Hollands Maandblad. Jaargang 1977 (350-361)

[p. 36]

De nieuwe mens
Christoph Hahn

I

‘Het is zover, we moeten naar het ziekenhuis’. De stad is stil en vriendelijk. Een taxichauffeur wil ons wel op die vroege ochtend door rode stoplichten rijden. Maar zo dringend is het niet. In de wachtkamer blader ik in stukgelezen en viezige tijdschriften. Vanaf heden is mijn leven totaal anders, adieu geflierefluit, mooie ideeën, betere wereld en zo. Of niet soms? Een artikel over Provo. Provo?

Blond, mooi en gelukkig, Jeannette heet ze. De directrice van het Christelijk Tehuis voor Werkende Meisjes is met haar mee. ‘Allerlei narigheid maak ik mee, meneer. Maar dit meisje... zo rustig en gelukkig! Zeventien is ze. Ze heeft niks aan d'r jeugd. Jammer hè?’ Een zuster komt het mooie meisje halen. Ik ben weer alleen, met dat artikel over Provo.

Een figuur in het wit draait rondjes om een beeld. Het café loopt uit en ziet verbaasd toe. Waarom doet-ie het? Hij roept wat. Jongens lopen achter hem aan. Dan verdwijnt de stoet.

Schoonmaaksters nemen de wachtkamer onder handen. Of ik maar even dié kant op wil, ze moeten dweilen. Weten ze dan niet, dat elk moment iets kan gebeuren, dat de wereld doet wankelen?

De Dam is afgezet. Het regent, is koud. Agenten met bouviers jagen mensen weg. Hier en daar wordt iemand in elkaar geslagen.

Een grote zilveren bal midden op een tafel. ‘Dit is 'm. Over enkele uren moet één van ons 'm gooien naar de Gouden Koets’.

Handenklappend en zingend trekt de massa naar het centrum. Een eindeloze golf van opwinding, rebellie, idealisme en nog veel meer. Zonder leiding, leider, ‘we shall overcome’, we zullen er komen zonder bazen en baasjes.

Een oude schoonmaakster praat voortdurend in zichzelf. ‘Als het niet goed is, krijg ik op mijn donder. Vinden ze vuil, gooit meneer me op straat. Ik moet heel hard werken van meneer’.

Een witte kip met hakenkruistekens fladdert voor de verbaasde paarden van de Gouden Koets. De eigenaar van de kip springt in de ijskoude gracht, zwemt een stukje, duwt de boot van de waterpolitie van zich af. Tenslotte verdwijnt hij in het rumoer.

Gezichten, die ik me vaag herinner. ‘Het is gelukt, schitterend was het. Die bom weetjewel. Prima gelukt, een mooie, heel witte rookwolk. Alleen stond de wind verkeerd’.

Schilders met verfpotten in de hand maken een praatje met elkaar. Een gastarbeider vertelt een mop aan een Nederlandse collega. Vrouwen in de wachtkamer halen koffie voor me. ‘Gaat u maar zitten, het zal wel goed komen.’

De figuur in het wit draait rondjes om het beeld op het plein. Een langharige jongen, die staat te kijken, wordt opgepakt. Ik ga ook maar mee.

Urenlang verhoor door drie rechercheurs. ‘Waarom liep u niet door? U had toch door kunnen lopen. Als u doorgelopen was, was u niet blijven staan en hadden wij al dat werk niet gehad. U had toch door kunnen lopen, waarom liep u niet door? Als u...’

Waarom moet ik de rechter beloven me niet meer te misdragen gedurende zes maanden? Wat heb ik eigenlijk gedaan?

De lieve revolutie wordt hard. Vijf agenten rammen een jongen van vijftien in elkaar. ‘Moeten jullie mij doen’. Hetgeen gebeurt. Een Amsterdamse krant maakt melding van mijn aanklacht.

‘Ben ik het of niet?’, roept de gorilla op de hoogste etage van het politiebureau. ‘Nee, u draagt geen bril’.

‘Ik kom al jaren op het bureau, zegt de politieverslaggever van de krant later, maar ik heb hem nooit zonder bril gezien’.

Na vele uren is het afgelopen. In een kroeg in de buurt puf ik uit. Twee mannen van een jaar of vijfentwintig discussiëren heftig. ‘Hij had dat geld nooit mogen aannemen. Ik weet zeker, dat-ie wat gepakt heeft’. De kleinste is niet overtuigd. ‘Als je zo hoog

[p. 37]

zit, hoef je dat niet te doen. Van mij mag-ie ze opstrijken, we hebben veel aan hem te danken’. De barkeeper staat er verveeld bij. Ik sla met mijn vuist op tafel. ‘Ik ben net vader geworden van een prachtige zoon. Een pra-a-achtige zoon!’ Gejuich, rondjes, muziek, felicitaties, ‘jongen, hoe heb je dat klaargespeeld’. Stilte. ‘Jij hebt toch ook een kind ergens?’, zegt de grote. De kleine wordt lijkbleek. ‘Een dochtertje, nietwaar. Je mag haar niet meer zien, hè?’ Met z'n pink arrogant naar buiten gericht neemt-ie een grote slok. ‘Inderdaad. Ik heb een kind, een dochtertje van zes. Een tijd geleden heb ik d'r even gezien, stiekem. Vlechtjes had ze.’ ‘Je zal toch zo'n vader hebben! Dat arme kind! Hahaha’. Absolute stilte. De kleine krijgt iets vierkantigs, dan pats een uithaal naar z'n grotere gabber. Loopt het uit de hand? De lange verlaat de zaak, kaarsrecht als een Heer, maar met blauw oog. ‘Daar kan uw zoon niets aan doen, hoor’, zegt de barkeeper.

Hoe kom ik hier fatsoenlijk weg? Naast mij aan de bar zit nu een vrouw. Met een heel dikke buik hangt ze tegen de bar en rookt en drinkt als een bezetene. Haar man... ach, dan vertelt ze een afschuwelijk verhaal. Weg, weg wil ik, ik heb geen zin in ellende, ze kan m'n telefoonnummer krijgen. Zo, nu eindelijk weg. Laat nog net los, dat ik vader ben geworden van een prààchtige zoon. ‘Vertel alles! Alles! Hoe ging het? Hoe maakt de moeder het? Wat fijn? Wat ben ik blij voor je! Geweldig, hè, zo'n nieuw mensje’.

II

Een leven van niks, onderop de maatschappij, aan de rand overal van en dan pas twintig. Hij was mijn trouwste leerling in ‘het Kompas’. Niet dat-ie altijd op tijd kwam, en braaf de hele les volgde. Hij wipte even binnen, was een kwartiertje overijverig en verdween dan weer. Naar zijn dubieuze makkers aan de bar, of in een auto om spul te halen. Hij had iets van een clown of een kind, dat teveel weet. ‘Hièr, misschien vind je er iets aan, gedichten van me. Jij bent de eerste aan wie ik ze laat lezen’. En weg was-ie. Zijn gedichten waren in het Engels, helemaal onder invloed van Dylan. Vuilnisbakkenromantiek vond ik het. Toch was zijn poëzie zeer geschikt voor de Engelse les. In ‘het Kompas’, centrum voor nonverbale en marginale verslaafden op Christelijke grondslag, was ik leraar talen, een stuk of zes, in een klein zaaltje voorbij de bar. Terwijl de Meester de grammatica uitlegde,

[p. 38]

klonk duidelijk de sombere muziek door van Janis Joplin. Een permanente, pijnlijke keuze: terug naar de bar, de Begeleiding, het Begrip en de uiteindelijke vernieling, of scholing, zelfdiscipline, cultuur en vrij zijn van die troep en dat spul. Danny koos voor het laatste. Kees, de dakdekker, niet. Die is er ook aan kapotgegaan.

‘Waarom of wij publiciteit gezocht hebben? We krijgen veel te weinig subsidie, we zitten boordevol werk, geld voor vaste krachten is er niet. Daarom zoeken wij gemotiveerde en deskundige vrijwilligers.’ Terwijl die vadsig en overtuigd van zichzelf in een fauteuil hing, kreeg ik een lichte afkeer van de leider van ‘het Kompas’. Maar hij doet tenminste wat, dacht ik. ‘We zijn een centrum voor jongeren, die buiten elke voorziening vallen, die niemand hebben wil, die nergens worden opgevangen. “Marginalen” noemen wij ze. Ze kunnen zich ook amper uitdrukken, zeker niet op papier. Daarom heten ze in ons vak “non-verbaal”. Werkende jongeren zijn het, alleen werken ze meestal niet. Ze komen uit zwak-sociale milieus, ze hebben ergens voor gezeten. Diefstal, joy-riding, roof, geweldpleging. Als je hier gaat werken, werk je zonder betaling, op eigen risico. Krijg je een mes in je rug, pech gehad.’

De leider verzamelde staf en bezoekers en stelde me voor. ‘Ik wil een nieuwe medewerker bij jullie introduceren. Chris.’ Een enorm gebulder barst los in de slecht onderhouden ruimte van ‘het Kompas’. Een meisje fluistert me toe, dat de grootste drugdealer in Amsterdam Chris heet.

‘Chris, vertel ons iets over je plannen in “het Kompas”.’ De leider richt zich tot mij. ‘Ik ben dealer in talen, de prijs valt mee, het kost niks, ik hoop dat 't verslavend werkt.’ Al gauw begon de hele zaak me tegen te staan. Alsof iedereen een toneelstuk opvoerde. ‘Ik speel verslaafde en jij doet net of je me d'r vanaf helpt. Omdat ik verslaafd ben, moet ik nergens in geïnteresseerd zijn en anders zijn.’ Een drama, dat mensenlevens kostte. Eigenlijk zijn het heel gewone jongens en meisjes met brave verlangens, dacht ik.

Eens had ik mijn ‘leerlingen’ gevraagd een opstel te maken over hun schooltijd. Hun verhalen vond ik de moeite waard. De leider, die prat ging op zijn vooruitstrevendheid, schrok zich rot. ‘Wat moet ik ermee? Dat ga je toch niet stencillen? Stel je voor, dat de onderwijzers hier in de buurt dit lezen. Dan krijg ik moeilijkheden.’

Plotseling bleek er ook geen ruimte beschikbaar. We werkten toen aan de bar. De Leider genoot van zijn macht. ‘Ik ben een vader voor ze. Ze gehoorzamen me blindelings. Als een nieuweling in “het Kompas” komt, kijken ze naar mij. Als ik met mijn hoofd ja knik, mag-ie naar binnen’. Ik ging steeds minder geloven in hem en zijn medewerkers, waaronder een aan de bar opererende psychiater. Tenslotte kapte ik ermee. Danny stuurde me een kaartje uit Spanje, of hij na de vacantie les kon hebben bij mij thuis. Danny bracht Peter, en toen kwam Riekie, en Ineke enz. Dat werd het begin van een klein schooltje, dat een jaar of drie standhield.

Er was een vast ploegje van zes. Soms kwamen er van de overkant van 't Y jongens en meisjes op de brommer. Er was een mooi, scheel meisje bij, dat altijd alles moest weten. Gestudeerde vrienden gaven elke week met plezier les in Nederlands of geschiedenis. Aardig was het, maar niet echt goed. We moesten doorgaan met meer mensen en middelen. Of stoppen. ‘Waarom vragen we geen subsidie?’.

De Inspecteur voor Volksontwikkeling, de man van de subsidie, schreeuwde, dat ik me nergens mee moest bemoeien en wat of ik wel dacht en dat-ie er niet zat voor tien haha tien mille haha en dat ik weer kon gaan. Toen ik thuis kwam, gaf Danny les aan Freek en Kees, die min of meer de lagere school hadden doorlopen. ‘Subsidie gaat niet door, ik had een miljoen moeten vragen’, zei ik. Danny kon het weinig schelen. ‘Ik geef veel beter les dan jij. We hebben keihard gewerkt. We hebben een stuk van Bertrand Russell gelezen’. Danny was gelukkig, hij begon iets te leren.