Hollands Maandblad. Jaargang 1980 (386-397)

[p. 14]

Oud bloed
Francine Rijkegras

Het is koud in de tram, het is er vuil en het stinkt naar sigarenas die uit de veel te kleine asbakjes puilt en op de grond waait. Ik houd mijn handen in mijn zakken om niets te hoeven aanraken van al dat ijskoude, vieze.

Wij gaan naar opa. Mama heeft de jas aan met het blauwgeverfde bont. Aan de rand bij de knoopsgaten steken harde dingen naar buiten, zo scherp en dun als visgraten, maar het is paardehaar. De tram rammelt. Alle mensen bibberen ervan. Ik leun half tegen mama aan omdat ik mij nergens aan wil vasthouden. Het is ook een beetje warmer zo.

Mama praat met een vrouw die een heel dikke wrat naast haar oog heeft. De wrat beweegt voortdurend door het schokken van de tram. Ik moet er de hele tijd naar kijken. Opeens is er het geluid van een harde wind. Ik ruik ook de lucht ervan. De sigarenstank lijkt minder. Mama praat gewoon door. Ik weet zeker dat zij het gedaan heeft en ik word vuurrood. De vrouw met de wrat zegt tegen mij: - Dat kan iedereen overkomen, hoor kind!

Wij stappen uit in een lange grijze straat. Ik weet niet waar die straat naar toe gaat en ik zou heel graag eens tot het eindpunt van de tram willen meerijden.

-Naar het eind van de wereld, zegt Floor, waar alles met kranten is dichtgeplakt.

Ik zie een muur van oud vergeeld papier, hard en stijf van het plaksel, waar je niet doorheen kunt.

Als ik adem op het geluid van een locomotief komen er kleine grijze wolkjes uit mijn mond.

-Doe niet zo gek, zegt mama.

Het huis van opa heeft de kleur van oud bloed. Niet bruin en niet rood. Geronnen bloed.

-Zo gewonnen zo geronnen, zegt mama van ons vroegere dienstmeisje.

Het is een winkel met een uitstalraam. Er ligt dik grauw papier in en daarop liggen spijkers en schroeven en dode vliegen. Zinken emmers en teilen, schoppen en harken, houten wasknijpers en ijzeren pannesponzen waaraan je je vingers openhaalt en die roesten zodra ze in water zijn geweest.

-Maak de deur vast open, roept mama, want ik ben al vooruit gelopen. Ik moet de geroeste klink aanraken en wanneer ik daarna mijn hand bij mijn neus houd is het de smaak van bloed die ik ruik, dezelfde die ik proef als ik een bloedneus heb en slik. Er is het magere geluid van een belletje, de geur van oud ijzer komt ons tegemoet en onze voetstappen klinken hol op de houten planken van de vloer. Dan is er weer een deur waar een beetje licht door het matglas komt. Daar is de keuken en daar zit opa, altijd op dezelfde plaats. Een pet op, een koperen asbak naast zich met een kromme pijp. Hij spuwt telkens in een wit émaille bakje, waaraan een deksel vastzit.

-Dag kind, zegt hij en ik moet hem kussen. Zijn uitgeplozen touwbaard kriebelt.

-Dag kind, zegt hij ook tegen mama en zij kust hem ook.

Alles aan opa is grijs en het lijkt of er een vlies over zijn ogen ligt, zoals het velletje dat bij een hardgekookt ei vlak onder de schaal zit. Zijn ogen tranen steeds, maar hij huilt niet echt. En zijn broek heeft van voren een donkere vochtige plek.

Het is hier warm, maar het ruikt naar kool en kolendamp en ook een beetje naar plas.

-Ik zet het raam op een kier, zegt mama. Jullie vergassen hier nog!

Een ijskoude stroom lucht komt naar binnen, tegelijk met tante Liza die buiten een emmer kolenslik is gaan halen om op het fornuis te doen.

-Waarom zet je dat raam open? Moet pa soms een kou krijgen?, moppert tante Liza tegen mama en maakt het raam meteen dicht.

Tante Liza is helemaal zwart: een glimmendzwarte schort over een zwarte jurk, zwarte kousen en schoenen en ook haar haren en nagels zijn zwart. De enige kleur van tante Liza is het rood van de inmaakringen die je om haar benen kunt zien zitten, telkens wanneer ze zich bukt.

-Je moet de Groene Kruis-zuster laten komen voor pa zegt mama. Hij moet toch geregeld gewassen en verschoond worden.

-Hij kan zichzelf best redden! zegt tante Liza.

Mama zucht en schudt haar hoofd.

-Wat is jouw haar toch mooi zwart! zegt ze dan. Ik ben al zo grijs, terwijl jij ouder bent. Maar ja, jij bent dan ook niet getrouwd.

-Gelukkig niet, zegt tante Liza.

Mama begint te huilen. Haar neus wordt rood en haar kin trilt. Ze haalt een naar eau-de-cologne ruikende zakdoek uit haar tas en houdt die tegen haar ogen.

-Nou, nou, is het alweer mis?, vraagt tante Liza. Waarom blijf je niet een paar dagen hier met het kind?

-Hier heb je iets, zegt ze dan tegen mij.

-O, tante, dank u wel! Dat hoeft echt niet!, zeg ik, een gulden in mijn hand voelend.

Maar tante Liza zegt: -Haal eens bij Jamin

[p. 15]

twee ons café noir.

Als ik terugkom huilt mama niet meer en zegt:

- Wij blijven hier slapen, want jij hebt toch vakantie en Floor kan best koken voor papa.

- We hebben toch geen pyama, zeg ik, en geen tandenborstel!

- Vind je het zo erg om een paar dagen niet je tanden te poetsen?, vraagt tante Liza. Daar ga je heus niet dood van hoor! Ik poetste vroeger nooit mijn tanden!

Nu zie ik soms haar tanden op de vensterbank staan, in een glas troebel water.

- En je mag een nachtpon van mij aan, zegt tante Liza, een met kant, de mooiste die ik heb!

Dan gaan we theedrinken, hele slappe thee zonder melk, uit dunne kopjes van blauw porcelein die een beetje plakkerig zijn alsof er restjes suiker aan zijn blijven zitten.

- Net lauwe pis! zegt Floor.

Ik krijg drie café-noir koekjes, waarvan ik eerst het bovenste bruine laagje aflik. Daarna eet ik ze pas op.

- Als je bij vreemde mensen naar de w.c. gaat, zegt tante Liza ineens tegen mij, moet je nooit op de bril gaan zitten. Dat is erg vies en daar kun je heel ziek van worden!, en ze buigt zich naar mij toe zodat ik haar zurige lucht ruik.

- Heel ziek!, zegt ze nog eens, waarbij haar stem een beetje overslaat.

Mama heeft mij geleerd om toiletpapier over de bril te leggen als die vies is, maar bij opa is bijna nooit papier. Soms ligt er een oude krant die dan nat is, want opa plast er altijd naast. Maar mama zegt er hier niets van.

Er hangt een grote foto aan de muur tegenover mij, die gemaakt is toen opa negentig werd. Het huis was door de buurt versierd en zijn stoel werd op de stoep buitengezet met planten er om heen en tante Liza stond naast hem met mama en oom Bertus.

- De aangetrouwden niet, zei tante Liza.

Ik moest een versje opzeggen en de rose jurk met het smockwerk aan en mijn haar los. De avond tevoren werden mijn vlechten heel stijf gevlochten en vochtig gemaakt met suikerwater, zodat er allemaal golfjes in mijn haar zaten de volgende dag, net als bij paardestaarten.

Oom Bertus is intussen doodgegaan. Hij lag heel klein en stijf boven op een hoog bed. Zijn baard stak de lucht in en zijn handen hielden een rozenkrans vast. - Die geef je hem toch zeker niet mee?, vroeg mama zachtjes aan tante Liza.

- Het is echt zilver!

- Ik krijg hem niet meer uit zijn vingers!, fluisterde tante Liza terug.

Later hoorde ik mama vertellen dat haar broer toch zo'n mooie dood had gehad. - Gestorven met de rozenkrans in zijn vingers geklemd!

Ik eet een heleboel kleverige zuurtjes die eruit zien als frambozen en teken met de achterkant van mijn lepeltje de lijnen van het tafelkleed na en de omtrek van mijn kopje en van opa's asbak. Zijn witte bakje durf ik niet aan te raken.

- Laat dat, zegt mama. Ga toch wat spelen!

Ik ga naar de winkel, waar oude boeken onder de toonbank liggen. Tante Liza scheurt er telkens een bladzijde uit om spijkers of schroeven mee in te pakken. Ik vind een boek dat van Floor is geweest, over babies, hoe je die moet wassen en luiers aandoen en wat voor eten je ze moet geven. Dan lees ik ineens: - het geslachtsdeel van jongens heet penis. Ik leg het boek gauw terug onder de toonbank. Geslacht. De mannen van het slachthuis brengen grote dode dieren bij de slager naar binnen. Hun schorten en mutsen zitten onder het bloed. Uit-

[p. 16]

gerekte koeien en varkens, soms met de kop er nog aan. Ze zien eruit als de papieren dieren van een kleurplaat die je kunt uitknippen en dubbelvouwen, zodat het lijkt of ze kunnen staan, met een vouw precies in het midden van hun rug.

's Avonds brengt mama mij naar bed, boven op een zolderkamer die anders nooit wordt gebruikt. Een groot houten bed met een matras vol kuilen. Ik zak helemaal naar het midden.

De lakens ruiken muf en vochtig, alsof ze in een kelder hebben gelegen en de dekens zijn verschrikkelijk zwaar. Het is erg donker, ik zie nergens een streepje licht en ik hoor geen enkel geluid. Ik wou dat het morgen ineens zomer was en heel warm. Dan staat de stoel van opa buiten op het smalle plaatsje tegenover de blinde muur. In de hoek is een putje waar opa gaat plassen door het verroeste rooster heen. Het stinkt en de tegels zijn groen van het mos. Er is een vermolmd houten hek waar het plaatsje ophoudt en een paar versleten traptreden van oude bakstenen en stukken marmer. Daar begint de tuin, waar niemand meer komt behalve ik. Er staan frambozen en rode en zwarte bessen tussen de hoog opgeschoten brandnetels. Ik moet voorzichtig lopen om mij er niet aan te branden en om niet uit te glijden over de rijpe pruimen die overal rotten, bovenop alle pitten die er nog van vorige jaren liggen. Dikke gele pruimen met een hard bitter smakend vel en zoet vruchtvlees. De wespen eten ze op. Ik ben niet bang voor wespen, al zijn het net kleine tijgertjes met vleugels. Er zijn ook veel vliegen: kleine vliegjes buiten en grote gonzende binnen. Dikke zwarte, blauwzwarte, hun vleugels de kleur van zeepbellen en van op straat gemorste benzine als het regent. De kleur van een regenboog.

Binnen hangen de vliegenvangers en er ligt altijd een vliegenmepper op tafel, een bezempje met metalen haren. Pets! slaat tante Liza en er is alweer een plek tegen het behang. Een vetvlek met soms een spoortje rood erin. Gele plakkerige krullen die uit het plafond komen. Het geel is nauwelijks meer te zien, zoveel vliegenlijkjes zijn er aan blijven kleven.

Ik wil weer naar buiten, naar de tuin, maar ineens hangen er overal vliegenvangers, hele grote. Ik zie dat er vingers aan kleven, schouders en billen, bloed en stukjes kleren. Ik loop er tegen aan en ik kan niet meer los.

- Mama!, roep ik. Mama!

Ik probeer te trekken, maar mijn knie zit vast en mijn rug en een vlecht.

- Mama!, roep ik weer, maar mama hoort niets.

Ik heb honger en dorst, mijn keel is helemaal droog en rauw van het schreeuwen en ik ben zo moe. Ik wil zo graag gaan zitten of liggen maar het is onmogelijk. Ik ruk mijn hoofd helemaal achterover en mijn vlecht blijft aan de vanger zitten. Ik voel een woedende gloeiende pijn en merk dan ineens dat ik in bed lig, dat ik bij opa ben. Ik knijp mijn ogen stijf dicht en bid: - Lieve Jezus help mij, laat mij hier niet dood gaan, laat mama komen en laat ons gauw naar huis gaan en laat papa nooit meer boos worden.

Ik durf niet op te staan. Als ik een voet op de grond zet blijf ik weer in een vliegenvanger plakken of wordt de vloer water zodat ik verdrink. Ik moet heel erg plassen. Eindelijk ben ik bij een w.c., helemaal opgelucht trek ik door, maar de wit-porceleinen trekker is ineens van hout geworden en ik voel hoe ik met mijn voeten in warm water sta.

Dan is het ineens heel licht en mama zegt boos:

- Heb jij in je broek geplast?

Ik zie dat ik bij het raam sta, met een houten klos in mijn hand waaraan een touw zit om de gordijnen open en dicht te trekken. De kanten nachtpon van tante Liza hangt in de plas en is aan de onderkant helemaal nat.

- Gelukkig niet in je bed!, zegt mama. Ga maar mee naar beneden. Hoe komt dat nu toch?

- Bah, vies kind, zegt tante Liza, ik dacht dat jij een groot meisje was! Die mooie nachtpon!

- Heb jij geen andere voor haar?, vraagt mama.

Ik krijg een verschoten rose met lange mouwen en een grote grijze broek met pijpen die tot over mijn knieën hangen en zo moet ik naar bed.

Mama komt naast mij liggen en telkens rollen we naar elkaar toe. Ik houd mij stijf aan de rand van het bed vast.

De volgende dag gaan mama en tante Liza boodschappen doen. Ik moet bij opa blijven om op te letten dat hij met zijn pijp niet de boel in brand steekt. Hij slaapt met zijn mond wijd open, een donker gat, waarin hier en daar nog een stompje tand staat. Zijn hoofd valt steeds naar voren en iedere keer denk ik dat zijn pet afglijdt.

- Ik ga wat voor je zoeken, zegt tante Liza als ze terugkomen. Er ligt nog wel iets in het magazijn van vroeger, toen de zaak eerste klas was.

Ze komt terug met een bal en een pop.

- Een bal!, roep ik. Wat een dikke!

Hij is mooi groen en glimmend, maar er zit een gaatje in. Een klein onzichtbaar lek, zodat hij niet meer kan springen en er meteen een deuk inkomt. Als ik er op druk voel ik de lucht er met een zucht uit gaan.

De pop heeft een porceleinen gezichtje en bruine glazen ogen en een hard lijf vol zaagsel. De kleertjes zijn ruw en stijf, als verbandgaas, maar veel harder en lichtblauw. Ik kan ze niet uittrekken want ze zijn met spelden vastgestoken.

Ik prik in mijn vinger, waar een grote druppel bloed uit te voorschijn komt. Een armpje van de pop zit los. Er zit een rode vlek op. Ik zuig op mijn vinger die naar geroest ijzer smaakt.