Hollands Maandblad. Jaargang 1985 (446-457)

[p. 29]

De bibliothecaris
J.J. Peereboom

‘Je moet niet weer gaan slapen,’ fluisterde Barbara.

‘Ik dommelde alleen,’ zei Bart die op zijn rug lag met een arm onder haar hals.

‘Het blijft niet de hele dag half zeven. Het is al kwart over.’

‘Ik sta zo op. Dit wordt geen koortsachtige dag. Als ik om een uur of negen op kantoor ben is het vroeg genoeg.’

‘Ik wou even naar de Koninklijke Bibliotheek vanmiddag; en een tante Agnesje pikken.’

‘Alweer Den Haag? Het lijkt wel iedere week.’

‘Tante Agnes ligt daar maar. Ze vindt het heerlijk als er iemand komt.’

‘En dan altijd weer boeken.’

‘Het komt nu goed uit. Ik ga niet iedere week, dat is onzin.’

‘Misschien heb je iets met een bibliothecaris.’

Bart keek opzij met een begin van een glimlach, voor het geval dat Barbara wou zien hoe hij het bedoelde. Zij toonde geen belangstelling, en leek niet op een mens met clandestiene liefdesverwikkelingen. Haar profiel was voornaam en rustig, met een hoek in haar neus. Jij wordt een indrukwekkende oude dame op den duur, had Bart haar eens voorgehouden, en af en toe sprak hij het opnieuw uit. De weduwe van Theel, met een stok met een rubber dop, langzaam en onverzettelijk tussen de tafeltjes door, glimlachend zonder haar huisgenoten aan te zien: dat was Barbara over veertig jaar.

‘Ik kom misschien iets later thuis dan anders,’ zei zij, ‘maar het is toch vrijdag, en ik regel wel met Wanda en Willemijn dat ze iets aan het eten doen.’

Onvoorstelbaar is het niet dat een voornaam uitziende blauwkous iets zou hebben met een bibliothecaris. Stel je voor dat je om vijf uur tante Agnes belde en dat zij Barbara niet op bezoek had gehad. ‘Mijn geheugen gaat wel achteruit, maar dat zou ik nog weten hoor!’ En bij haar terugkeer in Bussum zou je vragen, hoe was het met tante, en zij zou antwoorden: Net als anders, je moet de groeten hebben.

‘Verder wordt het een rustig weekend. Morgen thee bij de buren, en zondag komen Klaas en Magda eten.’

Bart knikte. ‘Het lijkt me overzienbaar.’ Hij bleef nog even liggen dommelen. Hoe zou het gaan als je op een vrijdag bij je thuiskomst een brief vond: niet alleen ben ik naar Den Haag gegaan, ik blijf er, want een bibliothecaris is toch meer mijn soort man? Alles zou op slag veranderd zijn, en zulke dingen gebeuren. Het leven staat op losse schroeven; in een handomdraai kunnen je steunpunten verwijderd worden.

En wat zou de tweeling doen? Wanda naar haar moeder; Willemijn misschien in Bussum blijven. ‘Ik ga voor pappa zorgen. Voor Bart.’ Het zou hun moeilijk vallen, een gescheiden leven, maar alles zou moeilijk worden dus jullie moeten niet te hard klagen. Vuile pannen opgestapeld in de keuken, boeken slingerend in de zitkamer die deels nog van Barbara waren; een werkster die een paar keer kwam en dan zonder toelichting wegbleef.

Eerlijk gezegd vind ik dat jij een nieuwe vrouw moet zoeken, zouden vrienden zeggen: je bent fit en welbespraakt, met een goed gebit, je moet niet aan Barbara blijven hangen. Een vriendinnetje over de vloer? Dat hoefde niet: het kon een verstandige prettige vrouw zijn waar je meer aan had. ‘Bart, laten we je uitnodigen met mevrouw Brennink, sinds twee jaar alleen en een enig mens.’ Inderdaad een geschikte vrouw, maar die kon je niet op de stoel van Barbara zetten. Je zou je telkens vergissen in haar naam. Wel was het een ongedwongen avond. ‘Dag meneer van Theel.’ - ‘Dag mevrouw, ik hoop dat wij weer eens verder zullen praten.’

‘Nu sta ik in ieder geval op,’ zei Barbara, ‘want de meisjes moeten hun ontbijt hebben. Oe! Ik geloof dat ik een kilo aangekomen ben in de laatste week.’

Toen zij naast het bed stond ging Bart overeind zitten en legde zijn armen om haar

[p. 30]

heupen heen. ‘Ik kan je nog net zo omvademen. Dus dat dik zijn is fictie.’

‘Er moet nodig iets af. Jouw armen rekken mee, geloof ik; maar rokken die rekken niet.’

‘In ieder geval blijf je uitstekend ogen. En je voelt ook goed.’

‘Jij bent een zoetgevooisde man. Ik vraag me wel eens, wat zouden we horen als je alles zei wat je dacht.’

‘Dat zou de sfeer niet ten goede komen.’

Een van de gaven van de mens die tot voldoening stemmen is dat hij in enkele tientallen seconden jaren van een denkbeeldig bestaan kan oproepen in zijn voorstellingsvermogen. In de auto op weg naar het kantoor van Aston Waters Holland B.V. in de Bijlmer dacht Bart niet aan zijn leven thuis, maar toen in de ondergrondse garage de liftdeuren dichtschoven zag hij aan zijn spiegelbeeld dat zijn das scheef zat, onder een afgezakte knoop. Zo zou iemand die door zijn vrouw verlaten was er iedere dag bijlopen. Het hoorde bij de ongewassen pannen op de aanrecht.

De verlatene zou de relatie tot zijn werkomgeving heel anders gaan ondervinden. De onachtzame zekerheid van de man die deel uitmaakt zou hij kwijt zijn; hij zou als een zwerver in een droom om zich heen staren in een landschap dat hem vreemd geworden was. Bij het ontmoeten van Jan Rensdorp zou hij net als voorheen ‘Dag Jan’ zeggen: maar het zou een andere Jan zijn, een andere stem die sprak en een andere groet.

Het is moeilijk om de gewaarwording van de werkelijkheid nauwkeurig te beschrijven. Stemmingen, gevoelens, intuïties, verzetten zich tot het uiterste tegen vastlegging in woorden, of zelfs in gedachten. Waar de verbeelding goed in is, dat zijn situaties en incidenten.

Op de zevende verdieping verliet Bart de lift en stak het portaal over naar de intens gestoffeerde ontvangstlobby van Aston Waters, waar mevrouw Gonnie Haneker achter het grote witte bureau met de telefoons zat. Hij groette haar met een handgebaar en een glimlach die tegelijk voor haar bedoeld was en een interne opwelling van lachlust vertolkte. Als je je vrouw kwijtraakt kan het zijn aan een bibliothecaris, had hij zich juist voorgesteld, maar ook aan ziekte en dood, en waar nog meer aan? Aan een vrouw natuurlijk. Barbara lesbisch, alom gesignaleerd in het gezelschap van een stil blond meisje in een trappers bloes.

Om de ongeloofwaardigheid daarvan glimlachte hij langer dan hij voor Gonnie alleen gedaan zou hebben. In de gang op weg naar zijn eigen kantoor overwoog hij dat hoezeer je ook verslagen bent en verdwaald in je eigen wereld, er een tijd aanbreekt van herstel. Dan komen de nadenkende gesprekken in restaurants met vrouwen die ook pijn hebben ondervonden van de liefde. Om half twaalf afscheid bij hun voordeur. ‘Mee naar boven? Misschien niet deze keer, we hebben elkaar zoveel te denken gegeven. Of toch?’

Bij het passeren van de deur van F.I. Greven, sales manager, werd de eenzaamheid waar Bart zich in bewoog iets dieper. De omgang met het echtpaar Greven was afgelopen, onverklaard. Was er iets gezegd of nagelaten dat de stemming bedorven had? Was er een uitnodiging te weinig gedaan, of een te vertrouwelijke toon aangeslagen; of had Greven de conclusie bereikt dat Bart zakelijk onder zijn niveau thuishoorde en dus niet nauw aangehaald moest worden? Die laatste mogelijkheid was de onaangenaamste. Mensen zijn te vervangen. Je eigen beperkingen zijn definitief.

Als je hele bestaan schoongeveegd werd, alle relaties, alle vrienden, alle kennissen weg, dat lijkt soms aantrekkelijk. Opnieuw beginnen. Nieuwe vrienden en kennissen; aandachtiger praten met elkaar, niet altijd amusant doen; een tijd lang zwijgen als je weinig bijzonders weet, ongegeneerd peinzend; en een nieuwe vrouw die binnenkomt met een hap in een pannetje, omdat zij de schaaltjes niet weet te vinden. Het is voorstelbaar, al kunnen er geen gezichten bij ingevuld worden. Het gezeldschap ziet er uit zoals de tekeningen die ze in de krant naast groepsfoto's zetten, silhouetten ieder met een nummer dat verwijst naar de lijst van namen; maar de lijst ontbreekt.

Hij ging zijn kamer binnen aan het eind van de gang, en richtte zijn gedachten op zijn werk.

Pas om half twee had Bart het punt bereikt waar hij even naar beneden kon om te lunchen. Hij ging eerst bij het raam staan, en keek naar de bouwprojecten van Amsterdams nieuwe commerciële wijk, aangekondigd op reclameborden langs de autoweg. Sta je na te denken? had iemand hem wel eens gevraagd die hem zo aantrof. Ik sta alleen te kijken, antwoordde hij dan. Heipalen, bouwputten, hijskranen, betoncasko's, vrachtauto's en figuurtjes van mannen in helmen die een dak oversteken vijhonderd meter weg: meer heeft een mens niet nodig. Er was nu een man die een van de hijskranen inklom naar zijn stuurhokje in de hoogte. Voet, hand, voet, hand, en als hij aankomt is hij nog even ver weg als toen hij vertrok; dat is de buitenwereld, waar alles bij elkaar hoort.

Toen hij terugkeerde naar zijn intimiteit

[p. 31]

dacht hij weer aan verlating en eenzaamheid. Hoe je op die vrees komt weet je niet. Misschien is het fysiek; chemisch. Het verwonderde hem dat de plaats van de vrouw in de silhouettekening zich niet makkelijker in liet vullen. Hij had wel eens loslopende gedachten gehad over vrouwen met wie hij een aardige tijd zou kunnen hebben; en waar bleven zij nu? Er meldde zich niemand aan. De vrouwen van vrienden en kennissen; hun ontluikende dochters; buurvrouwen die je hun tuinen zag sproeien; de meisjes op het kantoor - er was geen candidaat.

Behalve misschien Ellen Perquita, door Bart een jaar of twee geleden, toen zij zich voor het eerst vertoonde in de lange gangen, bestemd voor de rol van wandelende pin-up. Wie van haar uit zijn evenwicht raakte zou niet gauw weer overeind komen, had hij vermoed. Haar bruine ogen, haar volle lippen, haar trippelende gestalte, en haar manier om je maar bij uitzondering aan te kijken, met een verborgen spotlach alsof zij zich verbaasde over de types die tegenwoordig menen de belangstelling van een mooie vrouw te wekken: het was mogelijk dat zij af zou vlakken als je haar beter leerde kennen, maar anders zou zij een obsessie worden, zodat je voor niemand meer te spreken was.

Hij had afstand van haar gehouden, en zij had geen ravages aangericht op kantoor. Misschien hield zij zelf ook afstand. Ten behoeve van wie bleef onbekend. Het zou pas kunnen veranderen als je het ernstig met haar meende. ‘Ellen, Ellen, Ellen: vroeger als ik alleen in de auto zat was de plaats naast mij onbezet; nu is hij verlaten door jou.’

Na een aantal ontmoetingen kwam zij een keer mee naar huis. ‘Willemijn, ik zou je graag aan een vriendin willen voorstellen die Ellen heet. Je begrijpt misschien dat...’ Willemijn begreep er alles van. Moderne kinderen hoef je niets te vertellen. Het ging heel goed. Na het eten stonden ze met z'n tweeën te lachen in de keuken. ‘Komen jullie nog met die koffie’ - ‘Ja, wij komen eraan.’

Enige maanden later werd het tijd voor ingrijpende besluiten. Eenvoudig wordt het leven nooit. Barbara had het niet volledig naar haar zin bij de bibliothecaris. Aan de

[p. 32]

koffie bij een fontein in het complex C.S. Den Haag liet zij doorschemeren dat zij op haar oude plaats zou willen terugkeren. Op het ogenblik dat het gezegd wordt lijkt zoiets vooral lastig. ‘We moeten grondig nadenken. Wat mijn eigen relaties met een zekere persoon zullen worden weet ik niet zeker. Als je bedoelt dat wij ons huwelijk zouden kunnen herstellen, ten bate van de tweeling, dan houd ik een slag om de arm. Zo'n verhouding die ten prooi kan vallen aan de eerste de beste boekenwurm, daar heb je weinig aan.’ - ‘O, hij was niet de eerste de beste...’

Een beeld bleef over van Barbara die staarde naar het water van de fontein klaterend over de grote gemetselde kiezelstenen. Haar Renaissance-kop, met de mondhoeken omlaag, drukte een verdriet uit van een grotere noblesse dan zij verdiend had. Gezichten zijn misleidend. Je hebt meisjes met hun armen om hun knieën geslagen die verstild kijken zodra een man een belangstellende vraag tot ze richt, maar een levenskoers voor zich hebben zo recht als een raket; en dan zie je deze aanzienlijke vrouw van middelbare leeftijd in de war van een vluchtig lustgevoel.

's Avonds pas wordt het beeld van de koffiebar aangrijpend. Bijna alles in huis stamt nog van Barbara. De kussens zijn in haar kleuren, sommige gordijnen heeft zij zelf gemaakt, en in alle laden liggen aantekeningen in haar handschrift. Natuurlijk moet zij terugkomen; onder de drukte van de laatste maanden blijkt zij in een andere werkelijkheid nooit weggeweest te zijn.

En Ellen dan, met haar lange zachte handen en haar onzekerheid of zij ooit iets goed doet? Je zou haar moeten vertellen dat zij mooi was, leuk als invaller, maar inderdaad buiten staat om iets van de liefde te maken. Hoor haar roepen van boven naar Willemijn in de keuken: een heldere stem die geen kwaad vermoedt.

Al vermoedt zij geen kwaad, zij is wel in staat om het aan te richten. Tien minuten later staat zij woedend in de kamer, boos over Willemijn en over andere omstandigheden die niet allemaal bedacht hoeven te worden. Zij blijft mooi zo, maar vulgair in haar grieven, zonder iets van de voornaamheid die Barbara handhaafde in zelfbeklag. Zal haar minnaar haar in zijn armen nemen, zelf troost vinden en tegelijk haar troosten, voor haar ongenoegens en voor de vulgariteit waar zij niet van afweet? Of zal hij haar verzoeken haar mond te houden, omdat er al teveel geschreeuwd is in huis de laatste tijd.

‘Jajaja; kom binnen,’ zei Bart toen hij dit punt in zijn toekomstvisie bereikt had, en in de werkelijkheid van het ogenblik kwam Ellen Perquita de kamer in, even onpersoonlijk gestemd als anders. Zij had twee nog niet gevouwen brieven in haar hand die zij van elkaar scheidde en hem aanbood met een korte blik op zijn ogen. ‘Meneer Greven heeft deze gezien; maar we wouen weten of u het er mee eens bent.’ Waarom ‘we’? Ellen en Greven hadden niets bekends met elkaar gemeen. In ieder geval geen afdeling of dagelijkse werkzaamheden. Een geheime relatie soms? Of zij waren bevriend, op een frisse ongeheimzinnige manier.

‘Waar gaat het over? O, ik zal kijken. Wat moet ik doen als ik het ergens mee oneens ben?’

‘Zeggen.’

‘En wanneer? Ik wou net naar het restaurant gaan.’

‘Vanmiddag kan nog.’

Loop even mee en drink een koffie, zou Bart voorgesteld hebben als het een beetje anders ging, op een collegiale toon. Zou zij glimlachen, en een iets andere houding aannemen zodat haar borsten zich aftekenden onder de bolle witte trui?

Hij zei niets, en zij verliet de kamer, zonder trippelen deze keer: zij had platte hakken aan.

Wat een contrast met de Ellen van de fantasie. Je zou haar willen uitleggen dat behaagziek niet hoeft maar bevroren evenmin nodig is. Daar zou je bij een mannelijke collega nooit over klagen, antwoordde zij; of dat zou ‘u’ niet doen, in haar vormelijkheid. ‘Het is waar, Ellen, maar ik heb van u gedagdroomd.’

O wat opwindend, wat dan? Welnee, zij zou niet vragen wat dan; zij zou de kamer verlaten net als nu. Haar natuur was misschien licht afwijkend. Een grappig meisje. Greven, wat is jouw indruk van Ellen Perquita?

Bart ging op weg naar het restaurant.

Om vijf voor half vier zat hij in Américain stukken door te kijken die hij moest bespreken met een klant. Om half vier was de klant er niet. Een minuut later nog niet. Het is wonderlijk zoals dagen zichzelf gelijk kunnen blijven. Als zij eenmaal op verlies en eenzaamheid zijn afgestemd, dan houden zij dat vol. Wel moest in aanmerking genomen worden dat alles op slag zou veranderen als de klant toch kwam. Dan was de fantasie over Barbara tegelijk ontzenuwd; je zou nieuwe moed ondervinden om bij Greven binnen te lopen, en inzien dat er niets van Ellen verwacht kon worden zolang het arme kind nooit een persoonlijk woord van je gehoord had.

Intussen geloofde Bart in zijn eenzaamheid, nog een minuut, of de rest van de dag,

[p. 33]

of levenslang, dat zouden de omstandigheden bepalen. Er is altijd iets te geloven. Hoe hebben mensen zich ooit voor hun geloof kunnen laten pijnigen en terechtstellen? Het geloof van de mens wordt bepaald door zijn stemming. Als hij er hardnekkig in is komt het door behoefte aan tegenspraak en aan saamhorigheid. Gelovigheid bestaat alleen uit het vermogen om je voor te stellen dat wat je niet bewijzen kan toch het geval is.

Als je vroeger een nieuwe vrouw zocht was Américain een goed adres, zeiden ze. Nu misschien niet meer zo. Wel leende het zich voor een drankje drinken met je schoonfamilie. Aan ditzelfde tafeltje zouden zij zitten, met zijn vijven: Ellen, haar vader en moeder, haar broertje, en ik. Een onwaarschijnlijke man, de vader, werkzaam in niet nader te noemen zaken. Hij reed een geel-met-zwarte Jaguar, als dat bestaat, en hij beschouwde iedereen die belasting betaalt volgens de tabellen als een mislukkeling. Niet een luidruchtige kerel, zwaaiend met lapjes van duizend; een stille, met waakzame ogen en een portefeuille vol credit cards. Het lawaai kwam van zijn vrouw, geblondeerd en schaterend zodat je je schaamde voor haar gezelschap, terwijl je niet kon nalaten je te verlustigen in de ronding van haar borsten die zij voor een aardig deel open en bloot liet. Hun zoontje was nog stiller dan de vader, maar weigerde dan ook de hele avond de koptelefoon van zijn walkman af te zetten.

Thuiskomend met Ellen aan het eind van de avond vond je bij de post van 's morgens een brief van Barbara, die meedeelde dat zij Den Haag verlaten had en bij haar vriendin Trees in Breda logeerde. ‘Wat mij betreft verplicht het je tot niets. Ik weet wat je andere banden voor je betekenen, en ik zou de laatste zijn om je te forceren. Ik schrijf om je op de hoogte houden, maar ook over Wanda. Zou zij bij jou kunnen wonen? Ik zal haar missen, maar ik wil haar niet meeslepen van de ene vriendin naar de andere. Zij kan beter herenigd worden met Willemijn.’

Wat een conflict, en wat een onontwarbare verwikkelingen. Hoe verder ze gingen, hoe meer de schuld verschoof van de weggelopen naar de niet terug-ontvangende partij. Intussen stond Ellen op de trap, drie treden omhoog, in een nauwsluitende zwarte jurk. Zij schudde haar haar en keek over haar schouder en zei ‘Kom je?’, wat meer inhield dan het letterlijk betekende. De vraag was of je morele knopen kan doorhakken of tenminste opzijschuiven door je over te geven aan vrijage.

Om kwart voor vier werd meneer van Theel aan de telefoon geroepen. De klant was door verkeersopstoppingen vertraagd en wilde een andere afspraak. Bij een accountant zou die grap hem vele honderden guldens kosten; helaas werken wij zo niet.

Terug naar kantoor dan.

Even over half zes maakte Bart een telefoongesprek af. Daarna had hij er genoeg van. Wat Barbara bedoelde met iets later komen dan gewoonlijk zou vermoedelijk een uur of half zeven zijn; als hij op zijn gemak naar de garage ging zouden zij ongeveer gelijk op de stoep staan.

Tenzij Barbara wegbleef. Hoe verbazend zou het zijn als dat gebeurde: als de werkelijkheid beantwoordde aan de fictie? Ongelofelijk, zou je uitroepen, het kan niet, of het kan haast niet, want het gaat over twee verschillende werelden. De werkelijkheid is de buitenwereld die altijd doorgaat ook zonder iets te betekenen. De fictie speelt zich innerlijk af, en houdt op zodra je er niet meer door beroerd wordt. Toch komt het voor dat de twee samenvallen. Ik word nu zo aangepakt door de werkelijkheid, zou je tegen jezelf zeggen, dat het wel fictie lijkt.

Zover zou het die avond waarschijnlijk niet komen. Wel bestaan er mensen die rafelige levens leiden, en het zou arrogant zijn van degenen bij wie alles netjes in elkaar zit om te denken dat het hun niet kan overkomen. Als Barbara eenmaal bij Trees logeerde, vervreemd van haar bibliothecaris, zou er ingegrepen moeten worden in de drie betrokken levens, anders vervielen zij van kwaad tot erger. Het lukte natuurlijk niet tijdig. Wat moest je doen? De enige oplossing die niet te wreed zou zijn was om met z'n drieën te gaan samenwonen. Zulke dingen kunnen, en gebeuren; maar niet in het gezin van Theel. ‘Barbara, dit is Ellen; Ellen dit is Barbara; jullie zullen het vast goed kunnen vinden.’ Ondenkbaar.

Dus ging het mis. Op een dag telefoon uit Breda: Barbara is van haar fiets gereden door een auto en ligt in het ziekenhuis, in kritieke toestand. Na een bezoek waarbij Barbara alleen even haar ogen opsloeg en leek te glimlachen, legde Trees op het parkeerterrein uit dat zij oververmoeid was geweest de laatste tijd en slecht sliep. Zij had veel dagelijkse handelingen verricht zonder haar hoofd erbij; het was geen verrassing geweest om te horen dat zij het rode licht voor de fietsers niet had opgemerkt voordat zij de weg overstak.

Twee dagen later was zij dood. Het leek juist beter te gaan, en toen kwam er een interne bloeding. De begraafplaats onder een dunne motregen; de tweeling met gebogen hoofden. Bij hun terugkeer in het huis in Bussum vonden zij een brief van Ellen op de tafel in de gang. ‘Ik ben voorlopig weg. Ik

[p. 34]

kon het niet verduren. Het is ook mijn schuld, en ik kan toch niet delen in wat jij ondervindt. Laten wij afwachten hoe onze gevoelens zich ontwikkelen. Probeer mij intussen alsjeblieft niet te bereiken. Ik moet het met mezelf uitvechten.’

Ik, mij, mezelf: zo'n egocentrische brief zou Barbara nooit geschreven hebben. Zij had een misstap begaan, en er met haar leven voor moeten boeten; en wat had haar tot die misstap gebracht? Hoeveel kwam zij tekort, bij een echtgenoot die nooit een boek las?

En behalve dat hij nooit las had hij ook in andere opzichten geen diepgang. Een jongen van oppervlakkige charme, Bart van Theel; een vlotte zakenman. Het enige bijzondere aan hem was dat hij wel eens verschrikkelijke verhalen bedacht over wat er kon gebeuren, en hoe iedereen erdoor aangegrepen zou worden. Daar wist Barbara weinig van. Hij sprak er zelden over, uit vrees dat zij zou zeggen of dat anderen haar zouden ingeven dat hij een behoefte had aan rampen, en aan haar dood. Dat is niet zo, zou hij antwoorden, ik heb alleen behoefte aan zulke verhalen! - maar dat zouden zij niet geloven. Als de amateurpsychologen je in hun wurggreep krijgen heb je niets meer in te brengen.

Bart nam zijn koffertje en liep de gang door naar de ontvangstlobby. Bij het passeren van Greven's kantoor meende hij de tinkel te herkennen van een telefoon die neergelegd werd. Misschien zat Greven er nog en was dit het moment om de spanning van de vervreemding te verbreken: even binnenlopen en enkele ongedwongen woorden wisselen. Bart bleef staan, dacht een ogenblik na en besloot. Zijn ferme klop op de deur bleef onbeantwoord. Hij luisterde, en opende de deur toch. Greven zat er niet. Het enige wat je je kon afvragen bij het rondkijken was of hij er opzettelijk niet zat of toevallig.

Gonnie Haneker was ook al naar huis, en niemand hield de lift aan op weg naar beneden, maar in de betonnen garage duwde een man een oude kleine Renault die niet wou starten. Er zat een vrouw met donker haar aan het stuur die opkeek toen hij langskwam. Het was Ellen Perquita. ‘O,’ zei zij, ‘even helpen, kan dat? Buiten start hij makkelijker; dan kan hij een eindje naar beneden rollen.’

‘We kunnen het proberen. Het wordt een hele duw.’

‘Het gaat wel. Het is al meer gedaan door twee.’

Bart knikte tegen de slanke donkere man die achter de auto was blijven staan en zijn handen aan elkaar afveegde.

‘Zullen we dan?’

De Renault was lichter dan hij leek met Ellen er in, en na de aanloop nog iets verlengd te hebben konden zij hem zonder zware inspanning de geribbelde helling opduwen.

‘Gaat het verder vanzelf?’

‘Nog een klein zetje zou prettig zijn voor de zekerheid,’ zei Ellen. ‘Kom jij dan zitten, Hans.’

‘O, is dat Hans,’ zei Bart.

‘Pardon, ik had moeten voorstellen. Het is mijn broer. Hans Perquita.’

‘Goede middag,’ zei Hans Perquita van binnen uit de auto, met zijn hoofd voor zijn zuster langs gebogen.

‘Daar gaan we.’

Na een pas of twintig geduwd te zijn op de hellende weg buiten de garage probeerde Ellen te starten en slaagde dadelijk. Bart bleef staan kijken of er een signaal kwam als dank of groet, maar hij zag alleen de achterlichten rood worden op de hoek bij de weg voordat de Renault verdween naar rechts.

Toen hij even over half zeven thuiskwam stond Willemijn in de keuken en zei dat Barbara's opdrachten uitgevoerd waren. ‘Maar verder moet het zo blijven staan in de oven, want wij gaan naar de bioscoop en we zouden om zeven uur bij Marie-Louise zijn.’

Bart ging de krant lezen en hield het vol tot tien over zeven. Langzamerhand was hij eerst ontstemd en daarna bovendien ongerust geworden. De uiterste termijn die onder de beschrijving ‘iets later dan anders’ viel, redeneerde hij, was zeven uur. Daarna begon de periode ‘veel later’, die afzonderlijk voorbereid hoorde te worden. Waarom werd er dan niet opgebeld? De bibliothecaris was geen aannemelijke verklaring in de werkelijkheid, en trouwens geen beletsel om op te bellen. Wel een beletsel zou zijn een ongeluk. Het kan een hele tijd duren voordat ze in een ziekenhuis de familie gaan opsporen van een verkeersslachtoffer in intensive care - vooral na vijven, wanneer de meeste telefonistes naar huis zijn. Een geval waarin de situatie nog minder in de hand gehouden wordt is een treinramp. Loeiende ambulances van heinde en verre door het polderland, en weinig tijd voor identificatie.

Onzin. Het blijft je hele leven hetzelfde. Scholieren kunnen zich niet voorstellen, als zij tien minuten langer bij een vriendje blijven praten, dat hun ouders zich kinderloos wanen. Evenmin begreep Barbara wat zij teweegbracht.

En met wie had zij dan zitten praten: met tante Agnes? Niet zo lang. Of tante Agnes was ineens doodgebleven, en in de opschudding kwam het niet van telefoneren. Nee, tante Agnes had een crisis gehad en was langs de rand van de dood naar het ziekenhuis vervoerd. Barbara had alles geredderd, geregeld

[p. 36]

en in orde gebracht en was vervolgens naar de trein gestoven. Toen zij een half uurtje later dan verwacht uitgeput thuiskwam werd zij door haar echtgenoot niet met zorg omringd maar uitgekafferd. ‘Ik kan alles hebben, maar ik wens ingelicht te worden!’ schreeuwde hij alsof hij nog nooit iets onverwachts beleefd had.

Je moet de proporties in de gaten houden, maar hij was erg ongerust, want wat hij ook voor redeneringen bedacht, het klopte niet dat zij zonder bericht zo laat kwam. Het kon zijn dat er een onschuldige verklaring was, maar het leven is niet altijd onschuldig, en je moest toegeven dat in het geval van een ramp de stilte in huis net zo zou klinken als nu.

Bart was niet langer in staat om de krant te lezen. Hij ging naar boven, keek uit het raam of er al iemand kwam, en bedacht dat hij oude brieven kon gaan weggooien. Dat moest hoognodig gebeuren. Wat je ervan wilt bewaren moet niet in zo'n rommel ondergebracht zijn dat je nooit iets kan vinden.

Toen hij een kast opengedaan had waarvan twee planken vol brieven lagen leek het ogenblik toch niet goed gekozen. Hij zag werk voor dagen. Hij pakte een brief uit de stapels, die van zijn vader bleek te zijn, twintig jaar geleden; en hij stopte hem terug.

Zou het beter zijn te aanvaarden dat Barbara om de ene of de andere reden nooit meer zou komen, en vast haar persoonlijke goederen te gaan opbergen? Bitter kalm realisme: uitstekend, ik verzoen mij met de toestand, kijk, dit is de koffer met truien en blouses, daar staan de schoenen, hier lingerie en toiletartikelen... Als zij dan om half negen aan kwam hollen met een hijgende opheldering over draadbreuk bij Breukelen, zou je haar moeten vragen beneden te blijven, en ijlings die koffers gaan uitpakken.

Nee, maar om half acht leek het zeker dat er iets mis moest zijn. Ik kom iets later en ik kom om half acht betekende niet hetzelfde; niemand kon beweren dat het hetzelfde was. Je zou de politie moeten opbellen: weet u iets van treinrampen, of verkeersongelukken. Over een kwartier in ieder geval, of over een half uur.

Iedere paar minuten keek Bart uit het raam, het lege trottoir langs waarover zij van het station zou komen - tenzij zij een taxi genomen had, en die vertoonde zich ook niet. Toen hij een sleutel in het voordeurslot hoorde was het kwart voor acht, en had hij een minuut of wat heen en weer gebeend door de achterkamer.

Hij ging vlug in zijn stoel in de zitkamer zitten, en nam de krant.

‘Hallo,’ zei Barbara.

‘O! Ik dacht eigenlijk dat je niet meer kwam.’

‘Hoe bedoel je, niet meer kwam.’

‘Dat je ergens anders was gaan wonen. Kwart voor acht...’

‘Het lijkt me niet bijzonder. Ik zei toch dat ik iets later zou zijn? Jij bent vaak pas tegen achten thuis, als je met mensen uit borrelen moet.’

‘Dan heb ik het precies aangekondigd.’

‘Nou, ik wist het niet precies. Maar het eten is zo klaar.’

Nadat zij iets opgezet had in de keuken kwam Barbara terug in de kamer en zei ‘Ik was al iets te laat bij tante Agnes doordat ik iemand was tegengekomen in de bibliotheek.’

‘Een bibliothecaris.’

‘Een filosoof. Of eigenlijk een historicus. Ik had hem als student voor het laatst gesproken, maar hij was zowat afgestudeerd toen ik aankwam. Hij schrijft een boek over het waarheidsgehalte van de geschiedschrijving.’

‘Is hij daar al die tijd al aan bezig?’

‘Al welke tijd?’

‘Sinds de vorige keer dat je hem sprak.’

‘Hè! Nee, maar het sluit aan bij waar ik mee bezig ben. We hebben een leuk gesprek gehad. Hij zei, als je alles wat je weet van een tijd netjes in elkaar gebreid hebt kan je je voorstellen dat je tussen die mensen rondloopt en ze bezig ziet. Je denkt zo was het - en dan bedenk je dat ze niet alleen in de werkelijkheid leefden die je van een afstand ziet, maar dat zij hun eigen innerlijke werelden hadden waar zij uit naar buiten keken. Iedereen in een eigen fictie, die bepaalde hoe hij de werkelijkheid zag, zoiets. Begrijp je wat ik bedoel, of praat ik onzin voor je?’

‘Ik begrijp er wel iets van. Alleen zou ik zeggen, sommige mensen leven veel erger in fictie dan andere. Je hebt fantasten, en je hebt verstandige objectieve mensen.’

‘Natuurlijk is dat verschillend,’ zei Barbara op een toon die hem vertrouwd was, alsof wat hij opmerkte haar boeiende ontdekking banaliseerde. Wat zij er dan op liet volgen viel vaak weer mee. ‘Jij staat aan de kant van de zakelijke objectieve mensen, dat weten we.’

‘Een filosoof en historicus toch zeker ook, hoop ik.’

‘O, hij... Hij is net een beetje meer fantast dan je zou denken. Een grappige man. We gaan nog eens verder praten op zo'n middag.’

‘O ja.’

‘Wat vind je daaraan om te lachen?’

‘Lachen? Ik trok hoogstens met een mondhoek. Ik dacht aan iets dat ik vanmiddag gedacht had.’