Hollands Maandblad. Jaargang 1983 (422-433)

[p. 31]

De koffer
Joost Hendrikx

Weer is het uitzicht veranderd. Van glas, groen en knoppende rhododendrons naar pastelblauwe vlakken. Keukens en doorzonkamers. Achterkanten van flats. Chaos die opkomt van binnenuit. Aanzwellend. Langzaam een matheid scheppend grijs als de lucht. Uit het zicht bijna: Hij. Nee, het is waar dat de binnenkanten verdwenen zijn, dat hem alleen façaden resten zonder verwijzing naarbinnen.

Kijk, net als ieder ander heeft hij verhoudingen, maar bij hem zijn ze tot zichzelf beperkt en ook hebben ze geen ziel.

Daar zit hij. Hoe voel je een kus, denkt hij. Je voelt toch meer dan de indruk van de afdruk. De warmte ervan bijvoorbeeld, is dat zijn temperatuur? En een kus van de zon niet vurig? De zon het grootste vuur? Hoe kust de avondwind de boterbloemen?

Maar laat hij zich voorstellen. Het enige aan hem dat ideaal is, is zijn gewicht. Voor de rest is hij ongeveer gewoon. Daarmee bedoelt hij dat hij een gewone verschijning is. Wat gewoon precies is, zou hij niet weten, maar u gebruikt het woord vast wel eens. Hij gaat akkoord met uw betekenis. Hij is begin dertig en gewoon. Hij heeft een ideaal gewicht. Hij is opgegaan in zijn buitenkant en zoekt nu een uitweg of de weg terug. Hij weet niet waarheen noch vanwaar. In de spiegel ziet hij een onbekende. Hij staat op het punt te vertrekken en hij nodigt u uit hem te vergezellen.

De hagel trekt witte lijnen, gaat over in regen en verdwijnt. De avond valt. Een natte straat in lantaarnlicht, scherper getekend nu, gemener. Hij is alleen. Snellopend en niet om zich heen kijkend, de straat in zijn kielzog, zonder gedachten. Tenslotte hervindt hij zich als hij voor een groen voetgangerslicht staat te wachten. Hij bevindt zich in een benarde positie: hij denkt.

Hij is omringd door vervreemdende gebeurtenissen. Ze zijn niet echt vervreemdend, maar anders kan hij ze niet benoemen. Of hij zou ze moeten beschrijven. Maar dat laten ze niet toe! Ze glippen uit zijn handen als een glad stuk zeep, waarvan je voelt dat door jouw greep het springen gaat.

De echtheid is verdwenen, geslonken in ieder geval. In Salvador was het anders geweest. Daar danste de schoonheid door de straten. Het oude fort in de haven wees naar de open zee die verder weg begon en niet meer ophield dan. 's Avonds waren de steile steegjes nat van het ananassap en oude taxi's bleven halverwege steken. Soms kwam op een vrachtwagen de samba voorbij. iedereen werd van muziek. Sissend sprong de pipoca van de plaat. Ritme. De macht van de dansers. En 's morgens was het licht lavendelblauw.

Hij leunt tegen de ijzeren paal van het stoplicht. langzaam dringt de kou in zijn hoofd. Hij doet zijn handen in zijn zak en kijkt voor zich uit. Zo zou hij beschreven kunnen worden. Een starende man, geleund tegen een ijzeren paal. Vaag dringt het geluid van auto's tot hem door, maar hij neemt het niet op. Het stopt bij hem en gaat terug. Weer springt het licht op groen en hij wacht, hij komt niet in beweging. De kou trekt door zijn lichaam. Hij ademt. Dat is wat hij doet en zonder het te weten spant hij zijn spieren. Daar staat hij. Een leegte, klaar om gevuld te worden door het verlangen. Verlangen dat iedereen in beweging zet.

Bij Thea's pub begint de stad. Als een decor. Daarna de wasserette. Haar dofzilveren ketels eindigen in de speelautomatenhal. Het spektakel van de automatie. De dans van de balletjes. Waar de verslaving huist. En de mensen zich buigen. Daar belt hij haar. Er wordt niet opgenomen. Kijk, daar loopt hij. Het steunen van de automaten dat de stilte beduidt. Het flikkeren. Flits! Another game?

Dan daalt hij verder de stad in. Stijgend nu. En opeens die blik van herkenning die hem de diepte in duwt. Hij verwijt zichzelf dat het wanhoop was die hem in C. deed belanden. Hij weet dat hij liegt, maar hij verdedigt zich. Tegen beter weten in een moment. Dan is hij er. Hij gelooft zichzelf! Je zelf geloven. Ha, Ha! (Sliep uit!).

Wat gebeurde er (in godsnaam) toen hij 's winters in alle vroegte in de eerste bus tegenover de schoonmaakster van C. kwam te zitten. Een gepermanente hondenkop. Zekerwetend. De warmte van de bus was onmiddellijk omgeslagen in een felle kou.

[p. 32]

Diep. En snijdend. Wat had hij moeten doen? Ergens anders gaan zitten? En wat voelde hij even later, toen hij de warme trein in stapte. Was er niets anders dan de geur van zware van Nelle en de jagende radiatoren? nee, die pijn was er ook. Zei Rifas daarom altijd, ‘I kill somebody’? En noemde ze hem daarom koning Petalo?

Op plein Vierwagen belt hij haar voor de tweede keer. Hij ziet de opwinding bij de bioscopen. Dan: de in gesprek toon. Hoe hij ineens opveert en bij zijn positieven (?) komt. Hoe hij het plein opbeent en explodeert in een dans. Hij danst. Lichamelijkheid. Gespierd bewustzijn.

Tot de witte bank bij het museum daar een einde aan maakt. Onder het lantaarnlicht, belaagd door een bazige wind buigt hij voor de melancholie, die al het andere uit hem wegvaagt. De vlammen zijn verdwenen. Het vuur in zich gekeerd. Zie hoe de wind al het andere verspreidt! Was het toeval dat ik hem daar zag zitten? Ineengedoken, met iets wat op een lach leek op zijn gezicht. De ogen nauwelijks open. Eén met het bewegingloze. Wat zou er gebeurd zijn als daar ineens de zon op was geknald? Traag verdwijnt hij in de verten van een zachte wereld met nauwelijks contouren, pastel getint. De omgeving richt zich naar de kijker! Kom binnen en vermaak je in de Gedroomde Harmonie. Zie hoe hij verwelkomd wordt (en hij zichzelf verwelkomt).

Hoe uitgestrekt is het hier. Hoe gemakkelijk kan hij gaan en komen.

Een nieuwe regenbui doet de harmonie uiteenspringen en wat overblijft is hij en de rest. In Belo Horizonte zat hij vaak op de veranda, van waaruit hij een groot deel van de stad kon overzien. De harde slagregens, wanneer het niet regende maar spoelde. Hoe de bliksem telkens en telkens oplichtte in de verte en de heuvels van overdag te voorschijn toverde. Dan kon ineens al het licht uitvallen. Dat was ook in hemzelf steeds een breekpunt geweest, als op zo'n moment de stad verdween. In carnavalstijd waren het de sambascholen die zich het eerst hervonden. Hoor, daar zijn ze! Uitbundiger, alsof ze hun terugkomst vieren.

Hij loopt de benedenstad in naar de rivier.

Wat is er gebeurd in C.? Zijn aankomst kan hij zich goed herinneren. Hij weet nog hoe ze kijkt en lacht. Hoe ze de saaiheid van het vertrek, waarin ze zitten, weerspreekt en wegstraalt. Van het invullen van formulieren maakt ze een avontuur. Hebben ze beiden hetzelfde gevoeld, vraagt hij zich nu af. Maar vraagt hij zich dat werkelijk af? Is het niet zo dat die hele ontmoeting hem nu niets meer doet, dat ze hem gestolen kan worden? Traag stoeken de radargestuurde duwbakken voorbij. Hij herinnert zich hoe ze op weg naar Basel, na Mannheim, voor het gebergte voor anker moeten. ‘Ze proberen hoe het gaat met zes bakken ervoor’, zegt de loods.

Hij zet koffie en ze wachten. En ze praten.

Over de Langstraat loopt hij terug naar het nu verlaten plein. Hij gaat naar de telefooncel en belt. En weer het niet opnemen. Het overgaan van de regelmatige toon van de verwachting in de gebroken van onmogelijkheid. De verbijstering die hem dan overvalt. En zie hoe het verlangen weer in hem komt. Hoe hij dicht tegen de huizen aan lopend naar zijn kamer gaat. Een mechanisme. Zie dat voortbewegen zonder ziel. Kijk hoe hij loopt. Hé daar!

De volgende ochtend drinkt hij koffie op een overdekt terras. Weer staat de lucht naar regen. Na de koffie neemt hij een cognac. Hij kijkt naar buiten. Wind steekt op. De kelner komt om de luifel te controleren. En de regen is daar. En een hardere regen, loodrecht vliegend, dan weer schuin snijdend. Aán de autolampen. De mensen verdwijnen van de straat, terwijl de regen de etalageruiten blindeert. Een man komt binnenrennen, draait zich om en kijkt naar de regen. Voor de ramen van het kantoor tegenover verschijnen de eerste mensen. Zij die in het café binnen zaten, zijn nu op het terras. Ze praten over de regen. Ze vergelijken hem met een vorige. Het riool kan het water niet verwerken, stroomt over. De laatste auto kruipt over de straat. Het verkeer ligt stil nu. En de regen houdt niet op. Nee, samen met de in scherpte toenemende wind laat hij zich gaan, buiten zichzelf overal tegenaan zwiepend. Het woord zondvloed valt. Er wordt gelachen. Buiten de regen. En de wind die zichzelf overtreft. Een orkaan nu. ‘Dit is niet mooi meer’, zegt de kelner.

Dan schiet de zon er tegen aan en met de wind verdwijnt de regen. Even is er de stilte gevolgd door het rumoer van de opluchting. De kelner gaat naarbuiten en bekijkt de gevel. Hij kijkt links en rechts de straat in, loopt half de rijweg op voor een nog wijdere blik. De eerste auto doet hem op een drafje terugkomen. ‘Een buitje noemen ze dat’, zegt hij tegen hem, als hij nog een cognac voor hem neerzet. Dan begint de straat te dampen. Twee lachende vrouwen komen voorbij. En hij ziet het lachende lachen. Het huilen. Het lachende huilen. De somberheid. En de pijn. De asbak. Een grote slok cognac redt hem van de verwarring, Hij rekent af en vertrekt.

Op het basketbalveld is een Japanner een foto aan het maken van twee jongens. Tussen hen in heeft hij zijn vrouw gezet. Hij lacht naar de jongens. Naar zijn vrouw. Naar hem (hij is blijven staan). Lachend in zijn fototoestel stelt hij afstand en belichting in. Zijn linkerhand gaat omhoog. Opgelet nu! Boven zijn toestel uit

[p. 33]

lacht hij naar de jongens en de vrouw. Dan drukt hij lachend af.

Flits, tiktak, sprong, dribbelt de ene jongen weg, de bal stuitend. Zie hoe de ander hem dan vangt. Vliegend haast. Zich verlengende in zijn lange passen. Hoog opverend nu. Een moment opgehouden door het net: de bal. Dan plukt de ander hem uit de lucht. Eén springende stap. Tak, schiet hij weer er in. Lachend loopt hij de stad in.

Soepel. Los.

Behendig een auto ontwijkend steekt hij de straat over. Verschrikkelijk uitbundig is hij ineens.

Hij heeft zich in het begin voorgesteld, maar ik vind dat u meer van hem moet weten en ik kan nog wel iets over hem vertellen, maar zo heel goed ken ik hem ook niet. Ik bedoel eigenlijk dat hij zich niet kennen laat. Ik wil hem niet afvallen, maar het heeft er alle schijn van dat hij het daar ook op aanlegt. Het is wel zeker dat hij met niemand meer omgaat dan met mij. Ik zie en spreek hem elke dag.

Ik kan me werkelijk echt geen dag herinneren dat ik hem niet ontmoette. Maar daar hebt u niets aan. Hij heet Paul.

Paul Solvink komt aan in Rio de Janeiro. het is februari en warm. Aan boord van de Julio Caesare bevinden zich veel carnavalsgasten. Begeleid door een samba-orkestje swingen ze de trap af. Italianen, Portugezen, Brazilianen die volkomen uitzinnig zijn.

Op de kade filmt de T.V. Er wordt gedanst. Eén moment dat totale dansen, dan is het over, want kruiers bieden zich aan en de andere passagiers komen nu ook naar beneden. Nagekeken door hen die meegaan naar Sao Paulo of Montevideo. Nieuwsgierig of er op dat korte stuk nieuwe passagiers zullen komen. En land in zicht. Een zee van mensen nu en beweging. Kranten en vrachtverkeer. Taxi's. Mensen. Handel. Een nieuwe beweging nadat na verloop van dagen de zee tot rust is gekomen.. Van 's morgens tot 's avonds glad en strak ligt. Alleen 's nachts nog voelbaar is en zich in de donkere verte laat vermoeden als een stille kracht.

De drukte van de stad overspoelt hem, en hij laat zich overspoelen. Een andere wereld. Als in het theater wanneer na de pauze het doek opgaat en een nieuw decor zich kijken laat. Bovendien is het licht veranderd. Dat is het eerste wat hem opvalt: het veranderde licht. En de manier van bewegen. De kleur ervan. De vescheidenheid, De mensen beelden meer uit. Dat is wat ze doen. Ze geven hun emoties een duidelijker waarneembare vorm. Zij laten zich zien. En willen gezien worden. Als hij in een park zit met op de achtergrond het gejuich van de stad, raakt hij bedolven onder deze lawine van nieuwheid.

[p. 34]

Het is geen verbijstering, maar deze nieuwe wereld tikt hem een moment weg: zoeken naar een standpunt, een verbroken evenwicht.

's Nachts in de bus naar Belo Horizonte geeft hij over. Op tijd is hij bij de w.c. achterin. In een grote golf komt het eruit. Het eerste dat hij ziet, als de bus 's ochtends Belo inrijdt is een groot uithangbord met ‘papel de parede’. Behangsel, denkt hij.

Koffie drinkend op het busstation bevindt hij zich in de euforie van de oververmoeidheid. Die heerlijke helderheid.

Toch moet ik nu aan iets anders denken. Paul heeft een reis gemaakt naar Bom Despache. Daar kan ik beter iets over vertellen. Het is misschien hinderlijk dat ik telkens onderbreek, maar als ik denk dat het op een andere manier beter kan, dan is het toch ook beter meteen die andere manier te beproeven dan te blijven bij de oude manier, de minder goede.

Als Paul die reis maakt, is hij al een tijd in Brasil. Op veel plaatsen geweest. Hij heeft werk gevonden in een draaierij. Hij maakt vazen, schalen, kandelaars. Hij spreekt de taal.

In het pension St. Judas Tudeo maakt hij kennis met een Chinese handelsreiziger uit Sao Paulo. De man komt bij hem aan tafel zitten en vraagt of hij Bom Despacho kent. Paul kent die plaats. Een kleine stad. De huizen van hout en 's nachts de straten van de honden. Hij heeft toen gelogeerd in hotel o Fim de Saudade, tegenover de kerk. De Chinees vraagt of hij een klein koffertje naar doutor Serge brengen wil. De avond tevoren is het aangekomen met een vrachtboot uit Rangoon. Hij staat op om het te halen.

Paul bestelt opnieuw koffie en bedenkt hoeveel tijd de omweg hem zal kosten. De nacht wil hij beslist niet in Bom Despacho doorbrengen. Aan het eind van de week moet hij terug zijn in de draaierij. Een Amerikaan heeft een bestelling gedaan en export is de god van Brasil. Onverwacht snel is de Chinees terug, glimlachend.

In zijn linkerhand een kleine koffer die hij aan hem overhandigt. Paul weegt hem in zijn hand.

‘Je ziet, hij weegt niets’, zegt de Chinees, ‘bijna een negatief gewicht’. Paul laat hem los om te zien of het blijft zweven, maar hij valt. ‘Dat is niet de bedoeling’, zegt de man. Hij raapt het koffertje van de vloer en zet het tussen hen in op tafel. Een moment kijken ze elkaar zwijgend aan. ‘Weet je echt niet wat er in zit’? vraagt Paul. ‘Het is zo licht’. ‘Ik denk dat het leeg is’, antwoordt de Chinees, ‘maar dat kan me niet schelen’.

‘Mij gaat het erom dat die koffer komt waar hij hoort. Ik breng hem liever zelf. Bij Serge steek je altijd iets op. En Washington, die bij hem woont, dat is iets aparts. Ik moet je bekennen dat ik niet zeker weet of ze bestaan’. Hij lacht. ‘Bij hen is het anders. Werkelijk. In o Fim da Saudade moet je naar Moaçir vragen. Hij brengt je met de jeep. Je rijdt Bom Despacho uit en na de fazenda van de magere João Martinelli zie je op een gegeven moment in de verte een oor. Een geel oor. Steeds groter wordt het als je dichterbij komt.

‘Totdat het alles doet verdwijnen en er niets anders is. Ze wonen daarachter. Je kunt er als je wilt, morgen zijn. Vanavond om elf uur vertrekt er een bus. Je kunt ook later gaan, dat spreekt vanzelf. En je kunt niet gaan. Zoals je wilt’.

‘Nee, ik doe het wel’, zegt Paul.

Hij besluit nog diezelfde avond te vertrekken. Hij stuurt een telegram naar de werkplaats om te zeggen dat hij later komt. De rest van de dag brengt hij door in de Mercado Modelo. Af en toe drinkt hij een fles Brahma. De tijd is rap en rent. Iets over elf rijdt hij in een halfvolle bus de rodoviaria uit. Hij zit vooraan bij de deur. Het koffertje heeft hij op zijn knieën.

Ze rijden de stad uit een lichtblauwe nacht in. Om de twee uur stopt de bus en neemt hij een cafezinho. Hij valt niet in slaap, maar alles neemt in helderheid toe. Totdat er geen afstand meer bestaat. Hij is overal even dichtbij. Hij wordt zijn hele leven tegelijk. Een terugkeer in het pure zijn. Het einde niet en geen begin. Ook begint die muziek. Dan. Een zacht ruisen, de muziek van beweging, geen mensenmuziek. Ze rijden een dorp in. Uit. De blauwe nacht.

De chauffeur gaat verzitten, steekt een sigaret op. Paul knipt het leeslampje aan en bekijkt het koffertje nog eens. Hij schudt ermee. De chauffeur kijkt in zijn spiegel. Paul glimlacht, legt het weer op zijn knieën. Ze kijken naar de weg en de blauwe nacht. De chauffeur en hij.

's Ochtends komt de zon snel en rood. Passagiers worden wakker. Hier en daar begint het roken. Ze komen aan. Klein het busstation. Leeg. Paul loopt naar het hotel, bestelt een cafezinho en vraagt naar Moaçir. Die komt om negen uur naar de stad, hoort hij. Hij hoeft maar te wachten. En dat doet hij. Hij wacht en denkt zoals hij ademhaalt. En hij kijkt. Een landrover komt voorbij en een neger te paard. De kerk gaat uit (hij staart haar na). Hij bestelt nog een cafezinho. Het blijft vroeg.

De bus naar Sao Paulo stopt. De chauffeur zonder sigaretten. Hollywood rookt hij. Paul vraagt hoe laat het is.

‘Het is nog vroeg’, zegt de chauffeur.

Hij valt in slaap en wordt wakker gemaakt.

Doutor Serge?

Moaçir?

Alles klopt. De Chinees heeft het blijkbaar goed in de hand.

[p. 35]

Ze drinken een cafezinho. Zwijgen. Weer de straat op kijken.

‘Gaan we,’ vraagt Moaçir.

Ze stappen de jeep in. Rijden Bom Despacho uit met de zon in de rug. Aan het hoofd van een stofwolk, even daarna. Ze trekken een spoor. En roken. Er is een thermoskan en ‘doce de leite’.

‘Hij rijdt goed,’ zegt Paul. Ze passeren een fazenda.

‘João Martinelli’, zegt Moaçir, ‘Italiaan’.

Dan ziet Paul het oor. Klein en ver weg. Hij stoot Moaçir aan en wijst. ‘Daar is het,’ zegt hij. Moaçir lacht. Ze lachen.

Onderweg stoppen ze om te eten. Paul neemt het koffertje mee naar binnen en legt het naast zich op een stoel. Koelte nu en vliegen. Moaçir bestelt, laat de thermoskan weer vullen. En nu overkomt Paul Sokvink iets heel eigenaardigs. Het oor is groter geworden, maar ook van kleur veranderd. Het is groen. Alles is nogal groen. ‘Wat is het groen’ zegt hij ineens hardop. ‘Groen’? vraagt Moaçir. ‘Groen’, herhaalt Paul. Dan komt het eten.

Een paar uur later maakt Paul kennis met doutor Serge. Het is een magere man met zwarte haren. Hij is charmant en welsprekend, heeft schitterende ogen. Hij bedankt Paul voor het brengen van het koffertje dat hij door Moaçir in de werkplaats laat zetten. Als Moaçir weg is, stelt hij Paul voor iets met hem te drinken, dan een bad te nemen, waarna ze kunnen gaan eten.

Serge woont in een ovaal huis met een grote veranda. In de kelder maken ze hun eigen kasjassa, hoort hij later.

In de schaduw van een mangoboom roken een paar mannen tabak. Op het erf lopen kippen en een klein varken.

Vier mula's telt Paul. Een grote negerin staat te wassen. Voorovergebogen lacht ze onder haar linkerarm door naar hem. Als hij de veranda op

[p. 36]

loopt, ziet Paul dat ze hem nakijkt. Ze is overeind gekomen en staat met haar handen in haar zij. Weken later, wanneer hij afscheid van haar neemt, zal ze hem tegen zich aan drukken en ‘vai com deus’ zeggen en ze zal dat verschillende keren herhalen, hem vasthoudend alsof ze alles wat ze aan geluk in zich heeft in hem wil drukken.

Als Serge de landrover start, laat ze hem los. Hij heeft haar nooit teruggezien, maar soms schiet ze uit zijn herinneringen te voorschijn. Dan staat ze daar en het is of hij haar voelt op zulke momenten.

Ze drinken een kasjassa in de sala. Omdat er alleen rode meubelen staan, noemt Serge het spottend de kardinaalssuite. Hij informeert naar wat Paul doet en waar hij vandaan komt. Het gesprek komt als vanzelf op de kwaliteit van de kasjassa, want er is niets in Brasil dat op meer verschillende manieren versneden wordt. Serge schenkt nog eens in en legt hem het procédé uit. Nergens in Brasil heeft Serge ooit een betere kasjassa gedronken. Voor Paul is het de lekkerste die hij ooit geproefd heeft. Maar hij hoort niet steeds wat Serge vertelt. Af en toe verdwaalt hij in zijn woorden en komt hij bij het koffertje terecht, dat nog geen half uur geleden door Moaçir is weggedragen. Over het koffertje is nog steeds niet gesproken.

‘Eigenlijk verwachtte ik Hsuun, hoort hij Serge zeggen. Hij is voor ons op zoek naar het volmaakte geluid, dat buiten de stilte en de nietstilte ligt. Wij ontvingen van hem een brief uit Rangoon. Hij schrijft dat hij in een kale boom op een helling woont. Het is daar nu het seizoen van de zonmaan. Dan dansen de dag en de nacht rond een gat in de hemel. Hun bewegingen veroorzaken het volmaakte geluid. Hij schrijft dat de moeilijkheid is het tot een blijvend beeld om te vormen. Waar hij naar zoekt is een oplossing voor de vervorming van de omvorming.’

‘Ik geloof dat ik gek beging te worden’, zegt Paul plotseling. Serge kijkt hem aan. ‘Dat is nog eens een vreemd geloof’, roept hij, ‘dat zal ik Washington vertellen.’

‘Zoiets geloof je toch niet? Dat voel je!’ Paul ziet dat Serge verbaasd op de bank zit. Alsof hij voor het eerst ziet dat de jasmijn voor het raam in volle bloei staat.

Uit de stilte die volgt komt ineens die muziek weer, een ruisen ver in de verte. Geen muziek eigenlijk, nee, haar moeder. Zie hoe Paul en Serge haar rokken pakken.

Terwijl hij een bad neemt en het water hem overdadig beloopt, schiet Paul ineens in de lach, wanneer hij aan het gesprek met Serge denkt. Hij weet niet wat hij ervan denken moet en zijn lach geldt dan ook niet zozeer de inhoud van wat er gezegd is, maar meer de gebeurtenis van het gesprek, en in het bijzonder het beeld ervan, waarin het spreken niet altijd de hoofdrol vertolkt. Serge heeft hem over Washington verteld. Als ze straks gaan eten, zal hij er bij zijn. De komende nacht bij Serge doorbrengen is onvermijdelijk, verleidelijk. Voor de tweede keer zeept hij zijn benen in. Een hond blaft en door het raam blaast de warmte van de dag naarbinnen. Paul rekt zich uit, maakt een kniebuiging en schudt losjes met zijn linker- en rechterbeen. Nadat hij zich heeft afgedroogd, knipt hij op zijn gemak de nagels van zijn tenen.

Dit lijkt me een goed moment om van mijn twijfels blijk te geven, want het wordt me zwart voor de ogen. Ik heb het altijd een raar verhaal gevonden en nu ik het weer meemaak wordt het er niet beter op. Ik wil u niet lastig vallen, maar begrijpt u er iets van? Net of ik Mick Jagger ‘Raindrops keep falling on my head’ hoor zingen. Ik weet onderhand niet meer hoe ik het aan moet leggen. De ene keer denk ik dat het het beste is van voren af aan te beginnen, maar opeens ben ik dan weer helemaal in de ban van een andere gebeurtenis, die alle andere in belangrijkheid en veelzeggendheid lijkt te overtreffen. Ik kan er dan niet van afblijven. Als ik er binnenga is het alsof zij explodeert en een nieuw vergezicht te voorschijn tovert, zoals wanneer er in het wolkendek opeens een gat valt dat zicht geeft op de verte. Ik laat me daardoor meeslepen. Ik vergeet waarmee ik bezig ben en geef me over aan het nieuwe, dat me opzuigt.

Zo heet ik, die steeds eenzelfde lijn volg, erg veranderlijk te zijn. In dit opzicht lijk ik op Paul. Misschien is het de reden dat wij met elkaar zo goed overweg kunnen.

Washington drinkt zijn kasjassa op de veranda. Zojuist is hij met zijn oude vrachtwagen teruggekeerd. Hij is gek van onregelmatigheden en verzamelt ze, vertelt hij, en zegt dat hij werkt aan een encyclopedie van de overdrijving. Zijn muzikale komedie ‘De moord op de mol’ wordt binnenkort in Sao Paulo opgevoerd. Hij is uitbundig, want hij heeft een vondst gedaan vandaag. Serge kijkt geamuseerd toe, terwijl Washington vertelt, en steeds meer in staat van verrukking raakt. Hij heft zijn glas op de absolute ruimte, zet het abrupt neer, springt op, gaat zitten, beweegt handen en voeten. Dan plotseling staat hij op een stoel en declameert een vers. Of hij springt over het muurtje van de veranda om zijn gezicht in de jasmijn te drukken. Als ze aan de feijoada zitten, komt hij enigszins tot bedaren en valt de eerste stilte. Een stilte die niet pijnlijk is. Nee, het is het moment waarop de drie zich in zichzelf buigen en elk de ander verlaat, ieder zijn stilte latend. Zo'n stilte die de eeuwigheid het meest bemint en geen gemis aanduidt, maar een verzadiging. Daarom bemerken

[p. 37]

ze niet dat de nacht de dag overneemt, de negerin de tafel afruimt, koffie neerzet en kaas en rapadura. Glimlachend schrikken ze wakker, hervinden elkaar en beginnen opnieuw te spreken. Serge zegt dat van een terugkeer van Paul nú geen sprake kan zijn, hetgeen Washington nadrukkelijk beaamt. Na de koffie keren ze terug naar de veranda. Zie hoe de warmte van de dag langzaam wegstijgt, mee met de muziek van de krekels. Serge vraagt Paul hem de volgende ochtend te vergezellen. Hij zal hem de werkplaats laten zien en met hem de omgeving verkennen. Dan besluiten ze naar bed te gaan.

De volgende ochtend zet in met hanengekraai en hondengeblaf. De eerste stemmen klinken en Paul kan opstaan. Washington en Serge zitten al aan tafel in de sala. Roberta, de negerin, zet hem twee gebakken eieren voor en geeft koffie.

De twee beëindigen hun gesprek en Washington informeert of Paul goed geslapen heeft. Dan overleggen ze wat Paul die ochtend het best kan zien. Het wordt een wandeling naar het eiland van de zwemmers met vooraf een bezoek aan de kamer van het toeval.

Ook Moaçir schuift aan. Hij moet diezelfde ochtend nog naar Bom Depacho. Als hij hoort dat Paul blijft, lacht hij. Het is een heel uitbundige lach, een van blijheid. Even later zitten ze alle vier te lachen en lachend zet Roberta Moaçir de gebakken eieren en koffie voor.

Paul baadt zich in de behaaglijke frisheid van de Sala. IJl hangt er de geur van de jasmijn.

Als eerste staat Washington op en neemt afscheid van Moaçir. Hij gaat met de vrachtwagen de vondst van de vorige dag ophalen. Later zal

[p. 38]

hij zich bij hen voegen. Als Roberta binnenkomt om de tafel af te ruimen, vertrekt ook Moaçir.

‘Zullen we gaan,’ vraagt Serge dan, terwijl hij zijn stoel naar achteren schuift.

‘Graag’, zegt Paul en staat op.

Ze lopen over de veranda naar buiten. De jeep van Moaçir is verdwenen. Een hond rent hen blaffend tegemoet en springt op tegen Paul: wil hem in het gezicht likken.

‘Kalm, Sultan’, zegt Serge.

Als Paul is uitgestoeid lopen ze verder.

‘We gaan naar de werkplaats’, zegt Serge. ‘Er is niet veel te zien op het moment. Ik heb hem leeg laten halen. Vanaf nu richt ik me op het probleem van Hsuun. Er moet een oplossing voor zijn. Als ik hem goed begrijp, is het de laatste sta in de weg. We zijn dicht bij ons doel. Washington wordt steeds onrustiger. Sleept van alles hier naartoe.’

Hij opent de deur van een loods en laat Paul voorgaan. Ze komen in een grote ruimte met een prachtig licht. De werkplaats is bijna leeg. De muren zijn raamloos en in het plafond lange banen glas. Op een tafel ligt het koffertje. Serge wijst ernaar en zegt lachend: ‘Dat wordt nog iets’. Ze lopen er naar toe en Paul pakt het op. En het is of Serge hem opeens scherp in de gaten houdt. Als Paul de koffer terugzet, is die spanning verdwenen. Serge haalt zijn schouders op en draait zich om. ‘Laten we gaan’, zegt hij, ‘er is meer te zien’.

Buiten lopen ze een weg op die in de verte in de trage heuvels verdwijnt. Het is warm nu. Ze lopen zwijgend naast elkaar, als Paul achterom kijkt. De vrachtwagen van Washington komt eraan. Ze stappen opzij en als hij passeert, zwaait hij. Verderop zet hij de wagen stil. Het portier zwaait open. Hij spring naar beneden, steekt de weg over en buigt zich voorover. Dan knielt hij. Het lijkt alsof hij zijn gezicht op de grond drukt. Terwijl Paul en Serge dichterbij komen, blijft hij zo zitten. En de stilte is er. Daarbuiten steekt een ruisen op.

Washington wekt de indruk iets te zoeken dat zich wel ín de grond moet bevinden. Met zijn vingers krabt hij in de rode aarde. Serge kijkt Paul aan. Hij zegt: ‘Misschien kunnen we met hem meerijden naar het eiland van de zwemmers’ en, naar Washington kijkend, ‘ik heb niet de indruk, dat er een vondst in zit deze keer’. ‘Wat een prachtige dag’, zegt hij dan.

Washington houdt op met graven. Hij schudt zijn hoofd en staat op. ‘Ik begrijp het niet’, zegt hij, ‘deze keer begrijp ik er werkelijk niets van. Ik weet zeker dat ze er liep’. Een traan rolt over zijn wang. Hij zucht. ‘Twee nachten geleden heb ik haar voor het eerst gezien. In het begin dichtbij. Later in de verte als een schaduw tegen een blauwe hemel. Haar vochtige mond lichtte op in het schijnsel van de maan. En ik naderde. Ik kwam dichterbij, terwijl zij van me af danste’.

‘Haar bewegingen’, snikte hij, ‘haar ogen’. De tranen stromen nu over zijn wangen.

Serge loopt naar hem toe en strijkt met zijn hand door zijn haar. ‘Kom’, zegt hij zacht, ‘laten we naar het eiland van de zwemmers gaan’.

Hij helpt hem overeind en geeft hem een zakdoek om de tranen te drogen. Dan lopen ze naar de wagen. Washington start de motor en ze rijden.

De opgewekte stemming van de vroege ochtend is verdwenen. Stil kijken ze voor zich uit. Een warme wind waait door de cabine. Het licht van de zon is scherper geworden. Daarom hebben ze hun ogen half gesloten. Paul heeft moeite met de gedachte dat hij op weg is naar een eiland. De omgeving ademt droogt en overal zijn de trage heuvels. Het gras dat er groeit heeft zijn kleur verloren, steekt nauwelijks af bij de rode aarde. Ver weg cirkelen de gieren. Het enige teken van leven verwijst naar de dood, denkt Paul. Hij biedt Washington en Serge een sigaret aan. Ze steken op en een gesprek komt op gang.

‘Het eiland van de zwemmers, zou je ook het eiland van het verlangen kunnen noemen’, zegt Serge. ‘Verlangen in de zin van: het onbestemde verlangen. Het bestemde verlangen jaagt de mensen voort, het onbestemde doet ze een pas op de plaats maken’.

‘De afstand naar de verwerkelijking is dan onoverbrugbaar’, valt Washington bij. ‘Iemand die onderweg is en de zee op zijn weg ontmoet, gaat zitten en vervalt in gepeins. Als dezelfde voor een rivier komt te staan die overbrugbaar is, zal die hem opjagen. Hij zal onmiddellijk in de verte de schaduw zien die als een boot op de rivier valt. Hij zal er heen gaan. Dezelfde schaduw aan zee zal hem doen glimlachen, de afstand vergroten’.

Washington schakelt naar de derde versnelling. Ze rijden de heuvels in. Een kleinere wereld, waarin steeds meer struiken en bomen opduiken. In trage kronkels rijden ze tussen de bananenstruiken en bloemen lichten op.

Paul voelt hoe een zweetdruppel zich op zijn slaap zet, voller wordt en traag naar zijn hals zakt.

Door de lage snelheid van de wagen en de steeds vochtiger wordende lucht is het benauwd geworden in de cabine. De weg maakt een scherpe bocht. ‘Nog een paar van deze’, zegt Washington, terwijl hij weer gas geeft, ‘en we komen op de rechte weg’. Dan is het nog een kwartiertje, maar al eerder, als we boven zijn, kun je het eiland zien liggen.