Hollands Maandblad. Jaargang 1979 (374-385)

[p. 33]

Haal maar een zweepje
Andreas Burnier

Mijn huis heeft twee werkkamers: een voor de kunst en een voor het geleerdendom. De kunstkamer heeft een weids raam op het westen, dat 's avonds uitzicht biedt op voortdurend andere zonsondergangen, nu eens woest of beeldschoon, dan weer nauwelijks waarneembaar, of smerig, grauw en dreigend. Ik ben zeer geînteresseerd geraakt in die zonsondergangen en hun relatie met de afgelopen dag, mijn ideeën en stemmingen. Als er al enig verband is, dan is dat acausaal en nogal ingewikkeld, maar hoe dan ook, het fascineert mij. In principe kijk ik elke avond kosmos.

Bij de blik uit het raam hoort ook een geheimzinnig bospad, dat slingerend in het duister verdwijnt. Links van het pad staat, 's zomers verscholen achter immens geboomte, een mooi, vierkant wit huis, uit het begin van deze eeuw. Het huis ligt iets van de weg af, op een kleine verhoging. Er hoort een paardenstal bij en een bostuin waarin de paarden worden afgestapt.

Soms word ik midden in de nacht wakker en hoor paardenhoeven op straat in de overigens totale stilte van een landelijke nacht. Het geluid doet mij denken aan de Japanse tuin die ik in het verre noordwesten van Amerika, in de staat Oregon bezocht. Zo'n tuin is volgens strenge patronen en rituelen aangelegd, bedoeld om de ziel te verheffen, maar er bevindt zich ook een geluid in. Een soort houten buis vult zich met water, kiept dan klokkend om en wordt vervolgens weer gevuld. Ik dacht eerst, bonkige westerling, dat het een primitief bevloeiingssysteem was, maar mijn begeleidster legde mij uit dat het geluid bij het ontwerp hoort. Het is een extra dimensie van de Japanse tuin, onverbrekelijk ermee verbonden.

De bewoners van het witte paardenhuis laten zich zelden zien. Soms vang ik een glimp op van een blond tienermeisje dat met een nog ongetemd paard aan een touw in de bostuin moet rondlopen. Maar dat is alleen in de kale jaargetijden waarneembaar, want 's zomers is het gebladerte dat het huis afschermt te dicht. Soms rijdt een brandnieuwe Mercedes, met zo'n huisje erachter waarin twee paarden kunnen worden vervoerd, de straat uit. Ik vraag mij dan af wat de bestemming van de paarden zal zijn: verkoop aan een rijke gegadigde, of het slachthuis?

Paardenliefhebbers vormen een haast esoterische gemeenschap, maar hun zielen zijn nogal hard, is mij gebleken. Als iemand, een buitenstaander, per ongeluk ‘poten’ zou zeggen in plaats van benen, of ‘kop’ in plaats van hoofd, als zij het over een paard heeft, krijgen de liefhebbers gemakkelijk een beroerte van drift. Maar aan de andere kant zien zij er geen been in hun paarden met zweepslagen te temmen, of de oude, aftandse dieren, waar zij zoveel van hebben gehouden, aan de paardenslager te verkopen. Eveneens in Amerika, dat ik onlangs voor de vierde keer uitvoerig bezocht - ditmaal als gast van ‘Washington’ -, ontmoette ik een Australische paardenvrouw, die in Kentucky paarden kocht voor haar ranch in Victoria, of juist paarden verkocht, dat ben ik vergeten. Zij was sportief, stoer, een zeer jeugdige veertiger, en ongetwijfeld ontstellend rijk. Zij sprak vreselijk Australisch (‘Ik dacht dat iemand niet goed werd, maar het was een Australiër die begon te spreken’, om een variant te maken op Alfred Kossmanns fameuze: ‘Ik dacht dat een deur achter mij knarsend openging, maar het was een Groninger die sprak.’) en leefde alleen maar met en voor paarden. Zij was ook zeer butch en in tegenstelling tot hoe ik mij voel naast flinke mannen, bij wie ik meteen geîrriteerd raak en competitief word, wist ik naast haar in de bus op een tweedaagse tocht door de Grand Canyon ineens weer hoe het moest voelen een echte vrouw te zijn. Zou ik op zo'n

[p. 34]

vrouw ooit verliefd worden (wat onze Hemelse Moeder verhoede), dan zou ik alleen maar haar sporthemden zo mooi mogelijk willen strijken en het thuis gezellig voor haar maken als zij moe uit de paddock komt, want verder is er toch geen beginnen aan.

Deze Australische paardenvriendin vertelde in één zin even vanzelfsprekend over haar totale, mystieke coniunctio met het paardenwezen, als over hoe zij haar paarden, die zij zo intens had liefgehad, aan wildvreemden verkocht, of paarden waar iets mee was, liet afmaken.

Tevens was zij de enige in het busgezelschap die zowel de zonsondergang als de zonsopgang in de Grand Canyon gadesloeg, die met een vliegtuigje bij storm en regen door de miljoenen jaren oude ravijnen vloog en niet luchtziek werd, die niet bang werd noch verdwaalde in het uitgestrekte National Park dat bij de Grand Canyon hoort. Ook was zij het die merkte hoe de magere, uitgebluste, late fiftyish, kortharige serveerster die ons bediende in het restaurant even met mij flirtte, of beter: een troostende glimlach van herkenning zond over de hoofden van al die Amerikaanse ledepoppen heen. (Grote beroering beving mij bij het zien van die vermoeide dyke, in het niets van middle America, die weldra zou sterven).

In ons eigen gezelschap was een goed verzorgde, hoogbejaarde Amerikaanse die, na een leven vol mannen, ongetwijfeld geheel onbewust voelde dat de Australische paardenfokster, luisterend naar een unlikely name, ik geloof Sonia, en misschien ook ik, ander gezelschap waren dan de rest. Herhaaldelijk vroeg zeventigjarige Jenny mij of ik Sonia had gezien, of ik wist waar Sonia nu was, of ik ook had gehoord dat alleen Sonia niet luchtziek was geworden onder degenen die door de canyons hadden gevlogen. En in de bus kwam zij, coquet en behaagziek, afwisselend naast Sonia en mij zitten en gaf mij (en vermoedelijk ook Sonia, achter mijn rug) haar adres.

Bij de zonsondergang in de Grand Canyon, waarvoor wij uiteindelijk een dag lang door Arizona hadden gereden, van Phoenix naar Flagstaff en verder, was iedereen echter apart. De onvermijdelijke groep Japanners stond klikkend te fotograferen, maar zelf stond ik, een uitkijkpost verder, geheel alleen, buiten het gedrang, en zag het licht wegglijden over een immens paars landschap, gerimpeld als een olifantenhuid (ver in de diepte stroomt traag de modderige Colorado), terwijl de eeuwigheid der miljoenen jaren als stilte ruiste.

Gisteravond werd ik opgeschrikt door gehinnik en hoefgestamp van een paard, dat niet goed klonk. Ik liep naar het balcon bij de kunstkamer om te kijken. De zon was nog niet onder.

Op de straat voor het witte huis, die dus enkele tientallen meters verder in de diepe schaduwen van het bos verdwijnt, liepen zeker zes mensen. Een Mercedes met paardenvervoerhuisje erachter stond gereed. Daarnaast verhief zich een prachtig zwart paard, fier en slank, om wier benen een soort witte sokjes zaten. Eerst dacht ik, uit de verte, dat zij zo was gebouwd. Later vermoedde ik dat de witte sokken haar waren aangetrokken en dat zij bij een geheimzinnig ritueel hoorden, waar alleen paardenliefhebbers van weten: zo word je opgetuigd (het paard zag er ook verder uitzonderlijk verzorgd uit, als een jonge vrouw, op weg naar haar bruiloft) wanneer je door de paardenmannen wordt verkocht of geslacht.

Het achterdeurtje van het paardenvervoerhuisje was neergeklapt en diende als loopplank. Een jonge man leidde het paard aan een kort touw de plank op. Dat ging goed, tot zij een stap op de plank stond. Dan hinnikte zij en trok zich stampend achteruit.

Met onvoorstelbare kracht trok het paard, ondanks de sterke jonge man, ondanks de behulpzame of boze mensenhanden tegen haar achterhand, ondanks het in een lus om haar achterbenen geslagen touw, ondanks het pijnlijke touw in haar mond, zichzelf weer het wagentje uit. Nauwelijks was zij daar waar zij wilde zijn: op de begane grond bij het huis, of zij was nog wel trillerig, maar meteen weer waardig en volgzaam. Alleen op het schavot werd zij onhandelbaar.

De rituele poging het paard in de kar te krijgen herhaalde zich tientallen malen. Er onstond een soort ballet voor paard en steeds wisselende partner. Eenmaal rukte zij zich los en liep de tuin in, maar het tienermeisje (alweer langer en mooier dan vorig jaar) volgde haar voorzichtig - de mannen hielden zich nu wat achteraf - en bracht haar weer terug naar de straat en de auto. Op andere momenten, als het paard wild leek te worden, trokken en duwden alleen de mannen en bleven het meisje en haar moeder op een afstand.

Eenmaal meende ik te zien dat een

[p. 35]

man het paard op haar neus sloeg. Kort daarna werd zij weer kalmerend en liefdevol op haar nek geklopt.

Terwijl de groep mensen, geleidelijk wanhopiger, het paard met liefde en geweld probeerde te dwingen tot wat zij zo kennelijk niet wilde, moest ik denken aan Nietzsche in Turijn. Zijn jarenlange krankzinnigheid, die zou eindigen met zijn dood, werd ontketend toen hij een voerman een paard in elkaar zag slaan en het paard struikelde. Hebben paarden iets waardoor zij in iedereen de bij haar of hem horende krankzinnigheid kunnen losmaken?

Ik realiseerde mij dat dit paard zo sterk was, dat zij gemakkelijk alle zes de haar kwellende mensen had kunnen neertrappen. Maar zij bleef van een goddelijke waardigheid. Zolang zij op de plank moest, was zij onhandelbaar. Zodra zij weer beneden stond, liep zij de verlangde omtrekkende beweging met haar begeleider van het moment.

Zij liet zich op de hals kloppen. Zij wachtte statig terwijl de auto werd gekeerd en haar nu desperate kwelgeesten het nog eens van de andere kant probeerden. Het enige wat zij soms even deed, als zij een ogenblik met rust werd gelaten doordat zij zichzelf net weer uit de kar had getrokken, was nerveus hinniken.

Plotseling kwam er nog een Mercedes aanrijden in de stille straat. Een opgewekte, patsige dertiger die kennelijk bij het gezelschap hoorde (dit leek mij de eigenaar/echtgenoot/vader), zag de situatie even aan. De bevallige rondjes die met het paard werden gelopen. Hoe zij de plank werd opgerukt en door extra handen van achteren opgeduwd. Hoe zij met onvoorstelbare kracht dan weer achteruit stampte. Hoe zij, terwijl haar belagers zich het zweet afwisten, stond te trillen en te hinniken.

‘Haal maar een zweepje’, sprak de man opeens tot zijn steeds mooier wordende dochter.

‘Een zweepje?’

‘Ja hoor, gerust. Haal maar een zweepje’. Het klonk ver in de zomeravond. De dochter keerde zich om en liep langzaam naar het huis. Zij kwam niet meer terug. Zoals ik had gehoopt dat het paard deze mensen zou vertrappen en eerst en bovenal de laatst aangekomen man, hoopte ik nu dat de dochter alle zwepen in het huis zou verbranden of in stukken breken en door de wc spoelen en haar vader zeggen dat zij, merkwaardigerwijs, allemaal waren zoekgeraakt. Misschien kon zij hem ook opwachten: een plotseling nog langer geworden wraakgodin, het touw klaar dat zij in zijn bek zou doen, om hem vervolgens, rukkend en duwend en onder zweepslagen tegen zijn poten, naar een gesticht voor vijfendertigjarige mannen met Mercedessen, bierbuiken en een zachte g te brengen.

Terwijl de dochter wegliep, gebeurde er echter iets merkwaardigs. Weer werd het hoge, zwarte paard met de witte sokjes de kar ingetrokken en opgeduwd. Maar had zij de man verstaan? Tot ieders verbazing lukte het nu, ineens. Onverwacht stond zij, geketend, in haar helft van het paardenvervoerhuisje. De andere helft was leeg. Opgelucht, een beetje lacherig, stapten de mensen achteruit.

Vervolgens ontstond in het huisje een dof gestamp waardoor het hevig begon te schudden. Het was niet mogelijk met het paard in deze staat weg te rijden. De auto zou kunnen omkiepen. Zij die niemand had getrapt toen het nog kon, te edel om anderen nodeloos kwaad te doen, gaf nu met reuzenkracht blijk van haar verontwaardiging.

Noodgedwongen bleven de mensen nog enkele minuten rond de kar staan praten, tot het paard een beetje zou zijn gekalmeerd. De patser verdween een ander huis dan het zijne in. De dochter bleef weg.

De zon begon onder te gaan: een kleine rode vlek temidden van grauwe wolken vol lange, zwarte vegen. Ten slotte reed de auto met het paard het duistere, door paarse schaduwen omzoomde bos in.