Hollands Maandblad. Jaargang 1984 (434-445)

[p. 45]

Ebtij
A.L. Schneiders

Men hoeft niet overdreven veel begrip te hebben voor de positie van de blanken in het voormalige Rhodesia, maar wat meelij past wel voor de witte of liever grijze ouden van dagen die zijn achtergebleven. Hun kinderen of kleinkinderen zijn meegedreven op de blanke ebstroom richting ‘down south’, Zuid-Afrika, met de plechtige verzekering pa en ma of opa en oma gauw te komen halen, zodra ze daarginds een veer konden wegblazen. Kennelijk is dat niet gelukt, of is de belofte geleidelijk vergeten. Hoe dan ook, in kamertjes van stadshuizen of de nog resterende blanke rusthuizen schijnen heel wat van die grijze blanken zeer eenzaam weg te vegeteren temidden van de zwarte vloedstroom die zich, eerst nog aarzelend, maar steeds zekerder van de stad meester aan het maken is. Je ziet ze wel eens rondscharrelen op de weg naar een park of de supermarkt, of in het beste geval over de rijweg voortkruipen in een oeroude Austin Seven of Morris Oxford uit de prachtige oude tijd, wantrouwig en verbitterd opzij kijkend naar het passerend snelverkeer dat ook al steeds zwarter wordt. Honden zijn er veel minder achtergelaten dan ouden van dagen. Voor een land waar binnen een paar jaar bijna honderdvijftigduizend mensen zijn weggetrokken, allen bezitters van minstens twee honden, zijn er verbazend weinig zwerfhonden aan te treffen, en ook de kennels zitten niet propvol. Grote hondenliefhebbers waren en zijn de Rhodesiërs, en ze zijn zonder twijfel wél meegenomen naar down south of Australia of wat het ook is geworden. Toevallig heb ik een van hen zien vertrekken, toen hij afscheid kwam nemen van een kennis van mij, voorgoed, zijn laatste avond in Rhodesië.

Het woord Zimbabwe komt ze moeilijk over de lippen, evenals Harare voor Salisbury. Eigenaar van een kleine garage was hij hier geweest, en in zijn vrije tijd fokker en trainer van jachthonden. De volgende ochtend in alle vroegte zou hij vertrekken, richting Johannesburg, en ze hadden hun auto al gepakt, tot de nok toe vol met de dingen die je hier van de regering nog mag meenemen. Vier gouden retrievers emigreerden mee, hun lange adellijke hoofden op een rij tegen de achterruit, een beetje verveeld uitkijkend naar het land dat hooguit nog eens zou weerkeren als een geur in een hondendroom.

De nog resterende blanke wereld, honderdduizend is het officieel, maar sommigen zeggen dat het al tot beneden tachtigduizend is gezakt, is ook een beetje een droom. In de anderhalf jaar dat we hier zijn, moeten er bijna veertigduizend zijn weggeglipt, maar ik heb niets gemerkt. Ik ben niet minder blanken gaan zien in stad en buitenwijken, de stad is nog brandschoon, en de techniek functioneert nog redelijk naar mijn maatstaven, al zeggen de echte ‘Rhodies’ dat het al een troep is geworden. Wel vind ik, sinds ik hier ben, enorme advertentiekolommen in The Herald met aangeboden caravans, huishoudapparaten, vuurwapens, ‘pets’ van honden en katten tot parkieten, en er zijn ook vrij veel winkels met tweedehands spul: vishengels, grote aantallen golfclubs, ouderwetse televisies en stoomradio's, zoals ze lokaal werden gefabriceerd in de lange boycotperiode en trouwens nog, dat alles onder een laagje fijn stof. De meesten praten er niet over wanneer ze willen wegtrekken, in verband met de belastingdiensten, in verband met het decreet dat ze maar voor een paar duizend dollar mee mogen nemen.

Velen schijnen met de zuiderzon te vertrekken, ‘op vakantie naar Zuid-Afrika’, geld en sieraden goed verborgen of al eerder weggesmokkeld. Het gebeurt zelfs wel eens dat een hele fabriek wordt achtergelaten, met grote schulden en een radeloze boekhouder die wordt overlopen door een drom niet uitbetaalde zwarte werknemers. Afgezien van onze kennissen, zie ik soms de blanken, vooral wanneer wij elkaar tegenkomen of passeren in onze auto's die voortzoeven over de gladde, zo onafrikaanse wegen, een beetje als spookverschijningen. Zijn ze er nog, of eigenlijk al niet meer? De witte boeren vormen een uitzondering. Dikwijls zitten ze al generaties op hun landerijen en beschouwen zich Afrikaans als de zwarten, en trouwens, als ze hun farm zouden verkopen, kunnen ze de opbrengst niet het land uitbrengen. De regering is zo verstandig ze te laten voortboeren.

Hoeveel blanken zullen er uiteindelijk blijven? Hoeveel kunnen er nog wegglippen zonder dat er duidelijk gaten en rafels vallen in het uitgedunde maar nog houdende blanke netwerk van fabrieken en bedrijven, mooie nette winkels en warenhuizen, sportclubs en airconditioned

[p. 46]

bioscopen? Ook op dit punt is de wens de stiefmoeder van de waarheid. De beteren van mijn Europese kennissen, zij die begrijpen dat Zimbabwe niet meer Rhodesië kan zijn, bezweren mij dat binnenkort het ‘rock bottom’ punt zal zijn bereikt, dat nu het kaf is weggestoven, en dat de overblijvende de echte blijvers zijn. Onder die echte blijvers was zelfs nog een oude blanke zwerver. Zelfs daarvan had het oude Rhodesia er enkelen, heel enkelen. Deze oude nu had de gewoonte veel tijd door te brengen op banken van een park in het centrum, dat in oktober hartverscheurend gloeit in een vlammenzee van bloeiende bougainville en jacaranda, onder een ijsblauwe hemel.

Vol vertrouwen in de mensheid, zwart en wit, liet hij zijn oude fiets, met zijn spullen in een bundel op de bagagedrager, rusten tegen het traliehek, ook als hij even weg was om een boodschap te doen. Maar dan komt de nieuwe politie, die misschien net les heeft gehad in het hoofdstuk ‘explosieven’. Wat moet dat: onbeheerde fiets met die bundel achterop? Kijk uit, laten we voor de zekerheid maar eventjes opblazen! Fiets verdwenen, groot stuk hek vernield en een boos gat geslagen in die prachtige, zo feestelijke jacaranda. De mooiste stad van de wereld, voormalig Salisbury, voor zover het een stad te noemen is, want het is meer een klein eiland van koele hoogbouw in een provinciegroot groen park van verscholen villa's met hun zwembaden en tennisbanen. Menselijke geluiden hoor je er niet, hooguit een enkele keer het toktok toktok van tennisballen. Daar mocht ik, kort na mijn aankomst, zelf zo'n villa uitzoeken, en dààr kon je inderdaad merken dat de uittocht was begonnen, zij het stilzwijgend, want niemand van de koele Rhodesische dames die mij rondleidden door de tientallen villa's die ik heb bezichtigd, dames die inmiddels down south zijn verdwenen, zou dat hebben toegegeven. Bijna nimmer was er meer aan de hand dan dat zij ‘kleiner gingen wonen’. De meesten zijn koele dames inderdaad, getaand en gelooid door een leven op tennisbanen en golfcourses, en hun villa's benauwend identieke tempels van het laatste bolwerk van imperiale subcultuur. Verrassend is het hoe gestandaardiseerd overal ter wereld onze subculturen zijn, en voor een bezoeker van Mars zullen wij er voorwaar moeten uitzien als evenzoveel partijen haring, makreel, black jack en ander massagoed. Hier zijn àlle, maar dan ook àlle villa's voorzien van een hoefijzervormige bar in loodzwaar doodbruin hout tegen een muur vol jolige spreuken en groepsfoto's van stoere cricketers en golfers, al deze villa's ook voorzien van een ‘study’ met een dun rijtje detectives en daarentegen lange rijen National Geographic, en in de hoeken van de study altijd wel een tas met golfclubs, tennisrackets en hengels. Zelfs de honden die de enorme tuinen onveilig maakten, en mij deden aarzelen de oprijlaan te betreden of zelfs op te rijden, ook die honden waren tot op grote hoogte gestandaardiseerd: Dobermanns, Rhodesian Ridgebacks, Bullterriers. Verdwenen zijn ze, die dames en de vervaarlijke honden, en daarvoor zijn in de plaats gekomen diplomaten, ‘expatriates’ en hooggeplaatste zwarten, allen met nieuwe, even vervaarlijke honden, want de diefstal is in opkomst. Hoe zal het er hier over tien jaar uitzien als het tij nog veel verder is gekeerd? Rommeliger denk ik, misschien al wel met gaten in het asfalt, maar ook wel vrolijker en warmer, reggae-klanken uit het groen in plaats van toktok van tennisballen, marktjes langs de kant van de weg. Wie zal het weten, maar misschien is de status van het leven in die villa's ook voor de nieuwe bewoners zo imponerend dat het voor altijd stil zal blijven in die lange lanen?