Hollands Maandblad. Jaargang 1977 (350-361)

[p. 15]

Een dagje Kalkar
Annemarie de Jong

En toch, zegt vriend Fred als we samen op de fiets het laatste stukje naar huis trappen, denk ik dat ik hier ook over 10 of 15 jaar nog met genoegen aan terug zal denken en niet zal zeggen: wat heeft me toen bezield, wat was ik als 35-plusser toch een idioot.

We hebben er dan op de kop af 15 uur op zitten. Een hele dag op stap met de bus, de grens over, begeleiding, spanning, avontuur, sensatie voor f 15, - de man. Werkelijk een koopje als je rekent dat je nog een dag erbij nodig hebt om bij te komen, na te sudderen.

's Morgens om 6.15 uur begint het voor mij zeldzaam duf. Vloekend en tierend verlaat ik het echtelijk bed. Ik lijk wel hartstikke mesjokke om op m'n uitslaapmorgen op stap te gaan voor een demonstratie die door alle berichten in de kranten over mogelijk politieoptreden al zo tegengemaakt is dat alleen doorgewinterde demonstranten zullen komen opdagen. Wat doe ik daar tussen als huisvrouw met duidelijke belangen op het thuisfront. Als ik dat bedenk schiet ik toch nog aardig snel in de kleren, want ik ging toch juist voor dat thuisfront, omdat ik het helemaal niet vertrouw met die kernenergie. Een grote trommel brood in de tas, beker karnemelk, paspoort, geld, wat stond er nog meer op de buskaart? Een goed humeur, dat komt misschien onderweg wel.

De motor van de bus draait al, fiets neerkwakken, op slot, instappen, te slaperig om te zien hoeveel mensen er in de bus zitten. Na tien minuten kom ik bij, het gewenste humeur is nog niet voorhanden, maar ik onderscheid in de halve schemering bekenden en onbekenden. Ik tel zes verontruste huisvrouwen zoals ik, vijf huisvaders en een handvol jongelui van rond de twintig. Moest daar nou dat hele gedoe van politie en leger voor op de been komen, waardoor andere huisvaders en moeders niet op zijn komen dagen? Niet te vlug nu, eerst eens kijken wat er nog bijkomt bij de volgende stopplaatsen Hilversum, Baarn, Amersfoort, Nijmegen, hoor ik. In Hilversum ziet het er al wat anders uit. Er staan twee bussen; op het trottoir 50 à 60 mensen. Ik zie drie, nee, vier mensen van boven de dertig, de anderen zitten er dik onder.

Een jongen in een geel regenjack opent de deur en roept: ‘Iedereen uitstappen, er moeten lijsten ingevuld worden en iedereen wordt ingedeeld’. Beweging in de bus, gemor. Iemand, ik?, roept wat moet dat met een lijst, kan dat ook niet in de bus, ik wil niet op een lijst, ik blijf hier zitten, ik zit hier best; vriend Jan vat samen: We zitten hier prima, als er iets is willen we het hier vernemen. - De jongen gaat af. Druk overleg op de stoep. Ik zie nu inderdaad buiten paperassen rond gaan.

Een andere jongen komt binnen, geel regenjack, witte band om de arm: ‘Mensen die lijst is voor jullie bestwil. Als er iemand zoekraakt weten we wie het is en wie we moeten waarschuwen’. Over herindelen wordt niet meer gepraat. Voorin moet plaats gemaakt worden voor twee begeleiders. We rijden weg, de lijst gaat rond. Wat krijgen we nou, mijn naam en adres staan al op die lijst, wie heeft dat gedaan? O, zegt begeleider één luchtig, doorgekregen van de persoon waar je de buskaart hebt gekocht. Lijkt dat niet verdacht veel op een methode die in linkse kring wordt verweten aan anderen? Nee hoor, het is echt voor mijn bestwil. Ik ben razend, maar weet bij deze doodzenuwachtige kettingrokende nagelbijter aan het verkeerde adres te zijn en zwijg. Of ik ook m'n bloedgroep in wil vullen, waarvoor dat nu weer. Voor het geval dat ik gewond mocht raken..... Het maakt me kriegelig en ik merk dat het door de buskaart gewenste humeur niet dichterbij komt.

De begeleiders van de bus stellen zich voor, delen stencils uit en kondigen aan straks de discussie te zullen leiden. Een discussie waarover in hemelsnaam op dit onzalige tijdstip. Houd je even in; eerst maar even het stencil lezen. Een mooi stuk proza. Ik blijk in een organisatie te zitten die deel uitmaakt van een internationale organisatie. Busbegeleiders, vertrouwensman, besprekingen voeren over hoe we ons zullen opstellen, in Nijmegen algeheel overleg met andere bussen, uitreiking van Duits geld om advocaat te kunnen bellen, telefoonnummers op je hand schrijven, optrekken als gesloten groep, ketting vormen in geval van politiebedreiging, eventueel kunnen we nog

[p. 16]

ergens gaan napraten, aanstaande donderdag weer een vergadering, eventueel kan er een reünie georganiseerd worden. Op de terugweg zullen de gebeurtenissen besproken worden i.v.m. eventuele onregelmatigheden en getuigen. Het stuk eindigt met: Waar recht tot onrecht wordt wordt tegenstand tot plicht.

Informatie en warming-up, het maakt me niet vrolijker. De begeleiders openen de discussie: We hebben een zestal standpunten over onze houding bij de demonstratie geformuleerd waar we met jullie over willen discussiëren, daarna wordt er democratisch een beslissing genomen. In Nijmegen worden de standpunten verzameld enz. Protesten: Ik wil helemaal niet discussiëren, het zou toch allemaal geweldloos zijn dat was afgesproken, dus er hoeft niet gediscussieerd te worden, ik wil nergens bij horen. Vriend Jan geeft de genadeslag: Als ik het goed begrijp hebben jullie standpunten ingenomen, waar wij over mogen praten, de meerderheid beslist en dat noemen jullie democratie? De begeleiders geven het op: dus jullie zeggen dat je geen enkele vorm van tegenstand wilt bieden, ook niet passief. We zullen het doorgeven. Wat mij belangrijk leek: hoe laat spreken we af om terug te gaan, komt nauwelijks aan de orde. Moeilijk te zeggen, misschien zes uur, we gaan niet weg voor iedereen er is en dat soort praat.

De begeleider-EHBO-er vraagt wie er een pilletje wil tegen wagenziekte. Hij haalt ze te voorschijn uit zijn koffertje waar hij met rode verf een kruis op heeft geschilderd, een bloederig kruis, de verf is gaan druipen. 9.30 uur, Nijmegen. Een handvol andere bussen aan de Waal. Een busje met ‘Organisatie’. We hebben vrij tot half elf, we mogen ons verpozen. We wandelen wat rond en ontdekken dat men ook in Nijmegen bulldozers heeft die een hele wijk tegelijk plat krijgen. Goed voor een andere demonstratie, maar ik was nu onderweg naar Kalkar en waarom rijden we niet. Terug bij de bus. Er treedt een orkestje op met een anti-Kalkar lied, eindelijk iets vrolijks. Nog meer bussen. Even na elven rijden we richting grens, na ons ontdaan te hebben van flessen en eventueel ander slaanderig materiaal. Onze bus is de tweede in de formatie. Onze begeleiders spreken ons kalmerend (?) toe. Niet schrikken als we straks bij de douane komen, ze zullen de hele bus uitkammen, er op letten dat papieren wel ingenomen maar niet gelezen mogen worden, kijk recht voor je uit, ga geen discussie aan. Ik voel me geweldloos gewapend. De grens, we stoppen. Na vijf minuten komt een andere busbegeleider langsrennen. ‘Ze staan wel met een mitrailleur, maar het lijkt mee te vallen, houd je rustig’. Ik krijg prompt bibberknieën.

Vriend Jan neemt polshoogte, ziet dat de bus voor ons een lang oponthoud zal hebben, er schijnt iets niet te kloppen. Hij suggereert onze chauffeur er langs te gaan en iets verder te stoppen. Alle paspoorten moeten getoond worden. Enkele worden ingenomen en na vijf minuten teruggegeven. Een tweede douaneman loopt door de bus en kijkt onder en tussen de banken. Hij stoot twee keer zijn hoofd aan het bagagerek, maar geeft geen krimp. Niemand lacht. We kunnen verder, er wordt opgelucht gegiecheld. De begeleiders zeggen dat dit meegevallen is, maar dat we er nog niet zijn. (Zou je ze niet die kwajongens, indiaantje spelen, of hebben ze toch gelijk?). Om ongeveer half een zijn we in Kalkar. Mijn broodtrommel en beker zijn leeg; ik laat ze in de bus achter en zie ze niet meer terug, maar dat is mijn eigen schuld.

We stellen ons op in een rij. Spandoek voorop, richting Marktplein. Een paar duizend mensen, onverstaanbaar gepraat door een luidspreker. Onze vertrouwensman verdwijnt; we zullen hem pas weer 's middags om half zes terugzien (Wezen overleggen met wie, hoe?). Ik kijk wat rond; uit de ramen hangen burgers, het café en de patateskraam zijn open, de andere winkels zijn gesloten, sommige hebben luiken voor de ramen, altijd of alleen nu, nergens een politieman te bekennen. Onze begeleiders besluiten naar een andere plek van samenkomst te gaan, daar zijn veel minder mensen. We wandelen het stadje uit, het lijkt een pantoffelparade langs wakkere kooplieden met bratwurst, frisdranken, holländische patates frites. Opeens breekt het zweet mij uit; wat ik in de verte aanzag voor een wit hek, blijkt een legertje helmen te zijn op politie-soldaten-hoofden. Nog dichterbij zie ik dat ze achter een fikse prikkeldraad-versperring staan. Prikkeldraad met weerhaakjes, model trekharmonica. Overvalwagens, geweren, bergen grind, soldaten er op met mitrailleurs en doorzichtige schilden, boven ons twee politiehelikopters. De weg zelf is versperd door twee containers gevuld met zand. De andere plek van samenkomst kunnen we niet ontdekken, we pantoffelen terug, een meisje steekt een bosje wilde margrieten tussen het prikkeldraad.

In Kalkar is het drukker geworden. De begeleiders besluiten dat we in een zijstraat zullen verblijven tot de mars kan beginnen. Een wijs besluit, de markt wordt ei-vol. Een paar mensen haken af, een huisvrouw gaat terug naar de bus, anderen gaan hun eigen

[p. 17]

Schoolmeisje

weg. Ik zit op het stoepje in de zon, op een bankje een paar andere vrouwen die tevreden constateren dat demonstreren zo in de zon zittend best lekker is. Nu is het tijd voor de indianenverhalen. ‘Bij de grens worden 20 bussen tegengehouden, er zijn mensen in elkaar getremd, het zal heel laat worden, er wordt onderhandeld met de onder-minister, we moeten het overgebleven eten straks allemaal verdelen.’

Een man zoekt vertwijfeld naar een dobbelt-stecker, nodig voor op het podium. Het lijkt dat geen van de bewoners van Kalkar daar ooit van gehoord heeft of wil horen.

Er komen nog steeds nieuwe groepen aan. Jonge mensen, de gemiddelde leeftijd komt niet boven de twintig, een verdwaalde veertiger er tussen door. Een groep Friezen staat er fris bij. Klein Fries vlaggetje op lange stok, iedere deelnemer een ‘plompeblet’ op de borst. Een van de weinige gemêleerde groepen. Het valt me op hoe grauw deze mensenmassa er uitziet. Donkere kleding, sluike haren, ernstige, vaak wat tobberige, gezichten. Een groep in geelgekleur-

[p. 18]

de regenjacks, doek voor de mond, militante pas valt op. Ik word wat bang van ze in hun overduidelijk geweldloze demonstranten-outfit.

Om 3 uur raakt ons straatje aardig vol. Op het marktplein wordt het onrustiger, er komt mij een te opgewonden geloei door de microfoon. Ook in onze groep komt er wat onrust. Wat gaat er nu gebeuren, gaan we nog de weg op, de uitslag van het kort geding was toch wel een optocht, niet naar boer Maas. Vriend Fred biedt bescherming aan voor als het echt eng wordt. Boven ons cirkelen twee politie-helikopters, ze verdwijnen uit het gezicht en met overdonderend lawaai komen zeven grote leger-helikopters in gesloten formatie overvliegen. Ze maken een rondje en herhalen de manoeuvre. De bibber slaat in mijn knieën, verontwaardiging alom. Vriend Jan vat weer voortreffelijk samen: de psychologie is ook doorgedrongen in het leger, op het moment dat de zaak onrustig wordt even intimideren.

Om half zes verschijnt eindelijk onze vertrouwensman met de mededeling dat we inderdaad niet naar het terrein van boer Maas mogen, dat we door zullen gaan tot aan de versperringen met politie en daar met de politie zullen onderhandelen. Dat laatste lijkt me zinloos, ik wil mee tot de versperringen. Enkelen gaan terug naar de bus, anderen stellen zich onder goede raadgevingen op, arm in arm, kettingen vormen. We laten de militante groeperingen voorgaan, lopen dan mee en zingen het Nijmeegse anti-Kalkarlied. Als de weg een bocht maakt zie ik welk een enorme massa onderweg is. Alhoewel 30, 40 duizend demonstranten, een half voetbalstadion, is dat veel of moet je de achterban er bij rekenen.

We naderen de prikkeldraad-versperringen aan de zijkant van de weg. Geen politieman of soldaat te zien. Bewoners van de boerderij die over het hek leunend de zaken aanzien. Geen soldaten op het grind, geen mitrailleurs, geen overvalwagens. Verderop, rechts van de weg, een paar rode-kruisauto's. Ik maak me kwaad op mensen die maïskolven van het veld jatten.

De containers staan aan de zijkant van de weg, we lopen door. Waar eindigt deze weg, worden we door heel Duitsland geleid? Links ligt de centrale in aanbouw in feestverlichting, veel bezoek laat maar zien hoe mooi je bent. Boven ons verschijnen twee politie-helikopters, er wordt iets omgeroepen in drie talen, zegt men. Ik versta er geen een. Links en rechts van me worden woorden tot zinnen gevormd: Voorbij de volgende containers is de demonstratie verboden, naar rechts afbuigen en terug naar het dorp. Opeens zijn we vlakbij de containers, er staat een groep mensen in gele regenjacks met megafoons. Leiding, vertrouwensmannen, militante groepering? Ze schreeuwen in het Duits: doorlopen langs de containers, opdracht van de demonstratieleiding. We worden gemaand door te lopen, aan te sluiten, we laten ons meesleuren. Twintig meter verder kijken een paar huisvaders en moeders elkaar aan: maar dit wilden we toch niet, we gaan terug. De busgroep loopt door, met acht mensen keren we langs de zijweg terug en zien hoe vernuftig leger en politie zich hebben opgesteld. Onzichtbaar vanaf de demonstratieweg achter de maïs, bij de boerderijen. Heeft Duitsland al weer zo'n groot leger?

Bij het marktplein vinden we onze buschauffeur. Hoe vindt hij dit alles. Met een breed gebaar wijst hij over de markt die bezaaid ligt met papier en troep: Je kunt wel zien dat er een milieudemonstratie is geweest. We sjokken naar de bus. Het is acht uur 's avonds, een van de chauffeurs wil persé nu terug naar Hilversum. Wie wil mee. We kijken elkaar aan, duiken op een pluche stoel in de warme bus. Als we rijden voel ik me schuldig dat ik hier zo onderuit zit en dat heerlijk vind. Ben ik nu niet-solidair, had ik toch verder moeten gaan of zijn de anderen niet-solidair?

De busradio zegt om half elf dat de demonstratie een rustig verloop had en dat er geen noemenswaardige moeilijkheden zijn geweest. Ik voel me gerustgesteld, die jongens komen nog wel thuis vanavond, of geeft de radio verkeerde inlichtingen en wat is noemenswaardig.

Vanaf Hilversum nemen we de trein, om elf uur ben ik thuis, m'n echtgenoot is blij me terug te zien.