Hollands Maandblad. Jaargang 1984 (434-445)

Moro

In het nummer van november 1983 schrijft P.H. Schrijvers (op blz. 22), in zijn bespreking van Guépins boek De Beschaving: ‘Nu zijn wij allemaal onder de indruk van de rode brigades met hun geweld en van de moord (is het moord?) op Moro...’

Het zou interessant kunnen zijn te vernemen wat de schrijver met zijn vragende tussenzin ‘is het moord?’ precies bedoelt. Het is aannemelijk dat hij er twijfel in uitdrukt. Die twijfel kan in elk geval op twee overwegingen berusten:

a) Moro heeft geen gewelddadige dood gevonden maar is, zij het dat er misschien wel gewelddadigheid aan vooraf is gegaan of aan te pas is gekomen, een natuurlijke dood gestorven;

b) Moro is weliswaar gedood, máár ‘op gezag van hogerhand’; m.a.w. Moro is, zoals b.v. soldaten in een oorlog, gesneuveld en niet wat heet vermoord.

(b) is interessanter dan (a). Het vermoeden lijkt gerechtvaardigd dat ‘vriend Piet’ (b) ook op het oog heeft/had, gezien ook ‘is het moord?’ i.p.v. ‘was het moord?’. Maar dat gebruik van het presens zou hij dan ook meteen kunnen uitleggen. Als (amateur)-historicus wel te verstaan, althans zoiets, en natuurlijk niet alleen maar als een willekeurige, niet van ijdelheid gespeende Nederlander die er een bepaalde politieke ideologie op nahoudt en elke gelegenheid aangrijpt om die, liefst op een (kwasi?) dubbelzinnige manier, aan de man te brengen.

Wellicht zou hij in zijn uitleg het aardige, aan zijn stukje voorafgaande verhaal van Sijtsma kunnen betrekken: Oedsen ziet in dat hij iemand (en nog wel een goed mens) vermoord heeft, maar de strekking van het verhaal sluit geloof ik niet uit dat een politieke medestander van Oedsen later, ‘in historisch perspectief’, alsnog (b.v. in Hollands Maandblad) vraagt of de dood van Boonstra inderdaad wel moord is geweest.

A. Sassen, Haren

Antwoord

De krantenverslagen over Moro's dood, die ik mij herinner, maken de door de heer Sassen gesuggereerde overweging a onhoudbaar; overweging b zou een basis van verdediging kunnen vormen.

Ook S. schijnt niet te weten dat de discussie over tyrannicide een meer dan 2000-jaar oude traditie kent: De antieke Grieken schonken hun tyrannendoders goddelijke eerbewijzen; Brutus versus Caesar was in de antieke retorica een populaire topic. Ook in de Middeleeuwen werd er druk over geredekaveld en vooral ook in de 2de helft van de 16de eeuw (vgl. de beroemde Vindiciae contra tyrannos). Deze traditie wordt kort besproken in het historische gedeelte van O.L. Jaszi, Against the tyrant. The Tradition and Theory of Tyrannicide (Glencoe 1957). Dit boek zou een aanvulling verdienen voor de jaren 1960 e.v. Als amateur-historicus vermoed ik dat ook de eliminatie van Moro niet los gezien mag worden van de traditie van politiek geweld in Italië. Wie in de Nederlandse literatuur en geschiedenis geinteresseerd is, kan ik nog verwijzen naar de regel ‘de tyrannie verdrijven’ uit ons volkslied en naar de studie van dr. M.E.H.N. Mout, De tirannie verdreven. Achtergrond en betekenis van het plakkaat van verlatinge (Staatsdrukkerij 1979).

Voor wat de functie van mijn vragende tussenzin beteft, in iedere disputatio in utramque partem behoort iemand de rol van advocatus te spelen, ook al is hij soms dan de advocatus diaboli. De geschiedschrijver Tacitus had nog de retorische beschaving om in zijn Dialogus de oratoribus een van de gesprekspartners over een dergelijke advocatus te laten zeggen: Quamquam interdum in contrarium disputes, aliter sentire credo. Guépin's boek De Beschaving zal in ieder geval aan de heer Sassen welbesteed zijn, ook al getuigt de zinsnede ingeleid met ‘natuurlijk niet alleen maar...’ van een natuurlijk talent voor de retorische praeteritio.

P.H. Schrijvers