Hollands Maandblad. Jaargang 1979 (374-385)

[p. 30]

In de Noorderstraat
Jan Siebelink

1. Half acht 's avonds. Over de Noorderstraat gelegen tegen het industrieterrein hing nog de hitte van de middagzon.

De bewoners zaten op werkelijk precies dezelfde wijze in hun smalle door sombere ligusterhagen van elkaar gescheiden voortuinen. Kinderen hadden de boomroosters weggehaald om knikkerkuiltjes te maken; op straat werd aan auto's gesleuteld waarvan voor- of achteras op kisten rustte; op een afgetrapt veldje met bouwketen jakkerden bromfietsen.

Een oude kaarsrechte straat met lange grijsrode woonblokken afgewisseld met duplexwoningen; links, achter de huizen, liep de spoordijk die de straat een scheve indruk gaf; rechts lag een onmetelijk fabrieksterrein, zichtbaar via doorkijkjes; een vogel zong op de nok van een dak; een onzichtbare struik geurde. Dezelfde geluiden, dezelfde stemmen, dezelfde mensen. Nee er was niets veranderd.

Maar de vogel kwetterde zo luid dat het onbetamelijk leek en het stuk hemel boven de fabriekshallen was van een afschuwelijk blauw.

Ik fietste de Noorderstraat verder in; Dik woonde in het laatste blok op nummer 64; ik fietste steeds langzamer, tenslotte sloeg ik een zijstraat in, kwam voor een bakstenen poort en reed onder de spoordijk door. Een brede geasfalteerde weg, nog niet in gebruik gesteld. Ik stapte af en liep met de fiets aan de hand de verlaten weg op. Ik was laf. De moed ontbrak me.

2. Van de brugklas waarin Dik zat was ik mentor. Dat hield in een kennismakingsbezoek aan zijn ouders. Dik viel in de klas vanaf de eerste dag op. Hij droeg zolang ik hem heb meegemaakt een dikke, goorwitte trui die hij om de haverklap ver over zijn zwarte oudemannenbroek trok en het was een erg warm najaar. Zijn bovenlip was iets omgekruld zodat zijn grote voortanden altijd zichtbaar waren. Rond zijn neus lag een scherm grote sproeten en uit twee kruinen spoot kort donker haar. Als ik hem aansprak, schudde hij een beetje met zijn hoofd, er trok een glimlach over zijn gezicht, maar hij wist nooit wat ik in de les had behandeld. Hij zat achteraan en alleen. De verhalen die hij in de pauze aan zijn klasgenoten vertelde, waren zo fantastisch dat hij ze daarmee aan zich bond en ze tegelijk op een afstand hield.

Begin september besloot ik zijn ouders een bezoek te brengen en ik maakte met Dik een afspraak.

Toen ik hem de volgende dag vroeg of het thuis gelegen kwam, glimlachte hij heel ernstig.

‘Je hebt 't toch wel doorgegeven?’

Hij zei: ‘Mijn moeder, meneer, vindt u een lekker stuk.’

3. Voor Diks huis zat niemand in de tuin. Het was ook het enige huis waar de ramen gesloten waren. Ik zette mijn fiets tegen een lantaarnpaal.

Er werd van alle kanten naar mij gekeken. Ik aarzelde en haalde toen een grijze map uit de fietstas. Een balpoint die ik er thuis tussen had gelegd, gleed er uit, viel via de klep van de tas op de grond en rolde in de goot. Ik schaamde me. Ze zagen me zeker voor een soort controleur of een verzekeringsagent aan, iemand in ieder geval die in deze straat wantrouwen moest opwekken. Ik raapte de balpoint op; een jongen die met één been gebogen op zijn rug onder een auto lag, keek mij aan.

Op het pad naar de voordeur van Diks huis stond een flonkerende Honda, staalblauw en met een zit vol kopspijkers. De deur was verveloos; er was bel noch naamplaatje; uit het raampje hing een rafelig stuk touw.

Aan de buurman rechts die met zijn handen op de leuning van een huiskamerstoel zat en mij, sinds ik was afgestapt, geen moment met zijn blik had losgelaten, vroeg ik: ‘Hier woont toch de familie van Oeveren?’

‘U moet aan het touw trekken.’

Ik trok, duwde tegen de deur en kwam in een kale gang waar een fiets zonder voorwiel stond. De deur naar de huiskamer stond open. Ik zag alleen een vrouw, met kort zwart haar die breeduit schuin op een

[p. 31]

bank zat; ze was dik, had een zware hals en keek tegelijk apathisch en aandachtig naar een hoek van de kamer die ik door de openstaande deur niet kon zien.

Ik bleef haar aankijken.

Dezelfde tint haar, dezelfde lippen en sproeten als Dik; kleurloos t-shirt, grote borsten, handen in haar schoot.

Bewegingloos. Vanuit de hoek klonken metalige geluiden, vermengd met een krakend doordringend geruis; zo ongeveer wat je hoort wanneer je de autoradio hebt aanstaan en je rijdt onder trolleydraden door of wanneer een spreker op een microfoon tikt die al is aangesloten.

Ik klopte. De vrouw keek langzaam op. Ik liep de kamer een eindje in en stelde mij voor:

‘Siebelink, de leraar van Dik.’

Ze kwam overeind, gaf mij een hand. Een man in een brede leunstoel draaide aan de knoppen van een toestel dat in de vensterbank stond en het meest leek op een draagbare radio. Maar het hele vooraanzicht was bezet met een rij witte schakelaars en met langwerpige lampjes die aan- en uitflitsten.

De vrouw zei traag:

‘Dit is de leraar van Dik.’

De man nam mij een moment op, niet nieuwsgierig, niet wantrouwend, maar volmaakt onverschillig en met uitdrukkingloze ogen. Een rij lampjes sprong tegelijk aan, sterk geruis werd hoorbaar, stemmen... Ook de vrouw luisterde. Ik begreep dat ze politie-auto's afluisterden. In de kamer was het benauwd. Ook de achterramen zaten potdicht.

Dik zag ik buiten met de rug naar ons toe staan, trekkend aan zijn trui. Achter hem weerkaatste het avondlicht op de geribbelde aluminium daken van de fabriekshallen.

De vrouw was gaan zitten.

De man had blote blondbehaarde armen en aan zijn pink blonk een geelkoperen brede ring. Uit het toestel hingen zwarte draden die in een contactdoos op de grond uitkwamen.

‘Stelde geen bal voor,’ zei de man binnensmonds. ‘Een dronken gabbes op de hoek van de Parallelweg, met z'n fiets tegen een stilstaande auto.’

‘Gaat u maar zitten,’ zei ze.

De man draaide aan een knop om het geruis weg te krijgen. Hij had een lang dun gezicht en heel lichte ogen.

Ik zei: ‘Die map, daar moet u zich maar niets van aantrekken; ik kom alleen met u kennismaken; ik heb een lijstje gemaakt met een paar vragen. Zal ik die eerst stellen? Het is niet voor het archief van de school, maar voor mijzelf; dan weet ik een beetje beter wie Dik eigenlijk is; de klas is zo groot, als ik de ouders ken, dan krijgt Dik ook een beetje meer relief...’

Ik hoorde mijzelf.

De vrouw keek me met haar grote bruine ogen aan, maar ze zweeg.

Ik deed de map open en vroeg of Dik nog broertjes of zusjes had. ‘Een oudere broer, maar die was van zijn eerste vader en al lang het huis uit. Van van Oeveren heb ik twee meisjes. Die slapen. Mijn eerste man is nooit helemaal gezond geweest.’

‘Is hij jong gestorven?’

‘Hij was zevenendertig. Of niet?’ Ze keek de man aan. ‘Jij ging nog wel 's met hem wandelen, maar toen was 't al niets meer. Ze waren broers.’

‘U bent hertrouwd met de broer van uw eerste man?’

Ze gaf geen antwoord, stond op, liep de kamer uit, was in de keuken druk in de weer. Ze kwam terug met koffie. Het apparaat lichtte op in de kamer waar de schemering

[p. 32]

binnendrong. De man trok zich van mijn aanwezigheid niets aan.

Toen ze de koffie had neergezet, ging ze weer weg.

Met Dik achter haar aan, kwam ze even later terug. In haar hand had ze een portret.

Hij durfde niet binnen te komen. ‘Dik, geef de meester een hand.’

Dik ging aan de eettafel zitten en keek in de richting van het apparaat.

‘Dit is mijn eerste man.’ Ze gaf mij het portret. Ik zag een ziekelijk opgeblazen gezicht, een dikke hals puilend over de rand van de boord, vette oogranden, met ogen die langs mij heen staarden, ook gericht op de afluisterapparatuur. Ik herkende er Dik noch zijn tweede vader in. Het was een weerzinwekkend portret en ik dacht: Het is maar goed dat zo'n misbaksel niet meer in leven is.

Ik zei: ‘Heel erg.’

‘Op alle kamers van de kinderen staat zijn portret.’ Ze huilde zacht, ze keek een hele tijd naar de foto en zette hem toen tussen ons in op de bank.

‘Hij was zo goed voor Dik, maar met m'n tweede man kan Dik ook goed opschieten.’

Terwijl flarden van politiegesprekken de kamer een vreemde levendigheid gaven, keek ik naar de tere grijsrode gloed die het licht over de tuin legde. In de omlijsting zat Dik. Het leek bijna of hij buiten zat. De man deed zijn oordoppen uit. Ik had een paar aantekeningen gemaakt over de gezinssituatie. Ik zag dat de man vanuit de hoek mij aankeek en ik vroeg:

‘Het apparaat dat u daar hebt, hoe heet dat?’

‘Een scanner,’ zei hij kortaf, niet onvriendelijk, zonder verdere uitleg.

‘Een scanner?’

‘Dat staat er tenminste op. Scanner-Cuna high-low 88/8.’

‘Werkt hij op batterijen?’

‘Ja en voor de kanaaltjes heb je aparte kristallen.’

Zoiets verstond ik tenminste, want de vrouw zei: ‘We luisteren altijd naar de politie, we kunnen ze volgen tot voorbij Renswoude, een kilometer of vijftig, we hebben nooit de tv aan, we gaan ook een portofoon aanschaffen, hè van Oeveren, dan kunnen we ook de fietsagenten afluisteren, dat is een heel lage frekwentie.’

Hij deed de doppen weer in. In de linker bovenhoek van het toestel brandde constant een helrood lampje.

‘Mag ik nog iets vragen over Diks karakter?’ vroeg ik, ‘of over zijn hobbies?’

‘Dik is teerhartig en aanhankelijk en hij kan geen onrecht hebben. Hij is een echte huismus, gisteren kwam hij uit school en hij schreeuwde “Ik wil niet dood!” “Ik wil niet dood!”’ Ze zweeg even en verlegde in haar schoot haar handen.

‘Ze hadden hem op school een sigaret aangeboden en hij had gezien dat het drugs waren.’

Ik zei: ‘Er is op school wel 's iets ge-

[p. 33]

weest met drugs, maar dat is al weer een tijdje geleden. Hoe zag die jongen er uit Dik?’

Dik zei niets en huilde zachtjes.

Ze zei: ‘In de buurt heeft een jongen zich doodgespoten. Dik is heel teerhartig. Dik heeft zijn konijntje van schrik laten vallen, nu is zijn ruggetje verlamd. De dierenarts zei: “Elke dag z'n maagje uitdrukken, een pil in z'n keel stoppen en als hij na tien dagen nog niet eet, dan moet hij worden afgemaakt”. Dik heeft dag en nacht bij hem gewaakt.’

De vrouw had ogen die in-triest zouden zijn geweest als ze niet zo afwezig, zo zonder gedachten, hadden gekeken.

‘Ga het konijntje 's halen, Dik?’ Haar stem was vlak en zacht en had daardoor misschien iets dwingends. De aandacht van de man werd geheel in beslag genomen door wat zich op het kleine scherm afspeelde.

Dik liep langs het achterraam en kwam met een konijn terug dat er niet erg florissant uitzag. Z'n oren lagen plat op z'n kop en ik dacht de huid te zien doorschemeren tussen het witte vachtje.

Hij gaf het zijn moeder, zij hield het tegen haar wang en zette het tussen ons neer, naast het portret. Het viel onmiddellijk om, sleepte het portret in zijn langzaam opzijvallen mee, bewoog nog even onrustig en lag toen stil. Het beest poepte; een paar



keutels rolden over het vette gezicht en er trok van het glas een sliertje damp op.

‘Haal dat beest weg,’ riep de man.

Ze pakte het op en jammerde zacht ‘Ik laat je niet doodgaan, ik laat je niet doodgaan, nee en Dik ook niet.’ Ze drukte het tegen haar wang, zette het dier op een krant, naast het portret, tussen ons in.

‘Doe dat beest godverdomme weg,’ zei hij. Ze had haar handen in haar schoot; ze deed of ze hem niet hoorde. Ze keek afwezig. Daarna keek de man niet meer om naar het konijn waarvan ik de oren een beetje zag trillen.

Het was stil in de kamer en het werd steeds donkerder. Toen gingen alle lampjes tegelijk aan. Opwindende stemmen van agenten, opwinding die zich aan de ouders van Dik en ook een beetje aan mij meedeelde. Ik legde mijn map op de grond. We luisterden. De man begon een nummer te draaien.

‘Henk, godverdomme, iets moois bij Veenendaal-De Klomp. Frontale botsing. Drie ambulances zijn opgeroepen, ik kom er aan.’

Hij hing op, deed de doppen uit en stond op; zonder iets te zeggen verliet hij de kamer, startte de Honda en reed het pad af.

De vrouw keek mij aan:

‘Op oudjaar merk je in de buurt wie de verraders zijn. Als Dik met rotjes gooit,

[p. 34]

weet je precies wie de politie belt.

Als Dik kwaad wordt en hij staat in zijn recht... hij heeft een jongen eens een zakbreuk getrapt.’

Ze zat wijdbeens en ik kon haar niet meer zo goed onderscheiden.

‘Wie gaf jou de sigaret, Dik?’ vroeg ik.

Diks hoofd zakte en hij begon weer zacht te huilen.

‘De school moest eens helemaal worden uitgekamd,’ zei ze. Het klonk niet vijandig.

Zoals je ook zegt: Vanavond eten we geen gebakken maar gekookte vis.

‘Heeft Dik geen vriendjes?’

‘Dik is een huismus en soms gaat hij fietsen en gaat hij stekeltjes vangen in de sloot achter de fabriek.’

‘Waarom huilt hij nou?’

‘Hij is overstuur. Dik, ga naar boven!’

‘Mijn papa is vermoord,’ snikte hij. Dat had hij ook de kinderen in de klas verteld.

Dik stond langzaam op, gaf mij een hand. Hij huilde nog een beetje na. Daarna zat ik met de moeder alleen in de kamer. Uit het apparaat kwamen stemmen die in mij onbekende codes spraken.

‘Ze vervormen nu hun stemmen zodat niemand weet waar ze het over hebben, maar Van Oeveren kan ze toch verstaan. Van Oeveren heeft mijn eerste man vermoord,’ zei ze toonloos. Haar hand streelde het konijn, haar ogen glansden, er lag een onnozele en sluwe uitdrukking in. Ik zag dat haar hand in de richting van mijn knie kwam.

‘Dik verdraagt geen onrecht, hij is overgevoelig en hij kan ook niet verdragen dat anderen pijn wordt gedaan’. Een onzichtbare pendule sloeg de uren.

4. Dik werd naar een Pravo-school overgeplaatst.

Daar zou getracht worden zijn geest af te leiden en te prikkelen met praktisch werk.

Daarna ben ik Dik niet uit het oog verloren. Er ging geen week voorbij of ik fietste de Noorderstraat in en bracht de avond in de kleine benauwde kamer door. Ik trok aan het touw, klopte niet meer en trof ze onveranderlijk in de houding aan waarin ik ze de eerste keer had gezien. Contact hadden ze alleen met Henk, een zwager van hem die verderop woonde. Twee keer ben ik met Van Oeveren meegeweest, achterop de Honda.

Hij sprak zelden. Het ging er hem om, bleek toen, wie als eerste bij het ongeluk was: hij of de politie. Beide keren stond ik in de avondschemer naar autowrakken te kijken waar als door een wonder geen doden of zwaargewonden bij te betreuren waren. Hij keek geobsedeerd naar het verwrongen blik, maar niet lang. Hij was teleurgesteld. Materiële schade vermocht zijn geest verzadigd door ongelukken nauwelijks nog een prikkelende sensatie te verschaffen.

5. Na de herfstvacantie hoorde ik onder het eerste uur van de leerlingen dat Dik een ongeluk had gehad.

‘Het stond in de krant meneer.’

‘Hij was op slag dood.’

‘Hij is al begraven.’

Ik geloofde ze niet. Het waren sensationele verhalen die kinderen opdissen als ze merken dat een leraar belangstelling toont. Verhalen die wel bij Dik pasten; maar ik was niet gerust. Ik zette ze aan het werk en informeerde bij de concierge. De kinderen hadden gelijk. Ik heb geen les meer gegeven en ben naar de zwager van Van Oeveren gegaan. Deze vertelde:

‘Dik zat op zijn fiets te dromen, een auto had hem geschept. Van Oeveren zelf had hem - de zwager met de bromfiets - opgehaald om te gaan kijken; ze waren er gelijk met de politie en met de ambulance uit Renswoude geweest en toen hadden ze gezien dat het Dik was...’

6. Ik keerde terug over de nieuwe asfaltweg. Ik reed de straat in, zette de fiets tegen de lantaarnpaal. De buurman zat naast zijn vrouw in de tuin en in hoorde hem mompelen: ‘Dat is Dikkies leraar.’

Ik trok aan het touw en ging naar binnen. Ik schrok omdat er niets veranderd was. Zij zat schuin op de bank en hij had doppen in zijn oren en probeerde het geluid zuiverder te krijgen. Toen hij opkeek stonden zijn ogen verlegen. Het helrode lampje brandde. Zij zat met het konijn op schoot. Ik keek onwillekeurig naar de tafel, naar buiten. Het licht boven de fabriekshallen was op een waanzinnige wijze rood en leek uit te vloeien op het aluminium. Ze streelde het beest, maar de liefkozing was onzeker. Er kwamen berichten door. Haar blik was vaag en peinzend en ze staarde naar een punt boven het rode lampje. De stemmen klonken verward, smoorden toen in geruis. Heel even was het stil in huis. Haar halsspieren spanden zich. De vrouw aaide het beest, maar de liefkozing hortte, ze zuchtte diep en daarna was haar ademhaling anders. Rustig, bijna opgelucht. Ze bleef het dier aaien; met haar grote handen hield ze het kopje recht maar we wisten alle drie dat het met dode ogen de kamer instaarde. Buiten waren de geluiden van een warme herfstavond tegelijk dichtbij en heel ver weg.