Hollands Maandblad. Jaargang 1984 (434-445)

[p. 27]

Een avond in de polderkamer
Hans Werkman

Korte tijd later reed ik met Tjerk de Vries naar Leiden om foto's te maken bij Maarten 't Hart. We stuitten op een spoordijk met op de overgang paaltjes. Dus lieten we de auto tegen een trottoirband staan, Tjerk hing zijn fotospullen om zijn nek, ik nam mijn tas met boeken ter hand en we klommen de baan over. De Jan van Goyenkade lag er geïsoleerd achter, een wereldje in de vorige eeuw volgebouwd met dooie gevels. Naast de kade placht de trekvliet te stromen, nu stond er alleen bevroren dooiig wit water waarin een woonscheepje te koop lag.

Het huis van Maarten 't Hart had een plompe voorgevel met wel grappige glas-in-loodramen, maar ook een laaggepunt dak dat een klap met een harde vuist scheen gehad te hebben en in elkaar gedoken was. Je kon het pas goed zien als je achteruit liep naar de kaderand, waarbij je op het ijs dreigde te vallen tussen een stel kleumende eenden.

In het huis was het steriel. Geen vrouw te zien, geen kinderen voorradig, een blanke planken vloer in gang en kamers, orde aan weerskanten van de suitedeuren, boeken en grammofoonplaten onverschoven, aan de wand mooie aquarellen maar ingekaderd in uniforme passepartouts en matblinkende aluminium lijsten. Alleen in de tuin was het een rotzooi. De ouwe plunje van de zomer stond er nog, hoog, dor onkruid.

Tjerk nam binnen wat foto's en wilde 't buiten ook proberen. Toen pas zag ik bewust de hoge, vuilgroene, roestige kwakel, die vanaf de kade naar de overkant van het ijs voerde. Tjerk klom erop om te fotograferen. Maarten en ik bleven achter op het eiland. We zeiden honderden woorden tegen elkaar om ongedwongen in de lens te kijken. We hadden het over ‘hervormd op wielen’. Ik wist toevallig waar die uitdrukking vandaan kwam. Wie hervormd of gereformeerd op wielen was, ging drie keer naar de kerk: bij de doop in de kinderwagen, bij het trouwen in de koets, bij de begrafenis in de lijkwagen; verder deed hij niet aan godsdienst. Maarten kende de uitdrukking, maar niet de herkomst. Het interesseerde hem geloof ik wel.

Eindelijk kwam Tjerk de kwakel af, we dronken in het stille huis een kopje thee en Maarten signeerde mijn boeken van hem. Hij liep zelfs naar boven om mij de bibliofiele uitgave van Avondwandeling te geven en hij voegde zijn proefschrift eraan toe, dat in wetenschappers-Engels gesteld was en grotendeels uit voor mij onbegrijpelijke grafieken en tabellen over het doorkruipgedrag van de driedoornige stekelbaars bestond. ‘In de hoop dat het begrijpelijk is’, schreef hij er voorin. Hij was echt heel vriendelijk.

Toen namen we onze spullen weer op en we maakten dat we wegkwamen. Maarten deed de deur onmiddellijk achter ons dicht. Op de spoorwegovergang keek ik om. Een man tilde zijn fiets de trappen van de kwakel op en af. Wij ontkwamen het stille eiland aan deze kant, de spoorbaan over.

Ik dacht: ‘Ja, warempel, zo was het.’ Pas nu voelde ik duidelijk dat het er toen ook geweest was, omdat het er nu weer geweest was: steriel isolement, afstand, onbegrijpelijkheid, gehuld in echte vriendelijkheid, en juist dat laatste verscherpte al het andere. Het had de dood in de schoenen.

Mijn auto stond braaf te wachten. Ik startte, keerde, we dwaalden een poos rond en vonden pas aan het einde van de Morsweg wegwijzers die ons de richting van thuis wezen.

Het begon met een brief. Voorop stond mijn naam, achterop las ik de leters GTL en een adres in N., geschreven met een vulpen en inkt die uitgevlekt was, echte dus.

‘GTL, vast iets met Gereformeerd’, dacht ik en nam mijn bril af. Gereformeerde Theologische Leergangen? Maar als die bestonden zouden ze mij niets te verzoeken hebben. Gereformeerd Toneel Leven? Onbestaanbaar. Toch iets zonder religieus vaandel? Genootschap van Talen Leraren? Was ik geen lid van. Inmiddels had ik de rechterpoot van mijn bril tussen het lijmloze hoekje van de flap gewurmd en de envelop opengesneden. Het briefhoofd luidde ‘Genootschap voor Tegennatuurlijke Letteren’. Belangstellend begon ik te lezen, omdat ik nooit had vermoed dat ook letteren deze eigenaardigheid konden bezitten.

‘Het Genootschap voor Tegennatuurlijke Letteren, geaffilieerd met het COC te N., is gewijd aan schrijvers en stromingen in de westerse literatuur voorzover deze produceerden of produceren over of vanuit een geaardheid, gedrevenheid of betrokkenheid die ooit “tegennatuurlijk” heette.’ Ik noteerde in mijn achter-

[p. 28]

hoofd dat ik voortaan bij de verdediging van het begrip ‘christelijke letteren’ een verwante naamgeving zou kunnen opvoeren. ‘Geaffilieerd’ zocht ik op in Koenen-Endepols.

‘Dat de discussie over “natuur” veelal plaatsvond binnen het domein van het sexuele of affectieve zal wel daarmee samenhangen dat in de westerse geschiedenis dit domein het slagveld werd waar de maatschappelijke machtsverhoudingen werden vastgelegd.’ Het Genootschap leed niet aan onderwaardering van eigen terrein. Maar wat moest ìk hiermee? ‘De kampioenen van de Tegennatuur werden, een minderheid geworden, de kritici en scherpe waarnemers van de samenleving bij uitstek.’

De volgende zin nam gas terug. ‘Een van die kampioenen is voor ons, wellicht enigszins ten onrechte, Willem de Mérode geworden. Zijn ballingschap kan op resignatie duiden, maar zijn eenzame trouw aan zichzelf is heldhaftig en bewonderenswaardig.’ Volgde een uitnodiging om een lezing te houden over ‘deze fascinerende en eigenstandige figuur’. ‘Resignatie’ en ‘eigenstandig’ zocht ik weer op, maar bij de e liet Koenen-Endepols me in de steek.

Ik werd besprongen door tegenstrijdige gevoelens; daarom nam ik een stencil met lege achterzijde uit de prullebak en bracht mezelf in kaart. 1. Ik ben geen fan van het COC, sterker: Willem de Mérode is voor mij vooral heldhaftig en bewonderenswaardig omdat hij na 1924 handtastelijke vriendjes de deur wees en het kruis der onthouding van zijn Heer aanvaardde. 2. Ik voel me ongelukkig in een onoverzichtelijke situatie. Het verkeren in zo'n mij wezensvreemd gezelschap stond me nu al tegen. Aan welke groepsgewoonten zou ik me zo'n avond onwennig moeten onderwerpen? Wat zou men erachter zoeken als ik de weg naar het toilet zou vragen of zou opmerken dat de voorzitter leuke schoenen droeg? Kortom: ik was een provinciaal uit een groen groen knolleland. 3. Daar stond tegenover dat ik wel bij de christelijke plattelandsvrouwen in Oene was wezen spreken over moderne literatuur en dat ik in de parochiezaal van de Mariakerk in Heemskerk met een bont oecumenistisch gezelschap had gediscussieerd over het godsbeeld in de romans van Maarten 't Hart. Ja maar. Nee, ik was al verloren. Punt 3 gaf mij geen excuus meer, de jongens in N. zonder De Mérode te laten zitten. Bovendien ligt vlak naast watervrees de drang het water in te duiken.

De brief was met vulpen en zwarte inkt in spitse letters ondertekend door Olivier M.J. Von Pritzburg. Dit deed mij een Duits woordenboekje grijpen en ja, daar vernam ik wat ‘eigenständig’ betekent.

Ik antwoordde de heer Von Pritzburg dat het goed was en dat ik graag iets wilde weten over datum, plaats en honorarium (want ik houd het er met Mozes op dat men een dorsende os niet moet muilbanden). Dat ik anti COC en goed gereformeerd was schreef ik hem niet. Het eerste konden ze afleiden uit de biografie waarin ik De Mérodes ascese met sympathie beschreven had. Voor het tweede was ik dan bij voorbaat verontschuldigd.

Olivier M.J. ging in overleg op, zoals hij terugschreef, een kleingenootschappelijke avond. Er zouden vijftig mensen komen en de vraag was of ik wilde ‘spelen voor de recette’. Dat wilde ik natuurlijk, want zo ben 'k nou ook weer niet. Tijdens de kleingenootschappelijke avond was ook geopperd dat ik zou kunnen spreken over De Mérodes angelisme. Ik wist niet wat het was. Zou het iets met de angel te maken hebben waarvan Erik Pinksterblom, immers ook in N. verwekt, er een opgevouwen achter in zijn broekje had zitten? Of was het afgeleid van een Engels woord? Ik besloot tot het laatste, toen ik mij herinnerde dat de jijfiguren in De Lichtstreep van De Mérode er nogal engelachtig uitzagen. Dat zou dus wel gaan. Toch had ik weinig zin een studie te gaan verrichten over opgegeven themata en dus schreef ik naar N. dat ik een doorsnee zou maken door leven en werk en dat daarbij vanzelf alle belangrijke aspecten boven tafel zouden komen. Ook beloofde ik een aantal bibiofiele bundels, handschriften en foto's mee te nemen.

Het viel in buitengewoon goede aarde, antwoordde Olivier hemels. Verder wilde hij graag mijn biografie bezitten, ‘liefst door uw hand gesigneerd’. De plaats van handeling zou zijn de ‘Polderkamer’ aan de Ooyse Dijk, ergens in een onvindbaar gebied buiten de stad. Ik zou dus het beste eerst naar de Gijsbrechtstraat kunnen komen om met Olivier koffie te drinken. Daarna zouden we naar de Dijk vertrekken, ‘waar u dan met de zes buitengewone leden van het Genootschap kunt kennismaken en aan de in blauwe tinten gehouden Polderkamer kunt wennen.’ Ik vroeg me verbaasd af welke kwaliteiten buitengewone leden van een Genootschap voor Tegennatuurlijke Letteren moesten bezitten. ‘Om 20.30 uur sluit de salon haar deuren en zal ik u kort introduceren en begint u de voordracht.’ Een lezing voor COC-ers in een blauwe salon achter gesloten deuren. Mijn onzekerheid en nieuwsgierigheid groeiden gelijk-op. Ik voelde me een wereldvreemde studeerkamerfanaat.

Von Pritzburg eindigde zijn brief met een N.B.: ‘Als u nog speciale wensen heeft ten aanzien van victualia, spiritualia, paraphernalia, kortom attributen die uw welbevinden tijdens de lezing kunnen garanderen, mag u die gerust laten blijken. De Polderkamer is daar bovendien wel op berekend.’ Bij ‘para’ lieten Koenen en Endepols het beiden afweten. Zou men mij wodka met peper opdringen? Ik had zin te

[p. 29]

schrijven dat ik ervan afzag, maar dit zou honds geweest zijn. Kreeg ik toen al het gevoel dat het N.-se Genootschap mij straal voor de gek hield en zich verkneuterend vanuit de Gijsbrechtstraat afwachtte hoe ik erin zou lopen?

Op de zondagavond voor de afgesproken dinsdag ging de telefoon. Een nerveuze en stotterende stem zei dat ik met Olivier von Pritzburg sprak en dat er een fout gemaakt was. Hij had vergeten aan te kondigen dat er entreegelden geheven zouden worden. Maar wel was het Genootschap gewend zijn lezinghouders een kostbaar geschenk (zo zei hij dat) aan te bieden in de vorm van een bon. Welke soort bon prefereerde ik? We spraken af dat 't een Bach-bon zou zijn en ik vergaf hem zijn vergeetachtigheid. Hoewel ik geteisterd werd door onzekerheid, was de komende ervaring me toch voldoende waard.

Die zondagavond liet ik (Mozart op de cassette, de kinderen in bed, het speelgoed opgeruimd, de boekenrijen waar de jongste aan had geplukt weer in de vorm, mijn vrouw tegenover me, beiden een boek op schoot) mijn gedachten zwerven. Ik was er niet gerust op. Ergens in mij stak steeds een duiveltje de kop op. Wat wilden die jongens van mij? En bij blikseminslag dacht ik: ‘Zit Büch erachter?’ Ik had net een schrijfruzie achter de rug met iemand die ik op een foto met veel haar had gezien en die zich in een lichtblauw gedrukt briefhoofd ‘Drs. Drs. Boudewijn Maria Ignatius Büch M.L.S., ISDD, c.m., psychofarmacohistoricus’ noemde en die me in Vrij Nederland beschuldigd had van misvorming van het biografisch materiaal over De Mérode, ‘zodat er een gelovige, naïeve christendichter ontstond die af en toe - God vergeve het - aan jongens-

[p. 30]

liefde deed.’ De Mérodes grootste pech was zijn biograaf en mijn boek zelf ‘de grootste biografische giller van de moderne vaderlandse letteren, met achterop de levensberichter voor zijn kast boekjes van en over zijn held.’ Al die formuleringen, die ik twintig keer herlezen had, vlogen opnieuw door mijn hoofd, en ook dat hij me in Vrij Nederland idioot en stupide en een fatsoensrakker had genoemd. De NRC had me een paar weken later weliswaar fors verdedigd en geschreven dat Büch met Boem! roepen de Westertoren nog niet plat had, maar zelfs de zin die me het meest vermaakt had (‘Al zou de man zich laten fotograferen met zijn kont bovenop de Verzamelde Werken van De Mérode en met diens hoofd op sterk water onder z'n arm, dat zou niets toe- of afdoen aan zijn kwaliteiten als biograaf.’) verdreef op die zondagavond mijn onrust niet. Zou Büch mij in de Gijsbrechtstraat of aan de Ooyse Dijk wrekend op m'n nek springen? Lag de zweep al klaar? Ik ging koffie lopen zetten en sneed dubbel koek af en mijn vrouw zei: ‘Ga dan niet.’ Maar ik had a gezegd.

De volgende dag verzon ik éen telefoontje bij Martin Ros en bij Harry Prick, die alles weten van de literaire onder- en bovenwereld, maar toen ik terloops het Genootschap voor Tegennatuurlijke Letteren noemde, reageerden ze onwetend. Martin Ros noteerde het adres in zijn verflenste zakboekje. Het werd er niet beter op.

De volgende avond omstreeks zeven uur startte ik mijn auto. Hij weigerde. Het was dan ook herfst en het plensde uit de lucht. Het geknar van de startmotor klonk zo vaak op, dat tenslotte de vitrage van de buren bewoog. Ik duwde de choke in en bleef in een mengeling van somberheid en opluchting zitten, de handen aan het stuur. Nu kon het dus niet doorgaan. Van hieruit was N. per trein alleen bereikbaar via omwegen en vele stopstations. Binnen wachtte mijn studeerkamer. Maar tegen het scherm van de grijze regen zag ik een hulpeloos Genootschap in een blauwe salon geprojecteerd. Even wachten wilde soms wel helpen. En ja, na vier keer knarren begon de motor te rommelen.

Op sproeiende banden reed ik de stad uit, langs het oude concentratiekamp, richting Maarn. De regen stond haaks op het licht van de koplampen. Ik had de rit voorbereid. Op het snijpunt van mijn weg met de A-12 gaf de autokaart een rondje aan. Daar zou ik de vierbaansweg naar Arnhem kunnen nemen. Bij Maarn reed ik onder het viaduct door, zette het rechterknipperlicht aan en zocht in de donkere watermassa naar de oprit. Niets. Onvindbaar. Voordat ik het wist was ik halverwege Doorn. Met levensgevaar keerde ik de wagen en reed terug. Nog geen oprit. Was ik kaartblind geweest of nu verblind als de mannen van Sodom voor het huis van Lot? Was het wel de bedoeling dat ik naar N. ging? Kreeg ik van hogerhand een laatste waarschuwing? Weer was de auto enkele seconden onder de kap van het viaduct. Aan de andere kant kletterde het water des te harder op het blik. De ANWB wees linksaf naar Oudenrijn. Ik beet op mijn kiezen, sloeg alle seinen in regen en wind en reed rechtsaf de smalle weg naar Maarsbergen in.

Harder dan 40 km was er niet bij. Even reed ik 20, knipte het lampje aan en zag dat het half acht was. Bij Maarsbergen werkte het rondje wel, de verblinding was nu opgeheven, ik bereikte met een enorme bocht de grote weg. Het water smakte uit de lucht. Minutenlang hing ik met wanhopig vegende wissers achter een vrachtwagen. Passeren? Ik had een gruwelijke hekel aan te laat komen. Passeren. Geklemd tussen vrachtwagen en vangrail schoof ik met 110 km in een zondvloed voorbij. De wijde waterstromen die de vrachtauto tegen mijn zijdeuren en op mijn dak stortte, maakten me attent op mijn blaas. Terug aan de rechterkant haakte ik de knoop van mijn broeksboord los, maar dit was een tijdelijke narcose. In N. zou ik allereerst de w.c. moeten gebruiken. Maar ik dacht aan een verhaal van een vriend die beweerde dat in bepaalde huizen w.c.'s geen haakje hadden. Bij een P stuurde ik de auto de weg af, ik zette mijn pet op en mijn kraag omhoog.

Tegen achten doemde de Waalbrug op, om vijf over acht draaide ik de Gijsbrechtstraat in.

Het was zo'n huis uit het eind van de negentiende eeuw, een algemeen huis. Wel twintig fietsen hingen zwaar aan 't slot tegen het tuinhek. Ik nam mijn tas met kostbare inhoud stevig in de hand, sloot de auto af en inspecteerde de gevel. Affiches met Ban de Bom en Dodewaard Dicht. Beneden open gordijnen zonder mensen. Boven gesloten vitrage, niet bewegend, niet bewogen. Naast de deur een met punaises vastgeprikt briefje, waarop een stuk of twaalf namen. Von Pritzburg? Ja! ‘Vooruit,’ dacht ik, ‘ze kunnen je nooit meer dan opvreten’ en ik trok aan de trekbel. De volgende seconde klonk er een klap en stond de deur op een kier. Hadden ze natuurlijk tòch op de loer gezeten. Ik duwde open, zag boven twee benen en riep mijn naam.

Op de overloop keek ik Olivier M.J. von Pritzburg in de ogen, een man tussen jong en niet zo jong. Het was niet te zien of hij tot de leden of de buitengewone leden behoorde. Toch wel lid waarschijnlijk, want hij zou de avond leiden. Zijn stem had iets Haags, zijn articulatie was onberispelijk. Wie had me eergisteren onder zijn naam eigenlijk opgebeld? Ik had geen tijd om onzekerder te worden, Von Pritzburg stootte een deur open en voor mijn voeten lag een witgeverfde planken vloer, een honderdjarige vloer die verbaasd de mode van

[p. 31]

een nieuwe subcultuur onderging. In het verlengde van de deuropening lag op de witte planken een breed matras bedekt met een roodfluwelen lap. ‘Een rood matras,’ dacht ik. ‘In een witgeverfde kamer.’ Ik zette mijn burgerlijke zwarte schoenen op de witte verf en zag nu bij de tafel twee jongens zitten die snel opstonden en mij een hand gaven. Jean-Paul en Wolfgang. Ik mocht gaan zitten. Olivier vulde koffiemokken en legde er plakken beboterde koek bij. Ik vertelde traag over de reis, niet erg intensief, zodat ik rond kon kijken. Tegen de wand een sofa met een krul als rug. Ook hier kon gelegen worden. Naast de sofa hing een schilderij, groot, en mooi als 't niet navrant geweest was. Een naakte jongen, smal in de heupen, op een rood paard. Hij keek achterom naar mij, veroverend, wulps. Een witte jongen die een rood paard bereed. Buiten, een heldere heiden te paard. Boven de tafel hing een kleine tekening in zwart-wit, een jongenskop met halflang hangend haar, de pony tot bijna aan de ogen. Daaronder donkere, broeiende ogen, bijna bedreigend vol hartstocht.

Op de tafel lag een vertrouwde paarse rechthoek, mijn biografie. Daarnaast bundels van De Mérode. Alles klopte, ik dacht nauwelijks meer aan wantrouwen en onrust. Er daalde zelfs een soort rust in me en ik schaamde me tegelijkertijd. Wolfgang droeg aan zijn linkeroorlel een oorbel, twee gouden schijfjes onder elkaar. Hij zei bijna niets. Jean-Paul was een gewone jongen, zonder bellen aan lellen, zonder wit of rood, hij had frisse wangen en droeg een grijs pak met overhemd en stropdas en zijn haar was zo ongeveer als mijn haar. Hij bladerde in de bundels en las regels voor die hij mooi vond. Hij sloeg De Lichtstreep open, het was nummer XV van de XX auteursexemplaren met handtekening en opdracht aan Gerard Brom, uit de Universiteitsbibliotheek. Zeker, vertelde ik, De Mérode correspondeerde met Brom. Alles klopte. We dronken koffie uit de witte mokken, de gaskachel blies zacht. De biografie kwam niet uit de UB, zei Olivier, het boek was er wel, maar er stond een rooie stip op, mocht niet uitgeleend worden. Goedzo, zei ik, dit bevordert de verkoop. Het was een vriendelijk kwartier.

N. bleek een moeilijke stad te zijn. We reden met z'n vieren steeds dood tegen het talud van de Waalbrug of we bogen, als we eenmaal onder de brug door waren, weer terug naar de stad. Olivier zat naast me afwisselend links en rechts te zeggen en Jean-Paul en Wolfgang droegen vanaf de achterbank ook aan de verwarring bij. Het lukte niet, ze gidsten mij verkeerd en werden zenuwachtig. Onder een lantaarnpaal stapte ik om de Essostedengids in het dashboardkastje te zoeken. Schouder aan schouder stelden Olivier en ik de route vast. Ik rook zijn persoonlijke geur. Wat vond hij van mij? Toen zij achterin eenmaal hun mond hielden en Olivier alleen enkele bevelen gaf op grond van mijn gids, lukte het. Over een smalle brug reden we de polder in. In het mistige licht van een straatlantaarn stond daar ergens de ‘Polderkamer’.

Binnen. Een normaal café met tap en tafeltjes en stoelen. Het enige abnormale was de hemelsblauwe kleur waar wanden, plafond, balken en deuren in ondergedompeld schenen. Om de tafeltjes heen zaten een stuk of twintig jongens. We werden begroet met hallo's en haai's. Ik keek rond. Alles in orde, het hoofd vol haar van Büch ontbrak. Jean-Paul legde zijn hand op de schouder van een jongen in een kring, boog zich naar voren en zoende hem op de mond. Toen hij weer op mij toekwam, glimlache hij en stonden zijn lippen een beetje los van elkaar, zijn boventanden glansden. Een nichtencafé dus, de andere wereld waarin ik een gans andere was. Olivier stelde mij voor aan de buitengewone leden van het Genootschap. Ik merkte niets buitengewoons, ze waren vriendelijk als alle anderen, ze keken me recht in de ogen en gaven een harde hand waar ik altijd al van hield. Sommige jongens zaten dicht bij elkaar. Achter de tap een man met een rooie baard, rood tegen hemelsblauw. Aan de wand een enorm houten boegbeeld, een rondborstige vrouw, maar met starre ogen. Ze hing nogal hoog, nogal onbereikbaar.

Op een blauw podium stond een tafeltje met een lichtblauw geblokt kleed. Daarop een microfoon. Het snoer hing met een lus naar beneden en keerde dan weer terug naar de tafel om te eindigen als loos aansluitbusje voor een recorder. Ervoor stonden twee blauwe leunstoeltjes. In een ervan vlijde ik de boeken van Willem. Maar het foto-album hield ik in mijn tas en mijn tas op slot. Wolfgang ging voor de deur zitten, de lampen werden gedimd. In een schemerblauwe bar van het COC gaf ik, zittend in een lichtblauw stoeltje bij het schijnsel van een hemelsblauwe halfbolle leeslamp, een lezing over Willem de Mérode.

Ik zat er meteen in, er was stilte, concentratie dus. Het publiek omvatte de helft van wat me beloofd was, maar 't kon me niet schelen. Ik strekte m'n benen en voelde me met een vaag gevoel van schaamte op m'n gemak. Wat was het prettig een lezing te geven in de schemering, zittend in een leunstoel. Waarom toch in de hele wereld hoge sta-katheders in felverlichte zalen? Ik praatte zacht en langzaam. Ik was in een stemming dat ik goed kon formuleren.

Bij elk gebaar van mijn rechterhand glom even mijn trouwring. Dit hield me waakzaam. Ik had ook met mijn linkerhand kunnen gaan onderstrepen, maar dat deed ik niet. Bewust liet

[p. 32]

ik het licht spelen in de gladde ring. Het vervreemdde me ietwat van de sfeer, ik wilde geen inlijving. Hoeveel hing hier in de zaal wat ik niet kon zien, hoeveel van vóór deze avond en van wat nog komen zou? Jaloezie, verdriet, angst, onvrede, beroerdigheid om het isolement. Zaad plus zaad kon geen vrucht dragen. Elke streep eindigde hier in een punt.

Ik vertelde dus van Willems beroerdigheid en eenzaamheid, ik las uit Gestalten en Stemmingen gedichten van de gemaskerde homofiel, ik vertelde van zijn moederlijke neigingen en van het pedofiel delict en ik las zijn berouwvolle gevangenisbriefjes voor. Willem had het eens moeten weten. Daar zat iemand zestig jaar na dato zijn gedichten en brieven voor te lezen in de schemering van een homofielenkroeg onder lichtblauwe zolderbalken.

Ik zei dat ik 't allemaal niet zo goed mee kon voelen. Onder hetero's zou gegrinnikt zijn, hier zag ik veertig ogen die niet knipten. Ik legde uit waarom Willem na zijn gevangenschap nooit meer met een jongen naar bed was gegaan, ik zei dat hij het kruis achter Jezus wenste te dragen. Ze luisterden aandachtig. Ik las voor uit Willems brief aan Wilma over Pim. Ze bewogen niet. Ik las zijn gedicht ‘Ik ben geen vader en ik heb geen zoon’. Het was doodstil. Ik vertelde over zijn vaderlijke vriendschap met Bram. Ze waren zeer geïnteresseerd. Onder de leeslamp lag nog steeds het snoer met het loze busje. Ik praatte wel in de microfoon, maar ik werd niet opgenomen. Zouden ze de foto waarop Willem en Bram schouder aan schouder zaten goed kunnen interpreteren? Ik wist het niet en liet daarom ook in de pauze het foto-album in mijn tas. Ze bladerden wel met graagte in de manuscripten en de bundels.

Het N.B. uit de brief ging nu in vervulling, ik koos sinaasappelsap en daar was de Polderkamer wel op berekend. Alle andere woorden uit de brieven van Olivier bleken kleurige zeepbellen te zijn die tegen de balken kapotdreven, voorzover ze al niet het leven gelaten hadden in zijn witgeverfde kamer. Ik leunde prettig achterover in de blauwe leunstoel. Ze kwamen om me heen zitten om mijn boeken te kopen. Ik had er nog zes exemplaren van, de laatste. Het aantal liefhebbers bedroeg het dubbele. Niemand drong voor, niemand graaide naar zich toe. Bescheiden, sympathieke jongens zonder lellebellen, bonafide flikkers zou ik zeggen als dat niet zo'n rotwoord was.

Een jongen sleepte een stoel naast me en vroeg of De Mérodes relatie met pater Van Wely erotisch was geweest. Ik schoot in de lach, hij keek bedremmeld. ‘Maar het Dominikaner klooster heeft een beduidende rol in het COC gespeeld,’ zei hij. Een andere jongen vertelde: ‘Mijn vader is als dominee beroepen geweest in het dorp waar De Mérode onderwijzer was. Maar toen leefde hij natuurlijk al lang niet meer.’ Nee, natuurlijk niet. Iemand vroeg: ‘Die Cleo de Mérode, wat hattie dáár nou mee te maken?’ ‘Niets,’ zei ik. ‘Hij nam alleen haar achternaam. Ze is zo ongeveer de enige vrouw in het Schrijversprentenboek over De Mérode.’ Gelach. ‘De enige mooie vrouw bedoel ik,’ zei ik. Geen gelach. ‘Ja,’ zei één stem aarzelend. De anderen keken trouwhartig, alsof ze er niets van begrepen en het ook niet konden helpen.

Toen vroeg Olivier om stilte en bedankte me voor de mooie lezing, de erg geslaagde lezing. Ik kreeg een hand en een platenbon. 't Was na elven, ik wilde weg, maar vroeg eerst nog waar het toilet was. Door een klemmende deur kwam ik in een stenen gang. Achterin lag de w.c. Ik deed de deur op het haakje. Op de terugweg hield een jongeman met een ros baardje mij staande. Hij wilde graag weten hoe dat toch was tussen Gerard Brom en De Mérode. ‘Gewoon,’ zei ik, ‘een korte penvriendschap op pastoraal niveau van Broms kant met De Mérode als vage biechteling.’ Hij keek alsof hij 't niet helemaal geloofde en bedankte me hartelijk.

Ik gaf Olivier en Jean-Paul een hand. ‘Dààg,’ zeiden ze. ‘Het was echt een hele mooie lezing. Wij blijven hier nog wat, we komen wel thuis.’ Bij de deur hield een van de oudere jongens me aan. ‘Wat een mooie paarse inkt gebruikte hij in dat manuscript,’ zei hij. ‘Ja,’ zei ik. ‘Zou hij echt zo kuis gebleven zijn?’ vroeg hij. ‘Want ik heb eens een gedicht van hem gelezen over handen van een jongen op het witte laken.’ ‘Ja,’ zei ik, ‘erop, niet eronder.’ ‘O ja,’ zei hij verlegen.

Over de Ooyse Dijk en de Waalbrug bereikte ik het vasteland weer. Het was nu droog, ik kon 110 rijden op weg naar thuis. Brave, beste kinderen. Lieve, lieve vrouw.

En korte tijd later reed ik dus met Tjerk de Vries naar Leiden om foto's te maken bij Maarten 't Hart.