Hollands Maandblad. Jaargang 1983 (422-433)

[p. 37]

Het nut van wethouders
P. Bordewijk

Op 7 september van het afgelopen jaar heb ik voor de tweede keer een benoeming aanvaard tot wethouder van de gemeente Leiden. Daarmee heb ik opnieuw een functie op mij genomen die weliswaar een door mijn huisgenoten weinig gewaardeerde druk op mijn gezinsleven legt, maar mijzelf zeer interessant en afwisselend werk verschaft. Het bestaan van die functie is daarmee uiteraard niet gerechtvaardigd; daarvoor is meer nodig dan de voldoening die wethouders zelf in hun functie vinden.

De vraag naar het nut van de wethouders wordt in Nederland zelden gesteld. In de publicatie Wethouders in Nederland van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (1980) zowel als in het eindrapport van de Werkgroep Herziening Gemeentewet uit hetzelfde jaar worden knelpunten rond het functioneren van de wethouder gesignaleerd, maar de functie van wethouder wordt als een gegeven beschouwd dat geen nadere rechtvaardiging vraagt. Evenmin wordt een dergelijke rechtvaardiging gegeven om daaraan mogelijke oplossingen voor de gesignaleerde knelpunten te kunnen toetsen. Toch bestaat niet in alle democratisch geregeerde landen een vergelijkbare functie. Met name Engeland kent een geheel andere structuur van het plaatselijke bestuur, met als belangrijkste kenmerk, dat ambtenaren rechtstreeks rapporteren aan raadscommissies, waarvan het voorzitterschap ook in grote steden een bijbaan is. Mijn ervaring is dat de Engelsen, geconfronteerd met de functie van wethouder zoals die in Nederland bestaat, dat maar een bedenkelijke tussenvorm tussen een ambtelijke en een politieke functie vinden. Dergelijke bedenkingen blijken in de praktijk niet zonder grond te zijn.

Een wethouder is een voor een bepaalde tijd gekozen functionaris die zich bezig houdt met het dagelijks bestuur van een gemeente. Hij draagt er toe bij dat het bestuur plaatsvindt in overeenstemming met het gevoelen van degenen die kiezen. Direct zijn dat de leden van de gemeenteraad, indirect de kiesgerechtigde inwoners van de gemeente. Die vertegenwoordiging kent nogal wat belemmeringen.

Allereerst zijn niet noodzakelijk alle opvattingen van de gemeenteraad representatief voor de bevolking. Twee factoren wil ik noemen, waarvan één een rol speelt in elk vertegenwoordigend lichaam.

Niet te vermijden is dat kandidaten voor een vertegen woordigend lichaam meer in politiek geïnteresseerd zijn dan de gemiddelde kiezer, en men mag hopen dan ze daardoor ook meer weten, over meer zaken een oordeel hebben en dat die oordelen meer samenhang vertonen. Ook ligt het voor de hand, dat leden van welk politiek orgaan dan ook voor dat orgaan meer macht bepleiten dan anderen doen. Dat kan van invloed zijn voor het gedeelte van het nationale inkomen dat via een collectieve besluitvorming besteed wordt.

Maar in het geval van de gemeenteraad is ook van belang dat, althans in de grotere gemeenten, de raadszetels in hoofdzaak bezet worden door vertegenwoordigers van landelijke partijen die hun kiezers binden op landelijke issues. Weliswaar wordt bij gemeenteraadsverkiezingen vooral plaatselijke campagne gevoerd, maar dat voorkomt niet, dat de uitslagen over het gehele land dezelfde bewegingen laten zien. Daar staat tegenover, dat wanneer plaatselijke omstandigheden leiden tot een andere ontwikkeling van de aanhang van een bepaalde partij dan in de rest van het land, dit ook in de uitslag van de kamerverkiezingen is terug te vinden. Ook moet gevreesd worden, dat wanneer de landelijke politieke partijen zich zouden onthouden van het stellen van kandidaten bij gemeenteraadsverkiezingen, de opkomst nog verder zou dalen; de verkiezingen voor de waterschappen zijn wat dit betreft een afschrikwekkend voorbeeld. Niettemin kan men er niet omheen dat gemeenteraadsleden hun verkiezing vaak danken aan een keuze van mensen in andere kwesties dan die in de gemeenteraad centraal staan. Dit doet afbreuk aan de legitimatie van het plaatselijk bestuur. Die verminderde legitimatie uit zich op verschillende wijzen: in kranteartikelen wordt vaak niet aanvaard dat verschillende gemeentebesturen voor een probleem verschillende oplossingen kiezen; gemeentelijke belastingen lokken meer verzet uit dan de rijksbelastingen, hoewel het om veel kleinere bedragen gaat; bij geschillen voor de rechter zit de gemeente haast bij voorkeur in het beklaagdenbankje. De verminderde legitimatie beïnvloedt

[p. 38]

ook de relatie tussen bestuur en ambtenaren.

Voor dit artikel betekent de verkiezing van gemeenteraadsleden op landelijke issues dat het zinvoller is als taak van de wethouder te zien: ertoe bijdragen dat het bestuur plaats vindt in overeenstemming met de inzichten van de gemeenteraad.

Dat is niet de enige beperking die gemaakt moet worden. In de praktijk blijkt een gemeentebestuur met handen en voeten gebonden aan regels van het rijk, en aan de uitvoering van die regels door rijksambtenaren. Wie echt wat te vertellen wil hebben over de woningbouw in zijn gemeente, moet hoofdingenieur-directeur bij het ministerie van V.R.O.M worden, en geen wethouder volkshuisvesting. Een verhaal apart is de wet A.R.O.B. (administratieve rechtspraak overheidsbeschikkingen) die het mogelijk maakt dat een lid van de Raad van State een gemeentelijke maatregel in een concreet geval waar soms weken overleg aan vooraf zijn gegaan, in een half uur te niet doet. Dit betekent dat van de wethouders slechts gevraagd kan worden er aan bij te dragen dat het bestuur plaatsvindt in overeenstemming met de inzichten van de gemeenteraad, voorzover rijk en provincie dat toelaten.

De vraag is nu of wethouders inderdaad zo functioneren, of dat zij juist functioneren in omgekeerde richting: de gemeenteraad rijp maken datgene te besluiten wat door de ambtenaren is voorbereid. Vanuit de optiek van de ambtenaren is dat laatste een uiterst nuttige functie, maar het is niet wat politieke partijen voor ogen staat, wanneer ze ernaar streven zoveel mogelijk wethouderszetels te bezetten. Toch is de mogelijkheid dat het zo gaat wel degelijk aanwezig. Een dergelijke gang van zaken wordt ook in de hand gewerkt door een aantal regels, die hetzij in de gemeentewet vastliggen, hetzij als uitvloeisel daarvan gezien worden. Het gaat daarbij in kleine gemeenten vooral om de relatie tussen de wethouder aan de ene kant en burgemeester en gemeentesecretaris aan de andere, in grote om die tussen wethouders en beleidsambtenaren.

Kleine gemeenten kennen twee wethouders, die slechts een gedeelte van hun tijd kunnen besteden aan het wethouderschap. Zij vergaderen tezamen met de burgemeester en de gemeentesecretaris, beiden full-timers. Het is dan ook niet verwonderlijk in de eerder genoemde publicatie Wethouders in Nederland (pag. 75) van een wethouder in een zeer kleine gemeente te vernemen: ‘Gekozen bestuurders zijn in kleine gemeenten het alibi voor de machtsuitoefening van de benoemde bestuurder.’ Weliswaar is dit bepaald niet een algemene overtuiging onder wethouders van kleinere gemeenten, maar het is de vraag in hoeverre die situatie niet veel vaker voorkomt dan de betrokkenen bereid zijn toe te geven. En wanneer burgemeester en secretaris de zaak al zo aanvoelen, dan is het nog niet in hun belang dat ook openlijk naar buiten te brengen.

In grote gemeenten ligt de zaak geheel anders. Daar kan juist de postitie van de wethouders veel sterker zijn dan die van de burgemeester. Daarbij speelt de andere numerieke verhouding tussen benoemden en verkozenen in de vergadering van B. en W. een rol, maar ook het feit dat in grote gemeenten meer dan in kleine de fracties een essentiële rol spelen bij de besluitvorming in de gemeenteraad. Burgemeester en secretaris hebben, in tegenstelling tot de wethouders, geen inbreng in de fractievergaderingen.

Dit brengt ons op de verhouding tussen raad, wethouders en burgemeester. Cruciaal daarbij zijn de begrippen monisme en dualisme. Oorspronkelijk sprak men van monisme wanneer de leden van de uitvoerende macht (of het dagelijks bestuur) deel uitmaken van de volksvertegenwoordiging (of het algemeen bestuur) en van dualisme als dit niet het geval is. In die zin kent Engeland een monistisch bestel, terwijl Nederland, op nationaal niveau, een dualistisch bestel kent. Dit staatsrechtelijke dualisme behoeft echter nog geen politiek dualisme te impliceren; de laatste tijd ziet men steeds meer dat ministers opereren in nauwe relatie met hun partijgenoten in de Tweede Kamer. Dit gaat zo ver dat sinds 1966 geen kabinet meer gevallen is in een confrontatie met de Kamer. In de gevallen waarin een kabinet tussentijds ter ziele ging (Biesheuvel, Den Uyl, Van Agt II) ontstond er een breuk intern in het kabinet, waarbij de ministers de eenheid met hun fractie wisten te bewaren. Op grond daarvan kunnen we stellen dat tegenwoordig in Nederland op nationaal niveau staatsrechtelijk dualisme gepaard gaat met politiek monisme.

Op het niveau van de gemeente zien we staatsrechtelijk een curieuze tussenvorm tussen monisme en dualisme: de grootst mogelijke meerderheid van de leden van het dagelijks bestuur maakt deel uit van de gemeenteraad (dwingend voorgeschreven), ten aanzien van één lid, de burgemeester, is dit niet voorgeschreven, en wordt het heden ten dage ook niet meer geaccepteerd, al biedt de wet uitdrukkelijk wel de mogelijkheid. Politiek heeft dit in verschillende perioden zowel tot monisme als tot dualisme geleid. Daarbij kan men onderscheiden de periode van de personendemocratie, van de zuilendemocratie, en van de programmademocratie.

Het kan geen kwaad eraan te herinneren dat de erflaters van onze democratie dit stelsel vooral zagen als een selectiemiddel om het bestuur in handen te geven van de meest bekwame mensen, zonder het nepotisme en de vriendjespolitiek van de achttiende eeuw. ‘In landen waar het

[p. 39]

volk zijn eigen regenten en ambtenaren kiest... is ieder die enig fortuin of baantje zoekt, genoodzaakt zich goed en deugdzaam te gedragen, beleefd en vriendelijk en gedienstig te zijn teenover zijn medeburgers, en vooral zich een voorstander te tonen van 's lands vrijheid en welvaart’, schrijft de patriot Joan Derk van der Capellen tot de Pol ruim tweehonderd jaar geleden in zijn pamflet Aan het Volk van Nederland (herdrukt door de Bezige Bij in 1966; pag. 83). Hij voegt daaraan toe: ‘Degene die hier enig fortuin zoekt, moet daartoe een heel andere weg inslaan. Het is alleen de gunst van de Stadhouder, die hij nodig heeft.’

Thorbecke ging dan ook in zijn gemeentewet uit van een raad waarvan de leden op persoonlijke titel gekozen werden - zoals dit heden ten dage nog bij nagenoeg elke vereniging het geval is, politieke partijen daarbij inbegrepen. Daarbij was de benoeming van de Burgemeester door de Kroon en verkiezing van de wethouders door de Raad een compromis tussen de situatie van voordien waarbij ook de wethouders door de Koning benoemd werden en die van volledig democratische verhoudingen, waarbij een zekere invloed van de centrale overheid op de gang van zaken in de gemeente gewaarborgd werd. Het ‘boven de partijen staan’ was geen argument voor de benoemde burgemeester, dit bij gebrek aan partijen. Er was dan ook geen enkele reden, waarom de burgemeester geen deel zou uitmaken van de raad; het was alleen handig, dat bij gebrek aan geschikte raadsleden ook iemand van buiten de raad benoembaar was. Er was ook geen reden waarom de voorkeur zou uitgaan naar een burgemeester van elders, integendeel, de wet van 1851 bepaalde uitdrukkelijk, dat slechts een ingezetene van de gemeente benoembaar was, zij het dat daarvan in het belang der gemeente kon worden afgeweken. Het was dan ook heel normaal, dat de burgemeester deel uitmaakte van de raad; in Leiden, waar ik toevallig wat van af weet, tot 1899. Ook toen in 1866 een burgemeester van elders benoemd werd, stelde deze zich bij de eerste zich voordoende gelegenheid kandidaat voor het gemeenteraadslidmaatschap. Het is duidelijk dat in deze periode sprake is van zuiver monisme in staatsrechtelijke zin, terwijl de tegenstelling monisme-dualisme in politieke zin niet aan de orde is.

[p. 40]

Dit verandert aan het eind van de negentiende eeuw wanneer de politieke partijen belangrijker worden. Niet langer is het gebruikelijk dat één kandidaat door verschillende partijen wordt aanbevolen (het lijstenstelsel maakt dit later ook onmogelijk), en niet langer wordt geaccepteerd dat de burgemeester lid van de raad is. Inzet van de verkiezingen is echter meer, dat een evenredige vertegenwoordiging van elke richting in de gemeenteraad bereikt wordt, dan dat een meerderheid gevormd wordt die in staat is een bepaald programma uit te voeren. Gevolg is dat het normaal wordt gevonden dat de wethouders gekozen worden als een afspiegeling van de politieke verhoudingen in de raad, en dat zij, geheel volgens het door Lijphart onderkende pacificatiemodel, de noodzakelijke compromissen sluiten binnen het college van burgemeester en wethouders. De positie van de burgemeester is daarbij op geen enkele wijze problematisch: de burgemeesters vormen op hun beurt een afspiegeling van de landelijke politieke verhoudingen, en de burgemeester participeert, onafhankelijk van zijn politieke achtergrond, in de besluitvorming in het college, zo hij deze al niet domineert. Het gevolg van deze werkwijze, die vaak wordt verdedigd met een beroep op het monistisch karakter van het gemeentelijk bestuur, is dat in politiek opzicht juist een dualistische situatie ontstaat: de wethouders vormen zich een opinie los van hun fractie, en wanneer er interessante meningsverschillen in de raad zijn, gaan die niet tussen de fracties van verschillende partijen, maar tussen de wethouders en de overige raadsleden uit een of meer partijen. Het college van B. en W. heeft in die situatie de neiging als aparte fractie te functioneren. Voor de herkenbaarheid van politieke partijen is dit weinig bevorderlijk. Overigens werd dat ook vroeger onderkend: om alweer Leiden aan te halen, daar nam de S.D.A.P. pas deel aan het college toen men sterk genoeg was om op twee wethouderszetels aanspraak te maken.

Na het politieke dualisme in de periode van de zuilendemocratie is er met het optreden van programcolleges sprake van een nieuw monisme. In deze constructie worden een of meer grote partijen door andere bewust uitgesloten, om programmatische tegenstellingen tussen beide groepen partijen te benadrukken (‘op te blazen’ zeggen de tegenstanders) in plaats van deze toe te dekken, zoals bij een afspiegelingscollege gebeurt. Hierdoor wordt de relatie tussen de wethouders en hun fractiegenoten veel nauwer. Deze constructie brengt de benoemde burgemeester echter in een onmogelijke positie. Dat is zonder meer duidelijk wanneer hij niet tot een van de partijen behoort waaruit de wethouders voortkomen; maar ook in andere gevallen rijzen problemen. Zo behoort de burgemeester hoe dan ook niet tot de fracties die met elkaar onderhandelen over het college-programma. Ook de politieke kleur van de burgemeester kan een verdeling van de wethouderszetels in overeenstemming met de krachtsverhoudingen tussen de deelnemende partijen bemoeilijken.

We moeten dan ook constateren dat niet de monistische aspecten van het gemeentelijke bestel zich tegen een programcollege verzetten, zoals door de tegenstanders vaak beweerd wordt, maar dat juist het dualistisch element van de benoemde burgemeester daarmee op gespannen voet staat. Ik acht dit overigens eerder een argument voor verkiezing van de burgemeester (of aanbeveling voor een termijn die gelijk loopt met de zittingsperiode van de Raad) dan tegen programcolleges.

Het is opmerkelijk dat de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, die in alles een zo groot mogelijke autonomie voor de gemeente voorstaat, dit niet betrekt op de benoeming van de hoogst gesalarieerde functionaris in de gemeente. Dit is des te merkwaardiger, aangezien de V.N.G. wel pleit voor verantwoording van de burgemeester aan de gemeenteraad en niet aan de minister van Binnenlandse Zaken. Er zijn mensen die in deze combinatie van standpunten, die er op neerkomt dat burgemeesters verantwoording afleggen aan een andere instantie dan die hen benoemt, een aanwijzing zien voor de sterke invloed van burgemeesters binnen de V.N.G.

Terwijl naarmate de gemeente groter wordt de positie van de wethouders ten opzichte van burgemeester en secretaris sterker wordt, wordt echter hun afhankelijkheid van vakambtenaren weer groter. Die relatie is niet alleen op het niveau van de gemeente problematisch. De regeringscommissaris voor de reorganisatie van de rijksdienst, Tjeenk Willink, signaleert dat willen ministers nieuw beleid tot stand brengen, ze moeten onderhandelen met hun ambtenaren, al is dat staatsrechtelijk onjuist. Er is geen enkele aanleiding te veronderstellen dat dit bij grotere gemeenten anders is, al hebben beide partijen er weinig belang bij daarmee te koop te lopen. Illustratief is wat Van der Ploeg vertelt over zijn eerste optreden als wethouder stadsvernieuwing in Rotterdam (De Nederlandse Gemeente, 10-9-1982): ‘Ik kwam van onderwijs en had het gevoel dat de ambtenaren van de secretarie-afdeling, en van de diensten waarmee ik te maken had, niet achter mij stonden... Mijn eerste confrontatie met de actiegroepen uit de oude wijken ging ik dan ook aan zonder ambtenaren van de secretarie of de diensten mee te nemen’.

Hoewel men zou verwachten dat door de geringere omvang van het ambtelijk apparaat de beheersbaarheid voor de bestuurders in gemeenten een kleiner probleem zou zijn dan bij het rijk, zijn er twee institutionele omstandigheden die de beheersbaarheid in gemeenten juist be-

[p. 41]

moeilijken. Een daarvan heeft betrekking op de recrutering, de andere op het zogenaamde collegiaal bestuur.

Voor het verschil in positie tussen wethouders en ministers is van belang dat voor de functie van wethouder uitsluitend raadsleden verkiesbaar zijn, terwijl een vergelijkbare beperking voor ministers niet geldt. Dit onderscheid is historisch gegroeid, maar laat zich op geen enkele wijze vanuit de functie verdedigen. Integendeel, wanneer voor een van beide functies die eis gesteld zou moeten worden, zou het voor die van minister moeten zijn, omdat het kamerlidmaatschap, evenals het ministerschap en het wethouderschap (in grotere gemeenten) een volledige dagtaak is, terwijl dat voor het gemeenteraadslidmaatschap niet geldt. Dit betekent dat wethouders worden gerecruteerd uit de groep van mensen die zich kunnen permitteren naast hun gewone werk er een vrij zware bijbaan bij te nemen. Dat zijn juist niet de mensen die een baan hebben die op het wethouderschap lijkt, en daardoor gewend zijn aan een groot aantal mensen leiding te geven. Hoewel het ontbreken van die ervaring niet hoeft te betekenen dat men niet als wethouder kan functioneren valt niet te ontkennen dat de beperking in de recrutering gevolgen heeft voor het gewicht dat wethouders in confrontaties met het ambtelijk apparaat in de schaal kunnen leggen.

Een andere omstandigheid die bij de beheersing van net ambtelijk apparaat in het nadeel van de wethouder werkt, is die van het collegiaal bestuur. Terwijl op nationaal niveau de ministers (met uitzondering van ministers zonder portefeuille) aan het hoofd staan van een eigen ambtelijk apparaat, hun ministerie, en over eigen bevoegdheden beschikken, geldt voor wethouders geen van beide. Formeel heeft elke ambtenaar slechts met burgemeester en wethouders als college te maken, en niet met individuele wethouders. Vooral bij verschil van mening binnen het college geeft dit grote mogelijkheden aan ambtenaren hun eigen beleid te voeren, zich naar het uitkomt beroepend op het college als zodanig en op de individuele portefeuillehouder.

Delegatie van bevoegdheden aan wethouders laat de gemeentewet niet toe; wanneer de wethouder zelfstandig optreedt, geschiedt dit onder de zogenaamde mandaatfiguur, dat wil zeggen, het gehele college is verantwoordelijk. Schriftelijke vragen en interpellaties richten zich dan ook altijd tot het gehele college, niet tot een individuele wethouder. Wel kan de raad het aftreden van een individuele wethouder afdwingen, en niet van het gehele college, maar die mogelijkheid is dan ook in 1948 geïntroduceerd om het mogelijk te maken communistische wethouders te wippen vanwege hun opvattingen over wat er in het buitenland gebeurde, en niet met het oog op politieke ontwikkelingen in de gemeente zelf.

Terwijl er geen formele delegatiemogelijkheid naar wethouders bestaat, bestaat die wel naar ambtenaren, waarbij de meest vergaande is die waarbij ambtenaren een eigen bedrijfsbegroting beheren, die op een hoger bedrag kan uitkomen dan de gemeentebegroting in engere zin. Het is duidelijk dat hierdoor veel feitelijke macht bij ambtenaren gelegd wordt. Gevolg is, dat waar naar de bedoelingen ervan het collegiaal bestuur tot een grotere integratie van beleid zou moeten leiden, het de kiemen in zich draagt van desintegratie, door de feitelijke macht die het legt bij ambtenaren, die meer dan wethouders geneigd zijn slechts oog te hebben voor de eigen winkel, en minder verantwoordelijkheid voor het geheel voelen.

Opmerkelijk is dat de werkgroep Herziening Gemeentewet wat dit betreft tot een omgekeerde conclusie komt: omdat delegatie aan ambtenaren slechts technische kwesties betreft, zou deze geen beletsel voor de eenheid van beleid vormen. Opmerkelijk is ook, dat het enige artikel in de huidige gemeentewet dat verwijst naar een taakverdeling binnen het college in het door deze werkgroep opgestelde ontwerp voor een nieuwe wet ontbreekt; namelijk de bepaling dat ingekomen stukken door de burgemeester dienen te worden ‘verzonden’ aan ‘het lid of de leden meer in het bijzonder met de zaken, waartoe de stukken betrekking hebben, belast’ (art. 73).

De vraag is welke consequenties men moet verbinden aan de institutionele belemmeringen die een wethouder op zijn weg vindt wanneer hij meer wil dan het goedpraten van de fouten die door ambtenaren gemaakt worden. In Eindhoven, toch niet de kleinste gemeente van Nederland, staat men, volgens een artikel in De Nederlandse Gemeente (nr. 17/18 van 1982), op het standpunt dat wethouders vooral geen ministersrol moeten vervullen, en dat het de ambtenaren moeten zijn, die in raadscommissies de voorstellen verdedigen die zij als de juiste zien, waarbij de wethouder vrijblijvend aan de discussie deelneemt. Deze kan dan ten behoeve van de behandeling in B. en W. eventueel kanttekeningen plaatsen. Het zal duidelijk zijn, dat dit, vooral als het om gecompliceerde voorstellen gaat, en om voorstellen waarbij meerdere portefeuilles betrokken zijn, de invloed van de wethouder marginaal maakt. Weliswaar schijnt de belangstelling voor een wethouderschap daarmee niet af te nemen, maar de vraag rijst of dat dan niet uit het hoge salaris verklaard moet worden en of wethouders op die manier dat salaris wel waarmaken. Theoretisch laat zich verdedigen dat de geschetste procedure meer macht geeft aan degenen in de raad die geen wethouder zijn, maar ook die zullen doorgaans

[p. 42]

niet in staat zijn een gecompliceerd voorstel dat eenmaal op tafel ligt wezenlijk te veranderen, zeker niet als men aan een termijn gebonden is. Zij hebben de indirecte invloed op de voorbereiding, door de verkiezing op politieke criteria van degene die met de voorbereiding belast is, uit handen gegeven. De consequentie van het Eindhovense systeem lijkt mij, dat de functie van wethouder teruggebracht wordt tot die van een raadslid dat toevallig commissievoorzitter is. Zoals gezegd is dat in Engeland geen full-time functie.

In de meeste Nederlandse gemeenten wordt van de wethouders meer verwacht. Hoewel het huidige bestel dat niet onmogelijk maakt, verdient dit bestel hiertoe wel verbetering. Dit betreft de delegatie door het college aan wethouders en het loslaten van de koppeling van wethouderschap aan raadslidmaatschap.

Delegatie aan wethouders is allereerst van belang waar het betreft de voorbereiding van raads- en collegebesluiten. Maar ook waar betreffende de uitvoering sprake is van delegatie, zou dit moeten geschieden aan de wethouder met zonodig mandaat naar de ambtenaren. Voor de krachtens een dergelijke delegatie genomen besluiten dient een individuele verantwoordingsplicht van de wethouder naar de raad te gelden.

Wat betreft de loskoppeling van wethouderschap en raadslidmaatschap, is hierboven al aangegeven dat het de mogelijkheid voor de recrutering van wethouders zou vergroten. Er zijn nog meer argumenten. Al streven wethouders een nauwe samenwerking met hun fractiegenoten na, en al blijft dit ook gewenst met het oog op de politieke duidelijkheid, toch is het voor wethouders niet mogelijk over elke zaak tevoren hun fractiegenoten te raadplegen. Het is voor een fractie ook niet plezierig zich in elke zaak vast te leggen voordat er door B. en W. een formeel voorstel aan de raad is gedaan. Het is dan ook onvermijdelijk, dat af en toe een voorstel waaraan de wethouders uit een bepaalde fractie in het college hun steun gegeven hebben, door een meerderheid in de fractie niet gesteund wordt. Dat is ook niet erg, maar in de huidige situatie brengt het de wethouder in een loyaliteitsconflict tussen college en fractie. Het is gebruikelijk dat in een raadsdebat het woord wordt gevoerd namens fracties in de raad en namens het college. Niet duidelijk is het in het huidige bestel wie namens een wethouder spreekt, wanneer zijn fractiewoordvoerder het met de woordvoerder van het college niet eens is. Geredeneerd vanuit een zo sterk mogelijke positie voor de wethouders is dit een handicap die gecompenseerd wordt door het stemrecht binnen de fractie dat de huidige structuur hem geeft; maar geredeneerd vanuit het nut van wethouders zoals aan het begin van dit artikel omschreven is dat geen argument. Wel is het noodzakelijk dat wethouders de fractievergaderingen van hun partij bijwonen. Hetzelfde zou moeten gelden voor de door de raad aangewezen burgemeester wiens politieke positie naar mijn idee geen andere dient te zijn dan die van de wethouders. Het door mij voorgestane model, dualistisch in staatsrechtelijke en monistisch in politieke zin, gecombineerd met bevoegdheden voor individuele portefeuillehouders, lijkt verrassend veel op datgene wat in Nederland landelijk van kracht is. Een ding moeten we echter niet krijgen, eindeloze formaties. Het moet zo blijven, dat op een vastgestelde datum na de raadsverkiezingen benoeming van de wethouders plaatsvindt. Maar zo'n regel zou landelijk ook niet zo gek zijn.