Hollands Maandblad. Jaargang 1977 (350-361)

Wat wij moeten
J. Pen

Nou goed dan, geen vegen uit de pan voor jonge collega's, ook al zijn ze dan wat onstuimig. Maar ik blijf bij mijn mening, die er zo uitziet: scepticisme is prima, mits niet stelselmatig die onderzoeksresultaten worden aangevallen die slecht in onze politieke kraam passen.

Ik vind dat er aanleiding is voor zo'n waarschuwing. We hebben sinds 1963 in Nederland een stevige looninflatie: jaar in jaar uit zijn de geldlonen gestegen met tien procent of meer, terwijl de arbeidsproduktiviteit hooguit met vijf of zes procent steeg. In 1976 waren de cijfers nog 11 en 5,5%. Nu, dat is slecht voor de werkgelegenheid. Dat kan iedereen wel aanvoelen, al geef ik Klant toe dat voelen gevaarlijk is. Maar we hebben ook deductieve theorieën die aannemelijk maken dat looninflatie leidt tot substitutie van arbeid door kapitaal en dus tot schade voor het aantal arbeidsplaatsen. Er bestaat empirisch materiaal dat deze theorieën lijkt te bevestigen: de hoge produktiegroei van de jaren zestig ging gepaard met een zeer trage groei van de werkgelegenheid. Er bestaat ook empirisch materiaal dat aannemelijk maakt dat de winsten sinds 1963 relatief zijn gedaald, hetgeen wijst op onvolledige afwenteling van de looninflatie; volgens bepaalde deductieve theorieën is het juist dit gebrek aan afwenteling dat de werkgelegenheid verkleint. Tot ongeveer 1974 hadden we dus vermoedens van diverse aard, dat de voortdurende looninflatie schadelijk is voor de werkgelegenheid. Echte wetenschap à la Popper was dit weliswaar niet. Er waren geen kwantitatieve hypothesen getoetst.

En verder bestonden er in Nederland allerlei mensen, die nog nooit van looninflatie hadden gehoord. Het woord komt niet voor in het woordenboek van de vakbeweging. Met de vakbeweging geassocieerde economen - we noemen geen namen - kregen liever iets verschrikkelijks dan dat ze toegaven dat loonsverhogingen de oorzaak zouden zijn van de afbrokkelende werkgelegenheid aan het begin van de jaren zeventig. De oorzaken lagen altijd ergens anders: achterlijk management, technische vooruitgang, concurrentie van lage-lonenlanden, de natuurlijke neiging van het kapitalistische systeem om een industrieel reserveleger te kweken. Zulke opinies zijn begrijpelijk - ze worden

[p. 14]

voortgebracht door een pressiegroep.

In 1974 kwamen Den Hartog en Tjan met een model dat de uitstoot van arbeid verklaart uit de stijging van de reële arbeidskosten. Dat is empirisch werk à la Popper. Het is experimenteel en kwetsbaar, en het leent zich bij uitstek voor econometrische kritiek. Die kritiek kwam dan ook onmiddellijk - vooral van de kant van opgemelde economen, die goeddeels met de vakbeweging waren geassocieerd en/of op het standpunt stonden dat het kapitalisme er natuurlijkerwijze op uit is, arbeiders op straat te zetten. De kritiek was massief en verklaarde de werkloosheid uit technische vooruitgang, overinvestering door ondernemers etc. etc. maar zeker niet uit de looninflatie.

Na 1974 werd het model van Den Hartog en Tjan verbeterd, onder andere doordat het jaargangenblok werd samengesmolten met een keynesiaans bestedingsblok. Het resultaat van de samensmelting heet Vintaf. Dit model werd opnieuw aangevallen, uit precies dezelfde hoek. De specificatie was niet goed, de technische vooruitgang was verkeerd geschat, er deugde weinig van. Doel van de kritiek: ondersteuning van de stelling ‘het zijn de lonen niet’, het zijn de ondernemers, het is het kapitalistische systeem, het is de technische vooruitgang die de werkloosheid in het leven roepen.

Kijk, dat is mij allemaal te toevallig. Kritiek op Vintaf is schitterend, maar deze hoogst selectieve kritiek is verdacht. Wie sceptisch wil zijn zou ook best eens vol kunnen houden dat de schade, die de looninflatie aan de werkgelegenheid toebrengt, nog veel groter is dan de schade die door Vintaf wordt voorspeld. Maar deze conclusie werd door de critici niet getrokken. Zij gaven de overinvestering de schuld - alsof de investeringen niet geprikkeld waren door de voortdurende stijging van de arbeidskosten. Zij gaven de technische ontwikkeling de schuld - alsof de technische ontwikkeling niet in arbeidsbesparende richting wordt gestuurd door de looninflatie. Kortom, de kritiek ging allemaal dezelfde politieke kant op.

Volgens mij is het de taak van de wetenschap, dit soort eenzijdigheid te bestrijden. Een pressiegroep is een pressiegroep, en wetenschap is wetenschap. Dit uit elkaar houden, dat is wat wij moeten. Als Klant bij mij een zekere irritatie constateert - ik geloof dat die constatering terecht is - komt die gemoedsgesteldheid voort uit mijn vermoeden, dat sommige ‘jonge en onstuimige’ collega's niet gedaan hebben wat zij moeten: het ideologische karakter van hun eigen scepticisme herkennen.