Hollands Maandblad. Jaargang 1977 (350-361)

[p. 30]

Blijven slapen in Edam
René Appel

Toen ik met haar in de auto zat, kreeg ik het gevoel dat er iets veranderd was tussen ons. Zij was plotseling chauffeur en ik voelde me passagier of bijna zelfs verstekeling. Ik haalde nog eens het rijbewijs te voorschijn uit het spijkerjack dat uiteindelijk was achtergebleven aan de kapstok. Het was een triest gezicht geweest, dat ene gebleekte jack aan de kapstok in het leeggestroomde café. De jongen op de foto zag er vriendelijk uit.

‘Kijk,’ zei Linda, wijzend op het sterk fluorescerende bord, ‘Edam, een keurige plaats met keurige huizen voor keurige mensen.’

Het was of ze plotseling haast kreeg om thuis te komen. Ze reed op topsnelheid door de smalle, doodstille straatjes en stopte met gierende remmen voor een huis in een nieuwbouwwijk.

Struikelend over het speelgoed kwamen we binnen. Ik had mijn arm om haar heengeslagen. Ze keerde zich naar me toe en legde haar handen op mijn heupen. We keken elkaar een tijdje zwijgend aan.

‘Je bent lief,’ zei ze.

Ze zoende me; ik voelde haar nagels over mijn rug krabben. Ik drukte haar tegen me aan en plaatste mijn rechterbeen tussen haar benen.

‘Even wachten, eerst de ergste rommel opruimen.’

Ze deed een grote kist open die in de hoek van de kamer stond en mikte van een steeds grotere afstand stukken speelgoed erin. Als ze miste, liep ze telkens naar de kist terug en legde pop, bal of blokje er van dichtbij in.

‘Wil je iets drinken?’ vroeg ze, ‘Bier? Het staat in de keuken, daar door die deur. Neem er voor mij ook één mee, glazen zijn hier wel.’

Ik deed de ijskast open. Hij was mudvol gestapeld met levensmiddelen en melkprodukten, maar er zat geen bier in. Onder een stoel stond een vol kratje. Een flesje pils tien minuten in het vriesvak en het is lekker gekoeld, wist ik. Tevergeefs probeerde ik het deurtje open te krijgen; dichtgevroren. Ik propte twee flesjes in de ijskast en nam er twee mee naar de kamer.

Ze zat op de bank een sigaret te roken.

‘Een opener... heb je een opener?’

‘In de keuken, aan de rechterkant van het aanrecht zit een la, daarin ligt wel een opener.’

Ze bleef zelf rustig zitten, alsof het volstrekt vanzelfsprekend was, dat ik een beetje door dit vreemde huis liep. Het leek me nog steeds niet onmogelijk dat er plotseling om de hoek van de deur het slaperige gezicht van een man zou verschijnen. Als hij me alleen in de keuken zou aantreffen, zou hij me voor een inbreker aan kunnen zien. Jazeker meneer ik kom uw vrouw stelen. Wat? Uw eigendom, uw bezit, laat me niet lachen. De opener lag in de la.

We zaten wat stijfjes naast elkaar. Ik vroeg me af wat ze precies gezegd had in het café toen bleek dat ik met mijn jasje ook mijn sleutels kwijt was: je kunt wel bij mij blijven slapen; of had ze gezegd ‘logeren’?

‘Wat heb je,’ vroeg ze na een tijdje, ‘ben je bang?’

‘Ik... bang, waarvoor zou ik bang moeten zijn?’

‘Voor mij, voor dit huis, voor alles,’ zei ze, terwijl ze met haar hoofd op mijn schoot ging liggen.

Ik moest denken aan de keren dat ik vrouwen had meegenomen, aan de vluchtige en makkelijke praatjes om ze snel het bed in te krijgen en om ze daarna weer net zo snel kwijt te raken. Het leek wel of ze nooit verbaasd waren; je sliep even een nachtje bij elkaar, of hoogstens twee nachtjes en daarna: ik zie je misschien nog wel eens, het was gezellig.

Het moest gezellig zijn, daar ging het om, even samen iets leuks, iets ontspannends doen.

Linda had haar ogen dichtgedaan.

‘Slaap je?’ vroeg ik.

‘Nee hoor’, zei ze, ‘maar ik voel me lekker bij jou, op m'n gemak. Dat was in het café ook al meteen zo, maar daar zeg je zoiets niet.’

[p. 31]

Als antwoord streelde ik haar haar.

‘En jij,’ vroeg ze, ‘gaat 't al wat beter?’

Ik nam een slok bier en zei ‘Je bent zeker getrouwd geweest, hè?’

‘Zes jaar.’

‘Oh... al lang gescheiden?’

‘Vind je dat interessant?’

Ik kon geen redelijk antwoord bedenken en masseerde voorzichtig haar nek. Ze bewoog haar lichaam een beetje. Plotseling richtte ze haar hoofd iets op, zodat ik met mijn hand een knijpend gebaar in de ruimte maakte, en ze zei dat het voor het eerst in meer dan twee jaar was, dat ze iemand mee naar huis nam.

‘Nadat Thijs was weggegaan... Thijs, daar was ik mee getrouwd weet je... had ik zo schoon genoeg van al het gesodemieter... ik wilde met niemand meer wat te maken hebben.’ Ze legde haar hoofd weer neer, pakte mijn rechterhand en begon voorzichtig de binnenkant van mijn pols te zoenen. Ik bracht mijn vrije hand naar haar borsten, maar twijfelde onderweg, pakte mijn bierglas en zette het weer neer zonder er iets uit te hebben gedronken.

‘Hij is dus weggegaan,’ zei ik op een constaterende toon. Linda reageerde niet meteen. Ze beet eerst even in de muis van mijn hand en begon toen te vertellen over hun relatie en vooral over hun ruzies. Ze praatte langzaam; af en toe wachtte ze even en keek me aan, alsof ze een aansporing verwachtte om door te gaan.

‘Maanden heeft het geduurd, maanden. Vlak na de geboorte van Irene begon het. Het klinkt pathetisch, dat weet ik, maar het was verdomd net of ik plotseling met een ander getrouwd was. Er ging geen dag voorbij of de rotzooi vloog hier door de kamer. Afschuwelijke toestanden. En ik maar janken, met die baby soms nog aan mijn tieten. Ongelooflijk, je begrijpt niet wat mensen elkaar aandoen. Ik had gewoon weg kunnen gaan, god-weet-waar-naar-toe, het kon niet schelen... ja, lekker zo... maar 't leek wel of ik er iedere dag weer op zat te wachten, op de grote explosie. We gingen niet meer met elkaar naar bed, maar we hadden toch elke dag een hoogtepunt, verdomd ja, wat een krankzinnige toestand.’

Ze schudde even haar hoofd, alsof ze het ook nu nog nauwelijks kon geloven.

‘Toen dacht ik daar bijna niet over na,’ ging ze verder, ‘of het kwam gewoon niet in me op, zo naïef was ik wel, maar later hoorde ik van iemand dat-ie met... dat-ie de hele tijd een vriendin had gehad, zelfs nog voor Irene.’

Weer zo'n moment dat ze naar me opkeek. Het was of ze hoopte dat ik zou zeggen, ja, hij heeft je belazerd, die ploert, die hufter, maar wees maar niet bang, ik zal je niet in de steek laten!

‘Weet je, ik had steeds het idee, dat het aan mezelf lag, kleine neuroses na de bevalling, of zo. Hij is gewoon 's avonds een keer niet meer thuisgekomen... de ge-

[p. 32]

heimzinnige verdwijning van Thijs Verwey. Een week later heeft-ie wat kleren opgehaald. Hij dacht hier natuurlijk een hopeloos wrak te zien, maar ik was er helemaal bovenop. In één keer wist ik, dat ik hem niet meer nodig had. Af en toe zie ik hem nog wel, met de kinderen, dan maken we een afspraak, op het strand, in Artis; hij komt liever niet meer hier. Het gaat nu prima. 't Enige vervelende is de buurt, die afschuwelijke burgerlijke mensen, die je net behandelen of je een zielige weduwe bent, maar achter je rug om over je roddelen... oh God, Fred, wat lekker, laten we zo bij elkaar blijven zitten.’

‘Ik heb zostraks een paar pilsjes in de ijskast weten te duwen, misschien dat ze wat koeler zijn, ik zal ze even halen, ik heb dorst.’

‘Wacht maar,’ zei Linda, en ze stond al overeind, ‘ik moet toch naar de WC, ga jij maar even liggen.’

Ik sloot mijn ogen. Ik zag precies het moment voor me als ik morgen zou zeggen dat ik haar misschien nog wel eens zou zien, of zelfs om haar telefoonnummer zou vragen. Ik hoorde de kamerdeur opengaan. Plotseling zei een kind vlak boven mijn gezicht ‘Hij slaapt.’

Er stonden twee meisjes naast me, de kleinste schuin achter de grootste. Ik kon moeilijk schatten hoe oud ze waren; de ene moest ruim twee zijn en de andere was dan waarschijnlijk een jaar of vijf. Ze leken allebei sprekend op Linda.

‘Jij bent Irene,’ zei ik, terwijl ik wees naar de kleinste. Ze school nog iets meer weg achter haar zusje.

‘Hoe weet je dat?’ vroeg die.

‘Van je moeder.’

‘Mag jij van mijn mama hier slapen?’

‘Ja, dat mag ik.’

‘Wij gaan bij mijn mama slapen, in het grote bed, dat mag altijd als ze 's avonds weggaat, en als ik op Irene moet passen, hè Ireen?’

Irene knikte terwijl ze naar de grond bleef kijken.

‘Oh, mogen jullie dat?’ vroeg ik.

We zaten in de achtertuin te ontbijten. Het was mooi weer en we hadden een tafeltje en stoeltjes buiten gezet. De meisjes hadden ontzettend gelachen, toen ik met stoterig snelle stomme-filmbewegingen net gedaan had of ik de ligstoel niet op kon zetten. De achtertuin was eigenlijk geen tuin, maar meer een klein speelplaatsje: er stonden allerlei speeltoestellen en een grote zandbak.

‘Zeg San, laat Fred even met rust, zeg! Wat wil je, koffie of thee? Je hoort me wel, hè Sandra, we zijn nu aan het eten.’

‘Koffie graag. Straks gaan we weer schommelen, ja ook met jou, Irene.’

Ik voelde me tamelijk helder en niet eens erg slaperig. Bij het hek stonden een paar kinderen nieuwsgierig, maar toch schuw naar ons te kijken. Ik vroeg aan Linda of ze misschien niet durfden omdat ik er bij was.

‘Nee hoor, ze zijn gewoon bang voor mij. Het zijn rotzakken, weet je, ze zien er keurig uit in hun zondagse kleren, maar het is tuig. Als Sandra en Irene alleen spelen, komen ze voortdurend om dingen af te pakken of stuk te maken. Laatst hebben ze Irene van de wip gegooid, toen heb ik er een paar een lel verkocht.’

Ze keek grimmig, alsof ze meteen weer wilde uithalen om haar dochters te verdedigen.

We zaten vredig te eten en koffie te drinken. De kinderen speelden in de zandbak, maar kwamen af en toe een hap brood halen. Terwijl het zand tussen hun tanden knarste, holden ze alweer naar de vormpjes, schepjes en taarten. Knus, dat is het woord dat hierbij past, dacht ik, knus en gezellig. Ik keek opzij naar Linda. De vorige nacht had wat sporen nagelaten op haar gezicht, maar ze bleef mooi, op een rustige, zekere manier. Ze keek naar me, glimlachte en legde een hand op mijn dijbeen.

Bij het hek stonden nu twee jongetjes met waterpistolen in de richting van Sandra en Irene te spuiten, een derde gooide kleine kiezelsteentjes.

‘Hé jongens, doe niet zo vervelend,’ zei Linda.

De kiezelsteentjes-werper hield op, maar de anderen gingen door. Ik kwam even omhoog van mijn stoel en ze vlogen alledrie weg.

‘Je gaat vanmiddag toch wel mee, hè?’ vroeg Linda me, terwijl ze nog eens koffie inschonk.

‘Ik... mee? Waarnaartoe?’

‘Naar het strand, naar Zandvoort, daar hebben we afgesproken.’

‘Maar ik... ik weet niet...’ wierp ik zwak en onduidelijk tegen.

‘Ja mam, Fred gaat mee, hè?’ zei Sandra, voordat ze weer een hapje brood in haar mond stak, en toen met een volle mond tegen mij, ‘dan gaan we kastelen bouwen en meertjes graven en we gaan ballen en... en nog veel meer.’

‘Hij past je precies,’ zei Linda, toen ik het badlaken weghaalde dat ik voor het verkleden decent om me had heengeslagen.

Ik had het gevoel dat de oude zwembroek van Thijs me minstens twee maten te klein

[p. 33]

was. Toen Sandra ook nog zei dat-ie van papa was geweest, maar dat ik hem nu mocht hebben, had ik nog meer zin het fleurig gestreepte, minuscule broekje onmiddellijk weer uit te trekken.

We lagen naast elkaar, ieder op een badlaken. De kinderen waren bij het water gaan spelen. Af en toe kwamen ze ons vertellen wat ze gedaan hadden en wat ze gingen doen. Eén keer moest ik mee om te zien wat ze gebouwd hadden. Ik liep er naar toe met in iedere hand een warm, vochtig kinderhandje. Een nieuwe papa, dacht ik, en ik kon het niet meer uit mijn hoofd krijgen. Toen we bij de waterlijn waren, bleek dat andere kinderen het kasteel al weer getransformeerd hadden tot een vormeloze hoop zand.

‘Er stonden vlaggetjes op,’ zei Sandra.

‘Ik kom straks nog wel eens kijken,’ beloofde ik, ‘roep me dan maar.’

Linda lag te slapen toen ik terugkwam. Haar rechterarm had ze op mijn badlaken gelegd. Ze had een wat vermoeide trek op haar gezicht.

Plotseling ging er iemand naast me zitten. Hij glimlachte even vormelijk naar me, en tikte Linda toen tegen haar schouder.

‘Hé, 't was moeilijk je te vinden, jullie zitten nog verder dan de vorige keer.’

Linda wreef haar ogen uit en kwam langzaam overeind.

‘Fred, een vriend,... Thijs.’

‘Aangenaam.’

‘Aangenaam.’

‘Waar zijn de meisjes?’ vroeg Thijs.

‘Daar, ze zijn aan het spelen, ga maar even kijken.’

‘Ze komen zo wel.’

We zaten zwijgend bij elkaar. Ik vroeg me af wanneer Thijs een opmerking zou maken over mijn zwembroek, of eigenlijk zijn zwembroek. Ik kon altijd iets terugzeggen over zijn Amerikaanse universiteitsshirt; MIT stond er met grote letters op.

‘Hoe gaat 't op je werk?’ vroeg Linda.

‘Gaat wel,’ antwoordde Thijs.

‘Is Pim nou al ontslagen?’

Thijs schudde ontkennend zijn hoofd.

‘Fred is leraar wis- en natuurkunde,’ zei Linda.

Ik vroeg me af waarom ze dat verzon.

‘Bevalt het hem?’ vroeg Thijs aan Linda, alsof hij van mijn aanwezigheid niet op de hoogte was.

‘Vraag het hem zelf maar,’ zei Linda.

Thijs haalde zijn schouders op en zei dat hij even naar de meisjes ging kijken.

‘Zo doet-ie nou altijd,’ verzuchtte Linda toen Thijs weg was, ‘trek je d'r maar niks van aan.’

‘Waarom zou ik?’ antwoordde ik onverschillig.

‘Je bent lief,’ zei Linda, en ze zoende me. Ze moest de rottige-nadorst-smaak in mijn mond wel proeven. Alleen met pils zou ik het weg kunnen krijgen, maar ik betwijfelde of mijn maag dat nu al zou kunnen verdragen. Ik zou in ieder geval eerst iets hartigs

[p. 34]

moeten eten. Het was of Linda wist dat ik aan eten dacht.

‘Je lust toch wel tuinbonen?’ vroeg ze, en als antwoord op mijn vragende blik: ‘We eten vanavond tuinbonen. Ik heb ze vanochtend gepeld, toen jij nog sliep. Je blijft toch wel eten?’

‘En dan verder?’ ontweek ik.

‘Verder zien we wel weer. Kijk, daar komt-ie weer aan, die slijmerd.’

Thijs ging zitten zonder iets te zeggen. Wij zwegen ook. Linda nam een sigaret en bood alleen mij er ook één aan, terwijl ze wist dat ik niet rookte. Met de drie lucifers die ze nog had, lukte het haar niet de sigaret aan te steken; stuk voor stuk woeien ze vroegtijdig uit. Ze deed de sigaret weer terug in het pakje. Tot mijn verbazing zag ik nu, dat Thijs een sigaret pakte die hij kalm, met zijn rug naar de wind, aanstak met een aansteker. Linda glimlachte.

‘Ben je nog bij Miriam?’ vroeg ze op een lieftallige toon.

‘Het gaat uitstekend met ons,’ zei Thijs, ‘we hebben het prima.’

‘Het doet me goed dat te horen.’

‘Dan zijn we allemaal weer tevreden,’ stelde Thijs vast.

Ik deed mijn ogen een tijdje dicht in een poging de steeds sterker wordende hoofdpijn te bedwingen. Van een afstand hoorde ik vaag kinderstemmen die mijn naam riepen.

‘Fred,’ zei Linda, terwijl ze haar hand op mijn arm legde, ‘Sandra en Ireen willen graag dat je even komt kijken.’

Ik stond snel op, zo snel dat ik duizelig en misselijk werd. Ik kneep mijn ogen even stevig dicht; toen ik ze opende, stond alles weer keurig recht, en was de kleine opstand in mijn maag in de kiem gesmoord. Ik kon nog net horen dat Thijs aan Linda vroeg waar ze mij had opgedoken voor ik met grote, kalme stappen in de richting van de branding liep.

Thijs was weggegaan nadat hij eerst de kinderen had opgetild en geknuffeld, en ze ieder een briefje van vijfentwintig gulden had gegeven ‘voor in jullie spaarpot’. Tegen mij had hij knipogend ‘tot ziens’ gezegd, en vanaf een afstandje al, met zijn handen als een toeter aan zijn mond, ‘hij staat je goed, die zwembroek... ik bel je nog wel, Linda.’

‘Hoeveel cent is dat, Fred, vijfentwintig gulden?’ vroeg Sandra.

‘Tweeduizendvijfhonderd cent.’

‘Is dat veel?’

‘Ja, erg veel.’

‘Kan je daar een fiets voor kopen?’

‘Nee,’ moest ik haar teleurstellen, ‘daar kan je nog geen fiets voor kopen, dan moet je nog meer geld hebben.’

‘Heb jij zoveel geld?’ en direkt daarop, zonder overgang, ‘wie heb op jouw rug gekrabd?’

‘Kan je het zien?’ vroeg ik.

‘Ja, 't heb een beetje gebloed.’

Ik voelde een klein vingertje voorzichtig strepen trekken over mijn rug. Irene zat met open mond toe te kijken.

‘Heb 't pijn gedaan?’

Ik moest denken aan dat meisje dat me had verteld dat ze vroeger van haar vader een dubbeltje en later een kwartje kreeg als ze zijn rug krabde.

‘Hé Sandra, doe niet zo vervelend, zeg,’ greep Linda in, ‘ga 'es ballen of zo.’

Sandra trok nog even met vier vingers over mijn ruggewervel voor ze de bal pakte.

Ze was snel uitgespeeld met Irene die de bal nauwelijks vast kon houden, laat staan vangen. Ze vroeg of wij mee wilden doen.

‘Ik heb geen zin,’ zei Linda, ‘misschien wil Fred wel.’

Ik stond gewillig op. Het spelletje dat we speelden, bestond uit het elkaar alleen maar kalm de bal toegooien, en af en toe Irene de bal in haar handen drukken, zodat die niet het idee zou krijgen dat ze werd uitgesloten.

Ik zag van een afstand, dat Linda weer een slaaphouding had aangenomen. Ik kon me steeds moeilijker voorstellen dat ik gisteravond en -nacht met haar in het café had gezeten. Af en toe gooide ik de bal ver weg, zodat Sandra een stuk moest lopen om hem op te halen. Zelfs bij dit kalme spelletje transpireerde ik hevig en begonnen mijn slapen te kloppen. Ik had het gevoel dat ik niet voldoende lucht binnenkreeg. Wat zou het nu lekker zijn rustig thuis te zitten, een bad te nemen, op bed een beetje te lezen, een koud pilsje binnen handbereik en Gene Clark op de pick-up. Plotseling werd ik beurtelings koud en warm. Ik begon te trillen. De bal die Sandra naar me gooide liet ik langs me heen gaan. Mijn giropas. Mijn giropas plus cheques zat in mijn binnenzak. Die verdomde jassendief had niet alleen mijn sleutels, maar hij kon ook zo mijn huis binnenlopen nu hij wist waar ik woonde. Hij kon die cheques uitgeven, hij kon alles doen.

Ik rende naar Linda toe.

‘Hé, Linda!’

Met haar ogen knipperend kwam ze overeind.

‘Linda, ik moet als de razende sodemieter naar Amsterdam. Ik heb net bedacht dat mijn giropas in mijn jasje zat. Mijn adres staat erop en die jongen weet nu waar ik woon. Hij kan al mijn spullen wegslepen, misschien heeft-ie de hele boel al overhoop

[p. 35]

gehaald. Ik moet meteen naar huis...’

‘Zal ik je...’

‘Nee,’ onderbrak ik haar, terwijl ik mijn kleren aanschoot, ‘geef me dat spijkerjack van die jongen even, daar ligt het, er staan natuurlijk allemaal files, met de trein ben ik er vlugger. Dag, hartstikke bedankt, dag Sandra, dag Ireen, dag!’

Ik zoende Linda op haar voorhoofd.

‘Ik heb je adres,’ zei ik.

Toen ik me bovenop het duin omdraaide, zag ik dat één grote en twee kleine Linda's klaar zaten om te zwaaien als ik keek. Ik tilde mijn arm op. Enthousiast wuifden ze terug.

Pas op het Zandvoortse station was ik weer een beetje bijgekomen. Ik had het nummer van de jongen gedraaid. Net zoals vannacht nam zijn vrouw de telefoon op. Ja, hij was vanmiddag pas thuisgekomen, mijn jasje lag daar, ik kon het nu wel op komen halen. De sleutels zaten er nog in, ook een giropas met een paar cheques.

Om ongeveer vijf uur belde ik aan bij een huis in Oud-West. Ze zag er zo uit als ik me had voorgesteld. Een mager, pezig vrouwtje van een jaar of dertig dat haar beste jaren al achter de rug had. Ik stond tegenover haar in het gangetje. Ze gaf me mijn jas terwijl ze een excuus mompelde.

‘Daar zitten je papieren,’ zei ze, het jasje openhoudend als een verkoopster die de voering wil laten zien.

Ik hing het jack van haar man aan één van de spijkers die op kapstokhoogte in de binnenkant van de deur waren geslagen.

‘Wil je niet even binnenkomen? Ik heb zo koffie,’ vroeg ze vriendelijk.

Ik hoorde een baby huilen; het geluid kon ook bij de buren vandaan komen. Ik keek langs haar de woonkamer in. Op een soort bank lag iemand vreemd opgerold te slapen. Ik kon zijn gezicht niet zien.

‘Nee, dank je, ik moet naar huis.’

Pas toen ik buiten stond, met mijn jasje over mijn arm, voelde ik, dat ik nog steeds het zwembroekje van Thijs aan had. Het begon al aardig te schrijnen in mijn kruis.