Hollands Maandblad. Jaargang 1979 (374-385)

[p. 41]

De thuiskomst
Kester Freriks

Op een ochtend vertrok zijn moeder met de taxi naar het ziekenhuis. ‘Met zijn tweeën komen we terug,’ had ze in de gang tegen hem gezegd, terwijl ze vluchtig een kus op zijn voorhoofd drukte. Door het raam van de woonkamer staarde Christiaan naar buiten. Zijn moeder stapte onhandig in; ze werd daarbij geholpen door zijn vader. De donkerbruine weekeindtas zette ze naast zich op de achterbank. Daarna draaide ze het portierraampje omlaag en zei iets tegen zijn vader. Christiaan duwde zijn gezicht tegen het koude glas dat meteen besloeg. Hij veegde het met de rug van zijn hand schoon. Zijn moeder had het raampje nu dichtgedraaid. De chauffeur startte de motor. Hij zag de rookwolkjes aan de achterkant van de auto opstijgen. Als je daaraan je mond legt en je haalt diep adem, en daarna houd je je adem in, dan ben je even later dood. Zo eenvoudig, zo dichtbij, dacht Christiaan. Op het moment dat de taxi begon te rijden zwaaide zijn moeder met haar ene hand naar zijn vader. En naar hem. De andere hand lag op haar hoge buik. Christiaan volgde de auto. Het laatste dat hij zag was het opflikkeren van de remlichten. Zijn vader bleef buiten met de buurvrouw praten. Hij liep naar de keuken, opende de broodtrommel en haalde de papieren zak met het zoutloze brood eruit. Twee keer had hij dat moeten eten, toen er geen ander brood in huis was. Het kostte hem de grootste moeite het door zijn keel te wringen. Het bleef aan de binnenkant van zijn mond als deeg plakken. Het stuk brood sneed hij in plakken en die in brokjes. Een kwartier vroeger dan anders fietste hij naar school, de zak met het zoutloze brood onder de snelbinders geklemd. Vlak voor het schoolgebouw sloeg hij een zijstraat in die naar het stadspark leidde. Hij hoopte dat de meeuwen en de eenden in de vijvers nog niet overvoerd waren door de oude vrouwtjes. Maar meestal kwamen die pas tegen de middag. Hij strooide het brood met handenvol tegelijk in het rond. De meeuwen vingen het in de lucht op. Door laag te gooien liet hij ze duikbewegingen maken, tot vlak boven het water, zodat hun vleugeltoppen de waterspiegel raakten. De eenden zwommen wild door elkaar en hapten de stukken brood uit het water. Niet ver van de kant dreef een dode vis. De witte buik met de rode vinnen lag naar boven gekeerd. Christiaan gooide brood vlak bij de vis, maar de eenden ontweken hem niet, ze plonsden en zwommen eroverheen zodat de vis zonk en even later op een andere plaats weer boven kwam drijven. Christiaan schudde de zak leeg en verfrommelde die tot een prop. Het was schooltijd. Buiten het park, op weg naar school, reed eenzelfde zwarte taxi als waarin zijn moeder was weggegaan langs hem. Snel bukte hij zich en keek naar binnen. Zijn hart klopte in zijn keel toen hij achterin, op dezelfde plaats als zijn moeder, schuin achter de bestuurder, een vrouw zag zitten, maar het was zijn moeder niet, die droeg andere kleren en zou zo dicht bij de school zeker naar buiten hebben gekeken of ze hem misschien zag.

In de klas besteedde hij meer tijd dan anders aan het openslaan van zijn boeken en het op de juiste pagina openvouwen van zijn schriften. De pennen legde hij zorgvuldig naast elkaar, de punten naar beneden gericht, zodat hij meteen zou kunnen schrijven als dat nodig was. Daarna keek hij naar buiten, hij dacht: Ik heb een goede reden om niet met de les mee te doen, vanochtend is mijn moeder naar het ziekenhuis gegaan en ik weet niet wanneer ze terugkomt, over een paar dagen zei ze, het zoutloze brood was dan beschimmeld en hard geworden en na het ziekenhuis hoeft ze het niet meer te eten. Nu komt er iedere middag iemand in huis om te koken en het huishouden te doen. Ik zal mijn eigen bed opmaken, ze mag niet op mijn kamer komen, dat zal ik toch tegen haar moeten zeggen. De rommel hoeft niet te worden opgeruimd en als je de vliegtuigmodellen verkeerd vastpakt en te ruw afstoft breken de vleugels af of schieten de plastic

[p. 42]

cockpitkapjes los. Dat is al vaker gebeurd. Christiaan knipte een zakmes open en bewerkte daarmee de nagels van zijn vingers. Hij beet geen nagels, nee, maar met het mesje met op het rode handvat het wapen van Zwitserland sneed hij de nagelriemen weg en haalde hij het vuil weg dat vooral 's morgens onder zijn nagels zat, als hij in zijn slaap over zijn hoofdhuid had gekrabd en over zijn benen. Het vuil verzamelde hij en rolde het op tot propjes die hij vanaf de bank de klas inschoot. De nagelriemen probeerde hij zo hoog mogelijk weg te snijden zodat zijn nagels groter zouden lijken en het maantje duidelijk te zien was. Daarvoor was hij gevoelig. Soms sneed hij te diep en begon zijn vinger te bloeden; het bloed moest hij opzuigen anders zou het op de bank druppelen of op zijn schrift. Zijn linkerhand was ernstiger gehavend dan zijn rechter. Die hand begon, als hij zenuwachtig was, en vaak zonder aanwijsbare reden, onhoudbaar te trillen waarvoor hij zich schaamde. Hij nam wraak door met het mesje als een wichelroede de zenuwen en de spieren op te sporen die het trillen veroorzaakten en die onschadelijk te maken. Door op de gevoelige plaatsen putjes te prikken bijvoorbeeld. Hij had ontdekt dat het reflexspiertje van zijn middelvinger aan de voet van die vinger zetelde. De aanraking met het mesje van de binnenkant van de pols bracht prikkels teweeg die door zijn hele hand schoten. De biologieboeken die bij hem op school gebruikt werden gaven onvoldoende informatie over de werking van de hand en over mogelijke trillingen. Daar moest hij zelf achter zien te komen. Een keer had hij zijn nagels vrouwelijk lang laten groeien waardoor zijn handen slanker leken. Als hij dan in de klas zat en hij zijn handen gespreid voor zich op de bank had gelegd, keek hij naar het meisje voor hem en vroeg hij zich af of het haar pijn zou doen als hij met zijn nagels over haar lichaam streek of dat het niet pijnlijk zou zijn, maar dat het haar plezier deed omdat hij ieder vouwtje en ieder hoekje kon aanraken. Die lange nagels gebruikte hij voor het uitgraven van de puistjes die zich op zijn kin en onder zijn mondhoeken bevonden. De gele kopjes op zijn huid vervulden hem met angst, alsof zijn gezicht tot ontbinding overging. Het krabben bezorgde hem een huid vol kratertjes die niet meer wegtrokken. Hij had er zichzelf in geoefend met het in een lucifervlam ontsmette puntje van het zakmes aankomende, nog onderhuidse, gezwelletjes uit te snijden. Zo heftig was hij soms met het mes bezig, dat het leek alsof hij zichzelf ongedaan wilde maken: het trillen van zijn linkerhand, de oneffenheden op zijn gezicht, de rouwranden. Dat hij zichzelf erom haatte.

Toen hij 's middags thuis kwam was het er leeg en stil. Onwennig, af en toe hard roepend, er was niemand die hem kon horen, liep hij door de kamer, van de kamer naar de keuken en weer terug. In de gang probeerde hij een handstand uit die mislukte zodat hij met zijn schoenen tegen de muur sloeg en daar een bruinzwarte veeg overheen trok. Vervolgens ging hij bovenaan de trap staan, strekte zich, met zijn handen zich vasthoudend aan de leuning, over zijn hele lengte uit en zwaaide in een sprong naar beneden. Dit herhaalde hij drie keer. Tot hij duizelig werd. Nadat hij op de begane vloer een paar kniebuigingen had gemaakt en op zijn rug liggend tot twintig had geteld, liep hij naar boven, naar de slaapkamer van zijn ouders waar de weegschaal stond. Hij trok zijn schoenen uit en woog zich. In de spiegel die voor hem aan de kastdeur was bevestigd zag hij het bed van zijn ouders. Met zijn tweeën komen we terug, schoot het door hem heen. Hij stapte in zijn schoenen, liep naar beneden en maakte in de keuken een boterham klaar en nam een glas koude melk die naar metaal smaakte, als sneeuw die je in de winter oplikt van ijzeren hekken. In de woonkamer ging hij op de hoek van de bank zitten en keek naar buiten, naar het warnet van takken en stammen voor het raam. Hij zoog zijn onderlip naar binnen, liet hem weer terugspringen. Buiten was het grijs en stil weer. De bomen waren zonder bladeren. Wanneer komt moeder terug? Met zijn tong gleed hij langs de binnenkant van zijn tanden. Een tand stond verder naar achteren dan de andere, voelde hij. Het was een hoektand. Hij legde zijn tong tussen de beide hoektanden, klemde zijn kaken op elkaar en probeerde aan iets anders te denken dan pijn. Buiten bewogen de takken tegen elkaar. Daarna was alles weer roerloos. Hij verplaatste zijn tong naar de andere kant van zijn mond en beet. Rechts heb ik meer kracht dan links, dacht hij. Is er inmiddels tijd voorbijgegaan? Het is bijna half vijf. Ik moet wachten totdat er iemand komt. Van verveling legde hij zijn kin op zijn borst

[p. 43]

en dacht tegelijkertijd: Ik moet waakzaam zijn.

Voetstappen klonken op het tuinpad. Daarna werd er gebeld. Christiaan sprong op. Voordat hij de deur opendeed keek hij door het loerraampje: op de stoep stond een jonge vrouw. Hij liet haar binnen.

‘Ik kom voor vanavond hier koken,’ zei ze en noemde haar naam. Christiaan wees haar de kapstok en zei, terwijl ze met haar rug naar hem toegekeerd stond: ‘Ik heet Christiaan. Ik zal u het huis laten zien.’

‘Ja. Graag. Moet er iets bijzonders gedaan worden?’

‘Nee. Daarover heeft mijn moeder niets gezegd.’ Hij probeerde iets te verzinnen, maar alles wat in hem opkwam leek hem nutteloos. Hij liep voor haar uit naar de keuken, wees haar de bijkeuken waar ze het stofzuigapparaat kon vinden als ze dat nodig had, en de stofdoeken. Daarna liep hij met de vrouw naar boven, liet haar de slaapkamer van zijn ouders zien, de badkamer, de logeerkamer. Zijn kamer sloeg hij over, dat was voor haar verboden terrein. Hoor je dat, psst, psst, daar mag niemand komen, zei hij in gedachten, haar daarbij recht in haar gezicht kijkend. Ze gingen naar beneden. De vrouw verdween in de keuken. Hij hoorde dat ze de fluitketel liet volstromen en die op

[p. 44]

het gas zette. Hij ging in de kamer zitten en luisterde aandachtig naar de geluiden vanuit de keuken. Door de bomen heen keek hij naar de straat. Er was weinig verkeer. Met een klap liet de vrouw een deksel op de grond vallen. ‘Godverd...’ Christiaan sprong overeind. Hij keek naar de deur, bang dat ze binnen zou komen en hem zo in de kamer zien staan, geschrokken, zijn hoofd naar achteren gedraaid. Hij ging weer zitten, maar nu op de stoel tegenover de deur, zodat hij die in de gaten kon houden, sloeg zijn ene been over het andere en plaatste zijn vingertoppen en de onderkant van zijn handpalmen tegen elkaar waardoor zijn handen een kooi vormden waarin hij een vlinder of kleine vogel gevangen kon houden. Onrustig geworden van het zitten, de geluiden in de keuken waren verstomd, liep hij de gang op. De vrouw stond over het fornuis gebogen. Ze kon hem niet zien. Ze droeg een wit jasschort. Uit de fluitketel kwam stoom. Zonder iets te zeggen liep hij geluidloos naar boven, bang dat ze hem zou vragen samen met haar thee te drinken. Op zijn kamer dronk hij een glas water. Hij had dorst gekregen.

Hij gooide het raam open, keek naar het voorbijrijdende verkeer. De mensen die op straat liepen praatten met elkaar, keken dan weer strak voor zich uit alsof ze van elkaars of hun eigen woorden schrokken. Sommigen haasstten zich. Een oude vrouw met aan haar hand een klein meisje dat een pop vasthield bleef voor hun huis stilstaan en keek naar binnen. Het meisje liet de pop op de grond vallen en begon te huilen. De vrouw bukte zich, raapte de pop op, klopte haar schoon en gaf haar terug aan het meisje. Maar zij wilde de pop niet meer hebben en gooide haar weg. Hoofdschuddend, vol geduld, pakte de vrouw de pop van de grond en stopte die in haar jaszak. Het rode jurkje en de beentjes staken erbovenuit. De grootmoeder liep door, het kind aan haar hand meetrekkend. Aan de overkant van de straat fietste een meisje van zijn leeftijd. Haar haar wapperde in de wind. Af en toe vielen er slierten voor haar gezicht die ze met haar hand wegstreek. Christiaan volgde haar totdat ze achter de hoge tuinbeplanting was verdwenen. Het moet zes uur zijn, dacht hij. Hij rekende uit hoe lang zijn moeder weg was. Ongeveer tien uur. Nog maar kort. Met zijn nagels peuterde hij verfschilfers en stukjes hout los uit het raamkozijn en liet die naar beneden dwarrelen. Onder de bovenste verflaag bevond zich een tweede, die donkerder was van kleur. Een splinter drong in zijn vinger. Nadat hij hem eruit had getrokken, begon het onder zijn nagel te bloeden. Hij voelde zich moe. Moeheid die als verveling om hem heen hing.

Twee dagen later kwam zijn moeder thuis. ‘Iemand van het ziekenhuis heeft vanmiddag opgebeld,’ zei de vrouw tegen hem in de keuken, nadat hij van school was gekomen.

‘Hoe laat?’ vroeg hij.

‘Tegen vijf uur.’

Om vier uur ging hij in de kamer zitten, liep nog een paar keer naar boven, vandaar kon hij een groter stuk van de straat overzien, maar installeerde zich tenslotte beneden. Opnieuw wachten. Hij kreeg er een droge keel van. Hij durfde de vrouw niet om thee te vragen. Iedere keer had hij haar de thee alleen laten drinken, terwijl hij boven bleef. Aan de vrouw had hij verder niets gevraagd over zijn moeder. Dat wilde hij zelf van haar horen. Het zakmesje brandde in zijn broekzak, maar hij gebruikte het niet. Het risico dat het uit zou schieten wilde hij niet lopen. Hij bekeek de nagels van zijn vingers. Vol inkepingen en haakjes. De taxi stopte voor het huis. Hij zag zijn vader haastig uitstappen en naar de andere kant van de auto lopen, waar hij het portier voor zijn moeder opende. Ze stapte uit. Ze moest zich vasthouden aan zijn vader. Ze keek naar de grond, niet naar het huis wat ze altijd deed als ze een paar dagen weggeweest was. Christiaan herkende haar niet. Wat was er gebeurd? Hij bleef als versteend in de stoel zitten. Zijn vader droeg de weekeindtas. Met de andere hand ondersteunde hij haar. Ze liepen het tuinpad op. Christiaan rende naar de voordeur. Zijn moeder stond al in de gang. Oud geworden. Haar gezicht was wit weggetrokken. Ze begon te huilen. Christiaan dacht: Nee, alsjeblieft niet, houd daarmee op. Maar tegelijkertijd moest hij slikken, zich op zijn tong bijten, zijn handen samenknijpen om zich in te houden. Hij keek haar aan. Hij durfde niet dichterbij te komen. Het was een vreemde dood die in zijn moeder had geheerst. In de keuken griste hij geld uit de keukenlade en vloog naar buiten. Ik moet een zoutloos brood halen, hamerde het in zijn hoofd.

‘De thuiskomst’ is een fragment uit een roman in voorbereiding.