Hollands Maandblad. Jaargang 1978 (362-373)

[p. 44]

Journaal
J.J. Peereboom

Rustig in een bespreking op de eerste verdieping van het Instituut, werd ik na een kwartier afgeleid door een tafreel op het platte dak van een van de gekraakte huisjes aan de overkant. Een jongen en een meisje verschenen daar, ontspanden zich met lange zwaaiende benen en begonnen fragmenten van een ballet te repeteren. Zo onder de flauwe aprilzon, om half drie op een werkdag in Amsterdam.

Af en toe leidden hun passen tot een omhelzing, en ik dacht een paar keer dat het uit was met het dansen en dat er alleen sex over zou blijven; maar dan draaiden zij weer onbeneveld van elkaar weg, en vervolgden hun oefening. Zij mochten wel oppassen, de dakrand was telkens vlakbij; zij zouden makkelijk op straat kunnen vallen!

Geen sprake van. Zij vielen niet op straat. Zij hadden hun passen in bedwang, en na verloop van tijd leek het mij dat er onmogelijk iets mis zou kunnen gaan, omdat wij ons niet in de open werkelijkheid bevonden maar in de verzekerde wereld van een scenario.

Toen de bespreking afliep waren de dansers nog bezig. Ik keerde zonder schok terug naar de gewone dag. De werkelijkheid en de verbeelding zijn qu'un pas van elkaar af, maar het huisje aan de overkant heeft sindsdien een verlaten dak.

Nu sommige van mijn journalen verzameld uitgegeven zijn heeft een slachtoffer zichzelf herkend, en mij geschreven dat hij het natuurlijk niet helemaal eens is met de visie op hem.

Ik probeer zulke dingen altijd te vermijden, door geen misbruik te maken van de publicistische machtspositie. Gelukkig is dit geval niet heel erg. Zoals verwacht had het slachtoffer de eerste publikatie niet opgemerkt, en nu is het al weer een paar jaar geleden. De tijd moet een verzachtende werking hebben op een wond die toch al niet diep kan zijn, want wat er staat is dat ik door hem verwaarloosd was, en hij heeft dus de voldoening dat hij een sterke rol speelt.

Hij schrijft dan ook geen woedende brief. Zijn weerwoord is omlijst met goedkeuring voor de rest van de journalen, en als je er vast bijdenkt wat ik van plan ben hem terug te schrijven mag er gesproken worden van een voorname stijl van ruzie maken.

Nee, het is goed afgelopen. Of bedoel ik, er is weer niets gebeurd. Ik bedoel allebei. In zekere mate zou mijn journaal de functie moeten hebben dat de camouflage die gebruikelijk is in de maatschappelijke omgang doorzichtiger wordt. De vraag is, hoe groot is die zekere maat. Ik ben ervoor dat wij onze vervelende discretie af en toe overwinnen om ons scherper uit te spreken misschien over anderen, maar vooral over onszelf. Toch schrik ik als er iets van de camouflage verdwijnt en zou wel snel willen terugkeren naar een echt mannengesprek met onpersoonlijke grapjes.

Tweestrijd dus. Ik weet eigenlijk niet hoe het moet.

Iedere dag fiets ik langs de ramen met de affiches ‘Stop de neutronenbom’ en vaak heb ik er een vluchtige reactie op, die niet van instemming is, of van blijdschap dat er nog mensen zijn die zich teweer stellen.

Ik heb geen indruk dat de neutronenbom meer wreedheid in de bewapening brengt, en dat zullen de meeste affichehouders ook niet betogen. Misschien zijn sommigen verontwaardigd over het gerucht dat de huizen er niet van instorten, en willen zij de bezitters van onroerend goed terugdringen. Dat hoeft niet. Zelfs al blijft het huizenbestand staan, de huizenmarkt zakt in als er geen woningzoekenden zijn. De eigenaren worden daar niets beter van.

Blijft over de behoefte om verzet aan te tekenen tegen iedere nieuwe vorm van geweld. Die moeten wij respecteren, maar de expressie ervan is in dit geval nergens goed voor.

Niemand zal verwachten dat de naties tot bezinning komen en de oorlog humaniseren of afschaffen. En wat heeft het voor

[p. 45]

zin om als wij tenslotte brandend en vergiftigd liggen te sterven tussen de resten van onze wereld, te kunnen zeggen ‘Ik had nog wel een affiche in mijn raam dat het niet mocht, tenminste niet de neutronenbom’?

Als wij willen reageren op het gevaar van een atoomoorlog lijkt het mij dat wij op z'n minst ons naakt moeten uitkleden en ons lichaam beschilderen, rituelen en liederen opstellen, 's nachts bergen beklimmen en in het water springen, onthoudingen in acht nemen en uitspattingen begaan, deugden afzweren en gruwelen omhelzen: alles om weg te komen uit ons warme ingepakte wereldje van protest en solidariteit naar het heilloze heelal.

Het is best denkbaar dat wij dan eerder omkomen, in onze eigen gevaarlijke rituelen, maar wij zullen misschien even de ware proporties hebben kunnen onderscheiden.

Drukwerk in je raam lijkt mij puur bijgeloof.

Voor de banketbakkerij Trianon stond een meisje dat er onschuldiger uitzag dan zij waarschijnlijk was, met een klein mondje en grote strakke ogen. Het ruikt daar dag en nacht naar taartjes, uit het rooster van de luchtverversing; en nu stond bovendien de winkeldeur open.

Ik liep door een wolk van taartjeslucht. Tegelijk zag ik dat meisje, en de twee waarnemingen maakten samen één indruk. Het leek of twee fasen van mijn leven elkaar raakten, het taartjestijdvak en het meisjestijdvak. Zo werd ik een ogenblik teruggebracht in een levensgevoel van hun grensgebied, in de omgeving van mijn dertiende jaar. Er trok in een vlaag een emotie of copie van een emotie door mij heen, uit de tijd toen inzicht en zingenot dezelfde kant op gezocht leken te kunnen worden.

Dat heb je dan, en als je drie stappen verder de hoek omslaat is de ondervinding alweer verdwenen. Je kan je herinneren wat je wil, hij komt niet terug.

In een opwelling van nijd over een zekere persoon en haar gezin omdat zij te weinig zorg aan ons besteden, bedacht ik al gauw dat zij in zoverre gelijk hebben dat zij van onze kant ook op een afstand gehouden worden.

Dat was heel rechtvaardig van mij, maar mijn nijd bleef werken, met het volgend argument: in aanmerking genomen dat het gezelschap van de zekere persoon hier niet

[p. 46]

op hoge prijs wordt gesteld zou zij liever enthousiast moeten zijn over wat haar toch aangeboden is, in plaats van ontevreden over wat er niet ook nog bij kon.

Na mijzelf voorgehouden te hebben dat die redenering niet de soort van kracht heeft waarmee je een onpartijdige buitenstaander zou overtuigen stelde ik vast dat mijn verontwaardiging voortduurde, hoewel verzwakt. Je kon wat er nu was het best aanduiden als ontzenuwde verontwaardiging.

Toen ik zover was hield ik op met het innerlijk debat, want dat is mijn natuurlijke staat: leven met ontzenuwde emoties.

Het is niet een conditie die zich vurig laat aanbevelen. Je moet ervan houden. Mensen die bloedwarm uit hun eigen emoties leven vinden mij vaak lauw en dor geloof ik, en soms verachtelijk.

Het is moeilijk om hun helemaal ongelijk te geven. Wel vind ik dat zij, komend uit hun emoties, vaak onzin praten, en hun zwakste punt is dat zij nooit merken hoe groot het deel eigenbelang is dat zij erbij opnemen.

Er is ook op hen nogal wat aan te merken. In ieder geval, ik ben een man niet uit één maar uit ongeveer twee stukken. Daar is niets aan te doen.

Als je een greep doet uit de mogelijkheden om een uur of drie ellendig door te brengen, en dan krijgt:

-	Slapeloos in bed liggen als je de volgende dag vroeg op moet,
-	Formulieren invullen,
-	Op een zaterdagmiddag in november meegaan naar de Bijenkort om iets uit te kiezen,
-	De conversatie van meneer B. aanhoren,
-	Op het vliegveld wachten tot de mist optrekt,
-	Tien telefoongesprekken voeren met mensen die nooit meteen bereikbaar zijn, behalve een die altijd twintig minuten aan de lijn blijft,
-	Eenvoudig timmerwerk verrichten,
-	Met vakantie in Frankrijk in de wachtkamer zitten van een tandarts die voor zijn twee plaatselijke collega's waarneemt,
-	Veel te doen hebben maar te verward zijn om je te concentreren, en
-	Vergaderen,

welke van deze zou je dan het hardst proberen te vermijden zelfs als dat met vernederende ongeloofwaardige smoezen moet?

Ik het laatste, want alleen van vergaderingen ken ik de gewaarwording dat er geen andere keus is dan instorten of gek worden, en schreeuwend op de tafel gaan rondspringen.

En vergaderen wordt steeds meer gedaan! Of zou dat mijn verkeerde indruk zijn; maar het klopt met wat je hoort over inspraak en medezeggenschap. We moeten proberen dat de geschiedenis werkelijk in golfbewegingen verloopt, altijd opkomend en afzakkend.

Kom op dan, golfbeweging. Ik bedoel, zak af.

Het Nederlandse volk lijdt sinds jaren aan de klapziekte. Hoe goed of slecht of gewoon een uitvoering of een voorstelling geweest is doet er niet toe: het publiek staat er voor op en klapt uit alle macht, en wil de kunstenaars zien terugkomen, en nog eens en nog eens.

Het geraas is onuitstaanbaar. Vaak beneemt het mij het plezier in de laatste tien minuten van een opvoering. Ach verdomme, zometeen komt het: dan moeten al die vleesklompen op elkaar af, en waarschijnlijk zijn er ook nog een paar aangezichtloze mannen die ‘Bravo’ roepen.

Met spontane appreciatie van het gebodene heeft zo'n uitbarsting niets te maken. Mensen die thuis naar de grammofoon hebben zitten luisteren gaan ook niet ineens lawaai schoppen. De verklaring zal eerder gezocht moeten worden in de bevrijding na een tijdje lang stilzitten. Nu mogen wij! Jongens, er tegenaan!

Een beetje klappen is tot daar aan toe. Nu het aan het verwilderen is, heb ik een tegenvoorstel. Als wij eens gingen wuiven inplaats van klappen? Dat zou een vriendelijke aanblik geven voor de uitvoerenden die ermee beloond werden, en het zou niet de verdenking wekken dat de horden altijd het laatste woord krijgen.

Het zou best gaan. Ik zie ons al, sommigen met een arm als riet in de wind; anderen alleen met krieuwende vingers aan een rustig geheven hand; hier en daar een koninklijk gebaar als uit een koets; en mevrouwtjes heel vlug wuivend zoals naar de kinderen in hun auto.

En dan naar huis, met de muziek nog in de oren.