Hollands Maandblad. Jaargang 1980 (386-397)

[p. 33]

Plaatsnamen
D.W. Fokkema

Muiderberg I

Hoe meer ik lees, des te meer raak ik ervan overtuigd dat alles reeds gezegd is, zoals ook al door John Barth en ongetwijfeld vele anderen is geconstateerd. ‘Everything has been said’. Wat ik hier schrijf zal sommige lezers, die het al eerder hebben gelezen, overbodig voorkomen. Ik troost mij met de gedachte dat anderen zullen herhalen wat ik nu op papier zet. Als het niet mogelijk is iets werkelijk nieuws te schrijven kan ik met deze woorden ook anticiperen op wat later geformuleerd zal worden. Ik kan hier aangeven wat de schrijvers van de eenentwintigste eeuw zullen publiceren. Alle mogelijkheden zijn reeds overwogen. Ik heb de vrijheid uit die talloze mogelijkheden te kiezen. Mijn keuze zal later opnieuw worden gedacht, beleefd en neergeschreven. Alle onmogelijkheden die Borges heeft genoteerd kan ik glimlachend weer vergeten. Wat door mij gedacht wordt is onvermijdelijk eerder bedacht en zal later opnieuw bedacht worden. Ik schrijf over mijn keuze uit de eindeloze inventaris van mogelijkheden en onmogelijkheden. De lange catalogus, de vermenigvuldiging, de machtsverheffing, de spiegeling van de spiegeling, het bouwen van een labyrint om er vervolgens zelf in te verdwalen - het wordt door mij afgewezen. De trucs van de nouveau roman berusten op een hypertrofie van de geest die bezig wil zijn ook al is er niets om mee bezig te zijn.

De afwijzing is gemakkelijk - dit zal door de critici gezegd en vele malen herhaald worden. Ik wil onderstrepen dat ik het zelf eerder heb neergeschreven. Nogmaals, ik beoog niets nieuws te schrijven, want dat is immers onmogelijk. De veroordeling dat dat wat ik in de plaats stel van de labyrinten niet nieuw is, is een juiste constatering, maar geen veroordeling. Mijn huis is geen labyrint en het is er ook niet door omgeven. Er gaat een vliegtuig over, van oost naar west. Hier valt niet aan te twijfelen, hoog boven de hoogspanningskabels, die lager zijn dan normaal omdat de vliegroute van aalscholvers hier de transportroute van electriciteit kruist. De weilanden zullen altijd onbebouwd blijven tussen de tuin en de autobaan, die afhankelijk van de richting en de kracht van de wind, een luid of minder luid geruis produceert, waarin zij en ik ons schikken. De dauw aan de takken van de pinus strobus is even aangrijpend als op de tak die Apollion meebracht uit het paradijs. Vondel dacht dat dauwdruppels de hemel in vuur en vlam konden zetten. Voor mij zijn zij al dertig jaar een teken van het tegenovergestelde. Maar ook dat is gezegd.

Muiderberg II

Eens zal ik schrijven over de Chinese lamp - messing voet, pagode-kap - die op mijn tafel staat en in rechte lijn verbonden is met de oude foto van de toegangspoorten tot het grafmonument van de laatste Ming-keizer. De voorwerpen in mijn onmiddellijke omgeving zijn belangrijk geworden. Ik isoleer ze en zou ze uitputtend kunnen beschrijven. Dit betekent waarschijnlijk dat ik ouder word. Ik trek verbindingslijnen naar de herkomst van een jade stempel, een bewerkte steen, een waaier. Het verleden schrompelt ineen tot een gevoel.

Hetzelfde gebeurde vandaag met wat mij nog te wachten staat. Niets, concludeerde ik nadat de rolluiken waren neergelaten en het geruis van het verkeer en wind was weggeborgen, niets verstoort meer deze stilte. Het aangrijpende is voorbij, het geluk verglijdt tot onaandoenlijkheid. Ik blijf roerloos zitten en wacht af. Op de kastanjehouten tafel met zijn grillige ingelegde mozaïek waarnaar ik minutenlang kan kijken, ligt mijn hand. De aderen die al dertig jaar zichtbaar zijn, worden ronder, het vlees verslapt en wordt wit. De botten krommen zich reumatisch. De hand wordt ouder, hier op deze plaats, tien jaar, twintig jaar, dertig jaar, dan kijk ik voor het laatst en sluit de ogen. Nog even voel ik blind met mijn verschrompelde vingers het omgekrulde, hier en daar los geraakte fineer. Ik betast de contouren van eeen grafbeeldje, een replica waarvan ik nu het laatste imitatiestof met de hand verwijder. Het is een boogschutter die de arm reeds duizend jaar gespannen houdt. Daar vliegt de pijl die mij zal treffen.

Ik sta op, ga achter mijn schrijftafel zitten en vind dat wat ik geschreven heb veel lijkt op de geschiedenis van Dorian Gray, of een verhaal

[p. 34]

van Wells, of een onwillekeurige herinnering van Proust. De gelijkenis is niet nauwkeurig. Mijn belevenis zal echter onder vergelijkbare omstandigheden door vele lezers exact worden herbeleefd.

Muiderberg/Shanghai

Vervulling is stilstand. Hier zou mijn hand moeten ophouden te schrijven. Daarom wordt er niet over het geluk geschreven. De enige literatuur die over de geluksbelevenis lijkt te gaan is gemotiveerd door de angst voor het verlies ervan, de hoop op de bestendiging ervan, of de wens tot uitbreiding ervan. Je wil dat je kinderen het geluk zullen kennen, of de mensen die je op straat tegenkomt, hier in Muiderberg, of op de bruggen van Shanghai, waar oude mannen in shorts elkaar koelte toe waaien, met glimmende schedel en ontbloot bovenlijf. Vanuit onze taxi zijn wij jaloers op hun vermogen uren te genieten van de koelte die de zomeravond eindelijk bracht. Zij schaken, of lezen bij het armzalige licht van een straatlantaarn, of verheugen zich alleen maar dat zij deze nacht niet gedwongen zijn zich uit te strekken op de stinkende matten op een vochtige cementen vloer, tussen de hinderlijke pedalen van een fiets en een onrustig slapend kleinkind. Geluk duurt meestal niet langer dan enkele seconden, of minuten. Voor hen misschien uren, tenzij zij te moe zijn om te beseffen wat het uitstel van de nachtrust betekent.

Vreemd, zo gemakkelijk als de code gevonden is. Ik kon niet schrijven, omdat ik niet kon zien. Maar ik weet nu wat ik zie: de bewegende hand, de pen die even aarzelt, verder de vierkante meter om mij heen. Naar rechts de autobaan naar Lelystad. Verder mijn herinnering aan de wandeling door het dorp, langs de twee gedenktekens: Heinze en Floris V, naar de oude kerk op de berg, langs het graf met de verse bloemen waar een man bij stond. De romantiek van Aarnout Drost is helaas werkelijkheid. Ineens houdt het op en zakt de eierschaal waarop je zit in elkaar. Daarom schrijf ik dus.