Hollands Maandblad. Jaargang 1984 (434-445)

[p. 36]

Tien Sasŏl Sijo
Boudewijn Walraven

De namen van de korte Japanse dichtvormen, de haiku en de tanka, zijn in Nederland al lang gemeengoed, maar het korte Koreaanse gedicht, de sijo, is pas geïntroduceerd door de bundel Liefde rond, liefde vierkant, die werd samengesteld door Frits Vos.¹⁾

De sijo is kort, ongeveer 45 lettergrepen, maar niet zo kort als de haiku (17 lettergrepen) of de tanka (31 lettergrepen). Belangrijker bij de sijo dan het aantal lettergrepen is de ritmische verdeling van de drie regels, die elk één hoofdcesuur hebben. Iedere halve regel kan weer onderverdeeld worden in twee kleinere ritmische eenheden. Het ritme van de sijo is niet artificieel, het ligt heel dicht bij dat van de natuurlijke spreektaal.

De orthodoxe sijo van drie regels ontstond in de veertiende eeuw en hoorde bij de cultuur van de bovenlaag, wat tot uiting komt in de toon. Veel gedichten zijn didactisch; ze sporen aan tot vlijt, oppassendheid en soberheid. Verzen die op het oog een liefdesrelatie tot onderwerp hebben moeten geïnterpreteerd worden als klachten van verbannen hovelingen, die zich in de persona van een in de steek gelaten vrouw beklagen dat hun beminde (d.w.z. de koning) hun trouw niet naar waarde weet te schatten. Dit oneigenlijk gebruik van liedespoëzie was ontleend aan de Chinese cultuur, die op de Koreaanse bovenlaag veel invloed uitoefende. Dergelijke kunstgrepen spreken de westerse lezer niet direct aan, maar desondanks zijn er onder de oudere sijo veel verzen die gemakkelijk gewaardeerd kunnen worden zonder dat men zich in de conventies van een andere cultuur hoeft te verplaatsen. De sijo die in de achttiende eeuw en later werden geschreven leveren nog minder problemen op. In die tijd nam de sijo elementen uit de volkscultuur in zich op en het resultaat was een Koreanisering, een zich los maken van Chinese invloeden, een verruiming van het aantal onderwerpen en het losser worden van de vorm. Sijo met een onregelmatig aantal lettergrepen en regels waren er eerder in klein aantal ook wel geweest, maar pas in deze tijd komt de ‘verlengde sijo’ echt op. Deze sijo (meestal met een verlengd middendeel), worden sasŏl sijo genoemd, wat het beste vertaald kan worden als ‘breedsprakige sijo’; ze zijn soms wel twee of drie maal zo lang als een reguliere sijo. De merendeels anonieme sasŏl sijo zijn qua onderwerp veel vrijer en minder hoogstaand dan de oudere sijo. Er zijn veel echte liefdesgedichten bij en ook nogal wat satirische gedichten.

Er is geen absolute tegenstelling tussen de sasŏl sijo en de gewone sijo uit dezelfde periode. Hier is een voorbeeld van een korte sijo die in aard niet van de sasŏl sijo afwijkt.

Ik vergaar één voor één verliefde gedachten,
stop ze in een zak tot ik er een schepel van heb
die ik met een forse zwaai til
op de brede rug van een sterk paard.
De zweep erover, knaap,
naar het huis van mijn lief!

Desondanks kan men zeggen dat de sasŏl sijo voor de nieuwe onderwerpen meer mogelijkheden bood. Het lange middenstuk was bijvoorbeeld heel geschikt voor tirades en spottende opsommingen.

Al werd de vorm losser, één kenmerk van de sijo bleef bewaard: de wending, de volta, aan het begin van de laatste regel. In de sasŏl sijo is de werking hiervan soms des te sterker door het contrast tussen de wijdlopigheid van het middenstuk en de beknoptheid van de laatste regel. Het heeft er alle schijn van dat dit kenmerk van de sasŏl sijo de schrijvers van de prozaliteratuur, die aan het eind van de achttiende eeuw opbloeide, heeft beïnvloed. In het proza vindt men opsommingen, uitweidingen, catalogi en Homerische vergelijkingen, plotseling gevolgd door een afsluiting in een andere toonaard. In een satirisch verhaal over een wellustige ambtenaar wordt verteld hoe een dansmeisje afscheid neemt van een van haar minnaars, die terugkeert naar de hoofdstad. Ze probeert hem op de valreep nog al zijn bezittingen af te troggelen.²⁾

Aerang pakte de mantel aan en ging weer zitten.

1) F. Vos, Liefde rond, liefde vierkant, Oosterse Bibliotheek deel 7 (Meulenhoff, Amsterdam) 1978.

2) B.C.A. Walraven, De redder der armen; Koreaanse verhalen, Oosterse Bibliotheek deel 17 (Meulenhoff, Amsterdam) 1980, pg. 77-78.

[p. 37]

‘Luister naar me, liefste! Wanneer nadat u weg bent gegaan, bij heldere maan zich koude rijp afzet en de gulden herfstwind waait in Po-tich'eng, wanneer de herfstmaan boven het Tungt'ing-meer naar de horizon neigt, valt in de schemering sneeuw bij het dorp langs de rivier. Sneeuw, die wild warrelend aan de takken van de duizend maal tienduizend bomen witte bloemen doet ontluiken. Als de ontmoeting met mijn allerliefste veraf is door alle wateren en bergen die de weg bemoeilijken tussen Ch'u en Wu en de koude noordenwind, die na de sneeuw de lucht doet opklaren en de wolken uiteenjaagt, hier snerpend binnenwaait, wat moet ik dan met mijn koude oren? Als u de bontmuts die u ophebt, bij me achterlaat, zal ik hem er overheen trekken, zodat het zweet over mijn knappe wangetjes rolt!’

Een opvallend verschijnsel in de achttiende eeuwse poëzie is de parodie. Sommige sasŏl sijo zijn pas goed te brijpen als men het geparodieerde voorbeeld kent. Van de beroemde dichter Yun Sŏndo (1587-1671) is het volgende gedicht (in de vertaling van Vos), het eerste van een korte cyclus ‘De liederen van de vijf vrienden’.

oeveel vrienden zou ik hebben?
Water en steen, pijnboom en bamboe.
Boven de oostelijke heuvels verrijst de maan -
ook zij maakt mij intens gelukkig...
Genoeg nu! Wie zou ik buiten deze vijf
nog verder nodig hebben?

Daarnaast is er een sasŏl sijo die luidt:

Een pan waarin de rijst vanzelf gaar kookt

zonder dat je het vuur hoeft aan te steken,

Een fraaistappend paard dat groot en vet wordt,

zonder dat je het haksel en slobber voert,

Een dansmeisje als maîtresse

dat ook nog weven kan,

Een wijnketel waaruit de wijn blijft stromen
En een zwarte koe voor de beste biefstuk,

Heb ik altijd deze vijf alleen,

wat zal ik dan begeren?

Met de traditionele cultuur van de Yi-dynastie (1392-1910) is ook de sasŏl sijo verdwenen. Gewone sijo worden nog wel geschreven en dikwijl samengevoegd in cycli. In tegenstelling tot vroeger kunnen de losse sijo hieruit vaak niet op zichzelf staan, terwijl ook de volta in de derde regel verdwenen is.

[p. 38]

 

Met een netje van spinrag

 

lopen blote kinderen langs de beek.

 

‘Libelle, bloterik, waar ga je heen?

 

Daar ga je dood!

 

Kom je hier,

 

dan zul je leven’

 

zingen de blote kinderen.

 

 

 

Is zo de wereld niet?

 

 

 

Yi Chŏngsin

Liefde, liefde, fijn geknoopte liefde

liefde geknoopt tot een net

dat de wijde oceaan bedekt

Liefde die woekert overal

verstrengeld en vervlochten

als de ranken van de komkommers en meloenen

in Wangsimni en Tapsimni

Is er een einde

aan mijn liefde voor jou?

Bergpassen zo hoog dat zelfs de wind

ze niet zonder rusten kan overtrekken

Bergpassen zo hoog dat zelfs de wolken

ze niet zonder rusten kunnen overtrekken

De Changsŏngpas met zijn hoge pieken

die de havik, de sperwer, de slechtvalk en de wouw

niet zonder rusten kunnen overtrekken

zal ik overtrekken zonder éénmaal te rusten
als ik jou daar vinden kan

[p. 39]

 

In elkaar gedraaid en om elkaar gedraaid

 

worden de vezels van het vlas gesponnen.

 

Breekt opeens de draad doormidden

 

dan wordt er even verstolen

 

aan gesabbeld en gezogen

 

tussen rode lippen en witte tanden

 

en fijne blanke handen

 

wrijven de eindjes tegen elkaar

 

van die draad.

 

 

 

Als jouw liefde breekt doe ik

 

als met die draad.

 

 

 

Wat een fazant voelt opgejaagd door een valk

 

op een berg zonder één boom, zonder rotsen

 

Wat een schipper voelt midden op zee

 

als hij de riemen van zijn zwaarbeladen schip verliest

 

het anker verspeelt

 

als de touwen van de zeilen breken

 

de mast afknapt, het roer wordt losgeslagen

 

terwijl de stormwind giert

 

en de golven zieden,

 

als hij wordt omringd door slierten dichte mist

 

mijlen en mijlen van de haven

 

terwijl het duister valt aan alle kanten

 

over een desolate wereld

 

en het weerlicht

 

en zeerovers naderen

 

 

 

Het is niet te onderscheiden van wat ik voel

 

nadat ik van jou afscheid heb genomen.

 

 

 

De vent die hier vannacht geslapen heeft

 

zal ik hem ooit vergeten?

 

Was het de zoon van een metselaar, het leek wel

 

of hij specie aan het kneden was.

 

Een molsjong misschien, het leek wel

 

of hij iets kwijt was in het donker.

 

Was het schipperswerk, het leek wel

 

of hij met de vaarboom in de weer was.

 

Zo'n dolle bruut

 

had ik van mijn leven niet gezien!

 

 

 

Langzamerhand heb ik van alles meegemaakt

 

maar waarachtig

 

de vent die hier vannacht geslapen heeft

 

zal ik nooit vergeten.

[p. 40]

 

Schoonmoeder, stamp niet met je voeten

 

omdat je schoondochter niet deugt.

 

Heb je haar soms als inlossing van een schuld gekregen

 

of voor haar duur geld betaald?

 

Schoonvader, dun en miezerig

 

als een twijg die opschiet uit de verrotte stronk

 

van een kastanjeboom

 

Schoonmoeder uitgedroogd als een koeievlaai

 

die in de zon heeft gelegen

 

Schoonzuster met je puntneus

 

die priemt uit je pokdalig smoel

 

met je ene zoontje, dat onkruid

 

tussen het koren

 

met zijn bloeddoorschoten schijt zo geel

 

als kalebasbloemen,

 

 

 

Wat hebben jullie aan te merken

 

op een schoondochter

 

zo pril als de winde

 

die bloeit op een vruchtbare akker?

 

 

 

Mijn lief is voor mij

 

in de sneeuw en kou van een strenge winter

 

de mantel van wit vossebont

 

van Meng Chao-chün

 

Voor mijn lief ben ik

 

de kapotte kam

 

van de tandeloze monnik van het Chunghŭngklooster

 

in de Samgakbergen

 

 

 

Hemel, hoor van deze eenzijdige liefde

 

en laat haar wederkerig zijn!

[p. 41]

 

Van alle schepsels met vleugels en poten

 

haat ik het meest de haan en de hond!

 

Jij rekt die korte nek van je, klappert met je vleugels

 

en kraait mijn lief wakker

 

ingeslapen aan mijn borst

 

diep in de nacht onder het glazen venster

 

Jij deinst terug en valt weer uit

 

met woest geblaf

 

tegen mijn lief bij de stille poort

 

en jaagt hem weg.

 

 

 

Hoor ik de roep van de honden- en kippenkoopman

 

dan leg ik jullie stijf vastgebonden klaar!

De haan en de hond zijn symbolen van betrouwbaarheid en trouw.

Dat een mier, een rode mier, zo'n rode mier

met zijn geknakte rug

builen op zijn voorpoten

en abcessen op zijn achterpoten

Over de pas van Kwangnŭng getrokken is

en over de Noordzee gesprongen

met een koningstijger tussen zijn kaken,

dat zeggen ze.

Mijn lief, mijn lief,

al verkopen honderd kerels honderd praatjes,

geloof ze niet!