Hollands Maandblad. Jaargang 1979 (374-385)

[p. 8]

Blote voeten
Nelly Heykamp

Trees. Terwijl ze het laatste bord uit het afdruiprek tilde, schudde ze een vlecht op haar rug met zo'n slome ruk als een koe die vliegen van haar kop schudt. Helpen deed het niet.

Ik keek toe vanaf de keukendrempel. Een straaltje zweet liep in haar hals en onder haar armen was het nat, maar het stonk niet. In de taaibruine stof zaten witte kringen van vroegere vochtplekken. Het was een oude jurk, misschien nog van haar moeder geweest. Ze werd ermee gepest, maar daar kon ze goed tegen. Als een tros snottebellenjongens uit de eerste of de tweede achter haar aanliep, draaide ze zich om, keek ze aan met dezelfde heldere belangstelling waarmee ze het uitkomen van de eieren in ons broedhok volgde en bleef staan tot ze een zijstraat insloegen of stompend en duwend naar de overkant liepen. Maar meestal liep ze gewoon door.

Binnen speelde haar moeder op het orgel. Het konk als een psalm die ik nooit gehoord had, alleen langer. Iedere regel begon vol pasgeladen energie en stierf weg of het orgel geen lucht genoeg had voor de laatste maten. Ik kende geen andere vrouw die orgel kon spelen. Misschien vond ik het daarom nog mooier en het was een aardig gezicht: haar hoofd met de drie meter vlecht eromheen wiegend van links naar rechts terwijl de smalle vingers tussen het spelen door de knoppen uittrokken: flute, celeste of vox humana: gotische letters op wit porcelein, die pasten bij de donkere kamer vol boeken, pluche en donker eiken. Ik keek graag naar haar, maar mocht nu niet binnen omdat ik een jurk met korte mouwen aan had (ze waren Julianastraat; daar moest je al met je achtste op catechisatie) maar samen buiten spelen mocht wel.

Toen de afwas in de keukenkasten was geborgen, zaten we samen op de stoep in de schaduw. Trees waaide haar rokzoom omhoog. Het klapperde, maar dat gaf niet want er was verder niemand thuis. Voorzichtig maakte ze de bovenste van een lange rij knoopjes open - en de tweede. Aarzelend bij de derde schoot haar hand snel naar boven toen het spelen binnen ophield, ergens middenin. Ik wilde opstaan, bang dat haar vader thuis gekomen was. Hij gaf les in Grieks en bijbelkennis en had onberekenbare werktijden, maar Trees had als zwaarstgetroffene het recht ons tempo te bepalen. Ze keek lusteloos voor zich uit en ik dwong me tot geduld. Eigenlijk was er niets om bang voor te zijn. Als je er nuchter over nadacht was er bijna nooit iets om bang voor te zijn behalve dingen als brand, oorlog en verkeersongelukken: ver weg en onwezenlijk (‘maar waar ben je dan precies bang voor kind?’ Ik wist het niet. Misschien liep er door mij ook wel een streepje zoals door tante Daatje die we geen tante mochten noemen omdat de mensen dan zouden denken dat ze echt familie was).

Hij zou langs ons heen lopen, groot en zwart als een donderwolk en ‘dag Trees’ zeggen op zo'n toon of hij de rapporten voorlas; alleen aan zijn stijve rug kon je zien dat hij je expres niet zag. Misschien mocht ik ook niet op hun stoepje zitten met blote knieën en afgeknipt haar, al had hij er nooit wat van gezegd. Hij praatte bijna niet tegen me; gelukkig. Hij schreef een boek: over het Nieuwe Testament, maar het was nog niet gedrukt. Ik had nog nooit iemand gezien die een echt boek schreef. Er lagen stapels bladen op zijn bureau, waar niemand aan mocht komen, anders raakte alles in de war. Hij moest er telkens iets in veranderen als er weer een woord fout vertaald was in Colossenzen of Galaten. Sommige dingen stonden helemaal verkeerd in de Bijbel. Dat kon hij alleen begrijpen omdat hij er al twintig jaar mee bezig was en Paulus op een prikje kende, maar niemand wilde naar hem luisteren behalve zijn vrouw en iedereen vond dat het daar best stond omdat het er altijd zo had gestaan - vooral de mensen die hele stukken uit hun hoofd kenden, die zouden ze dan weer opnieuw moeten leren. Maar hij ging er toch mee door en vond dat ze in de kerk alles moesten doen zoals het bij Paulus stond, maar de kerkeraad luisterde niet naar hem, terwijl hij toch met de Bijbel in zijn handen kon bewijzen dat hij gelijk had. Sommige mensen lachten hem uit en mijn moeder had uit haar mond laten vallen dat hij maar niet had moeten trouwen als hij zo dol op Paulus was. Waarom wou ze niet

[p. 9]

zeggen. Zij en mijn tante vonden het zielig voor mevrouw Deval. En dan nog vier dochters!

Trees zag rose en opgeblazen en ik pufte gemaakt met haar mee in een poging tot solidariteit die een beetje doelloos in de lucht bleef hangen. Het sloeg ook nergens op. Ik was naar het strand geweest, in een echt badpak, donkerblauw met een wit ankertje. Met mijn moeder. Eerst wilde ze niet, maar mijn vader had gezegd dat er veel vitamine in zat en dat ik wat achter was met de groei en toen wou ze tenslotte wel, als hij maar niet dacht dat zij er ook als een lichtekooi bij ging zitten. Maar dat hoefde niet. Mijn armen en benen waren helemaal bruin, maar dat kon je gelukkig niet zien.

We speelden iedere woensdagmiddag bij elkaar, Trees en ik, zij bij mij en ik bij haar, om de beurt. Ik ging er niet graag heen, vooral in de zomer. Als mijn moeder het niet zag nam ik een vest mee dat ik vlak voor hun hek aantrok, maar ze zag bijna alles en vond het overdreven, ‘alsof ze ons zelf niet strak genoeg hield! Bovendien was het ongezond om teveel kleren aan te trekken met de warmte en spotten met je gezondheid was ook zonde’. Ik durfde niet te zeggen dat ik me liefst helemaal had verborgen, in een grote cape met capuchon waar alleen m'n ogen nog uit zouden komen.

Eén keer, het regende en ik voelde me veilig ingepakt met laarzen en een lange regenjas, moest ik langs zijn fiets die tegen het hek stond. Met een voorzichtig boogje, niet te groot omdat ik de ogen van m'n moeder twee straten verder door de huizen voelde prikken (‘je laat je toch door die man de wet niet voorschrijven!’), liep ik er omheen en, of zelfs zijn fiets ogen had, voelde ik de wind langs mijn blote knieën. Als ik thuis niet had moeten uitleggen waarom ik alleen terugkwam, was ik direct omgekeerd. Hij was thuis en had bijna tegen me gepraat, maar hij zag nog op tijd dat ik alleen maar kniekousen aan had en draaide zijn donkerblauwe rug naar me toe. Trees was al naar de gang gelopen om haar jas te halen, zodat hij niet meer hoefde te zeggen dat ze maar buiten moest gaan spelen als haar vriendinnetje niet geheel gekleed was. Toen ik nat thuis kwam was mijn moeder toch weer boos, maar ik hield wel van regen. We leken dan ook meer op elkaar, Trees en ik, vriendinnerig, allebei met laarzen en regenjassen.

Ze stoomde nog. Het stond haar niet, ze zag er dom uit zo en ik besloot haar voorlopig nog niets over het strand te vertellen (het gele zand, de zee, roodgestreepte tenten en mijn moeder in een rieten strandstoel:



toen ik er was, merkte ik niets bijzonders, maar als ik eraan terugdacht leek het of ik daar onwaarschijnlijk gelukkig was geweest). Eindelijk konden we weg. Ik durfde niet naar de ramen te kijken en liep vlug de tuin door.

De straat blakerde en we namen het weggetje tussen de weilanden. Vanuit de verte gaf het gras een illusie van koelte die dichterbij werd teniet gedaan door kale plekken en gedroogde koeieplakken met het warmweergeluid van gonzende vliegen erboven. Er zat een steentje in mijn schoen en ik liet het expres zitten zodat ik langzaam en voorzichtig moest lopen, of ik met een zieke op stap was.

Het pad kwam uit op de Wetering, een breed en ondiep water dat weinig werd gebruikt. Aan de overkant was een weg en in de binnenbocht zwommen eenden tussen kroos en de fuiken van dronken Jelle, die nog eens door zijn eigen palingen zou worden opgegeten. Hij was al eens omgeslagen, maar hij kon er nu niet in liggen, want hij was nooit voor de vrijdag dronken. Langs het water liepen aan twee kanten rietkragen met hier en daar een aanlegsteigertje ertussen van wit uitgeloogde planken.

Trees dampte alweer en we gingen op een steigertje zitten. Eigenlijk was het te warm om iets te doen, maar als je niet wilt

[p. 10]

denken moet je iets doen. Het water blikkerde, de eenden lagen te drijven tussen de rietstengels en mijn voeten werder steeds warmer in mijn schoenen. Ik had al twee keer de veters losser gemaakt maar het had niet geholpen, zodat ik er maar beter niet aan moest denken - niet of het water erg koud zou zijn aan mijn voeten, die eerst een beetje soppig zouden zijn van de warmte, en niet of er waterplanten waren die je met je voet kon aanraken en of je er kon staan en hoe koud water tussen je voeten door stroomde. Mijn moeder had het verboden maar tenslotte had ik het aan het strand ook gedaan. Ik zou hooguit een paar dagen brood met niets krijgen, maar voor Trees was het schaamteloosheid, heel wat erger dan liegen.

Dus zaagden we een paar lissen af met een scherp steentje, hingen ze tussen de kieren van de steiger in het water en vlochten zonder overtuiging een kleuterschoolmatje van rietbladen. Schuin achter ons stonden twee geiten aan een touw gepind. Rond de pennen hadden ze ieder een cirkel kaal gevreten en ze trokken het touw rond hun houten nekken strak om bij het hoge gras te komen dat ze alleen konden zien en ruiken. De boer zou wel druk zijn met hooien. We trokken ze mee, duwend tegen de harde schoften omdat er geen goede halsband aan het touw zat. Trees had wel eens geitevlees gegeten. Ze zei het een beetje om te plagen, maar het werkte niet: een koe of een varken voelt aan of er iets levends onder zit, maar de geit was dor als een cocosnoot. Hij leek me gewoon niet lekker. Alleen toen ze gretig naar het gras hapten kregen ze iets menselijks en toen één van de twee nog even opkeek onder het grazen was ik toch blij dat ik nooit geit had gegeten. We scholden nog even op de boer - wat overdreven maar het luchtte op, de matheid zakte - en delibereerden uitentreure over de beste plek met het hoogste gras waar de beesten geen kans liepen overreden te worden op het pad of te water te raken waar het gras het hoogst en het groenst was. We waren er een tijd druk mee. Ik keek expres niet naar het water. Misschien waren er wel snoeken. Snoeken stonden vooral onder steigertjes en wallen, stil zodat je ze niet zag, of tussen waterplanten aan de kant. Maurits Buur uit de zesde had een litteken in zijn hand van een snoek, een diepe driehoek tussen duim en wijsvinger waardoor hij met zijn linkerhand had moeten leren schrijven want er waren een paar pezen doorgebeten. De Wetering was altijd een goeie plek voor snoeken geweest.

Het werkte even, maar de middag was



nog maar net begonnen en de wijzers van de torenkok van de roomse kerk, die je net door de bomen kon zien, schoten niet op en het werd zo benauwd dat Trees uit zichzelf op het steigertje hurkte en water schepte om over haar nek en handen te laten lopen.

Toen stelde ze het zelf voor.

Afkerig-nieuwsgierig als bij een operatie keek ik toe hoe ze met een blik over haar schouder naar de geiten de witte kussensloopknopen losmaakte waarmee haar kousen aan haar broek vastzaten. Haar benen waren lijkachtig en ik draaide de mijne opzij, verlegen door het contrast. Of het een kunstje was dat ik haar voor moest doen, stak ik mijn voeten tussen de kroosresten en bewoog ze op en neer, eerst langzaam, dan vlug en dan plotseling stil, terwijl het water nog golfde. Je kon het dan tussen je tenen door voelen stromen.

En toen we hadden gekeken of je kon staan en hoever we van het steigertje konden leunen zonder erin te vallen, paddelden we vredig door het water, onze rokken opgeslagen tot boven onze knieën. Trees had haar mouwen opgerold en zelfs haar bovenste knoopje opengezet. De zon was niet heet meer, alleen lekker warm en scheen steeds lager op het water en Trees vertelde dat ze de vorige dag geen hemd onder haar onderjurk had aangetrokken, dat haar

[p. 11]

moeder het had gezien en er niets van had gezegd en ze keek zo vrolijk dat ik toch maar van het strand vertelde en van m'n nieuwe badpak. We konden later samen naar het strand gaan en een tweepersoons strandstoel nemen - als we met verlof naar Holland kwamen of gewoon voordat we weggingen - als verpleegster of dokter, naar een warm land waar kinderen achterelkaar doodgingen of ergens waar het oorlog was. Trees had er een boek over, dat ze op haar verjaardag had gekregen: ‘Door Hem geroepen’. We lazen het om de beurt, steeds weer.

Het lezen van dat boek had een periode van twijfel en steeds mislukte experimenten afgesloten. Boven mijn bed hing een witkatoenen zak die mijn oma zelf had geborduurd. ‘Wees een Zeegen’ stond erop in groene kruissteekjes met rode rozen en een randje picootjes. Hij was jaren van mijn moeder geweest en nu had ik hem gekregen. Iedere avond als ik mijn nachtpon eruit haalde keek ik naar de ouderwetse krulletters. De vermaning was overbodig, ik zag het meer als een reminder, waardoor ik, eerder dan anders, mijn doen en laten aan een inspectie onderwierp, die meestal uitliep in een energieke goede-daden actie. Ik had het geprobeerd met iedere dag afwassen en veel met m'n zusje wandelen: stapje voor stapje en geduldig stilstaan bij iedere heg of put waar ze haar kleine vingertje in wilde steken, maar het was niet wat ik me ervan had voorgesteld. Ik smokkelde met afdrogen en het wanhopig ongeduld met dat traag dribbelende kind gaf me eerder de neiging haar op te pakken en van haar putje mee naar huis te sleuren dan de vrome overtuiging dat ik bezig was een zegen voor mijn omgeving te zijn.

Het boek, waarin een meisje een rijk en vrolijk leventje opgeeft om arme mensen in de sloppen en stegen van een arme stadswijk te gaan verplegen, loste de directe problemen op. Het was romantisch, heldhaftig en zegenrijk tegelijk en hoewel ik geen weelde had om achter te laten - wat natuurlijk mijn schuld niet was - leek het plan me offergezind genoeg: iemand met een dergelijk toekomstideaal voor ogen hoefde zich geen zorgen te maken voor het stiekem laten staan van de afwas, al schrijnde de theorie van het naastbijliggende plichtje - die ons reken maar! was bijgebracht - er de glans wat af.

Vaak zagen we onszelf, op woensdagmiddagen, in smetteloze schorten glimlachend vuile wonden verbinden, kinderen redden van de hongerdood en heidenen bekeren: vloekers, menseneters of gewone heidenen die niet beter wisten. Die waren niet zo erg. Eerst zou het mislukken, maar later, als we doodgingen aan een gevaarlijke tropische ziekte of aan een infectie van een patient die we het leven hadden gered, zouden ze zich allemaal laten dopen als ze zagen hoe we rustig lagen dood te gaan zonder angst voor onheilige geesten, omdat we natuurlijk regelrecht naar de hemel gingen.

Je moest eerst voor verpleegster leren of voor dokter en iedere zondag twee keer naar de kerk en niet met jongens naar de Tetterodeweg anders wilde de zending je niet hebben. Trees mocht alleen van haar vader als ze niet trouwde want het was haar plicht om goede christenen op de wereld te zetten, maar als niemand haar wilde, kon ze er natuurlijk niets aan doen en geen enkele jongen wilde naast haar lopen omdat ze er zo gek uitzag.

Als we verpleegster waren, zouden we allebei hetzelfde aan hebben.

Tenslotte scheen de zon recht in ons gezicht zodat we onze ogen bijna niet open konden houden. We lieten steeds opnieuw onze natte voeten drogen en staken ze dan weer in het water. We hadden naar een kikker zitten kijken die zich tetterend op zat te blazen en we hadden grassprieten omhoog gegooid: als ze neerkwamen in de vorm van een letter, was dat de eerste letter van de naam van de man met wie je zou trouwen. Na veel gooien had Trees een W en ik een T. Ineens zag ik hem aankomen. Ongelovig keek ik in het water en weer terug naar de overkant, maar hij was er nog steeds: handen hoog aan het stuur van zijn fiets, ogen vooruit en recht of hij op rails stond reed hij achter het riet aan de overkant. Trees zag hem ook. ‘Va’. Ze werd eerst wit en toen rood, rood met vlekken en ze dook of ze wou wegkruipen achter iets dat er niet was. Zijn hoofd, een beetje scheef als altijd, had niet bewogen en ik hoopte voorzichtig dat hij ons niet gezien zou hebben, maar Trees wist beter. We trokken onze kousen en schoenen aan zonder elkaar aan te kijken en namen laf een grote omweg naar huis.

Dezelfde avond nog belde ze aan de voordeur. Ze ging voorzichtig scheef op een stoel zitten, grijnzend om een pijngrimas die ze niet had kunnen onderdrukken. Ze praatte tegen mijn moeder, met een stem of ze jaartallen opzei: ‘Ik moet van vader zeggen dat ik niet meer met Liesbeth mag omgaan. Hij vindt dat ze een verkeerde invloed op mij heeft en of u haar wilt verbieden naar ons huis te komen’.

We zeiden niets tegen elkaar.

Nooit meer trouwens.