Hollands Maandblad. Jaargang 1985 (446-457)

[p. 42]

Je ziet de hele wereld langs komen
Jan Siebelink

Verbazingwekkend hoe snel een leeggehaald huis vreemd en onherkenbaar wordt. Ik heb me nooit kunnen voorstellen dat moeders kamers er anders zouden kunnen uitzien. Ik heb altijd, in zekere zin, gedacht dat de meubels, gordijnen en schilderijen aan het huis zaten vastgegroeid. Ik fluister een woord, ik zet een stap. De vertrekken worden groot en hoog van de echo.

Een zomerse dag in augustus. Een maand geleden is moeder gestorven. Het huis is, vooral door toedoen van mijn jongere broer, al verkocht en leeg. Mijn jongere broer heeft alles geregeld. Ik ben blij dat hij mij ook alle financiële afwikkelingen uit handen heeft genomen. Ze behoren zijdelings tot zijn beroep, heb ik begrepen. We waren elkaar uit het oog verloren. Toen we nog met elkaar omgingen, waren we nog niet getrouwd. Nu hebben onze oudsten de middelbare school al verlaten.

De verjaardagen van moeder deed hij af met een telefoontje. We troffen elkaar weer, na lange jaren, aan moeders ziekbed. Hij zei me dat hij soms mijn naam in de krant tegenkwam. Ik heb niet de indruk dat hij mijn boeken gelezen heeft. Jammer, want het decor is haast onveranderlijk de wereld van onze jeugd.

Nog geen uur geleden hebben we afscheid genomen, met de vage belofte gauw contact op te nemen.

Vanmiddag om half vier troffen we elkaar voor het notariskantoor aan de Hoofdstraat. In aanwezigheid van de notaris werd de acte gepasseerd waarbij ons huis aan de nieuwe bewoners werd overgedragen. Mijn broer overhandigde hun de sleutels van ons huis en op dat moment bedacht ik dat ik thuis nog een sleutel van de achterdeur had. Moeder had hem voor mij laten maken, in geval zij zelf niet zou kunnen opendoen. Ik overwoog even om die sleutel in mijn bezit te houden... ik zou te allen tijde het huis kunnen binnenkomen, waardoor ik, in zekere zin, nog greep op het huis behield... ik zou natuurlijk nooit gebruik van die sleutel maken. Ik beloofde de notaris zo snel mogelijk de sleutel aan de nieuwe bewoners te doen toekomen.

Op weg naar huis zie ik hem in het dashbordvakje liggen. Daar lag hij, uit voorzorg, altijd. Op die manier had ik hem altijd bij me als ik naar moeder ging.

Ik keerde om, reed naar het huis dat niet meer van ons was, parkeerde de auto in het pad naast het huis, het brede pad dat naar de kwekerij voerde. Buurman Wijlhuyzen stond in zijn zondagse pak aan de straat; ik zwaaide naar hem en riep dat ik straks nog even langs zou komen. Hij heeft zijn vrouw verloren, toen mijn broer en ik nog jongens waren. Sindsdien dronk hij elke vrijdagavond bij moeder koffie.

In die tijd werkte Wijlhuyzen als los werkman bij Klugkist, een houtbedrijf in de stad. 's Morgens en 's avonds fietste hij over vaders kwekerij om sneller op de Hoofdstraat naar de stad te zijn. Elke dag, bracht hij, onder zijn snelbinders, wat houtafval - lange en korte planken, latten - mee om er zijn kippenhok, achter in de tuin, mee op te lappen. Als hij niet aan zijn kippenhok timmerde, stond hij aan de weg en volgde het geringe verkeer. Wij woonden aan de Bergweg, een rustige, nogal steil aflopende straat, buiten het centrum. Hij was getrouwd met Marietje, een mager, bleek vrouwtje, dat altijd actief was. Als ze het op haar heupen kreeg, zoals moeder zei, kon ze onverwacht, midden op de dag een kamer uitpakken en de muren gaan witten. Als Wijlhuyzen dan van zijn werk bij Klugkist thuiskwam en vanaf de straat alle meubilair op de stoep zag staan, trok hij zich zonder iets te zeggen met zijn latten en planken in het kippenhok terug. Marietje was altijd bezig. 's Morgens werkte ze in huis, 's middags verzorgde ze de bloementuin en 's avonds tikte ze, om er wat bij te verdienen, schilderijenlijstjes voor de lijstenfabriek Record. Elk lijstje bracht een dubbeltje op. Ze was handig en tikte er zo'n zestig per uur. Het geld werd door Schenk, de eigenaar van de fabriek zwart uitbetaald. Van het verdiende geld kocht ze extra dingen in huis. Ze had al een wasmachine bij elkaar getikt, en nieuwe gordijnen.

Wijlhuyzen kon geen lijstjes tikken. Na een half uur begon hij onophoudelijk mis te slaan. Hij timmerde liever aan zijn hok dat nooit af

[p. 43]

leek te komen, of stond aan de straat.

‘Wat heb je daar te zoeken’, riep ze vaak tegen hem, geërgerd en met schelle stem.

‘Je ziet de hele wereld langs komen’, zei hij, zacht.

‘Kom liever helpen, Wijlhuyzen!’ Ze sprak hem altijd met zijn achternaam aan. Hij ging tegenover haar zitten aan de keukentafel, die ze bij goed weer buiten zette. Zij tikte het lijstje in elkaar en hij zette in elk lijstje het plaatje van een wellustige zigeunerin, dat hij vergrendelde met een ruitje en een kartonnetje.

‘Wie hangt er zulke rotzooi aan de muren?’ mompelde hij soms.

‘Schenk kan aan de aanvraag niet voldoen’, zei ze. ‘Met scheepsladingen gaan ze naar Amerika. Het kan me helemaal niets schelen of het rotzooi is. Dat geld kunnen we goed gebruiken. Zoveel verdien jij niet.’

Ook het plaatjes inzetten hield hij niet langer dan een uur vol. Al gauw begonnen zijn handen te beven, hij liet een ruitje vallen. Zij griste hem het lijstje uit zijn handen en hij stond op.

Moeder zei van Marietje:

‘Ze meent het zo kwaad niet. Wijlhuyzen is niet zo gemakkelijk om mee om te gaan.’

‘Wat is er dan met Wijlhuyzen aan de hand?’ vroeg mijn broertje, nieuwsgierig.

‘Och...’ zei moeder ‘...niets bijzonders... ik had zoiets niet moeten zeggen.’

‘Nou?’ drong mijn broertje aan.

‘Och, hij is erg gesloten... hij heeft van die buien dat hij helemaal niets tegen Marietje zegt, dagenlang niet.’

‘En dan doet hij heel aanhalig tegen Marietje’, zei mijn jongere broer. ‘Dan gaat hij ook niet naar zijn werk en dan komt de dokter.’

‘De dokter schrijft iets voor om hem weer tot rust te laten komen. Denk erom dat je daar nooit met hem over praat.’

Ik heb de verleiding niet kunnen weerstaan en ik heb een paar minuten geleden de achterdeur open gemaakt. Ik stond in moeders keuken. Twaalf jaar had ze vader overleefd. Twaalf jaar had ze hier alleen ontbeten. Eenmaal binnen had ik al spijt. Toen ik een kastdeur opendeed vond ik tegen de achterkant een vergeelde tekening die mijn oudste dochter voor oma had gemaakt. Ik rende de trap op om zo snel mogelijk in alle kamers te zijn geweest. Ik ben blijven staan op de slaapkamer van mijn broer en mij. Het raam keek uit op de kwekerij.

De kwekerij was een braakliggend stuk land geworden, inzet van vele gerechtelijke procedures i.v.m. erfdienstbaarheden en sinds vaders dood overgegaan in vele handen. Niemand kon zelfs meer zeggen op dit moment wie de eigenaar was. Ik kon nog exact aangeven waar vader elk jaar de violen plantte, waar het rietmattenhok had gestaan en waar de eenruiters werden opgestapeld.

De katholieke begraafplaats, grenzend aan de kwekerij, lag er even verwaarloosd bij. Links van het middenpad stonden nog zerken overeind. In onze jeugd waren ze al bezig het kerkhof te ontruimen.

Het dodenhuisje, aan de ingang, had men pas vorig jaar afgebroken. Mijn broer en ik keken altijd door het hoge getraliede raam naar binnen om een blik van de opgebaarde dode op te vangen. De kist stond op een schraag met zwarte handvaten.

Tussen dit huisje van grijze steen en de begraafplaats groeiden wilde varens. Je moest goed opletten dat je blote benen geen snijwonden opliepen van de vlijmscherpe stengels. Dat was niet het enige gevaar dat ons bedreigde als we ons in het veld wilde varens begaven. Vader had gezegd dat er adders zaten. Je moest heel behoedzaam lopen, anders joeg je ze schrik aan en werd je aangevollen. - Ze doen al stiekum hun ogen open, opgerold tussen de taaie wortels -. De varens waren er nog steeds, even dicht en hoog als toen.

Ook de hortensia's, die de achtertuin van de buren en onze kwekerij scheidde, bestond nog, bloeide op dit moment met dezelfde grote blauwe trossen als vroeger. Ze waren Marietjes trots. Ze besproeide ze elke dag, knipte er de dode bloemen uit en als een bloemtros, topzwaar, was geknakt, kwam ze hem moeder brengen op een diep bord, die dienst deed als drijfschaal. Wijlhuyzen gaf niets om de tuin, gaf ook niets om uitgaan.

‘Hij is met geen stok de deur uit te krijgen’, zei Marietje tegen moeder. Ook in die paar weken zomervakantie kon ze hem nergens mee naar toe krijgen.

‘Hadden ze maar kinderen gehad’, zei moeder tegen vader, ‘dan hadden ze zich daar op kunnen richten.’

In die snackbar heeft ze natuurlijk een middel gezien om haar leven een andere wending te geven. Op een dag was Schenk onverwacht, midden in de week, bij haar gekomen en had haar gezegd dat de gemeente op de Zijpenberg een snackbar ging bouwen.

Een auto reed het pad op dat naar de kwekerij voerde. Ik dacht dat het de nieuwe bewoners waren en ik voelde me een beetje betrapt. Direct daarna stelde ik mij gerust. Ze zouden het heel begrijpelijk vinden dat ik een laatste keer door het huis wilde lopen. Het waren de nieuwe bewoners niet, het was mijn broer.

Ik had de achterdeur open gelaten en even later stond hij naast mij. Wij tweeën, op onze slaapkamer, als vroeger. Op te lichte, te warme zomeravonden smokkelden we bossen wortelen naar binnen, die we, als moeder ons welterusten

[p. 44]

had gewenst, in bed opaten.

Dat detail was mijn broer vergeten. Hij herinnerde zich de rabarberstruiken, die vader in de hoek bij het kerkhof had geplant, dichtbij de haagbeuk. Het was in die tijd dat ze het kerkhof begonnen op te ruimen en de resten van halfvergane kisten onder de haag schoven. Moeder lustte die rabarber niet, maar vader lachte daarom.

Ik was dat van die rabarber vergeten. We keken uit over de verlaten kwekerij, het ontruimde kerkhof en de hortensia's in de achtertuin van de buurman.

‘Weet jij nog van die hortensia's?’ vroeg ik.

‘Ja’, zei mijn broer, ‘het was in de vakantie, het was warm en we verveelden ons.’

‘Verveelden we ons?’ Dat kon ik me niet meer herinneren.

Vooruit, we verveelden ons of beter: we luisterden verveeld naar het eentonige tikken dat uit de tuin van de buren kwam.... Toen gaf ik mijn broertje een zet tegen zijn schouder en we renden op de wilde varens af, bukten ons want vader en moeder hadden ons verboden om op het kerkhof te komen. Er waren geen mensen van de opruimingsdienst, want het was zaterdag. Hand in hand liepen we over de brokkelige grond. Diepe spleten liepen soms tot onder de graftombes door.

We hurkten bij een geopend graf en roerden met stokjes in de donkergele hoop zand met resten hout.

‘Ik hoop dat we geluk hebben’, zei mijn broertje dromerig. Soms raakten onze vingertoppen het zand. De hitte brandde aan je handen. Toen we na een tijdje roeren nog geen botten vonden, lieten we ons in de kuil zakken. Onderin was het zand vochtig en er liepen roodbruine aderen door van ijzeroer. Vorige week hebben we een paar kleine botjes gevonden. Mijn broertje dacht dat ze van vingers waren. Met wat stro uit een verwelkte graftak, die we op de composthoop achter het dodenhuisje vonden, hebben we de botjes in een kuiltje in het middenpad verbrand. We hadden een smerige geur van vet en as in onze neus gekregen.

‘In de kuil kunnen we het tikken van de buurvrouw niet horen’, zei mijn broertje. Ik ging rechtop staan. Ik hoorde het tikken. Daarna hoorden we het zachte fluisteren in de toppen van de dennebomen.

‘Jongens uit het dorp zijn ons voor geweest’, zei mijn broertje gedienstig. Hij bleef ijverig doorzoeken.

‘Kom’, zei ik, ‘we vinden vandaag niets’. We klommen uit de kuil, geeuwden van de hitte. Mijn broertje zei dat hij het tikken van de buurvrouw niet meer hoorde. Hij had gelijk. Ik hoorde ook niets meer. Mijn broertje bukte zich, omdat hij dacht toch nog een botje te vinden.

‘Kom’, zei ik. Hij kwam overeind uit zijn gebogen houding. Er begon een lauw windje te waaien dat behaaglijk over onze door de zon gebrande huid streek. Onze oren reageerden nu scherper. We hoorden vanuit het dorp flarden muziek van de harmonie, die elke zaterdag door het dorp trok om de nieuwe uniformen aan de bevolking te laten zien. De wind droeg dat geroezemoes aan, voerde het weg, gooide het door elkaar totdat een eentonig klaaglijk gekreun overbleef. We stonden hand in hand. Een vogel hipte plotseling opzij, als een donker waterstraaltje, en verdween onder de haag toen we een beweging in zijn richting maakten.

‘Het getik is niet meer te horen’, zei ik. We stonden achter een verzakte zerk. In het witte marmer waren de stralen van de dageraad uitgehakt. De steen was bekroond met een duif in wit marmer. De duif had haar snavel verloren en had scheuren in haar staart. Mijn broertje telde af en we begonnen tegelijk te urineren. Onze urine maakte grote bogen en spatte op het marmer, spetterde terug, maakte de bovenkant van onze voeten nat en warm en bracht kippevel op onze dijen.

De wind was gaan liggen. Het gefluister in de dennen was opgehouden en uit het dorp beneden ons kwam geen muziek meer. Ik stak mijn hand naar mijn broertje uit en voelde de breekbare botten van zijn blote schouder. Zijn huid trok licht samen onder de warmte van mijn hand.

‘Ben je niet bang?’ vroeg ik lief.

‘Misschien is Schenk bij de buren’, zei hij, met gedempte stem. Schenk kwam elke zaterdagmiddag met zijn zwarte Mercedes nieuwe dozen met materiaal brengen en haalde de getikte lijstjes met de zigeunerin op. Schenk was een joviale man. We gingen altijd kijken als hij de lijstjes kwam ophalen. Hij maakte grapjes en we kregen altijd een grote likeurbonbon.

Hand in hand slopen we door de varens, liepen achter het dodenhuisje langs en zagen geen Mercedes. Schenk was er nog niet. We kwamen net vanachter het dodenhuisje vandaan toen we Marietje Wijlhuyzen hoorden toebijten:

‘Jij deugt nergens voor.’ Wijlhuyzen maakte een gebaar alsof hij de nagel van zijn duim met zijn tanden wilde breken. Hij liep op het straathekje toe. ‘Niet naar het hek’, schreeuwde ze. ‘Kom terug’. Halverwege bleef hij besluiteloos staan. Hij fronste zijn wenkbrauwen, die zwaar waren en hem er deden uitzien of hij op het punt stond een onbezonnen streek uit te halen. Wijlhuyzen deed geen vlieg kwaad. Hij stak een sigaret op in de holte van zijn hand. Wij stonden verborgen achter de blauwe hortensia's.

‘Het is zijn schuld dat ze geen kinderen

[p. 45]

hebben’, zei mijn broertje zo zacht mogelijk, vlak bij mijn oor. Wijlhuyzen liep nu in de richting van het kippehok. Ze versperde hem de weg. Hij bleef staan en zij ging weer aan de keukentafel zitten. Met haar hand veegde ze glasscherven weg.

‘Hij heeft een ruitje kapot laten vallen’, zei mijn broertje. Marietje pakte haar hamer en twee latjes. Hij kwam op haar toe, met een grote boog, en ging bij haar staan.

‘Ga weg’, zei ze, zonder hem aan te kijken. Hij stak zijn hand uit en legde die in haar nek. ‘Raak me niet aan’ schreeuwde ze. Hij pakte haar hoofd en begon haar onverwacht te

[p. 46]

zoenen. Ze schudde hem van zich af.

‘Je hebt geen hart’, zei hij, zacht.

Hij ging naar binnen, zij begon te tikken. Wij keken ademloos.

‘Wijlhuyzen is een beetje in de war’, zei mijn broertje moeder na. Daarom is hij al veertien dagen niet naar Klugkist geweest. In zo'n bui doet hij aanhaling tegen Marietje, maar juist op die momenten kan ze die aanhaligheid niet verdragen. Het komt allemaal van die snackbar. Dat getik de hele dag maakt hem helemaal overstuur.’

Mijn broertje verzonk in gepeins.

Op een dag had Schenk tegen Marietje gezegd:

‘De gemeente is van plan om op de Zijpenberg een snackbar te bouwen. Ze zoeken een exploitant. Hij kon er wel voor zorgen dat zij het beheer kreeg. Maar er waren meer liefhebbers. Ze moest snel beslissen, anders zou ze achter het net vissen. Schenk beschreef de snackbar: een kubus van wit beton, met vier tafeltjes. Hij legde het grote voordeel van die snackbar uit. In de hele omtrek had je alleen het acht kilometer verderop gelegen restaurant De Posbank. De mensen prefereerden een broodje kroket boven een volledige maaltijd. En: je zag de hele wereld langskomen. In het hoogseizoen meer dan vijfhonderd auto's per dag. Maar ook buiten het seizoen waren er altijd mensen die naar de sprengen op de helling wilden kijken. In die snackbar zat toekomst.

Die middag nog kreeg ze van de gemeente toezegging voor de exploitatie. Maar de gemeente vroeg een garantiesom van twaalfduizend. Geld had ze niet. Schenk wilde het haar lenen tegen de laagst mogelijke rente. Ze wilde het bedrag zelf bij elkaar tikken.

Het werk was extreem simpel. Vier of vijf gebaren. Een lang en een kort latje, een kopspijker, een plaatje.

Ze berekende dat door haar handen 290.461 lijstjes moesten gaan. Na drie maanden had ze er 180.000 getikt. Binnen zes maanden moest het geld er zijn. Schenk gaf op elke duizend lijstjes een premie van een tientje. Ze wist zeker dat ze het bedrag binnen de gestelde tijd zou halen. Ze maakte kleine, snelle gebaren als ze Wijlhuyzen voorrekende hoeveel er nog getikt moesten worden. En als we even langskwamen beschreef ze ons de snackbar voor de zoveelste keer: een kubus van wit beton, met vier tafeltjes. En je zag de hele wereld langs komen. De mensen kwamen naar de bloeiende hei en brem kijken en naar de sprengen. 's Winters was er een voederplaats voor wilde zwijnen. En als Schenk nieuw materiaal kwam brengen en we kregen allemaal zo'n grote bonbon, zagen we hoe die magere, bleke Marietje met haar levendige helblauwe ogen de bonbon in zijn geheel in haar mond stak, hem langzaam verbrijzelde, de ogen sloot en hem met haar tong tegen het verhemelte hield om er de totale smaak van chocola en likeur van te ondergaan.

Vaak kwam moeder er ook even bij zitten. Marietje bood een kersenlikeur aan, schoof de lijstjes opzij, legde een zeiltje op de keukentafel en op het zeiltje bleekblauwe metalen onderzettertjes, en daarop likeurglaasjes, nauwelijks groter dan een vingerhoed. Ze schepte de kersen uit de bokaal met likeur. Er gingen er drie in elk glas.

Wijlhuyzen zat daar altijd zwijgend bij, of stond in de achtertuin. Op zulke momenten begon Marietje hardop te dromen en ze droomde dat ze na jaren hard werken de snackbar van de gemeente kon kopen en dat ze al gauw een tweede zou kunnen openen, waarvan ze het beheer aan een derde moest toevertrouwen. Aan wie? Ze verbeeldde zich zelfs aan het hoofd van een hele keten van snackbars te staan, van de Zijpenberg tot Amsterdam, die elk een nummer droegen dat correspondeerde met de afstand vanaf de moeder-snackbar. In Den Dolder, schatte ze, (haar familie kwam uit Den Dolder) moest een snackbar komen die precies halverwege lag, zodat het nummer van die snackbar voor reizigers die van Amsterdam of de Zijpenberg kwamen, dezelfde betekenis zou hebben. Dat vond ze een amusante gedachte. Trouwens, de nummers zouden altijd iets betekenen. Voor de een: ik heb al zoveel kilometers afgelegd. Voor de ander: Ik moet nog zoveel kilometers. Het was ook mogelijk om ze twee nummers te geven. SNACKBAR 38/62, in neon, rood voor de afstand vanaf de Zijpenberg en blauw voor de afstand vanaf Amsterdam.

Wijlhuyzen was er niet zo zeker van dat de wereld zo'n dringende behoefte aan snackbars had.

Ze voerde het tempo op, bang dat ze het geld niet zou hebben binnen de afgesproken tijd. Ze tikte meer dan twaalf uur per dag. Tegen het zevende uur kwam de vermoeidheid opzetten. Aan haar rechterhand droeg ze een oude witte glacé handschoen. Met haar duim drukte ze de spijkertjes in het zachte hout. Ze werd bleker en magerder. Ze berekende dat als ze alle getikte lijstjes in de lengterichting aan elkaar legde, zij zich zouden uitstrekken over een afstand van zestig km. 's Nachts kon ze niet in slaap komen. Zodra ze zich uitstrekte begonnen haar wangen te gloeien en werden haar voeten ijskoud. In haar rechterduim had ze geen gevoel meer.

Aan Wijlhuyzen had ze niets. Na een half uur liet hij de lijstjes uit zijn hand vallen. Ze joeg hem weg van de keukentafel. Als hij bij het hek ging staan, joeg ze hem daar weg. Als hij het hok in ging, sloot ze hem daar op. Hij begon woest

[p. 48]

te timmeren. Dan werd het stil.

Bang dat hij zich wat aan zou doen, ontsloot ze na enige tijd de deur. Hij zat stil voor zich uit te kijken, een plank op schoot.

‘Daar zit meneer’, zei ze, ‘meneer rust uit van de vermoeienissen’.

Moeder zei tegen vader dat Marietje hem volkomen overstuur maakte.

‘Die snackbar komt haar nog eens duur te staan. Hij doet haar nog eens wat.’

‘Gaat hij haar vermoorden?’ vroeg mijn broertje gretig.

‘Zeg toch niet zulke dingen waar de kinderen bij zijn’, zei vader tegen moeder.

Wij stonden achter de hortensia's op die zaterdagmiddag.

‘Krengen!’ mompelde Marietje. ‘Rot krengen’. Ze hield het lijstje met gestrekte armen voor zich en liet het toen met een mat geluid in een doos op de grond vallen. We zagen in haar ogen afschuw en verbazing. Het was nog niet in haar opgekomen dat ze de lijstjes kon haten.

‘Ze wil die snackbar’, zei mijn broertje moeder na. ‘Dat heeft ze zich in haar hoofd gezet.’

‘Krengen,’ herhaalde ze weer en paste twee zwartgeribbelde schuin-afgesneden latjes op elkaar, drukte er met haar duim een spijker in. De witte glacé handschoen blonk in de zon. Ze keek op. Wij ook. Wijlhuizen kwam in zijn zondagse pak uit de de keuken, in zijn arm een plant, slordig gewikkeld in een krant.

Ze stond op. Ze zei:

‘Zo, meneer heeft zijn goeie pak al aangetrokken en waar gaat de reis naar toe.’

‘Ik ga de buurvrouw een plantje brengen. De buurvrouw is altijd goed voor ons.’

‘Hij gaat de buurvrouw een plantje brengen. De lamme goedzak. En wat voor plantje?’ Ze rukte het papier weg. ‘Ik dacht het wel. Een plantje uit onze kamer.’

Ze duwde hem terug de keuken in.

Thuis troffen we haar huilend bij moeder aan, die haar kalmeerde en een sigaret voor haar aanstak.

‘Geef die snackbar op,’ zei moeder. ‘Je bezorgt jezelf en Wijlhuyzen alleen maar ongeluk.’ Ze zei dat ze die snackbar wilde en nooit meer het verhaal zou vergeten dat de meester op school haar vroeger verteld had: ‘Een vos zat gevangen in een klem. Hij knaagde zijn eigen poot af en kwam vrij.’

‘Hier, drink die koffie maar,’ zei moeder.

We lagen vast te slapen. Een lawaai dat ik niet thuis kon brengen, maakte me klaar wakker. Maar ik hoorde niets meer. Ik was ook al weer vergeten waar het geluid op leek. Ik zou het dus wel gedroomd hebben. Mijn broertje lag onder het raam. Hij sliep, met het hoofd in zijn laken gewikkeld. Ik zag alleen een paar sprietjes blond haar. Ik sliep in en werd direct weer klaar wakker. Ik hoorde een vreemd schuivend geluid. Ik maakte mijn broertje wakker.

‘Kijk jij maar eerst,’ zei ik.

Hij keek. Hij keek heel lang.

‘Wat zie je?’

‘Een rij lege emmers. Een stuk of vijf.’

‘En wat nog meer?’

‘Meer niet. Vijf lege emmers.’

Ik kwam bij hem staan. Vijf lege emmers, op een keurig rijtje. Over de tuin hingen nog sluiers van schemer en mist. Het dorp lag doodstil in de nevel te slapen. Toen zagen we hem met een platte schop uit het kippenhok komen. Hij schepte aarde uit de border in de emmers. Hij schepte ze tot de rand toe vol en plette de aarde. Samen keken we naar hem. We zagen dat zijn kin bedekt was met ruwe stoppels en voortdurend bewoog alsof hij kauwde. Wat wilde hij toch met die emmers vol aarde? De buurman zette de schop tegen het kippenhok en rukte, vlak onder de stengel een paar trossen blauwe hortensia's af. Hij knielde voor een emmer en plantte de trossen er zonder enig overleg in. Hij trok alle bloemen van de struiken en beplantte de emmers, zich voortbewegend op de botten van zijn knieën. Grote druppels mist vielen als regen in zijn nek. Zijn haar was nat en er zaten glanzend-zilveren druppels op de kraag van zijn colbert. Lange tijd bleef hij naar de emmers staren, in gebogen houding, in dat grijze licht. Een gevoel van schaamte overviel ons. Straks zou daar ook nog het verpletterende gewicht van de schaamte van de volwassenen bijkomen. Hoe zou hij daar ooit een uitweg in vinden?

Eén voor één bracht hij de emmers weg. Hij zette ze heel rustig bij de buren op de stoep. Wij waren eerst aan de beurt en toen de andere buren. Plechtig, als bij een ritueel, zette hij de barok volgepropte emmers bij de voordeur. Toen ze alle hun plaats hadden gevonden, ging hij bij het hek staan. Achter het grijze dodenhuisje kwam een bloedrode zon op. Door de mist heen trof hij ons al met zijn warme gloed.

Wij konden ons niet verroeren, we leken op vliegen die in de stroop waren gevallen. Ineens begon mijn broertje te snikken. Ik legde mijn hand op zijn nek, die zo mager was als de stengel van een plant en bewoog hem zachtjes heen en weer om hem gerust te stellen. Wijlhuyzen stond aan het hek. Zijn schouders waren ingezakt, maar je zag dat onder zijn kleren zijn armen en benen gespannen waren. Mijn broertje hield op met huilen. Zijn schouders schokten nog een beetje na. Ik bleef zijn nek zachtjes heen en weer bewegen en getroost door mijn eigen tedere gebaar zei ik tegen hem:

‘We gaan vader en moeder waarschuwen.’