Hollands Maandblad. Jaargang 1983 (422-433)

[p. 3]

[423]

Angst voor de achtbaan
Vonne van der Meer

Ik was vastbesloten: nu moest het er van komen. Ik had geld opgenomen en ik had tijd, er wachtten thuis geen kinderen op me, geen vragen, wat heb je gedaan, waar kom je vandaan. Zij hadden besloten dit jaar alleen op vakantie te gaan, naar hetzelfde land, dezelfde streek, op hetzelfde kampeerterrein bij dezelfde beek, maar in een andere periode dan hun ouders. Ik had alle tijd, ik kon geen enkel excuus meer verzinnen, alleen lafheid kon me nog van mijn doel afhouden.

Ik liep met een verbeten pas, stampend haast, alsof iedere stap moest bewijzen: ik durf, durf. Ik zag geen gezichten, etalages dan die ene in gedachte: een kleine vierkante ruit, waarboven in rose neonletters ‘Palazzo’, ‘Fontana’?

Over enkele ogenblikken zou ik er binnenstappen, direct naar binnenstappen en niet eerst voor de etalage blijven staan. Die fout zou ik dit keer niet maken, ik wist immers hoe het dan zou gaan: niets zie ik, alleen de weerspiegeling van voorbijgangers in mijn rug, naast me, links, rechts van me, die misschien ook mij zien, voor uitgerekend deze etalage! Ik wist welke meelijwekkende aanblik ik dan bood. Vaak had ik ze gadegeslagen, mannen drentelend langs roodverlichte ramen, drentelend met tollend hoofd. Nieuwsgierigheid gehinderd door het gevoel zelf ook onderwerp van nieuwsgierigheid te zijn.

Schaamte had me steeds weer doen wegvluchten. Ik haatte mezelf, moest dan weer sussen als was ik mijn eigen kind: stil maar, een andere keer durf je het wel.

Dat moment was nu aangebroken, daar was het. Naast een schoenenzaak en schuin tegenover een reisbureau, hoe vaak had ik deze weg al niet afgelegd, hier moest het zijn -. Viskleding, lieslaarzen, een glimlachende pop tot zijn kin verpakt in oranje plastic, reusachtige vis in zijn opgeheven hand, kortom een geruststellende etalage.

Opgelucht gleed mijn blik langs de prijskaartjes, vergeleek ik de prijzen van de verschillende werphengels. Ik moest me bedwingen om niet naar binnen te gaan en zomaar iets aan te schaffen, uit dankbaarheid: de winkel met de Italiaanse naam was verdwenen, failliet, verhuisd, ik kon weer kiezen, doorlopen of blijven staan, ik was ontslagen van mijn plicht, een vrij mens.

Niet lang. Terwijl ik mezelfde bekende, alweer wende aan het idee dat er waarschijnlijk toch nog meer winkels waren die het begeerde ook bezaten, dat het warenhuis aan de overkant misschien -, zag ik dat ik me vergist had. In mijn ijver was ik te vroeg stilgestaan, een paar meter verder bevond zich nog een schoenenzaak, waarnaast inderdaad: rose neonletters: ‘Casa Fantasia’.

Toen ik er binnenging rinkelde er een belletje, ik heb daar iets tegen, te dwingend, een lakei die met een staf op een parketvloer bonkt, met galmende stem je naam roept. Ze dwingen me, ook al zie ik in één oogopslag dat hier niets voor mij te koop is, te blijven, mijn handen louter uit beleefdheid door de rekken te laten dwalen, te formuleren wat ik zoek.

Als er één ding was wat ik op dit moment niet wilde was het: formuleren wat ik zocht. Liefst sloop ik onzichtbaar rond.

Ik kreeg uitstel, de enige verkoopster hielp een andere klant. De beide vrouwen lieten zich door mijn aanwezigheid geen moment afleiden, onderbraken hun op fluisterende toon gevoerde gesprek niet, keken amper op van de dozen met vloeipapier op de toonbank. Ze gedroegen zich precies zoals ik gehoopt had, alsof ik er helemaal niet was.

Op het gefluister en het ritselen van het vloeipapier na, was het nadat het belletje was uitgerinkeld volkomen stil in Casa Fantasia. Ook mijn eigen voetstappen maakten toen ik van de deur naar een rek in het midden van de winkel liep geen enkel geluid. Ze werden gedempt door een dikke, gedempt gekleurde vloerbedekking, die weer paste bij de al even gedempte tinten van houtwerk en gordijnen en het gedempte lamplicht. Zelfs de spiegels leken ingesmeerd met een dun laagje stroop waardoor ik kleiner leek, verder weg, verleden tijd. Ze maakten dat ik mezelf milder bekeek, als een foto van een paar jaar geleden.

Ik draaide het rek rond en voelde me-, ik was er, de eerste stap gezet. Opgewonden en tegelijkertijd bevreesd, als vroeger in de draaimolen, wetend dat dit niet eeuwig duren kon, dat het spookhuis wachtte, en de achtbaan.

[p. 4]

Vanuit mijn ooghoeken, zag ik hem zitten, in een hoger gelegen vertrek, achter een balustrade, zag ik de enige factor waar ik elke keer als ik het me voorstelde, hoe het zou zijn hierbinnen, de enige factor waar ik nooit en te nimmer rekening mee had gehouden, de factor man.

Het chroom van het rek werd nat in mijn hand. Een man, hier!

Laat het een vertegenwoordiger zijn, of de verloofde van de verkoopster, wie hij ook is, laat hij genoeg mensenkennis bezitten om te blijven waar hij is!

Ik keek naar de andere klant of zij haar keuze al bepaald had, op het punt stond te betalen, zodat de verkoopster zich nog net op tijd over mij kon ontfermen, mij redden uit de klauwen -, maar juist werd een nieuwe stapel dozen op de toonbank gezet.

Ik draaide het rek nog eens rond, het was nu zaak kalm te blijven, niet de aandacht op me te vestigen, de indruk te wekken een klant met engelengeduld te zijn. En vooral: niet naar hem kijken. Eén blik hoe vluchtig ook zou hem kunnen aansporen op te staan, het trappetje af te dalen, naar me toe te komen -.

En wat dan nog? Waarom kon ik niet rustig, normaal -. Het feit dat die man hier rondliep en Casa Fantasia desondanks nog steeds niet failliet, was toch het beste bewijs, honderden vrouwen hadden zich wel door hem laten helpen.

Probeer, probeerde ik met al mijn overredingskracht, hem niet te zien als man, maar -. Het is zijn werk, hij denkt er niet bij na, voelt er niets bij. Tientallen malen per dag daalt hij dat trapje af. Hij ziet jou ook helemaal niet als vrouw, maar-. Als een dokter zegt: kleedtu zich maar even uit mevrouw, dan -. Nee, realiseerde ik me, die vrgelijking gaat niet op, want ook dan bloos ik, tegen beter weten in en waarschijnlijk als laatste op deze wereld.

Als een lezer, bedacht ik later toen ik dit schreef, zo had ik moeten proberen hem tegemoet te treden.

Wat of er van mijn dienst was, vroeg de romp. Hij droeg een glimmend lila overhemd, met meer knopen open dan dicht, had veel haar op zijn borst en een gouden kettinkje om, hoger durfde mijn ogen niet te gaan.

‘Ik kijk alleen wat rond’, zei ik en griste iets uit het rek, bekeek of deed alsof ik het bekeek, en hing het weer terug. Maar de romp ging niet weg, hij legde zijn hand, bezegelringd, naast de mijne op het rek.

‘Zoekt u iets speciaals?’

‘Ik zoek-’.

Kon ik hem maar recht in de ogen zien en het zeggen. Ging het maar om iets alledaags, een boek waarvan me de titel ontschoten was, een werphengel, maar hoe, hoe moest ik tegen een wildvreemde man met haar op zijn borst-.

‘Een hemd’, zei ik toen hij zijn vraag herhaalde. Het klonk degelijk, als jaeger, maar de man liet zich niet misleiden, van jaeger hoeft een mens niet zo te blozen.

‘Zoiets?’ Hij haalde een iel zwart hemdje uit het rek, een spinnenweb, van kant, grof synthetisch kant, het zou erger schuren dan de zwaarstbebaarde wang, en als finishing touch bungelde aan één van de schouderbandjes een goudkleurig sleuteltje.

‘Te kort’, zei ik, vastbesloten wat hij me ook tonen zou, al was het het begeerde hemd zelf, af te wijzen. Liever liep ik dwars door de etalageruit naar buiten dan dat ik met zijn ogen in mijn rug een paskamer in verdween.

Het ritueel: dat hij door het gordijn heen vraagt of de maat goed is, zijn hand door een spleet in het gordijn naar binnensteekt om het hemd aan te pakken, dat hij het geld er voor van mij aanneemt, zijn vingertoppen bij het teruggeven van het wisselgeld de binnenkant van mijn hand aanraken, dat hij mij het pakje tenslotte overhandigt met woorden als ‘veel plezier ermee’. Dit ritueel kwam mij onmenselijker voor, gruwelijker dan welke met speren opgeluisterde inwijdingsrite van welk volk ook.

‘Langere verkoop ik niet’, in zijn stem klonk afkeuring, kom niet zo preuts.

‘Ze zijn allemaal zo kort en ik verkoop ze van wel vier verschillende fabrikanten. Of bedoelt u soms een baby-doll?’

Voor ik nee kon zeggen, greep hij al naar een doos: ‘Vanochtend heb ik er nog één verkocht, ook aan een dame die net als u een iets langer type hemdje zocht’. Hij legde een zwarte babydoll, een soort lampekap op de toonbank, streek liefdevol met de rug van zijn hand langs de stroken, toonde mij de strikken die voor- en achterpand bijéén of desgewenst sim-sa-la-bim niet bijéén hielden en keek me vragend aan.

Nee, wie dit ontworpen had, had niet mij voor ogen, maar een kindvrouwtje dansend op het graf van de zojuist begraven echtgenoot. ‘Niet wat ik bedoel’.

Toen ik weer buiten stond (na de baby-doll had de verkoper me laten gaan) overwoog ik het plan maar te laten varen: Geen enkele reden mezelf dit nog eens aan te doen, van het bezit van het hemd hing niets af, geen huwelijk aan een zijden draadje. Waarom niet huiswaarts gekeerd zonder -.

Nee! Ik moest en zou het hebben. Ik kon het niet uit mijn hoofd zetten. Ik wilde het, en al zo lang, al jaren en wist ook precies waarom: mijn eigen aanblik, of de gedachte daaraan, als ik mezelf voor me zie, het naakte kippevel, de witte huid zonder meer op het witte bed, altijd zomer of winter wel een muggebeet op mijn been staat me tegen. Ik kan niet geloven dat

[p. 5]

iemand mij, wat hij ook doet of zegt begeerlijk vindt. Ik denk bij ieder vleiend woord: dit gaat niet over mij; bij iedere aanraking: bedrog. Als hij zijn ogen sluit, denk ik dat hij dat doet om iemand anders voor zich te zien.

De vrouw die het hemd draagt, een zwart zijden hemd, is een ongecompliceerde vrouw. Als deze vrouw een achtbaan ziet, blijft ze niet van een afstand kijken, hoeft ze niet urenlang bepraat te worden. Ze stapt erin, meteen. Moeiteloos vergeet ze het bed, de kamer, het huis. Ze wil zich verliezen. Lussen wil ze trekken, door het luchtruim geslingerd worden met zo'n vaart dat ze een stipje wordt.

Het hemd moest mij daarbij helpen. Ik droomde ervan als een acteur van een rekwisiet. Van een wandelstok bijvoorbeeld, zwart ebbenhout met een zilveren olifantskop als knop, zonder denkt hij zijn rol niet te kunnen spelen.

Ik kon het niet uit mijn hoofd zetten, verscheuren als aantekeningen waarvoor je je al te zeer schaamt. De snippers zouden elkaar toch weer vinden, weer één bladzij worden die dan 's nachts voor mijn ogen zweeft.

De lingerieafdeling van het warenhuis bevond zich heel vernuftig, in een uiterste hoek van de bovenste verdieping. Een fuik, als je hier rondliep werd je niet verjaagd door blikken van voorbijgangers op doortocht naar een andere afdeling, maar kon je zelf evenmin veinzen zo'n voorbijganger te zijn.

Hier voelde ik me op mijn gemak. Geen mannen met borsthaar die onverhoeds trappetjes kwamen afdalen, maar verkoopsters die aangenomen leken op één eigenschap: met heel hun wezen, doen en laten desinteresse voor de klant uit te drukken. Al graaiend in de rekken bekroop me een opwinding die ik van heel vroeger kende: als we de verkleedkist hadden omgekeerd. Het moment vlak voor het aanhijsen en vastspelden begon, de keuze: wie te worden, nog niet gemaakt.

Hier verdween mijn gêne, om plaats te maken voor een andere: wat er op de hangers nog bevallig uitzag, stond mij -. Woorden als: wulps, onnozel, gebakje kwamen in me op toen ik mezelf zag. Potsierlijk voelde ik me in plaats van verleidelijk.

[p. 6]

Ik kneep mijn ogen toe, probeerde mezelf te zien door iemand anders' ogen, ergens anders, op een ander uur van de dag. Maar wat ik ook deed, welke poses ik ook aannam, ik geloofde geen moment in de vrouw die ik in de spiegel zag. Ze stond erbij alsof ze tegen haar zin in een klederdracht was gehesen.

Was het niet beter, vroeg ik mezelf nogmaals af, het maar op te geven, werd het niet hoog tijd te bekennen dat geen hemd, hoe oogverblindend, zwart, en glanzend ook kon verhullen dat ik ouder werd, valer, mijn lust aan het tanen.

Nee, niet waar, dit laatste was niet waar, nu niet omdat ik er karikaturaal uitzag, alles bespotten. Niet mijn lust is aan het slijten, maar mijn talent het me te herinneren. Ik heb er net als voor pijn geen geheugen voor, eigenlijk nooit gehad. Alsof gevraagd: ga mee naar zee, ik me niet herinneren kan hoe het voelt met je voeten door het water waden, me alleen te binnen wil schieten dat naar zee gaan tijd kost, en die rompslomp van de reis ernaar toe. (En eenmaal daar altijd spijt, waarom niet veel eerder gegaan!)

Ik zou weer moeiteloos, vanzelf, ja willen knikken. Vanzelf, als een eerste keer, met een onbekende.

Vanzelf, als een eerste keer, met een onbekende? Hoe dit te bereiken? Door een man te zoeken, een mij onbekende man, en daarna weer een andere, en daarna weer één?

Nee, de enige mogelijkheid is: zelf van tijd tot tijd iemand anders worden en daarom was ik hier.

Plotseling begreep ik wat ik verkeerd deed: Ik paste de hemden alsof het truien waren, met als belangrijkste criterium: voel ik me er thuis in. En daar ging het helemaal niet om, het hemd hoefde helemaal niet bij mij, bij het beeld dat ik van mezelf had te passen, juist niet.

Ik hakte de knoop door, besloot tot dat hemd dat ik op de hanger het mooist had gevonden. Het leek helemaal niet op het hemd dat ik in mijn hoofd had, was veel langer, een jurk bijna, maar dat gaf niet. Het was mooi en stond mij -, nu ja in ieder geval niet lachwekkend.

Snel, voor ik weer door twijfel overvallen kon worden, voor iets of iemand me zou tegenhouden liep ik ermee naar de kassa, haalde mijn portemonnee vast uit mijn tas, en het geld uit mijn portemonnee (en kon niet tegengaan dat ik uitrekende wat ik van dat bedrag allemaal niet zou kunnen doen).

Tegelijkertijd kwamen wij bij de kassa aan. Hij, een jongen van een jaar of twintig, met in zijn hand een klosje garen van de belendende afdeling en ik met mijn hemd. Hij knikte en liet me voorgaan.

Vanaf dat moment verliep alles soepel, vanzelfsprekend, zonder schaamte, moeiteloos. Alsof ik het zo bedacht had, tientallen malen in mijn hoofd, als in een fantasie: terwijl ik het hemd over de toonbank aan de cassière gaf, merkte ik dat hij naar me keek, met stijgende verbazing keek van mij, hoe ik daar stond, een vrouw, midden veertig, in een onopvallende witte regenjas, naar het hemd. De dunne schouderbandjes, diep uitgesneden rug, de splitten opzij, terug naar mij en het geld, de twee briefjes van honderd die ik neertelde.

En ik, ik raakte niet in verwarring, bloosde niet, sloeg mijn ogen niet neer. Ik deed niet alsof het hemd eigenlijk niet voor mezelf was (pakt u het maar in, het is een cadeautje), integendeel. Toen de cassière mij het hemd, ingepakt teruggaf, strekte ik mijn handen er gretig naar uit en bedankte haar. En voor ik me omdraaide om er mee weg te lopen keek ik de jongen recht aan en glimlachte trots: van mij, mijn hemd.

Op weg naar de roltrap voelde ik zijn blik nog steeds op me gericht, en op de roltrap, de hele weg naar beneden wist ik dat zijn blik me niet meer loslaten zou, dat hij me gevolgd was. Ik haastte me niet, probeerde niet zoals anders sneller dan de tree waar ik was opgestapt beneden te zijn, maar bleef staan, liet het duren, wenste dat die trap nergens op uit zou komen. Zoals in dat kinderboek, waarin een lift dwars door het dak van een warenhuis heen, de lucht inschoot, maar dan andersom, een dagenlang durende reis naar beneden.

Toen ik naar de uitgang liep hoefde ik niet om te kijken om toch zeker te weten dat hij me nog steeds volgde, zou blijven volgen, de winkel uit, rechtsaf de hoek om -.

Als het licht op rood sprong zou hij naast me komen staan, we zouden elkaar aankijken, knikken, samen de straat oversteken en het dichtstbijzijnde hotel binnengaan.

Aan de balie voerde ik het woord. ‘Een kamer voor de rest van de middag alstublieft’. Zonder stotteren, met vaste stem. (Hij keek weg, zocht houvast door de plastic planten in de hal te determineren.) Ik rekende af en tekende in.

Een andere naam, ik moest een andere naam verzinnen! Barbara of Sabine, een ronde, brutale naam. Niet uit schaamte, of angst dat mijn daad uit zou komen, gevolgen zou hebben, maar omdat de mogelijkheid er lag. Eindelijk werd me de kans geboden om mezelf precies zo te presenteren als ik dat wilde. Met een andere naam, een andere geschiedenis. En niemand om me erop te wijzen dat ik fantaseerde, loog. Met het aantrekken van het hemd zou ik mijn oude ik, die som van feiten, herinneringen, banden, verantwoordelijkheden, uittrekken.

Sterker, veel sterker dan de behoefte ontrouw te zijn, was de wens mezelf ontrouw te zijn. Me over mezelf te verbazen. Een verhaal verzinnen waarvan ik nu nog geen vermoeden had hoe het afliep.

[p. 7]

Het licht was van groen naar rood, naar groen versprongen. Drommen mensen waren me tot tweemaal toe gepasseerd, dreigden me tot tweemaal toe mee te sleuren. Ik stond daar, als een stuk steen in een rivier, en bedacht waarom ik mocht blijven staan, nog één keer wachten op het verspringen van het licht: misschien was bij het afrekenen van het klosje garen oponthoud ontstaan, was hij me kwijtgeraakt, zocht hij me nu.

Ik keek om, zocht hem met mijn ogen in de menigte op de stoep, tussen warenhuis en stoplicht, maar de jongen met het klosje garen was nergens te bekennen.

Geeft niet, dacht ik snel, het gaat er ook niet om of hij nu wel of niet -. Het feit dat het in me opkwam, ik mezelf sinds lange tijd weer zo begerenswaardig voelde, dat ik meende gevolgd te worden door een ruim twintig jaar jongere jongen -. Het hemd heeft zijn dienst al bewezen.

Maar deze gedachte bood niet lang soelaas.

Terwijl ik naar huis liep, zag ik hem steeds voor me. Naakt, lachend, op een bed met een meisje van zijn eigen leeftijd. Gierend van de lach om een vrouw die hij had gezien, een vrouw die honderdtachtig gulden had neergeteld voor een zwart lapje, met splitten en kant, zo'n opgelegd gewaagd gewaadje, terwijl ze toch helemaal zo'n type niet was, eerder het muizige type. Ze schudden hun hoofd en besloten dat het zielig was, maar ook behoorlijk stom. Dat iemand daar in trapte, dacht dat je lust kon kopen, opwekken à raison de honderdtachtig gulden, alsof aantrekkingskracht in een hemd zat!

En ze kusten elkaar met de zekerheid dat hun hartstocht zuiver was, nooit slijten zou.