Hollands Maandblad. Jaargang 1977 (350-361)

[p. 17]

Opmerkingen
Wouter Noordewier

Vragen waar Noordewier (alleen) niet uitkomt.

Hoe kun je feiten weergeven zonder te interpreteren?

Waarom ziet men niet dat een militair uniform even belachelijk is als een clownspak?

Waarom ‘geven’ miljoenen hun leven?

Is een revolutie het doden van anderen waard?

Zijn jaloezie en doodsangst een kwestie van voorstellingsvermogen?

Wat is er om bang van te zijn?

Waarom vinden ook gelukkig getrouwde vrouwen het ‘zonde’ als een knappe man homo is?

Waarom is jezelf hóren erger dan jezelf zien?

Ben je minder bevooroordeeld als je gewetenloos bent?

Wanneer aanvaard je iemand innerlijk?

Waarom herinneren we ons sommige gebeurtenissen wel, sommige niet?

Zijn jij en je vriendin, vriend, vrouw, echtgenoot, elkaars proefkonijnen?

Vertel welke sinistere motieven er achter onze edele illusies schuilen?

Waarom trouwt Hans met Grietje? Is dat een vraag voor een bioloog alleen, of mag je 't zelfs een dichter vragen?

Weet een jongen die mooi loopt, méér dan een filosoof?

Wat zijn toch de vermommingen van onze geestelijke dood?

Als de baby van een vriendin of familielid (weer) eens erg lelijk is uitgevallen, kun je àltijd nog zeggen: ‘Wat een geestig kind’.

Bij ziekenbezoek krijgen we een verende tred.

In zijn autobiografie legt een musicus het verschil uit tussen kunst en amusement. Met als voorbeeld een cabaret-danseres: ‘De schouders, dat is kunst’, zegt hij, ‘en de dijen, dat is amusement’.

In veel mensen zit een (interessant) boekje. Dat er maar nooit uitkomt. Maar waarom nooit een tweede boekje?

Getest, voor de baan van cipier, en afgewezen. Aan de test nam ook een oudere agent deel. Hij kreeg een hoe langer hoe roojere kop, legde na een half uur zijn pen even neer, en zei: ‘Oef! Dat valt ook niet mee, als je in geen jaren geschreven hebt’.

De jongere ambtenaren van het Arbeidsbureau, pas van de Sociale Academie, zie je nog denken: ‘Ik moet hem als mens behandelen’. Het ritueel begint met de belangstellende vraag of je ‘al werk hebt gevonden’. Etc. Gedraag je dan zoals ze eigenlijk willen dat een ‘cliënt’ is, een beetje dankbaar.

Ik ben geen student. Ergens probeerde ik boeken te lenen.

‘In principe kunnen wij u geen boeken lenen’.

‘Wat zijn uw principes?’ vraag ik dan altijd. M.i. terecht. Maar het wordt als een belediging opgevat.

De persoonlijke moeilijkheden, die op een therapeutisch vlak horen te liggen, van de pathetische zwengelaars aan stencilmachines, worden vaak in politieke termen vertaald. Maar dat vind ik sympathieker dan al de voorwendsels van rechtse mensen om niets te hoeven doen voor anderen.

Polynesiërs scheuren het schild van een zeeschildpad af, en laten het dier dan weer te water. Wreed. Maar wij vallen de vooroordelen van onze medemensen aan, die dááraan hun gevoel voor veiligheid ontlenen, als we b.v. aantonen hoe fascistoïde de redeneringen van hun Telegraafje of Elseviertje zijn. Ik bedoel: dwing je iemand zijn waanwereld los te laten, en breng je hem met de werkelijkheid in aanraking, dan verliest hij in 9 van de 10 gevallen bij het afdalen, door ontmoediging zóveel elan, dat hij inderdaad geen overbodige energie meer spendeert.

Vóór de 2e Wereldoorlog deelden psychologieboeken mensen in in: kunstenaars, veldheren, diplomaten, misdadigers, opvoe-

[p. 18]

ders en vrouwen. Nu in neurotici, psychopaten, schizofrenen, etc.

Nóóit, als je iemand die theologie studeert, belangstellend vraagt of hij in God gelooft, slaagt diegene erin gewoon ‘ja’ of ‘nee’ te zeggen. Ik zou me niet generen hierop te antwoorden.

Ik kreeg een ansicht uit Italië: Christus met een smartelijk gezicht aan het kruis. Als je Hem van opzij beziet, geeft hij je een knipoogje.

De mens kan het van vliegen, vlooien, luizen, kakkerlakken, kevers, motten, wantsen, mieren, termieten, wormen, wespen, spinnen, teken, krekels en sprinkhanen nóóit winnen, in de strijd om de aarde.

Wat ben ik blij met de bijsmaken van 't geestelijk contact.

Bezoek - En een knisperende schaamhaar op het koekje bij de thee.

De bekoring van een onzuivere vriendschap.

De zware ernst waarmee men liefheeft.

Mijn tragiek, of is het een klucht: ik hou er zo van een vrouw buiten gehoorafstand te kunnen ruiken.

Cultureel geïnteresseerde vrouwen! Indiscreet aan alles proevend. Intussen niet hun belangen uit het oog verliezend, een kunstenaar bewonderd om zijn clichés. ‘Na de roze en blauwe periode is Picasso eigenlijk niks aan’.

Al 20 jaar lang is het (mij al te) bekende: ‘Hé Wout!... Wat doe jij eigenlijk?’ met dat insinuerende ‘eigenlijk’, een lastige vraag. Iedereen verwachtte dat je na je puberteit ‘klaar’ was. Verdere veranderingen (verbeteringen?) moest ik rechtvaardigen als symptoom van verlate puberteit, of als het inhalen van een achterstand. Enfin, ik ben nu 40, wat staat me nog aan verrassingen te wachten? Ik leef in ongespannen verwachting, soms verbaasd van zoveel moois, dat ik zomaar krijg, en wil niets bewijzen, me niet voor geluk inzetten, me niet tegen pijn te weer stellen. Als ik teveel doe, dan loert herhaling met een grijnsje, klaar voor een sprong. Als er maar geen patroon in mijn leven zit.

Ik wil natuurlijk óók wel gerechtigheid, maar je wordt zo gauw de klusjesman voor een zaak. Ik kan toch niets nieuws geven als ik mezelf niet ontwikkel? Of berust mijn gebrek aan linkse activiteiten op lafheid? Het lijkt of je iets spectaculairs moet doen om je te bewijzen. Mijn bedrijvigheid bestaat uit het lui laten rijpen van ongrijpbare gedachten (als die er zijn) en het op voet van vertrouwelijkheid en vriendschappelijkheid met mezelf komen te staan. (Ja, en om in leven te blijven, eet ik tot sprinkhanen toe. Het liefst geroosterd.)

Ik zou willen ontmoeten iemand met een combinatie van gevoel voor humor, onschuld, speelsheid en verfijning. Vaak ontmoet je slechte smaak, slechte motieven, slechte keuze, slechte opname, slechte vertering. Ben ik mijn eigen beste gezelschap bij gebrek aan beter? Ik ben niet van plan me sympathiek te vinden. Maar tóch heb ik een paar goede eigenschappen.

Ik begrijp anderen, invoelen en afstandelijkheid vloeien samen. En er is niet voor niets ooit een discussie gaande geweest over of ik al of geen heer ben. In een krant stond o.a. dit (echt niet van mezelf): ‘Dhr. Van der Pol meent echter niet in zee te moeten gaan met de particulier dhr. W. Noordewier daar dhr. Noordewier wel eens geen heer kon wezen. Dhr. W. Noordewier kennende kan ik dhr. Van der Pol verzekeren, dat dhr. W. Noordewier een Heer is met een grote H. Een mens, zoals men er zelden een ontmoet. Dhr. Noordewier verleent hulp waar hij kan, en belangeloos!’.

Soms heb ik een verschrikkelijk humeur. Maar dat komt omdat ik me irriteer aan wat ik overbodig vind. Op mijn 15e keek ik bij een boekenstalletje naar een arbeider die een m.i. waardeloos boek had uitgezocht. Hij keek me pal terug aan. Mijn neusgaten verwijdden zich in een onwillekeurig misprijzen. En nóg gaat mijn blik zó langs iemands huiskamerboekerij, bv. wanneer ik als babysit met afschuw staar naar het meubilair, de foto's, de boekentitels, die je een levenswijze toeschreeuwen.

Wordt me de echo van iemands diepere innerlijk geweigerd, dan voel ik me een zoekende die tegen een muur krabt. Die ander blijft zo in me werken dat ik een broedse kip ben die de slaap niet kan vatten. En met mijn goed geheugen en gevoel voor tegenstrijdigheden leg ik verbanden. Nu wordt, i.p.v. aan dat geheugen, mijn weten van details aan een vèrregaande sympathie toegeschreven. Eigenlijk heeft àlles m'n belangstelling, valse bescheidenheid, valse verontwaardiging, bestudeerde onverschilligheid, opgepept optimisme, geforceerde belangstelling, opgelegde spontaniteit, gesuggereerde warmte, het interesseert me

[p. 19]

allemaal, al word je er niet altijd vrolijker van en al word je geen persoonlijkheid door het aankweken van markante trekjes. Echt ontroerd ben ik alleen van weerloosheid. Ik wil erkennen hoe bitter weinig voor bepaalde mensen en heilige zaken ik voel, maar niet de dupe worden van wat ik zou moeten voelen, ik wil m'n warmte niet bewaren ten koste van oordeel, kennis, ervaring, zelfstandigheid, alles rustig mogen bekijken, zonder routinegevoelens en sentimentele onweders, maar niet altijd caritas betrachten, want Apuleius hàd gelijk: met mensen die áltijd pech hebben moet je je niet ophouden.

Laat niemand denken dat ik tijdens een gesprek met een vrouw eigenlijk alleen maar een beeld in m'n hoofd heb van de graad van haar begeerlijkheid: is dàt haar ernstig nemen, kun je dàn luisteren? Wel erken ik een neiging autoritair op te treden, maar dat is om ze onzekerheid te besparen, zo blijven ze mooier.

Maakt een rustig innerlijk niet dat je graag naar ze kijkt? Ik maak ze niet het hof, tussen hun naïeve goede trouw en mijn innerlijke overgave ligt een afstand, bestaande uit: ervaringen. - faculteit tot observatie. - besef van motieven. - langzaam ritme. - gevoel van wanhoop ten opzichte van het onontkoombare ritueel, met de reeks clichés. Dat ritme en die wanhoop houden me dus zo deugdzaam. En de lichte smart van het beleven van voornoemde afstand, zet voor mij de dingen juist in een mooi licht.

Ik word niet geloofd als ik zeg wat ik denk. Als ik me toon, stuit ik op verlammingsverschijnselen. Kun je dan niet beter desnoods een clown aanbieden? En wat moeten de mensen met m'n vragen? Wanneer wordt vriendschap tijdverlies, wanneer vertrouwen domheid, etc. Wat moeten ze met mijn voorkeursmaak bitter, wrang en zwart? Ontmoet ik iemand voor het eerst, bv. een vrouw, dàn al strijden een aantal vragen om voorrang: ‘Heb je vooroordelen? In welke richting? Wil je er vanaf? Door meer kennis? Ben je nieuwsgierig? Naar een man? Hoeveel wil je er kennen? Hoe kan je nieuwsgierigheid worden bevredigd? Door lichamelijke genoegens, of kennismaking met een karakter? Of van allebei een beetje? Ben je nieuwsgieriger dan de meeste vrouwen? En waarom denk je dat ik je waardeer, je Ziel, je Lichaam, je Geest of je Intelligentie?’

‘Wij kunnen jullie intellectuelen gebruiken, maar de arbeiders vormen de stoottroepen!’ Wat voor recht, dacht ik toch bij mezelf, had die stoottroeper, een ander als bruikbaar te beschouwen?

Hij bood me een open discussie aan. Maar, zoals dat gaat, hij hield zijn troefkaart in zijn mouw: zijn waarheid.

Ik grijp wel eens in het leven van een ander in. Als verterende schuldgevoelens, nodeloze kwellingen, machteloze opstandigheid aan iemand knagen en een paar woorden genoeg zijn om ze weg te halen.

Ik wou dat ik een boekje met kleine dingen kon schrijven, onbevangen en zonder passen of meten. Bijvoorbeeld over mijn dochtertje, wiens fontanelletje nu dicht is.

Ik wil geen mindere ervaringen. Al is mijn leven chaotisch, al zijn mijn gevoelens tweeslachtig, toch heb ik te geven, waardoor ik ook krijg. Maar om echt om iemand te geven doe ik te weinig. Het is jammer dat als je cynisch, spottend en een béétje teder bent, je iedereen kunt krijgen, maar dat je, als je van iemand houdt, hulpeloos bent.

[p. 20]

Op den duur wordt een liefdesverhouding een machtsverhouding. Degene die het minst van de ander houdt staat het sterkst.

Waarom mag ik m'n zienswijze niet tonen? Je aanpassing aan het ideaal, dat een ander van je maakt, is natuurlijkheidsbelemmerend, net als het geven van jouw gevoelens aan een samenstelling van toegedichte eigenschappen, in plaats van aan een mens van vlees en bloed.

Ik wil integratie van tegenstellingen. Ik zie mensen bij wie détails een symbool van hun gedoemdheid worden. Wat zou ik graag alles wat ik bij de eerste oogopslag zie, mèt al mijn tegenstrijdige gevoelens, in één korte snelle zin kunnen beschrijven! (Vooral zonder overbodige verftoetsen, want ook goede stijl wordt veelal te duidelijk uitgedragen).

Schrijvers duwen de grenzen van het onbeschrijfelijke terug. Je komt natuurlijk niet écht in hun keuken, want ook een geschreven beeld van een werkelijkheid is een verwerping van zowat alles dat zich aanbiedt.

Over m'n spontaniteit moet ik me niet druk maken. Net als genegenheid, komt het wel naar me toe. Toch gaan duidelijk èn spontaan schrijven wel eens moeilijk samen. Schrijven is ook nog een subtiel gedoseerd kruiden, bijvoorbeeld van ironie-die-het-verhaal-niet-mag-ophouden, of cynisme-dat-alleen-de-toon-mag-verrijken, etc.

In het dagelijks leven heb ik nog wat spontaniteit. Maar ook daar ben ik té vaak een té gefascineerde toeschouwer om niet juist daardoor het natuurlijke verloop van al die interessante zaken om me heen niet alleen te verànderen, maar zelfs soms stil te leggen. Jammer. Je kan indirect naar het leven kijken, bijvoorbeeld door de ogen van een jongere vriend. Deze indruk per procuratie, met eigen herinneringen aangevuld geeft je toch ook een beklemming: de valkuilen en klappen voorzien, die horen bij de eerzucht, verwachtingen en platitudes waarop iedere jeugd recht heeft: een noodzakelijke verveling (als 't geen blijvend harnas wordt).

Tegen m'n twintigste begon het me te dagen dat niet de boeken reëel waren, maar de wereld. Nu is mijn ambitie ooit een klein boekje te schrijven als:

Dr. Jekyll and Mr. Hyde	(Stevenson)
of Carmen	(Mérimée)
of Mina de Vanghel	(Stendhal)
of Candide	(Voltaire)
of Lazarillo de Tormes	(Anoniem)
of Adventures in the
Skin Trade	(Dylan Thomas)
of De Uitvreter	(Nescio).

Ik zou willen verenigen kracht, tederheid, precisie, en ingehouden maar vooral weinig kunnen schrijven.

Mijn brieven zijn zó slecht geschreven dat ik aan mijn persoonlijke inzet ga twijfelen! Wat dat laatste betreft, heb ik een troost. Is die niet altijd bedroevend laag?

Ik heb een gevoel niks te kunnen. Vooral bij het lezen van Tsjechow. Ik verbaas me er vooral over hoe moeilijk het is eenvoudig te schrijven. En verder: als je schrijft leef je niet. Zodat ik dát steeds weer in moet halen.

Waarom schrijf ik eigenlijk? Ik doe het liever dan spitten, wandelen of houthakken, ik hou niet van gezonde dingen. Het liefst lig ik overdag een roman te lezen. Maar lui? 't Is inspannend. Juist als ik bezig ben te vechten tegen de bierkaai van de slechte aspecten van mijn stijl, stijgt de druk van mijn omgeving, vindt men dat ik ‘wat moet gaan doen’, niet beseffend dat mijn terugkeer naar werk lichamelijk een periode van rust inluidt.

Ik vraag me af hoe iemand die niet ergens door gepakt wordt, de middelbare leeftijd doorkomt. Wat valt er van te verwachten? Een vage overtuiging nieuwe waarheden te ontdekken? Ik zit vol, met verbazing, met vreemde gewaarwordingen. Schrijven een weerspiegeling? Nee. In je leven hebben feiten nooit een begin, einde, geloofwaardige sfeer. Schrijven is een laf achteraf leven. Je zet de ‘feiten’ op je gemak naar je hand, je kunt zo intelligent zijn als je wilt en je wordt, omdat je leert dat àlles, ook je oprechtste gevoelens, koren op je molen kan zijn, een (duurdere) prostituées.

Goede stijl hebben lijkt me ingewikkelde dingen snel en moeiteloos, droog maar niet dor en vooral kort weer te kunnen geven. Kort, want 100 bladzijden is een beleefde afmeting voor een roman. Een roman kan meestal 90% korter.

Ik zou, in een sfeer van intens, pijnlijk geluk, met humor en cynisme, tederheid en ironie, de gevoeligheid en kwetsbaarheid van de medemens willen beschrijven, zonder persoonlijk nadrukkelijk aanwezig te zijn. Ik zou even een licht op een mens willen werpen. En het liefst kunnen schrijven met eenvoud, een fijn gevoel voor verhoudingen en delicatesse van middelen.

Nog nooit heb ik ook maar één boom in één landschap kunnen neerzetten.

Het zogenaamde echt zijn. Door bijvoorbeeld

[p. 21]

je kluchtigheid te benadrukken kun je achteraf jezelf als medespeler in je leven presenteren. Maar je bent volgens mij nooit herkenbaar. Wil iets leesbaar zijn dan moet de inhoud betekenis- en zinvol lijken, daarom laat je het chaotische en zinloze van je leven weg.

Is deze vereenvoudigende leugenachtigheid kunst of vliegwerk? Ik heb ook dingen als waarheden opgeschreven die ik wel eens had vertèld en waarin ik was gaan geloven.

Met de ellende van de wereld je wakker houden, als bewijs dat je meeleven niet is opgedroogd?

Dan nog de individuen die hun mond en ogen open willen houden, het recht van het individu, fundamentele kritiek te leveren, óphouden en die daarom, nu het geen ‘prijzenswaardige, frisse kritiek’ meer betreft, geen plek om te leven krijgen. Juist als ze verdedigd moeten worden, worden ze aangevallen. Door gelijkhebbers voor wie waardigheid een houding is voor nietextreme situaties.

Kun je ongestraft de anderen loslaten, of niet liefhebben?

De ellende van de wereld: mijn neo-imperialistische white man's geestelijke burden? Ik heb een ordinaire, canailleske neiging tot verontwaardiging. Na middernacht denk ik vaak aan de 10.000 mensen die de afgelopen dag van honger zijn gestorven, de 1.000 gelukte zelfmoorden, de 1.000 peuters die niet op slag dood waren. Het gaat beroepsfotografen niet om de skeletachtige kindertjes, maar om het verhaal, de compositie, de Prijs op de Tentoonstelling. Op tentoonstellingen zie je hoe het leed van de mensen die tijdens een klein of groot drama werden gefotografeerd, de fotograaf geen lor konden schelen. Meeleven maakt fotograferen dan trouwens onmogelijk. Een grote kunst doet een beroep op medemenselijkheid, een kleine op sentimentaliteit. Basho is Japans grootste dichter. Voor mij blijft hij dus de dichter die een verlaten kind van 3 jaar huilend van honger bij een rivier achterlaat waar hij hem vond, na er een mooi gedicht op te hebben gemaakt.

Als ik in m'n vrouws dorpje een idyllische wandeling maak langs beekjes, bosjes, boomgaarden, watervalletjes - bij èlke hoek een gruwelgeschiedenis van hoe de fascisten mensen afmaakten. Ik kan geen schoolgebouw binnentreden zonder gevoel van beklemming door de hoeveelheid kapstokken, vitrines, wc's, en het besef dat iedere bank voor één (bang) individu is bestemd, met al z'n ellende van niet-geleerde woordjes of stellingen.

En omdat mensen op flats hun vrienden en kennissen een exotisch dier willen tonen, raken veel landen hun apen, krokodillen, papegaaien en mooie visjes kwijt. Het overlevende tiende gedeelte dàt in de schakels van dit moordbedrijf, ‘De Natuurvriend’ e.d. aankomt, mag langzaam sterven. Zolang we minderheden onderdrukken, w.o. niet alleen gastarbeiders, maar ook dieren, en, ‘Het als mens met opzet doden van een soortgenoot moord heet, het als mens met opzet doden van een niet-soortgenoot jacht’, zolang we wraak nemen op ‘misdadigers’ door ze ‘op te bergen’, (zien rechters, als de fanatieke Abspoel e.a., ooit de door lange straf veroorzaakte geestelijke aftakeling?), zijn we niet beschaafd.

‘Voor de publikatie van de twee rapporten (over onze moorden in Indonesië W.N.) zou de regering weinig voelen, omdat - nu in beide documenten talrijke namen voorkomen, - de schildering van bloedige incidenten dusdanig gedetailleerd is, dat men op een afstand van twintig jaar sterker geschokt zal raken dan in de toenmalige omstandigheden gebeurd zou zijn’.

Elk jaar leggen we een krans bij dat standbeeld op het Domplein, om Duitse misdaden te herdenken. De joden kenden voor een trieste grap, als bv. ook het feit dat juist dáár op dat Domplein het fascistische regiem van Spanje een spionagecentrum op mocht zetten, een mooi woord: een gotspe.

Vannacht heb ik wakker gelegen. Maar uiteindelijk dit beeld: een aantal bestofte, grijsblauwe lijken - en ik dacht: ‘Goddank, we gaan tenminste allemaal dood’, waarna ik weer kon slapen. De verrukking te weten dat je dood gaat. Ik voel me soms gegrepen door intense dingen, en me er als mens kleiner onder worden.

Ik schrijf om de schoonheid van gebeurtenissen in mijn herinnering - en om ze onschadelijk te maken. (Zou je, terugkijkend in je leven, kunnen weten hoe je degene bent geworden die je je voelt? In je verleden heb je nooit naar de superieure uitkijkpost van het nu toegeleefd). Ik dwaal door m'n herinneringen, plezierig gestemd van mijn alleen zijn, verwonderd om zoveel niet te verklaren afval (wat heb je aan je vracht herinneringen, wat heb je aan al de dingen die je weet?), in de stille ruimte die het toneel was van vele echte en warme gebeurtenissen, waar het nu als het ware ruikt naar overgeefsel, verschaald bier, pis en sigarettenas.