Hollands Maandblad. Jaargang 1980 (386-397)

[p. 38]

Journaal
J.J. Peereboom

Werknemers Ogem razend over ontslag van Udink, zag ik in een krant staan en schoot in een spontane lach, omdat het als beeld een caricatuur is, maar bovendien om de inhoud.

Het lijkt de laatste jaren meer en meer voor te komen dat mensen beschreven worden als boos en woedend, en soms zelfs razend. Voor mij zou dat moeten betekenen dat die persoon of groep, Kok of Hermans of de manager van een voetbalclub, of de FNV of het personeel van de Ogem of de vereniging van oud-verzetsstrijders, zijn zelfbeheersing is kwijtgeraakt en dus voor kortere of langere duur niet ernstig genomen hoeft te worden.

Zo is het niet bedoeld. Het wordt juist ernst, of menens, wanneer de boosheid en de woede uitbreken. Wie boos is hoeft niet bepaald gelijk te hebben, maar wordt geacht gekwetst te zijn in een eerbaar deel van zijn gemoed, zodat de verdenking gerechtvaardigd is dat de tegenpartij zich heeft bezondigd aan een lelijke streek of aan een fout of tenminste een ernstige onhandigheid.

Voor mij is dat niet zo. ‘Als ik dit lees word ik in ernst boos’, herinner ik mij dat een bekend Nederlands criticus schreef. Hij hoopte dat wij onze adem in zouden houden; maar ik ben opgegroeid in een kring met verscheidene boze mensen, die onveranderlijk in hun woede onzin uitsloegen. Je kon ze van schrik of uit goedigheid proberen te sussen; je verwachtte geen enkel verstandig woord van ze.

En nu zou ik ze ernstig moeten gaan nemen! Dat kan helemaal niet. Ik vind dat iemand er belachelijk uitziet als hij na een opwelling van ten hoogste vijf minuten nog steeds aan de beschrijving boos beantwoordt. Het is heel aanvaardbaar dat mensen belachelijk zijn af en toe. Het is haast niet te vermijden; maar ik zou wel proberen om het te vermijden, als ik het was.

Fietsend in de poort van het Rijksmuseum zag ik boven het oor van een voorbijganger lang wit haar naar achteren gekamd, dat deed denken aan S. in Laren die het ook zo had. Hij is mij al meer in de herinnering gekomen sinds zijn dood een maand of vier geleden, hoewel wij in de jaren daarvoor weinig meer met elkaar te maken hadden gehad.

Vorig jaar stond hij nog eens een keer aan de voordeur en wou iets weten over een adres verderop in de straat. Ik zei hem wat ik wist en vroeg hem niet binnen, enigszins gerechtvaardigd door al die tijd zonder tekenen van belangstelling.

Achteraf is er reden om te denken dat hij iets anders gehoopt moet hebben dan de inlichting over dat adres. Hij leek nog kleiner dat hij was omdat hij op het trottoir stond en ik boven hem uit torende in de voordeur; en hij keek omhoog uit een eenzaamheid alsof de dood hem al aan zijn jasje trok.

Hij is in stilte begraven of gecremeerd. Ik weet niet of er van zijn resten iets over is, maar stelde mij voor dat dat witte haar nog te zien was in de kist.

Kom eens langs kan je niet meer tegen hem zeggen. Ik had iets goed willen maken, en de herinnering aan de trek aan zijn jasje willen verzachten.

Het is te laat, en de behoefte om alles uit te wissen is verkeerd. Je moet leren leven met het onherroepelijke, en hoewel ontstellend is dat besef warm vergeleken bij de winterse wind op het voorplein van het Rijksmuseum.

Ergernissen onder het autorijden:

-	Mandarijnkleurige Opels
-	Hooggekofferde Alfa's
-	Auto's die te langzaam gaan
-	Auto's die heel geleidelijk inhalen
-	Auto's die hard inhalen
-	Alle auto's die mij in halen als het regent
-	Vrouwen die zwijgend voor zich uitkijken naast hun echtgenoot
-	Auto's volgepropt met drie generaties zodat de ruiten beslaan
-	Verkeerslichten
-	Motorfietsen
-	Die gele nummerborden
-	Het grote aantal van de bestuurders die geaffaireerd voortstuiven terwijl ze geen haast hebben
-	Geflikker met koplampen
-	en de rest. Doordat het bijna onmogelijk is om aan iets anders te denken onder het autorijden krijgen de ergernissen de ruimte. Bij het lopen op straat ondervind ik ze ook, maar dan is er meer afleiding.

Kennen andere automobilisten niet dit probleem? Ik twijfel. Mensen aan wie ik het wel eens vraag zien zichzelf gewoonlijk als te aardig of te verstandig om last te hebben van nijdige opwellingen zo aan een stuk door.

[p. 39]

Ik geloof niet dat zij over zichzelf de waarheid zeggen, maar weet niet wat er wel in ze omgaat. Zou het toch denkbaar zijn dat zij alleen goed gemotiveerde, presentabele ergernissen ondervinden, waardoor zij gesterkt worden in het genoegen van zichzelf zijn?

Het is haast niet denkbaar.

Iemand die alle informatie van de wereld ter beschikking heeft kan zich op ieder ogenblik voorstellen waar er oorlog is, waar mensen geexecuteerd worden, waar hongersnood en watersnood heersen, waar massabetogingen aan de gang zijn en waar interlandwestrijden, waar een volk zijn nachtrust geniet met welke uitzonderingen en waarom, waar absoluut niets aan de hand is en hoe lang al, waar gijzelaars opgesloten zijn en waar harde acties in het vooruitzicht gesteld worden, waar een kind staat te grinniken en waar een grijsaard te staren, waar een zelfmoordenaar springt en waar een feestrede wordt uitgesproken, en waar iedereen naar de televisie kijkt terwijl de straten verlaten liggen.

Nee, wordt er gezegd: er moet natuurlijk een selectie toegepast worden, en hoe meer drukwerk en TV en viewdata hoe beter wij alles zullen overzien en kunnen bepalen waar het om gaat.

Ik weet niet welk beginsel van selectie zou voldoen. Het is allang zo dat ons teveel informatie wordt opgedrongen. Als een prullebak word ik volgepropt met nieuws en achtergrond en opinie, waarvan ik het meeste zo gauw mogelijk moet vergeten als ik nog enig overzicht over mijn gedachten wil handhaven.

Misschien behelpen de voorstrijders van al die informatie zich met een theorie dat er twee soorten gebeurtenissen voorkomen in de wereld, wenselijke en onwenselijke; en dat als wij alles weten onze meningsuiting kan bevorderen dat de eerste soort gewoon wordt, en de andere afgeschaft.

Mijn indruk is eerder dat wij er nietiger van worden. Ten eerste kan ik al de informatie niet bevatten; ten tweede kan ik aan de toestanden niets veranderen, noch voorkomen dat er telkens nieuwe ontstaan. Wij hebben in Holland geluk gehad de laatste vijf-en-dertig jaar, maar je blijft je niet steeds verkneukelen dat anderen slechter af zijn. Soms voel je je bij die anderen betrokken, zoals een lid van een bende waarvan de meesten zijn opgepakt.

Nergens is iets aan te doen. Wij kunnen alleen ons smalle pad aflopen, met het besef dat alle oorzaken buiten bereik liggen. Onmacht is ons deel. Wij kunnen het niet aan. Laat die informatie maar zitten.

[p. 40]

Als je een tijd lang doorgebracht hebt in dit levensbesef, jezelf ziende als een streepje meer dan een lichaam, moet er iets anders komen: een tegenzet, een antithese.

En wat zou die zijn?

Ineens heb ik een vorm bedacht om feesten in te geven. Ik heb dat meer geprobeerd, met betwistbare resultaten, omdat het moderne feest in zijn gangbare vorm voor mij een onding is. Wat je er eet is meestal teveel; wat je drinkt zou je thuis kunnen doen; wat je met oude bekenden bespreekt zou prettiger gaan in kleine kring waar het niet zo'n lawaai was; nieuwe bekenden maak je meestal niet want niemand wordt aan iemand voorgesteld en vreemden werpen elkaar alleen afwijzende blikken uit de ooghoek toe.

Een feest zou een gelegenheid moeten zijn waar de regels van het dagelijks leven ontspannen worden, zodat er een bevrijding voelbaar is. Het carnaval zal vroeger in die termen wel een echt feest geweest zijn, en is het misschien nog steeds voor sommige mensen. Het gebruikelijke feest aan huis biedt tegenover zijn ongemakken alleen de voldoening van niet vergeten te zijn bij de uitnodigingen.

Maar je zou een feest van ex-vrienden kunnen houden. Eens in de tien jaar zou iedereen recht hebben op zo'n feest. Voor het mijne kan ik meteen de helft van de gasten opnoemen. De eis is, tenminste het nieuw in te voeren gebruik verlangt, dat er geen vriendschapsbanden hersteld worden. De mensen moeten elkaar belangeloos kunnen uitleggen wat hun op den duur niet beviel aan elkaar. Pijnlijke gevallen zijn die waar de verwijdering eenzijdig was, tot teleurstelling van de andere kant, maar het is niet nodig om alles haarfijn uit te praten. Ik zou wel weer eens iets van al die mensen willen horen, en het zou in ieder geval een vreemde ervaring zijn, tussen die vertrouwde geluiden van vroeger.

Sommige van de gasten weten misschien nog niet dat ze ex-vrienden zijn; of ze dachten dat zij de enigen waren die het wisten. Wat een begroeting aan de voordeur!

En wat een afscheid. Tot over tien jaar dan? - (tenzij jullie ons vragen op jullie ex-vriendenfeest).

Aan het eind van de ochtend zaten F. en ik op bezoek bij onze oud-collega, in een huis in een buitenwijk met een perkje midden in de straat. Wij kregen koffie en appeltaart, en hadden het over de werkkring en over de tweede huisjes.

Ik voelde mij een vreemdeling, en F. ook, zei zij op de terugweg. Gelukkig was zij spraakzaam gestemd geweest. Ik wist af en toe niets meer te zeggen. In de loop van het gesprek gingen wij met z'n drieën naar de winkel die het afscheidscadeau zou leveren. Daarvoor moest je een paar straten met lage nieuwbouw door, een autoweg langs een kanaal over, en aan de overkant nog een eindweegs een straat door tot bij de winkeltjes.

Het motregende zachtjes. De winkelier had een kaal hoofd en een vrolijke gelaatsuitdrukking, en zei alleen vanzelfsprekende dingen. Hij gaf nog een beetje uitbreiding aan het gevoel van vervreemding. Bovendien bleken onze oud-

[p. 41]

collega en hij elkaar te kennen maar in jaren niet gesproken te hebben: ook zij vervreemd.

Most people lead lives of quiet desperation, kan je dan tegen jezelf zeggen, doelend op de anderen maar ook op ons. Helemaal van toepassing is het niet. Soms ben ik niet desperate, soms niet quiet. Het is meer dat de kalme wanhoopsbuien mij van oudsher bekend zijn. Een kind weet al hoe zo'n bezoek voelt. De laatste keer komt waarschijnlijk aan je sterfbed. Als je iets je hoofd omrolt en uit het raam kijkt zie je de witte lucht, en je vraagt of het droog is buiten? - Nee: het motregent een beetje, maar het is gelukkig niet zo koud meer.

Op de tramhalte aan de Vrijheidslaan ontdekte een jongetje dat een van de ruiten in de laagste rij van de abri ontbrak. Hij stak er blij verrast zijn hoofd doorheen in de richting van de auto's voor het verkeerslicht en riep ‘Hé! moet je kijken!’

Zijn vader, die op een arm nog zo'n kind

[p. 42]

droeg, trok hem zonder een woord aan de capuchon van zijn rode regenjak weg van de open plek. Weerloos in het jak geleund, met gestrekte armen schuin omlaag, liet hij zich slepen, en zijn gezicht kwam op neutraal te staan.

Het was een minikomedie waar ik dagen later nog om lach, maar niet zonder twijfel. De blijde vrijheid legde het lelijk af tegen de zorgzame orde, en wat zou de indruk zijn van een overeenkomstige ervaring van het jongetje over veertig jaar? - en hoe zou het zijn als ik erbij zat te lachen?

Een van de baten van een beetje ziek zijn is de terugkeer naar de duisternis. Vroeger dan anders naar bed gaan, en in de loop van de nacht een paar keer opstaan om te plassen; en onder de dekens terugkruipen na op de wekker gezien te hebben dat het donker nog uren zal duren.

In gewone doen bestaat er haast geen nacht meer. Als de gordijnen niet stijf dicht gedaan zijn is er 's avonds altijd genoeg licht in huis om te zien waar je loopt, zo niet van de straatlantarens dan van andere huizen in het blok en misschien ook iets van de rest van de stad, weerkaatst door de wolken.

's Zomers is er nog minder kans op duisternis. Sinds ze de zomertijd hebben ingevoerd wordt de dag nog maar heel even onderbroken.

De stad verlaten helpt ook niet. Er zijn plaatsen waar je in het gras of het mos kan liggen en alleen bladergeruis en insecten horen; maar als het donker wordt en je gaat overeind zitten zie je in de verte de gemene oranje belichting van een autoweg.

Als kind mocht ik een keer bij oma op de kamer slapen. Om drie uur hoorde ik de klok slaan, en zei Dag Oma, maar er kwam geen antwoord.

Zulke nachten heb je niet meer. We zitten voor altijd gevangen in het licht.

Om twaalf uur stond iemand luid te fluiten in het donker hier in de straat. Hij had een tedere melodie in gedachten opgebouwd uit lange noten met voorslagen, maar een doorgaande lijn was er niet in te herkennen, noch een toonaard. Het enige mooie was de glanzende fluittoon, waar ik mij een ronde man bij kon voorstellen die met zijn handen in zijn zakken naast de auto op zijn vrouw stond te wachten en de tijd vergat bij het tuiten van zijn lippen.

Bijna moest ik erom lachen. Dat mocht niet. Ik ben ongelukkig de laatste dagen, en schuldig aan het ongeluk van mijzelf en anderen. Ik hoorde niet plezier te gaan zitten hebben in mijn eentje achter mijn bureau. Voorlopig was het mijn plicht verslagen te blijven, zonder vertrouwen dat iets goed zou komen.

Je voelt jezelf dan in tweeën splijten, in een kind dat zich heeft laten afleiden en een vader die vermaant. Schei uit, zegt de vader, gedraag je consequent; en het kind zet zijn gezicht vlug terug in de plooi.

Het lijkt misschien of het kind de vermaning eigenlijk onzin vindt. Dat is niet zo. Het voelt zich even tekortgedaan, maar aanvaardt het beginsel dat niet altijd alles zomaar kan.

Over een week, oppert het, mag ik dan weer lachen?

We zullen zien, zegt de vader.