Hollands Maandblad. Jaargang 1980 (386-397)

[p. 33]

Een onttroning
Nelly Heykamp

De duimnagel van mijn rechterhand drukte halve cirkels in de bladen van de vetplant en omdat niemand zei dat ik ermee op moest houden, ging ik er wrokkig mee door.

De dag was begonnen met vogelgekwetter en grote bedauwde spinnewebben in de heg. Met blote voeten in prikkelend koud gras, in één hand de boterham die mijn vader had klaargezet voor hij naar zijn werk ging, in de andere een wortel voor het konijn in de schuur (verwonderd hoe hij nooit die zachtrose neus beschadigde als hij zijn snuit tussen de tralies wurmde zodra hij de deurzwengels hoorde piepen) leek ons bestaan tussen de straatweg voor het huis en de sloot achter de tuin een cliché van tevreden buitenleven. Maar zoals heldere morgens ongemerkt kunnen overgaan in de landerige hitte van een augustusdag, was er een vreemde beklemming in huis gekomen. Niemand had geroepen dat ik binnen moest komen om te eten, er klonk geen gekletter van borden of het fluiten van de waterketel. Ook boven was het stil. Ik durfde niet gaan kijken. In een hoek tegen de muur gedrukt bedacht ik bang dat er misschien weer oorlog zou komen en dat ik alleen in huis achtergelaten was, inderhaast vergeten.

Terwijl het sap uit de taaie bladeren onder mijn nagel drong, ontstonden slordige rijen halve maantjes die later bruin zouden worden en meegroeien als de plant groter werd. Nog kon mijn moeder binnenkomen, mopperend over het vernielen van de plant en me naar buiten sturen omdat het te mooi weer was om binnen te zitten. Voor de andere mogelijkheid: ze was me vergeten of boos om een ongehoorzaamheid waarvan ik me niet bewust was, hield ik een demonstratieve verongelijktheid gereed waaronder ik ongerust zocht naar wangedrag dat haar misnoegen kon hebben gewekt. De muurplint drong pijnlijk in mijn rug en ik bedacht tevreden hoe een diepe richel in m'n rug werd gekerfd die nog lang te zien zou zijn (‘kind hoe kom je dááraan, och heden, ik geloof dat we de dokter moeten laten komen’ en ze zou bezorgd vergeten dat ze boos op me was geweest).

De bel ging.

Stemmen in de gang: een harde van mijn oom en de zachte van mijn moeder.

‘Hoe 'st er mee?’

‘Gaat wel, duurt niet lang meer, een uur of wat nog, denk ik’.

Ze kwamen binnen, ineens stil toen ze me zagen zitten. Betrapt brak ik een blad af, maar geen van beiden reageerde. Toen ik beter durfde kijken zag ik mijn moeder staren naar het behang boven mijn hoofd.

‘Je moest hem nu maar gaan halen, de dokter komt zo’.

Mijn oom knikte en tilde me maaiend om mijn middel van de grond. ‘Kom jij maar met mij mee. Hier heeft je moeder geen hangoren bij nodig. Waar zit-ie precies?’

‘Over 't spoor, bij de grote schuur’.

‘Goeie en hou je taai’.

Zwaar kloste hij de gang door, vergetend me weer op mijn benen te zetten en te sterk om te merken hoe ik me zo zwaar mogelijk probeerde te maken uit protest tegen dat onwaardig hangen onder zijn gebogen arm.

‘Zo, jij wordt al een hele meid’. Ik landde op het grint onder de berk waar zijn fiets stond, een kistje bollen onder de snelbinders.

‘Mag dat eraf?’ Ik liet het uit voorzorg wat timide klinken, bang om de ontstemming te laten merken waarop ik als kind nog geen recht had.

‘Kan niet, dat zijn monsters voor de export, die moet ik straks wegbrengen. Kom maar op de stang, ik heb geen uren de tijd. Ik moet je ook nog naar je oma brengen’.

‘Naar oma’ betekende een bezoek aan de ouders van mijn vader, een fragiel versleten schippersechtpaar waarvan, eenmaal aan vaste wal, oma definitief de huwelijksslag had gewonnen. Zij resideerde als een koninginmoeder met haar laatste trouwe page. Meestal ging ik graag naar haar toe - ze kon prachtige verhalen vertellen waarin ze zelf de heldenrol speelde - maar ik was nu liever thuis gebleven.

‘Waarom moet ik naar oma?’

Hij haalde zijn schouders op: ‘Nieuwsgierige kinderen krijgen lange neuzen’.

‘Ik wil liever thuis blijven’.

‘Je hebt niks in te brengen als lege briefies meid, je moeder kan je vandaag niet hebben, maar je mag wel even mee naar je vader’. Hij trapte zwijgend in en uit de schaduwen van de bomen. Het was ver. De stang van de fiets waarop ik half zat, half hing, werd harder, maar ik durfde niet te gaan verzitten en keek hoe de straatklinkers onder het voorwiel verdwenen.

Toen we over de diepe geulen van de spoor-

[p. 34]

rails botsten wist ik dat we er bijna waren. De bollen rommelden in het kistje achterop; monsters - hij had het met een gewoon gezicht gezegd. Het leken gewone tulpen.

Op het land waren twee mannen late soorten aan het rooien: Knook en Spaargaren. Ik herkende ze uit de verte. Ze waren over de zeventig en mochten geen zwaar werk meer doen, maar ze waren van het witte kerkje (een nieuw afgescheiden gemeente die onderdak was gebracht in een oude witgekalkte bollenschuur) lachten om de dokters en spogen een bruine fledder als ze in het dorp gepensioneerde mannen tegenkwamen.

‘Zolang as God me krachte geeft zal ik in 't zweet me brood verdiene’

‘Zoostmaarnet’.

Ik ging achter oom lopen omdat ik bang was voor hun bruine tanden en de vragen van Spaargaren. Kleine kinderen moesten de bijbelboeken kennen en de zonen van Jakob, grotere catechismus en met volwassenen praatten ze over de preek van de laatste zondag. Ze wisten de preken van alle kerken.

Toen ze ons zagen strompelde Spaargaren, een grote misvormde hand op zijn lende, naar de schoffel die altijd in zijn buurt in de grond gestoken stond, pakte de dwarsgreep en knakte zijn rug recht. ‘Zo, nu kunnen we mekaar beter zien. Is het zover?’

Oom knikte. Het was mijn beurt. ‘Jouw moeder verzaakt Gods woord tenminste niet, al zijn jullie dan van de grote kerk. Weet je de zonen van Jakob?’

Ik raffelde zacht: ‘Genesis, Exodus, Leviticus...’ en wist het niet verder, vernederd doordat ik niet in staat was te weigeren en het bovendien nog fout deed ook. Het was het verkeerde rijtje.

‘Laat dat kind toch, ze is nog geen zes’. bromde oom.

‘Laat de kinderkens tot mij komen en verhindert ze niet’

‘Ja, zo is het wel goed, waar is Bart’.

Een zijwaartse hoofdbeweging, lijkend op het gebaar voor ‘loop heen’. We liepen door, langs het paadje naar de sloot, waar mijn vader ieder jaar de leeuwerikkennesten weghaalde na de eerste leg omdat de losse rooiers erop trapten.

In de schuur stonden twee sorteermachines te bonken. De bollen werden geschud op een brede, aflopende plank met opstaande randen en series gaten van klein tot groot. De kleine bollen vielen in de kleine gaten, de grotere door de grote gaten en tenslotte de allergrootsten helemaal aan het einde door de grootste gaten in de manden die eronder klaarstonden. De sorteermachine was mijn eerste kennismaking geweest met een voor mij doorzichtig stuk techniek, een breuk in de onbegrijpelijkheid van de volwassen wereld waaraan ik een dankbaar soort sympathie had overgehouden voor de splinterige bakbeesten en ik kon me geen warme zomernacht voorstellen zonder hun regelmatig gebonk in de verte.

Mijn vader stond bij een lange tafel en wreef met een duim het droge vel van een tulpbol los. Hij keek niet op.

Oom knikte of hij ervan mee kon praten.

‘Dauw?’

‘Mm, zat erin, te nat voorjaar geweest’.

‘Wordt een duur jaar. Ze zeggen dat ze in Amerika zelf gaan kweken’.

‘Van zeggen is nooit iemand arm geworden, rijk trouwens ook niet. Die jongen die volontairt bij Overhuis komt er vandaan, een goeie, niet te beroerd om z'n handen te gebruiken en 'n kop ook. Die z'n vader heeft niks te mopperen’.

‘Ja. Zeg, 't is zover. Je kunt maar beter een hortje op huis aan gaan’.

Mijn vader knikte, nog steeds met die frons tussen zijn ogen. Hij leek hier anders dan thuis, een vreemde die toevallig op hem leek.

‘Dokter er al?’

‘Zo temet wel denk ik. Ik breng die kleine wel even naar je moeder. Kom, 't is geen luimansdag vandaag’.

We liepen weer langs Knook en Spaargaren die als groet even een wijsvinger hieven zonder uit hun gebukte houding overeind te komen.

Weer de weg, het spoor over, de klinkers en de straat met de bomen en verder naar oma's huis, waar oom aan de bel trok en met een korte groet wegreed toen de deur openging. Hij moest zijn zogenaamde monsters nog wegbrengen (misschien was het de naam van de soort, zoals papegaaientulpen - een bevredigende gedachtenflits) en het was de drukke tijd.

Oma trok me mee naar de bank in de achtertuin, onder de omlaaggetrokken markiezen. De koster vertelde overal rond dat ze een rare was sinds hij had ontdekt dat de doventelefoon waarmee ze door een zwarte toeter de preek volgde nooit had gewerkt. Ze had altijd zo behaaglijk zitten luisteren - alsof er een mooi verhaal werd voorgelezen - en gold daarom als voorbeeld voor minder trouwe kerkgangers. Omdat ze niet kon wennen aan het schreeuwen van de nieuwe dominee had ze hem gevraagd het maar zo te laten, maar hij had het toch doorverteld en het ding was gerepareerd. Tot ontsteltenis van oma die voornamelijk voor het zingen en de gezelligheid naar de kerk kwam en omdat ze werd gehaald en gebracht door een diaken in een auto met zachte kussens. Toch leek de reparatie geen invloed op haar te hebben. Ze zat er, tot tevredenheid van de dominee, die haar bezag als een trofee, weer even genoeglijk bij als vroeger. Het geheim - een stukje zwartgemaakte stopverf onder in de hoorn, aangebracht

[p. 35]

onder heimelijke hilariteit als gold het een illegale daad waaraan grote risico's waren verbonden - vertelde ze ons vaak, onze verbijstering over zoiets oneerbiedigs triomfantelijk verslijtend voor bewondering. Ik troostte me met de gedachte dat je toch wel in de hemel zou komen als je voor je plezier naar de kerk ging. Bovendien had Spaargaren gezegd dat ze een godvruchtige vrouw was omdat ze acht kinderen had gehad en iedere dag in de bijbel las. Ze zaten vaak samen onder de markiezen, oma en Spaargaren en voerden lange gesprekken waarbij veel werd gelachen.

Opa speelde bij dit alles geen rol. In de kerk zat hij op de vrije plaatsen op de gaanderij en thuis waren zijn teksten beperkt tot ‘ja vrouw’ en ‘ik zal mijn mond wel houden, dan hoef jij er niet doorheen te praten’, een versleten poging tot humor die aan oma niet was besteed.

Bezoeken aan oma verliepen volgens een vast schema: eerst gingen we even langs opa die in een leren leunstoel kauwde op de steel van zijn pijp. Later ontdekte ik dat hij op Stan Laurel leek, maar toen was hij al dood. Als er veel bezoek was, haalde hij zijn horloge te voorschijn: een groot nikkelen etui met een grof stuk glas, waardoor de wijzerplaat te zien was, daarin een kleiner waterdicht kastje en dan pas het zilveren horloge met de krulleninscriptie binnenin. Maar als je alleen kwam werd je door oma met een kort ‘ja, dat kennen we nou wel’ meegetroond naar haar eigen besognes: de fotoboeken met hun trouwfoto waarop ik, nog steeds ongelovig, nooit uitgekeken raakte: opa, lang en kranig zoals toen gebruikelijk was, met opgedraaide snorren en oma, tenger en plechtig, haar kruin op zijn schouderhoogte; dan de foto van de aak waarop ze samen hadden gevaren, opa met het roer in de hand, al wat minder zelfbewust; een aantal staatsieportretten van bolle babies in kanten jurken. Ze noemde vertederd de namen en weidde uit over gelijkenissen, wijzend met een bruine nagel.

Na een tijdje kwam mevrouw Goldman, die uit het spionnetje wist dat er bezoek was. Ze zoende met een snor die prikte. Hoewel zoenen in onze familie ongebruikelijk was en als het vreemden betrof als onhygiënisch werd gezien, hadden we instructies dit tegenover mevrouw Goldman niet te laten merken ‘omdat ze veel had meegemaakt’. Ze had zelf geen familie meer. We dronken thee met mij als attractie, overgeleverd aan wat mevrouw Goldman een passende conversatie vond voor een kind van mijn leeftijd (‘kind, wat wórd je toch groot en wat heb je een kéurige jurk aan, heeft je moeder die zèlf gemaakt’ en wiegend met haar grote hoofd: ‘en vertel eens, hoe óud ben je nu al?’) Toen ik eens, geschrokken van mijn eigen brutaliteit, moest herhalen dat ik sinds vorige week

[p. 36]

niet was gegroeid en ook niet veel ouder was geworden had het waagstuk me, inplaats van een meer terzake conversatie, een vernederend kneepje in mijn wang opgeleverd en een honingzoete opmerking tegen oma over die eigenwijze kleindochter van haar, een hulde die oma, die er nooit moeite mee had haar weelde aan nakroost voor haar berooide buurvrouw uit te stallen, accepteerde als iets wat haar vanzelfsprekend toekwam. Mijn enige troost was een bijna onzichtbare knipoog van opa die het gedoe registreerde met een ironie die later uitdoofde zodat ik me ging afvragen of het wel ooit had bestaan. Ik had wel graag eens met hem gepraat, maar oma voerde nu eenmaal de regie en zou het nooit goed vinden dat ik me met opa afzonderde. Wij kleinkinderen begrepen dat zonder uitleg. We hadden het nooit geprobeerd.

Toen oma met mevrouw Goldman begon te praten, schetterend omdat ze door haar doofheid haar eigen volume onderschatte, liep ik de gang door, de voordeur uit.

‘Buiten spelen’ kwam bij oma neer op rondhangen en wachten tot er iets gebeurde. Er woonden geen kinderen in het straatje. In een poging me te amuseren (mijn moeder vond dat je altijd wel iets te spelen vond, als je maar wílde) hinkelde ik de stoep op en neer en porde tevergeefs in een mierengang tussen twee tegels. Hij was leeg. Bleekwater.

Toch nog onverwacht kwam mijn vader de hoek om fietsen. Hij zag er vreemd uit, zijn ogen een beetje toegeknepen of hij hoofdpijn had. Afwezig liet hij toe dat ik zijn hand pakte terwijl hij wachtte tot de deur openging en schudde me in het gangetje van zich af.

Binnen dreunde hij in opa's stoel.

‘En?’ De twee oude mensen (mevrouw Goldman was weg) stonden gespannen voor hem, plotseling eensgezind en gretig als kinderen die een verjaarscadeau verwachten.

‘Zoon’. Het klonk als het laatste woord dat hij ooit nog zou kunnen zeggen. Er ontstond een tumult dat ik niet voor mogelijk had gehouden. Opa sloeg hem achter elkaar op zijn schouder - hij moest er hoog voor reiken - en begon Fries te praten waar ik alleen ‘jong, mien jong toch’ van kon verstaan; oma vergat zelfs opa tot de orde te roepen die een lange redevoering was begonnen.

Mijn vader keek of het hem allemaal niet aanging. Hij kwam met een schok bij zijn positieven toen oma hem een glaasje jenever gaf (ze hadden altijd een kruikje in huis, een feit dat door mijn moeder zo angstvallig werd verdoezeld dat het ding me aan het blozen bracht als het bij het opengaan van de kast zichtbaar werd). Geschrokken zag ik hoe hij het in één beweging achterover sloeg, maar hij werd niet dronken. Vlug bracht ik het kelkje naar de keuken.

Langzaam drong het tot me door wat er was gebeurd, zoals water door een rotte dijk siepelt (mijn vader had me dat eens laten zien op een stukje ingepolderd grasland: zonder dat duidelijk werd vanwaar het water kwam, steeg het peil tot de hoogte van de sloot naast de dijk). Aangestoken door de opkomende feeststemming leek de gedachte er een broertje bij te hebben me wel aantrekkelijk. Ik had nog nooit een baby mogen vasthouden. Dat zou nu binnenkort wel gebeuren.

Toen vader opstond omdat we nog naar andere opa moesten, die nog van niets wist, werden we feestelijk uitgewuifd. Weer een tocht door het dorp, maar nu bij mijn eigen vader. voorop, wat natuurlijk heel anders is, in mijn eigen stoeltje van zoveel zaterdagmiddagen - de straat uit, het bos door, langs de binnenweitjes met de grutto's en de kieviten en dan de duinen: ‘dat is brem en meidoorn en verderop bramen en duindoorn, die kon je eten, al deden alleen de vogels het en het rode kardinaalmutsje’ - altijd wij samen want moeder deed de buitenboel en schilde aardappels voor de zondag.

Soms moesten we even stoppen: ‘Wat is 't geworden?’

‘Zoon’, één voet op de trottoirband, ‘ruim acht pond’.

‘Best, man, best, eindelijk een zoon’, of stamhouder zeiden ze ook wel. Toen ik vroeg wat dat was, antwoordde hij niet. Hij zou wel moe zijn. Kinderen krijgen was een heel werk, vooral een zoon. Dat had ik bij de bakker gehoord en ik besloot maar niets meer te vragen en me zo licht mogelijk te maken. Hij trapte toch al zo langzaam.

Ook bij opa waren ze blij met het nieuwe kind en oma liet trots iets blauws zien dat ze had gebreid en dat moest bewijzen dat ze had voorvoeld dat het een jongen zou worden (eindelijk een jongen). Ze lachte, dat deed ze niet vaak. Op een blik van opa borg ze het snel weer op.

In de keuken kreeg ik een glas ranja van haar en antwoordde dat ik heel blij was met m'n nieuwe broertje.

Toen we thuis kwamen gooide mijn vader de fiets schots in de heg en beende het huis binnen. Stijf van het zitten liep ik achter hem aan, een beetje bang voor het vreemde binnen.

Beneden was niemand; de trap op, naar de grote slaapkamer. De deur was dicht en ik klopte, zoals op zondagmorgen. Achter de deur klonk zacht gemompel, maar geen huilen. Zonder geluid drukte ik de kruk omlaag en keek door een kier naar binnen.

Midden in het grote bed lag mijn moeder, half overeind in de kussens, met los haar en grote zachte ogen die ik niet van haar kende. In de holte van haar arm bewoog een rose hoofd met donshaar. Ze was op een heel andere manier vreemd dan wanneer ze 's avonds of zondags

[p. 37]

met mooie kleren aan en een hoed op nog even gedag kwam zeggen, maar ik wilde even hevig dat ze weer gewoon door het huis zou lopen in één van die grote witte schorten die ze zo praktisch vond. Mijn vader stond over haar heengebogen en ik bleef kijken hoe ze naar elkaar lachten over het hoofdje heen.

De deur sloot onhoorbaar, wat niet altijd lukte, en ik liep voorzichtig de trap af met een grote stap over de kraaktreden heen.

In de tuin, tussen de hoogbegroeide bonenstokken waar de zon 's morgens zo kantachtig doorheen scheen dat de bladeren doorzichtig leken, hurkte ik op de grond, hijgend of ik hard gelopen had. Alles was hier hetzelfde gebleven. De grond was korstig, ik was vergeten te sproeien. De tuinslang lag nog droog opgerold onder de rabarber, maar alles voelde zo zwaar of ik nooit meer op kon staan. Misschien zouden ze het wel vergeten.

Er hingen al peulen tussen het groen, dun en nog te klein om te plukken. Een oud spelletje: twee peulen konden praten, de ene peul, de kleinste zei: ‘ik heb helemaal geen broertje, straks ga ik naar binnen en dan is alles weer gewoon’, maar een andere, een lange die er vlakbij hing, lachte en zong pesterig een liedje van de kleuterschool: ‘Al is ons prinsje nòòòog zo klein, al is ons prinsje nòòg zo klein, toch zal hij onze koning zijn’. Het leek of hij er uitdagend bij schommelde. We hadden het liedje geleerd voor koninginnedag en hard gezongen, zwaaiend met vlaggetjes in een ordelijke carré voor het gemeentehuis. Ik brak de boon af, schrok en keek naar de bovenramen. Er bewoog iets. In de sloot dan maar. Kostbaar voedsel waarvoor je in de oorlog uren in de rij moest staan, maar het was nou eenmaal gebeurd.

De volgende dag liep thuis een vreemde vrouw rond met een wit schort en gesteven manchetten. Ze hield me tegen toen ik naar boven wilde gaan en haalde later mijn vader over een hekje onderaan de trap te timmeren zodat ik die twee niet zou storen: ze moesten rusten. Het werd een laag hekje, maar voor mij afdoende barrière. Ze hadden evengoed een touwtje kunnen spannen.

Langer dan een week kwam de zuster iedere dag. 's Morgens vroeg reed ze voor op haar solex, het witte sluiertje achter haar aan wapperend. Om haar te ontlopen begon ik een projekt in de achtertuin: graven tot het water. Toen ik zo diep had gegraven dat mijn arm, met het verlengstuk van de schop, niet verder kon, bleef de bodem nog droog. Iedere morgen ging ik, eerst nog vol hoop, kijken of er 's nachts water in de kuil was gelopen. Tot ik begreep dat het nu echt de verkeerde kant zou opgaan.

Het nieuwe kind bleef voorlopig een Fremdkörper. Ik had mogen zien hoe hij door de zuster in bad werd gedaan terwijl mijn moeder met volle ogen toekeek: een rolladelijf waarop ze onzinnig trots was (de ruim acht pond), dichtgeknepen ogen en een schreeuwmond. Hij leek niet op de babies van de pakjes kindermeel in de winkel en ik was ontgoocheld en knikte gehoorzaam dat ik hem lief vond, wilde hem zelfs wel over z'n kale kop aaien. Treurig en verward zat ik op de rand van het bed en liet verbaasd de loftuitingen over me heen gaan. Echt een lief zusje was ik en broertje zou wel blij met me zijn als hij wat ouder was. Ik mocht hem ook even vasthouden. Hij rook zuur en bewoog als een echt levend ding. Mijn moeder lachte vanuit de kussens naar ons en ik kreeg het warm en liet hem bijna vallen. Gelukkig pakte de zuster hem op en gaf hem aan moeder die bedaard haar rose bedjas openknoopte. Jurken zonder mouwen werden in ons milieu al als onkuis beschouwd, ik schrok en stond haastig op, niet snel genoeg om te zien hoe het kind gretig hapte naar de blootgelegde bruine tepel.

Het kreeg ook een naam: ‘Johannes, wij noemen hem Hans’, naar oma's opa, die verguld was en al wat minder oma's opa begon te lijken, maar dat zou tijdelijk zijn.

De zondag na het vertrek van de zuster werd het kind gedoopt. Ik mocht mee naar de kerk, voorin op de klapstoelen. Op het doopvont lag een wit servet. Nadat de dominee een geroutineerde woordenstroom over ons had uitgestort, moesten mijn ouders opstaan. Mijn vaders haar dat meestal voor zijn ogen hing was geplakt met brillantine en mijn moeder had haar goeie hoed op met een gespikkeld voiletje. Ze keken strak en zeiden gehoorzaam ‘ja’, om de beurt, of ze een standje hadden gehad en moesten beloven het niet meer te doen.

Het kind huilde niet toen het water drie keer over zijn voorhoofd liep (reden tot grote trots later) en hij scheen de dominee even aangekeken te hebben toen hij de druppels met het servet afveegde. Een schrandere blik moet dat zijn geweest. Ik moest het nog vaak horen.

Die zomer ging ik voor het eerst naar school. Hansje en ik wenden aan elkaar. Hij leerde kruipen, begon wild met zijn armpjes te maaien als ik van school thuis kwam en stootte later klanken uit die vaag op mijn naam leken. Soms mocht ik buiten met hem wandelen en de vrouwen die we tegenkwamen prezen het kind tegenover mij alsof ik de moeder was en niet een zusje, wat me ertoe verleidde breed uit te weiden over zijn laatste kunststukken. Toen hij zich aan mijn rok begon op te trekken en ik vaker op hem moest passen, ontstond een nieuwe verhouding. Voor Hansje's geboorte had ik me nooit afgevraagd of ik groot of klein, sterk of zwak was. Nu was het duidelijk dat ik de grote, de sterke, de verantwoordelijke was. Ik was hem hulp en bescherming schuldig en

[p. 38]

voelde me plotseling volwassen. Hiermee was een einde gekomen aan een onzeker tijdperk. In de nieuwe rolverdeling kregen de dagen weer een vast ritme.

Voor ik naar huis ging wachtte ik iedere dag op een straathoek tot mijn vader aan kwam fietsen en reed dan met hem mee naar huis. In de nazomer van het eerste jaar na Hansje's geboorte stond ik weer op de hoek te wachten. Toen hij kwam aanfietsen zag ik dat het ijzeren stoeltje, mijn stoeltje, dat zolang ik me kon herinneren voor op de stang geschroefd had gezeten, was verdwenen: weggehaald en opnieuw gelakt - voor Hansje, ik was toch te groot om nog voorop te zitten. De consequentie drong pas later tot me door: op een zonnige zaterdagmiddag werd het stoeltje opnieuw geïnstalleerd en de voetsteuntjes afgesteld op Hansjes korte pootjes. Hij kraaide toen hij erin werd getild en na een korte zwaai achterom reden ze samen weg.

Vanuit het erkerraam kon ik ze nog heel lang zien: de straat uit, het bos door: ‘dit is de brem en dat de vlier en verderop alleen nog bramen en duindoorn, daar kun je je aan schrammen’. Hij zou het nog niet allemaal begrijpen en hij zou de duinen niet af kunnen lopen, vader zou hem wel moeten dragen en hij zou hem de konijneholen laten zien. Misschien plukten ze samen vlierbessen, die moesten nu rijp zijn - of vonden ze eindelijk een Parnassia.

Mijn moeder kwam binnen: ‘Sta je daar nou nog? Kom me maar even helpen’. Ze troonde me mee naar de keuken waar een busje Brasso op tafel stond met doeken en koperen spullen. Terwijl ze zelf een bloempot onder handen nam, begon ik lusteloos een asbak in te smeren. Ze keek tevreden hoe de pot begon te glimmem onder haar energieke behandeling en ik probeerde wanhopig het werk leuk te vinden (anders zou ik later een huisvrouw van niks worden). Ik hoopte dat Hansje niet de Parnassia zou vinden waar we samen zo lang naar hadden gezocht en schaamde me erover. Nog een tijd zag ik de dikke handjes voor op de fiets zinloos door de lucht maaien, inplaats van zo 't hoorde: vier handen rustig naast elkaar op het brede stuur.