onzeker; we zitten aan tafeltjes om de dansvloer heen. Er wordt gedempt gesproken en hij vraagt: ‘Zou je die oude jas niet uit kunnen doen?’

Ik antwoord dat het koud is, en dat ik hem pas uitdoe als we gaan dansen.

‘Wat vinden mensen er nu aan?’

En ik vraag wat hij in hemelsnaam bedoelt.

‘Aan dansen, dom schuifelen op de maat van de muziek.’

‘Dat moest jij toch eigenlijk weten.’

‘Waarom?’

‘Jij hebt me voor dit feest gevraagd!’

We zeggen een tijdje niets en ik laat mijn voet op de maat van de muziek heen en weer wippen.

‘Zal ik aan die lui naast ons vragen, wat er zo leuk aan dansen is?’

Hij bestelt een glas bier en ik zeg: ‘Stoer hoor.’

Agnes is nergens te zien, haar broers hebben vast geen zin om mee naar binnen te gaan.

‘Dat gehup op muziek,’ zeurt hij, ‘ik zie er de zin niet van in.’

‘Ik dacht,’ zeg ik, ‘dat jij een grote jongen was.’

Door de grote ruiten zie ik dat de lucht boven het moeras donkergrijs is geworden. Zachtjes, zodat hij het alleen maar kan horen, zing ik een Italiaans lied om hem wat op te beuren.

‘Ah, lo previdi!

Povero Prence, con quel ferro istesso

che me salvò, ti lacerasti il petto.’

Hij begrijpt het niet, staat op en zegt: ‘Als je zo begint, dan ga ik naar het toilet.’

‘Je doet maar.’

Ik kijk de danszaal rond. Op de tafeltjes liggen gele kleedjes waarop bloemstukjes staan, gemaakt van dennetakken, denne-appels en rietstengels.

Op weg naar de danszaal in de buurt van Fort Vredepeel merkte ik dat het wegdek aan het verzakken was. Er zaten kuilen in en Albert probeerde ze met zijn bromfiets te ontwijken. De bomen langs de weg waren met een ijslaagje bedekt. Ze leken van glas.

's Winters is het moeras een kale vlakte, maar ik houd van het moeras in alle jaargetijden. Op de grijze heide staan kromme vliegdennen en overal zie je bevroren lichtgeel pijpestro. Wat prentjes in de sneeuwkraag

[p. 11]

langs de weg, maar nergens een vogel te zien. Een noord-oosterstorm heeft het landschap gegeseld. De vennen zijn toegevroren. Uit de ijsvloer steken hier en daar wortelstelsels van verdronken bomen met aan het uiteinde een spits toelopende stronk.

Bevroren landschappen maken mij niet treurig; als niets beweegt, ga ik er zelf beelden bij bedenken. Vlakbij de weg is het ijs bros en grijs en verderop parelmoer. Soms onderbroken door een stuk open water met eenden. Zwart water. Je ziet de donkere silhouetten van bomen die door het opdringende veenmos werden omsloten; de bomen zijn erdoor in ademnood geraakt. Gewurgd. Ze kapseisden en verdronken. De humuszuren in het water conserveren het hout.

Albert komt terug en schuift zijn stoel dichter naar me toe. Ik heb spijt dat ik mee ben gegaan, ik was liever met Agnes en de jongens blijven kaarten. Maar ze zeiden: ‘Jij hebt toch een weddenschap met ons.’

De band komt binnen, je herkent ze aan hun glitterjasjes en ze beginnen de muziekinstrumenten uit te pakken. De lucht achter de ramen wordt inktzwart en ik zeg: ‘We krijgen vast sneeuw.’

Ik doe mijn bontjas uit en hang hem over mijn stoel.

‘Gelukkig,’ zegt Albert.

‘Vind je hem niet mooi?’

‘Ik vind er niets aan.’

Ik heb een vuurrode jurk aan met een gestreept lijfje.

Op het podium zie ik mijn oude muziekleraar staan.

‘Ze spelen hier elk jaar,’ zegt Albert.

‘En je zei dat dit je eerste feest was.’

‘Dat is ook zo. Ik heb het van de andere jongens gehoord. Het is een gave band.’

Ik zwaai naar mijn muziekleraar en hij steekt zijn hand op met de wijsvinger omhoog. Tegenwoordig zing ik liever, van gitaarspelen krijg je blaren op je vingertoppen. Heel vervelend. Ik kon dat rotding niet eens gestemd krijgen. De gitaar kreeg ik op mijn verjaardag van oma, terwijl ik een viool had bedoeld. Erg veel talent had ik niet, maar mijn oma dacht er anders over. Zij vond dat als je op een muziekinstrument leerde spelen, dat je daar dan later veel plezier van had. Thuis werden ze gek van de glissando's en vibrato's en ze waren blij toen ik begon te zingen. Vooral Italiaanse liederen zing ik goed. En toen we Amadeus in de bioscoop hadden gezien, wilde ik alleen nog maar Mozart zingen.

‘Ik dacht dat dit echt je eerste feest was,’ zeg ik nog een keer tegen Albert.

‘Is het ook.’

De band begint een vrolijke foxtrot te spelen en de paren verdringen elkaar op de dansvloer. Ik kijk naar de ramen, die de lichtjes van de zaal weerspiegelen. Verder is er niets te zien. Albert buigt zijn hoofd naar me toe en fluistert: ‘Wil je me iets beloven?’

Ik zeg hem dat ik niet iets kan beloven dat ik niet weet.

‘Dat je vanavond alleen maar met mij danst.’

Dat vroeg hij mij; een oudere jongen! En ik antwoordde: ‘Als er tenminste iets van dat dansen terecht komt. Ik weet niet of mijn zusje de passen goed heeft uitgelegd.’

Ik zat naar dat raam te kijken, de dansparen werden erin weerspiegeld. Er stond heel wat op het spel en ik hoopte dat Agnes, Michiel en Pieter ook echt kwamen kijken. Zij moeten begrijpen dat ik alles durf als 't erop aan komt. Als zij me niet zouden zien, bleef de weddenschap onbeslist. Zij zouden mij niet geloven op mijn woord alleen.

Om half negen leidt hij me naar de dansvloer. In gedachten repeteer ik de verschillende danspassen; ik laat me leiden, Albert danst goed. De band speelt: ‘Send me the pillow that you dream on’ en ‘Moonriver’; oeroude nummers. En Albert fluistert: ‘Als ik je zo zie, lijk je wel zestien.’

‘Dan kijk je verdomd slecht!’

En toen zag ik ze. Drie wasemplekken op de grote ruit. Vlak naast elkaar. Drie neuzen die tegen het glas werden gedrukt. Ik gaf ze een teken met mijn hand, maakte me los en danste alleen. Albert deed er niet meer toe. Ik maakte een draai en vouwde mijn handen rechts van mijn hoofd, dat ik even schuin hield. Net of ik wilde gaan slapen. Ik zakte door mijn knieën en trok met een ruk het elastiekje uit mijn haar, zodat het als een krans om mijn gezicht viel.

‘Waar kijk je toch steeds naar?’ vroeg Albert.

‘Ik durf alles,’ zei ik en draaide een pirouette.

Als ik dan niet met schaatsen van ze kan winnen, dan beleef ik tenminste als eerste een echt feest. Ik durf alles.

Ze is opgestaan en loopt aarzelend naar het raam. In een handgebaar schuift ze de glasgordijnen opzij. Ze mompelt iets onverstaanbaars en vraagt dan met een kinderstem: ‘Zijn dat eendjes?’

Buiten op het grasveld staat een zonnewijzer op een sokkel. Er is niemand te zien, het berijpte gras glanst in het licht. Het is kwart over vier. Zonder zich om te draaien begint ze plotseling duidelijk te spreken. Na een paar zinnen wordt haar stem weer dromerig.

De dialogen doet ze levensecht na met een verfijnd gevoel voor drama. Ze heeft haar

[p. 12]

haar opgebonden met een elastiekje. Je kunt haar tere nek goed zien.

Vanuit de verte zie ik ze op de brug zitten, ze zwaaien naar me. De schaatsen hangen om hun schouders. Mijn maag doet pijn, ik mag ze niets laten merken.

‘Ik heb gewonnen!’ roep ik.

Agnes slaat haar armen om Michiel en Pieter heen, ze vormen een front. En ze zegt: ‘Je bent een versierster.’

‘We hebben jou heus wel gezien,’ roept Pieter.

‘Ach, het was die stomme Albert maar,’ zeg ik stoer. ‘Ik wil hem nooit van mijn leven meer terugzien.’

‘Een feest is meer dan een klasse-avond,’ zegt Michiel.

‘Een klasse-avond,’ meent Agnes, ‘is ook een feest.’

De tranen prikken in mijn ogen.

‘Je ziet aan haar gezicht dat ze gedanst heeft,’ zegt Michiel. ‘Ze heeft de glazige blik van dansers. Dansers gaan altijd lodderig kijken van het ronddraaien. Ze heeft die vieze Albert tegen zich aangedrukt. Dat doen wij op klasse-avonden niet... je tegen iets aandrukken! Albert noem ik een iets.’

Hij laat zich van de brugleuning afglijden, omarmt zichzelf en draait ons zijn rug toe, zodat we zijn aaiende en strelende handen kunnen zien.

‘Oh, schatje, toe dan,’ kreunt hij.

‘Je ziet alleen aan de ogen als je het hebt gedaan, er komt dan een krans om je pupil,’ merkt Agnes op en ze bekijkt me aandachtig.

‘Wat gedaan?’ vraagt Pieter.

‘Ach, dat weet je best. Nokko, nokko!’

Ik slik mijn tranen weg, ze willen me de hoek in drijven met hun praatjes. En ik zeg alleen: ‘Was gebleven, dan had je alles kunnen zien.’ ‘Een afgelikte boterham van veertien jaar,’ noemden ze me. Maar ik luisterde niet meer. Ik moest aan mijn zusje denken, aan Christa. Zij had 's nachts op mij gewacht. Ze zat op het bed en had de krullen bij haar slapen met stukjes plakband tegen haar wangen vastgemaakt. Ze weet alles meteen, al is ze jonger dan ik.

‘Was het een ontgroening?’ vroeg ze.

Ik schudde mijn hoofd.

‘Een verleiding dan?’

Ik bleef maar met mijn hoofd schudden tot ik huilend op mijn bed viel met mijn gezicht in het kussen.

‘Het is goed,’ zei ze, ‘maar niet pluis.’

Op de pick-up draaide een plaat van Tom Waits: ‘Well he came home from the war with a party in his head and modified Brougham De Ville and a pair of legs that opened up like butterfly wings.’

Als vlindervleugels gingen ze open dacht ik verdrietig.

Mijn broertje Thomas lag te slapen achter het gordijn waar groetende beertjes opgedrukt zijn. Hij slaapt vast. Als hij niet bij ons op de kamer ligt, is hij 's nachts doodsbang. Groetende beertjes maken de wereld nog enigszins draaglijk voor kleine jongens. ‘Dag lieve dikke beer. Lust je nog honing lieve, lieve dikbeer!’

Het was koud op de slaapkamer, je kon onze adem zien. De ramen zaten vol donzige ijsbloemen. Ik deed mijn bontjas uit en hing hem over Christa's schouders... ‘and if you think that you can tell a bigger tale. I swear to God you'd have to tell a lie...’ Ze had alleen maar een pyama aan. Ik liep naar het raam.

Vanuit onze kamer kan je het moeras en het veengebied zien liggen. Aan de voet van de galgenberg hebben ze de honderdman opgegraven.

Ik ademde een kijkgat in het ijs op het raam en Christa stond naast me. De scherpe maansikkel en heldere sterren beschenen het landschap. Alles lag onder een laagje ijs. We keken naar de dwaallichtjes tussen de berken en het pijpestro. En ik wilde dit moment bewaren voor later om eraan terug te kunnen denken. Ik wilde het niet vergeten.

‘Alles is wit en van glas,’ fluisterde ik.

‘Vertel eens hoe het was,’ vroeg ze.

‘Ik voel me vies.’

‘Hoezo?’

‘Dat kun je niet begrijpen.’

‘Waarom zeg je dat,’ zei ze verontwaardigd.

‘Ik heb met Agnes en de jongens gewed dat ik het eerst een echt feest zou meemaken. Dat is alles. Ik haat feesten!’

‘En Albert.’

‘Die hoef ik nooit meer te zien!’

‘Als hij met zijn gore poten aan je heeft gezeten, dan, dan...’ Als Christa opgewonden is, stottert ze.

Mijn buik begon pijn te doen en mijn maag trok samen of ik over ging geven...

‘Van feesten word je alleen maar misselijk,’ zei ik om haar gerust te stellen. ‘De mensen denken: En nou vermaken wij ons. Plezier, kost wat kost! Je ontsnapt er niet aan. Het moet gezellig zijn, maar dat is het niet. Ach, laten we erover ophouden en naar het moeras kijken. Herinner jij je nog het verhaal over die Romeinse soldaat, die door het moeras was opgeslokt? Eeuwen geleden. En wiens helm nu pas gevonden is? En ook de belletjes van zijn paard? Van wie alleen de verzeepte schouder is overgebleven?’

‘Er is toch niets ergs gebeurd. Iets waar-

[p. 14]

over we ons zorgen moeten maken?’ vroeg Christa.

Mijn zusje is altijd gevoelig voor stemmingen geweest. We zorgen samen voor Thomas, omdat oma zich te oud voelt voor al dat werk. Vijf jaar geleden zijn we in het grote huis van mijn oma komen wonen. Het ligt aan een trekvaart en je ruikt er de geur van opborrelende gassen. Zelfs als het gevroren heeft ruik je de geur van rottend blad en van stervende planten. Vlakbij de weg is het ijs lichtgrijs en verderop parelmoer. En als je heel stil bent, kun je klokjes horen luiden, al worden de klepels door de vrij zwevende waterdeeltjes iets tegen gehouden. Mijn zusje en Thomas kunnen ze ook horen. We zeggen dan tegen elkaar dat er parelreuzen wonen. Wij zijn niet bang. In het voorjaar hebben we alledrie hooikoorts door de veenpluis en de pitrus.

In de verte kun je Fort Vredepeel midden in het moeras zien liggen. Er leidt een weg heen die ongevaarlijk is. We zoeken daar in de modder naar munitie uit de tweede wereldoorlog. Als je op de slaghoedjes slaat, krijg je flitsende ontploffingen. Van vliegtuigbommen blijven we af. Wij weten overal goed de weg; langs de kanalenstelsels lopen jaagpaden, die ook goed begaanbaar zijn. Mijn oma heeft liever niet dat we in het moeras komen.

Ik gaf mijn zusje een zoen en zei dat ze moest gaan slapen. We staan vaak 's avonds voor het raam te kijken. Naar de galgenberg waar vroeger de dieven en moordenaars aan palen werden vastgebonden om ze door de wilde dieren en roofvogels te laten opeten. Hun kreten moeten in het dorp te horen zijn geweest.

Als ik Thomas en Christa niet had, dan had ik niets, want aan mijn oma heb je niet veel. Mijn ouders wonen in Brussel.

Agnes en haar broers zijn aardig en we kunnen goed met elkaar overweg, al vind ik ze soms onuitstaanbaar. De jongens bleven maar zeuren, omdat ze niet tegen hun verlies konden.

Jongens kunnen er niet tegen als ze een weddenschap verliezen, dan gaan ze rottig doen. Een echt jongensprobleem.

Een afgelikte boterham, noemden ze me.

‘Laat je ogen nog eens zien,’ zeurden ze.

‘Gaan we nog schaatsen,’ zei ik en zette nijdig mijn hak op het ijs.

Als ze stukken zingt doet ze dat met een heldere stem. Ze zingt voortreffelijk Mozart.

Ze draait zich met een ruk om, laat het gordijn los en loopt naar de comfortabele, luie stoel. Ze laat zich achterover zakken en slaat haar benen over elkaar. Ze heeft een bandplooibroek aan en draagt moccasins. Aan het uiteinde van de veters zit een strengetje kleurige kraaltjes. Op haar sweater is het woord O'Neill gedrukt. Ze glimlacht.

's Avonds zit ik bij mijn oma in de keuken. Ze schilt aardappelen. De schillen vallen in het mandje dat ze tussen haar benen geklemd houdt. Het is warm, de ramen zijn beslagen.

Mijn zusje zit aan tafel onder de lamp en knipt poppekleertjes uit kleurige couponnetjes. Ondanks dat het kerstvakantie is, komen mijn ouders niet. Mijn vader heeft het te druk. We hebben ze al een half jaar niet gezien.

Thomas speelt op de grond met zijn blokkendoos, de haartjes in zijn nek glanzen onder het lamplicht. Toen mijn vader en moeder ons naar oma brachten, zeiden ze: ‘Let erop, dat je de mensen hier voor je wint en dat je lief bent voor oma.’

Een raad van niets. Je moet er altijd voor zorgen een paar mensen op je hand te hebben. Je mag best vijanden hebben, maar daar moeten vrienden tegenover staan. Albert is mijn vijand.

Mijn oma vraagt: ‘Zing je wat voor ons?’

Ze is overtuigd van onze talenten. Zij zegt dat ik een lyrische sopraan heb. Mijn zanglerares vindt dat ik niet zing maar schreeuw. Ze dwingt me achter in mijn keel te zingen, ergens tussen mijn oren in. Het geluid moet vooral binnen in je zitten.

‘Zing je wat?’

‘Wat zeg je?’

‘Of je wat zingt?’

‘Het is hier te vochtig, oma.’

‘Prima donna!’

Oma en ik hebben gesprekken waarvan de zinnen nooit langer dan negen woorden zijn.

‘Je zit op je lapjes te kwijlen,’ zeg ik tegen Christa.

‘Niettes.’

‘Ach, ik zie het toch zelf.’

Vroeger was het hele dorp van mijn opa, hij is nog voor wij geboren werden doodgegaan.

‘Heb je met Agnes en de jongens geschaatst?’ vraagt mijn oma.

En ik zeg alleen maar: ‘Ja.’

‘Je was wel erg laat thuis.’

‘Ja.’

‘Was het koud?’

‘Ja.’

‘Zeg, wat is er eigenlijk.’

‘Niets.’

‘Is er al een brief van papa en mama gekomen?’ vraagt Christa.

‘Geen post!’ En mijn oma staat op en gooit de schillen in de vuilnisbak. Oude mensen kiezen altijd grauwe kleuren uit.

[p. 15]

Vroeger zag ze er zeer voornaam uit. Alles was van opa: de huizen die naar het voorbeeld van kleine Engelse landhuisjes zijn gebouwd, grote stukken veengebied en het moeras tot aan Mariapeel. De fabriek en de trekvaarten. Hij moet net als ik van het moeras gehouden hebben, net als wij kreeg hij ook hooikoorts van de veenpluis.

De koelkast slaat aan, hij trilt en bromt. Heel ergerlijk. Hij is zo groot dat ik me erin zou kunnen verstoppen. Kinderen worden altijd vervelend voor etenstijd. En ik zeg: ‘Thomas, niet de poes pesten. Poezen zijn ook levende wezens.’

‘Stom dier,’ moppert hij.

‘Poesjes zijn lief. Als zij doodgaan komen zij in de poezenhemel.’

‘Waar dan!’

‘Naast de mensenhemel, even voorbij de hemel van de kanaries en de blauwgele ara's.’

Mijn oma sloft naar het fornuis, ze heeft geruite pantoffels aan met plat gelopen hakken. ‘Alles is netjes voorbereid,’ zegt ze tegen mij, ‘jij mag het rustig controleren.’

Christa begint plotseling te huilen, ze houdt haar handen voor de ogen en zegt: ‘Ik wil mammie bellen. Draai jij aan de kiesschijf?’

Ze loopt naar het wandtoestel, en houdt de hoorn omhoog.

‘Helemaal naar Brussel,’ zeg ik, ‘daar zie ik de zin niet van in.’

‘Dan doe ik het zelf.’

‘Hebben jullie nou leuk geschaatst?’ vraagt mijn oma.

[p. 16]

‘Jaaa, dat zei ik toch.’ Ik stoot bijna de fles vanillevla om die op het aanrecht staat. Het water van de aardappelen begint te koken en ik gooi er een pluk zuurkool bij.

‘Ik heb het nummer gedraaid,’ roept Christa.

‘Het is te duur. Ik zei je toch dat ik de zin er niet van in zie.’

‘Pappie betaalt alles!’

‘Ja, pappie betaalt altijd alles.’

‘Pas jij maar op,’ zegt Christa, ‘anders spreek ik ook over jou.’

‘Je doet maar...’ En ik luister aandachtig naar wat mijn zusje zoal te vertellen heeft.

‘Hallo, dag mammie...’

‘Ik bel je om te zeggen, dat we nu aan het koken zijn.’

‘Ja, kerstvakantie...’

‘Nee, die wil u niet spreken. Zuurkool natuurlijk.’

‘Wat zegt u?’

‘Nee, het gaat goed met ons. Alleen Anna doet raar omdat ze steeds buikpijn heeft.’

‘Nee, dat mag ik niet zeggen. Het is namelijk een geheim.’

Ik knip de rookworst uit het cellofaan en laat hem voorzichtig in het kokende water glijden. Thomas gooit een stapel blokken om en roept: ‘Nou is het klaar!’

‘Even stil allemaal,’ zegt Christa.

‘Ik zal goed op iedereen passen. Wil je oma nog even?’

‘Ja.’

‘Ja, ik heb goed mijn best gedaan op school. 's Avonds overhoort Anna mij.’

‘Ja.’

‘Dag mam, komen jullie gauw!’

‘Dag.’

De golden delicious die op de plank boven het aanrecht liggen, ruiken naar aarde, langs het keukenraam lopen waterdruppels. Ik kan mijn beeltenis vaag onderscheiden... mijn hart bonst en mijn linkerarm doet pijn. Toen ik vanmorgen in de spiegel keek, schrok ik van mijn ogen. Gesprongen adertjes. Net marmeren knikkertjes die in mijn kassen zaten. Ze staarden mij vreemd aan.

Ik staar mezelf aan in het keukenraam, mijn gezicht is door de watersporen verwrongen. Een gezicht met de mond in een schreeuw. Albert! Ik moet mijn ogen sluiten. Zijn bromfiets is omgevallen. De grond is oneffen. Hij is sterker dan ik. We worstelen. De jongens bij de jongens, de meisjes bij de meisjes. Hij begrijpt het niet. Ik probeer het hem uit te leggen. Hij geeft me geen kans. Ik doe me niet stommer voor dan ik ben! Zijn haar hangt in sliertjes op zijn voorhoofd. Hij praat op mij in en drukt me op de grond. ‘Albert, nee!’ Over de bevroren velden en plassen hangen nevelslierten. Even denk ik dat het mensen zijn die in hun nachtkleding naar me toehollen om me te helpen. Er zit rijp op de takken van de bomen. Ze kraken. Niemand hoort me.

‘Ik ben je vriend,’ zegt hij. ‘Geen gepraat,’ denk ik. ‘Alsjeblieft niet!’

Laten we alles precies nagaan... Zeg nooit te veel over goede bedoelingen, dat is verdacht. En wroet niet te veel in het verleden. Gebeurd is voorbij. Gisteravond.

Een moeras is niet iets om bang voor te zijn. Peelreuzen bestaan niet echt. Alles ziet er zo kil en hard uit. Help me toch... Waar zijn Agnes en de jongens, nu ik ze nodig heb? De maan is weg. De grond is hard en het is koud. IJskoud. Alleen zwart haar en een haviksneus...

Ik verzin vragen. Hoe was het nou eigenlijk? Zonder franje. De kooien openen van hermelijnen op de bontfarm is hierbij kinderspel. Een avondvriend is een vijand.

Ze stopt even en wrijft met haar wijsvingers over haar wenkbrauwen. Het is alsof ze diep nadenkt, dan glimlacht ze en begint weer te spreken.

‘Je kunt ze nu wel afgieten,’ zegt mijn oma. ‘Kinderen! Allemaal jullie handen wassen. We gaan eten.’

Mijn stemgeluid moet ver gedragen hebben over het doodstille moeras. Ik heb een harde stem. In het dorp moeten ze mijn schreeuwen hebben gehoord.

We gaan aan tafel en ik ben misselijk. Ik wacht met opscheppen tot iedereen zijn handen heeft gewassen. Christa loopt bedrijvig door de keuken, ze heeft haar gezicht onder de kraan gehouden en haar haren in een staartje gebonden.

We eten. We zeggen niets. De turf in de kachel is vochtig en wil niet goed branden. Heilige Barbara, eerst die weddenschap, daarna het feest en toen die schaatstocht.

Agnes, Michiel, Pieter en ik. Ze liepen achter me aan over het jaagpad. En we bonden onze schaatsen onder. De donkere wolken die eerst aan de hemel boven de galgenberg hadden gehangen werden weggeblazen door de wind. De zon liet zich niet zien.

‘Wie is er de baas?’ riepen we.

‘Ik!’

‘Wie is er de baas over het moeras?’

‘Wij met zijn vieren!’ riep ik terug.

Ik rekte me uit en wankelde op mijn schaatsen. Mijn trui schoof omhoog en ze zeiden: ‘Wat heb jij een rare navel. Het lijkt wel een bloem.’

‘Een klein bloemkooltje,’ merkte Agnes op.

We lachten.

[p. 17]

‘Heb je gehuild?’ vroeg Michiel.

Ik schudde mijn hoofd en haalde mijn neus op.

‘Je oogwit is rood.’ En hij keek streng zodat er rimpels bij zijn neus verschenen.

Agnes wiegt haar bovenlichaam langzaam heen en weer. Ze buigt door haar knieën en zet af met haar linkerbeen; ze begint te glijden... Wij volgen haar. Onze schaatsen maken krassende geluiden op de ijsvloer.

Ik probeer mijn voeten te ontspannen anders houd ik 't niet lang vol; kramp in je voetzolen betekent meestal het einde van een tocht. Om beurten nemen we de kop, een gure wind snijdt in onze wangen. We zoeken beschutting achter elkaars rug. Als ik voorop rij, kijk ik omlaag om de scheuren te vermijden. Er waait zand over het ijs. We rijden om het hardst tot we bij de donkere silhouetten van de verdronken bomen komen.

‘Is het nu al afgelopen?’ vraagt Agnes.

‘Het is nooit afgelopen,’ zeg ik, ‘een tocht is als een vervolgverhaal, het gaat maar door...’

We rusten. Er vliegt een sneeuwgans over, hij maakt een hees en gorgelend geluid. Ze vragen of ik iets voor ze zingen wil. ‘Dat zal je opbeuren.’

‘Hier?’

‘Waarom niet?’

In de verte zien we de huizen langs het kanaal liggen. Pieter en Michiel dragen korte groene jassen met een voering van teddybont; er komen rookpluimen uit onze monden.

Ik begin te zingen, mijn sopraan draagt ver; Mozart natuurlijk.

‘Chi sa, chi sa, qual sia

l'affanno del mio bene,

se sdegno, gelosia, timos,

sospetto, amor...’

Jaloezie, boosheid, achterdocht? Niemand kan het weten.

‘Ik houd van je,’ zegt Pieter.

De anderen lachen.

‘Ik zweer het je,’ zegt hij.

Agnes geeft me een kus op mijn wang. Ze heeft steenkoude lippen, het is net of een marmeren beeld me aanraakt. Michiel hakt met de punt van zijn schaats in het ijs. Hij heeft zijn gezicht met vaseline ingesmeerd. Het glimt.

‘Waar gaan we nu heen?’ vraagt hij.

Ik wankel van vermoeidheid.

‘Naar Fort Vredepeel,’ zegt Agnes.

We zetten af en beginnen te glijden. Agnes rijdt voorop, in haar schaatsbroek bewegen haar dikke billen. Het is mijn beurt om de kop over te nemen, het kost me moeite. Het tempo verslapt. Ik houd het haast niet vol.

Hier en daar steken donkere stronken uit het ijs waaraan grijze ijsbaarden hangen. De boomstammen schemeren onder de ijsvloer, die niet overal even stevig is. Hij kraakt, een geluid dat zich pijlsnel over de vlakte lijkt voort te zetten. Door de vorst zijn de grenzen tussen water, moeras en land uitgewist. Het ijs gonst. Er is nog niemand voor ons geweest, nergens zijn sporen. Pieter maakt de langste slagen, omdat hij de langste benen heeft. Michiel rijdt klauwend.

‘Niet zo snel,’ roep ik.

Agnes heeft net zulke billen en heupen als de schaatsenrijdsters op de televisie. We naderen een brug. Is het ijs eronder stevig genoeg? Pieter bukt en gaat voorop. ‘Het kan,’ roept hij.

Aan de andere kant komen we op het grote meer van de meeuwenkolonie, in het midden is nog open water; er drijven schotsen en talloze eenden. Mijn wollen muts is zacht en warm, het kwastje dat aan een streng wol zit, danst in mijn nek. We moeten in de buurt van de oever blijven.

Aan de horizon tussen de knotwilgen ontwaren we een schaatser. Een klein mensje in een immens landschap, dat onze richting uitkomt. De wind blaast in onze gezichten.

Links is een veld van dorre heide waarop enkele bomen staan. Wij komen daar 's zomers vaak, er loopt een paadje door het drassige veen naar het meer. Het is een aaneengesloten hoogveengebied; ontoegankelijk en ondoordringbaar voor wie er de weg nog niet kent. Op de hoger gelegen gedeelten staan jeneverstruiken. We glijden langs een bosje van elzen en wilgen. Ze kunnen hier groeien omdat de bovenste veenlaag is verdroogd. Verder is alles dood, het veenmos wurgt alles wat leeft. Het ziet er van boven groen en onschuldig uit, maar met zijn stengels die niet verteren maar verkolen zorgt het voor dood en bederf.

Ik kan de anderen haast niet bijhouden, ik zak door mijn knieën om zo laag mogelijk te zitten en zomin mogelijk wind te vangen. Mijn blik op het ijs gericht. De boomstammen glijden onder mij door. Om aan hun lot te ontsnappen hebben ze een uitgebreid stelsel van horizontale wortels laten groeien, die boven het ijsoppervlak uitsteken. Het is angstaanjagend. Ik probeer er niet naar te kijken en leid mijn gedachten af... 's Zomers, ja 's zomers, is het hier mooi dan zijn er vlinders die voor het eerst de vleugels open slaan en bloeit de heide in paarse of roze kleuren. Dan is er volop leven, nu is het doods. Een leeg landschap, zonder plotselinge overgangen. Wit, grijs, parelmoer. En soms schrik je op door overvliegende ganzen en eenden.

[p. 18]

We struikelen. Op plaatsen waar je het niet zou verwachten, is het ijs slecht. Fondant ijs waarin je ijzers blijven steken. Ik zie fijne trippelsporen van beestjes die naar voedsel hebben gezocht, sporen van rietgorsen op een dun laagje verwaaide sneeuw op het ijs. De contouren van de schaatser in de verte worden duidelijker, het is een jongen. Hij schaatst schokkerig, zijn slag is onregelmatig. En hij staat vaak rechtop om de omgeving af te turen.

Wij stoppen en kijken naar hem.

‘Wat een kruk,’ zegt Michiel.

‘Wie zou het zijn?’ vraagt Agnes.

‘Vast zo'n studiefabriek van het gymnasium, dat zie je zo,’ zeg ik.

Ik steun op mijn linker schaats, mijn rechter enkel doet pijn, verzwikt op een stuk fondant ijs.

‘Die oen heeft ijshockeyschaatsen aan,’ zegt Pieter.

‘Gaan we verder?’ vraagt Agnes.

‘Mijn enkel doet pijn.’

De zon die niet te zien is, maakt roze strepen aan de lichtgrijze horizon. In een wak drijven eenden. Ik kijk naar Michiels gezicht dat gespannen staat. ‘Wat is er?’ vraag ik.

‘Ik weet het niet,’ antwoordt hij.

‘Wil je een zoen van me?’

En hij zegt: ‘Ja, doe dat maar.’

Ik probeer hem te zoenen, hij is te groot. Ik struikel en kan me nog net aan hem vastklampen. Hij houdt me tegen en zegt: ‘Pas op kleine.’

Agnes kijkt naar haar wollen wanten, er kleven ijskorsten aan.

‘Wat is er nou?’ vraagt ze.

‘Ik dacht ...ach niks,’ zegt Michiel.

‘Zullen we teruggaan dan? Ze heeft pijn in haar voet,’ zegt Agnes.

‘Laten we doorrijden naar Fort Vredepeel, dan bellen we daar pappa op en vragen hem of hij ons met de auto komt halen,’ stelt Pieter voor.

‘Dat zal hij leuk vinden,’ meent Agnes.

En Pieter zegt: ‘We zijn toch zijn kinderen.’

De jongen schaatst langzaam in onze richting, je ziet dat het erg moeizaam gaat. We zetten af, onze noren schrapen over het ijs. De wind is gaan liggen. Ik lik met mijn tong over mijn lippen, die ruw zijn en vol kloofjes.

Ik heb fijne vrienden. Agnes zit naast me op school. De jongens zitten een klas hoger, Pieter heeft de brugklas een keer overgedaan. Hij is het oudst en het sterkst.

Toen Thomas, Christa en ik bij mijn grootmoeder kwamen wonen, leerde ik ze kennen. En we waren het meteen met elkaar eens. Het moeras mocht niet verder in cultuur gebracht worden. De stille binnenwateren waren wonderlijk mooi, vooral als er bloemen op dreven. Witte waterranonkel, gele watergentiaantjes, maar ook waterlelies en gele plomp. We drongen steeds dieper het moeras binnen en werden steeds overmoediger. De ouderen zeiden dat je er makkelijk kon verdwalen en in een veenput met rottend blad zou kunnen vallen. Zij begrijpen niet hoe mooi het er kan zijn, zij hebben alleen maar oog voor narigheid.

Rietkragen, velden met lisdodde, zeggen en biezen, daarboven vlinders, bijen, kokmeeuwen en zwermen kieviten. We bestudeerden de sterntjes, die het gebied in augustus al weer verlaten om op trek te gaan. De roofvogels die er hun jachtterrein hebben en die je ook over de omliggende velden en akkers ziet scheren waar ze op veldmuisjes jagen. De salamanders en kikkers huizen in het troebele water van de veenputten. Kikkerdril in mei. Kwaakconcerten tot ver in de zomer.

‘Verdomme! Ik geloof dat het Albert is!’ roept Pieter die voorop rijdt. We minderen vaart, remmen af en staan stil. We kijken aandachtig in zijn richting. Hij is ook gestopt en kijkt naar ons. Hij is een kop groter dan Pieter.

‘Ja, hij is het.’

‘Nou kunnen we hem te pakken nemen,’ fluistert Pieter tegen mij. En ik voel dat ik buikpijn krijg. Ik hap naar lucht, mijn maag zwelt en mijn hartslag gonst in mijn oren.

‘Ja,’ zeg ik nauwelijks hoorbaar.

Albert staat rechtop en kijkt naar ons. We aarzelen. En dan heel plotseling, draait hij zich om en rijdt hakkend van ons weg. Zijn rug schokt, hij heeft zijn geblokte jasje aan. Hij rijdt wat hij kan. Hij struikelt, maar hervindt zijn evenwicht.

We kijken elkaar aan en zonder iets te zeggen, zetten we af en maken vaart. Ik rijd voorop in een lage zit. We sluipen naar hem toe, elke minuut winnen we een paar slagen van hem. Hij kan niet tegen onze noren op. Pieter en Michiel schieten me voorbij. Mijn voeten doen automatisch hun werk, ze stappen over de diepe scheuren in het ijs.

Albert valt voorover, hij heeft moeite zich weer op te richten en dat brengt ons ineens heel dichtbij hem. Hij krabbelt overeind en roept: ‘Ga weg, anders sla ik jullie op je smoel!’

Pieter zet af om nog meer vaart te maken. We volgen. Als we vlakbij hem zijn gekomen, verspreiden wij ons. Pieter schaatst hem voorbij en snijdt hem de weg af. In het voorbijgaan haalt hij naar Albert uit en geeft hem een duw. Albert maakt een slagbeweging die geen doel treft. ‘Laat me met rust,’

[p. 19]

Berit Mol

Als het waait

Je zei:
als het waait,
waait er iets
in mij omver,

als je klaagt
woedt er iets
in mij
dat duizend keer
zou willen zeggen
wachten wil
ik nu niet meer,
ik ben te laat
geboren hoor niet
meer bij het
overstekend wild,
raak mijn handen
niet verwilderd
aan, want

weet goed,
als het waait,
waait er iets
in mij, en
als je sterft,
sterft er iets in mij.

Avond

Zat je stil
te wachten
tot het
donker werd,

zag je bomen
langzaam
kruipen om
het hoge huis,

zag je stenen
groter worden,
sprak je
steeds meer
naar mij toe,

en zoende
ik je later
plotseling,

zoals ik dat
maar
zelden doe.

roept hij. ‘Ik heb niets gedaan!’

We jagen hem op, we omcirkelen hem. De cirkel blijft open naar het midden van de ijsvlakte. Het is zijn enige vluchtweg. Michiel breekt een tak af van een boom bij het riet en drijft Albert ermee op. Hij vloekt en wijkt angstig uit. Hij draait zich om en doet een paar slagen in de richting van het water. Hij roept: ‘Ophouden!’ Michiel slaat hem met de tak tegen zijn rug en op zijn schouders. De eenden vliegen klapwiekend uit het wak en dan is Albert ineens verdwenen. We remmen af en staan stil. Het gekraak van het ijs plant zich voort tot aan de wallekant. Dan is alles stil. Doodstil.

Ze kijkt de man veelbetekenend aan. En hij doet moeite om zo neutraal mogelijk terug te kijken. Hij maakt een uitnodigend handgebaar. Ze haalt haar schouders op, alsof ze wil zeggen: nou-goed-dan-jij-je-zin.

De golden delicious geven de keuken een geur van natte aarde. Christa likt haar bord af. Thomas zeurt: ‘Krijgen we een zoet toetje.’ Buiten is het donker. Mijn oma zegt dat ik lekker heb gekookt. Ze zegt altijd dat onze komst het beste is wat haar in het leven had kunnen overkomen.

‘Als pappie en mammie genoeg van Brussel hebben,’ babbelt Christa, ‘dan komen ze ook hier wonen.’

En ik voel dat ik ga huilen.

Mijn oma loopt met de vuile borden naar de gootsteen en begint ze onder de warmwaterkraan af te spoelen. Ik doe mijn ogen dicht en denk: Water verweekt.

Als ik mijn best doe, kan ik het beschrijven. Ik weet dat ik het kan. Je hoeft alleen maar je ogen dicht te doen. In een leeg moe-

[p. 20]

rasland maak je je eigen beelden.

In zijn ogen schemeren rode adertjes. Bolle ogen. Ogen die elk moment uit hun kassen kunnen vallen. De grond die koud en hard is.

‘Niks geen moeilijk gedoe,’ zei hij. ‘Huilebalk.’

Niet huilen. Beslist niet huilen. Ze hebben een helm in het moeras gevonden. De verzeepte hersenen van de Romeinse soldaat kleefden er nog in. Ze noemden hem de honderdman. Alles loopt in elkaar over. Albert en de honderdman, het droge en het natte veen. Steil uitgegraven putten waarin je zomaar kunt verdwijnen. In het grauwveen wordt alles goed geconserveerd. Aan de helm zat maar een enkel roestplekje. Hij had zevenentwintig muntstukjes bij zich met de beeltenis van keizer Constantijn erop. Verzeepte ogen. Schaatsen met een enkel roestplekje...

En dan begin ik te huilen. Mijn grootmoeder draait zich verbaasd om. Christa raakt zachtjes mijn schouder aan.

Ze slaat haar armen over elkaar en kijkt de man uitdagend aan. Ze zegt: ‘Ik heb er geen zin meer in. Op de een of andere manier eindigen alle verhalen bij de psychiater.’

‘Niet allemaal,’ zegt de man. ‘Alleen de slechte.’

Hij kijkt haar vorsend aan.

‘En wat nou?’ vraagt ze, terwijl ze met haar ogen knippert.

‘Je hebt alles heel goed verteld. Alleen heb ik het gevoel dat je de meest essentiële dingen hebt weggelaten. In een goed verhaal vertel je alles, ook dat wat pijnlijk is.’

Ze zitten in leunstoelen van blank beukehout, bekleed met een wijnrode stof. Tussen hen in staat een lange tafel, waarop twee plastic bekertjes staan in bruine houders met een oortje. Ze heeft een hekel aan de kamer. De man neemt een plexiglas object van tafel, dat met water is gevuld en waarin een piepklein balletje drijft. Hij schudt ermee en zet het dan weer tussen hen in. Ze ziet hoe het balletje naar beneden zweeft.

Aan de muur hangen drie posters die een tentoonstelling van Picasso aankondigen. Schuin boven het hoofd van de man hangt een schilderij waarop een uitgescheurde jutezak is geplakt. Er staat een boekenkast met veel boeken, een bureau vol papieren en een telefoontoestel met allerlei knopjes. Het licht van de tl-buizen prikt in haar ogen.

Ze durft de man niet om nog een kopje koffie te vragen. Haar keel is droog. De man zit haar peinzend aan te kijken en zegt: ‘Vooral de stukken die je weggelaten hebt intrigeren me. In je verhaal zit iets eigenzinnigs, maar de slonzige manier van vertellen bederft het hele effekt. Heb je altijd de neiging om van je verhalen veredelde cryptogrammen te maken?’

‘Dokter?’ vraagt ze, de man onderbrekend, ‘als u bedoelt dat ik wat mankeer, wat is het dan?’

‘Tja,’ zegt de man, die aan zijn neus voelt. ‘Dat is niet zo makkelijk uit te leggen. We hebben het over een moeras gehad, waarin geen grenslijnen te trekken zijn. De toestand van je Ik kenmerkt zich door tijdelijke regressieve veranderingen. Dat noemen we dissociatieve verschijnselen. Je bespeelt maar een snaar van de lier en het is net alsof je niet ziet dat er meer snaren op zitten. Veel grenzen lijk je niet te hebben.’

‘Oh,’ zegt ze. Ze heeft maar met een half oor naar de man geluisterd en staart naar een vaas met droogbloemen.

‘Je Ik is als een moeras, dat we moeten zien te kanaliseren, zodat de archaische structuren afgewaterd kunnen worden. Dan wordt de bodem steviger.’

‘Maar wat gaat er met me gebeuren?’

‘Dat weet ik nog niet. Voorlopig blijf je in verzekerde bewaring. We brengen rapport uit en dan moet de kinderrechter maar beslissen.’

De man die de hele middag naar haar geluisterd heeft, staat plotseling op en steekt haar zijn hand toe. Hij loopt naar het telefoontoestel om iemand van de afdeling te bellen omdat ze niet zonder geleide over het terrein mag lopen.

Ze maakt zich zorgen over Agnes, Pieter en Michiel. Ze probeert een innerlijk samenhangend beeld te maken met alle levende en dode wezens erin. En dat lukt niet. Ze is op een misverstand gestoten. Een grote denkfout. En ze begint onsamenhangend te denken over dingen die allemaal om voorrang vragen. ‘De liefde is dood of eigenlijk is liefde dood,’ mompelt ze.

‘Wat bedoel je?’ vraagt de man, die haar beduidt weer te gaan zitten. Maar ze wil niet zitten, ze loopt naar het raam en kijkt naar buiten. Ze ziet het grasveld met scherp afgestoken randen en daar achter bladerloze bomen, die schril tegen de lucht afsteken. Ze moet eraan denken dat de meeste jongens eigenlijk niet interessant zijn; ze zijn alleen maar sterk. ‘Omdat de liefde dood is en de liefde de dood. Of zoiets.’

Ze glimlacht en draait zich naar de man om. Ze wil hem vragen of ze iets voor hem zingen mag. Iets Italiaans van Mozart. Maar de man ziet het niet, die staat zich af te vragen of hij haar nu Haldol met disipal zal voorschrijven of gewoon, zoals hij meestal doet, driemaal daags drie milligram trilafon.