Hollands Maandblad. Jaargang 1976 (338-349)

[p. 33]

Een dag uit het leven van een jonge dichter
Anne Marie Baart

De paardehoeven die in een onoverzichtelijk veelvoud op hem afkwamen, galoppeerden vlak vóór het fatale moment over z'n hoofd heen. Mazzel gehad, dacht hij, maar meteen doemden er een paar grassprieten op zo dichtbij alsof iemand ze onder een vergrootglas hield en links in het beeld verscheen een wolk die openscheurde tot een diepblauw gat... toen werd hij wakker. In een gewoontegebaar stak hij z'n arm uit, om ditmaal te ontdekken dat z'n vriendin niet naast hem op de kussens lag. Met angstvallig toegeknepen ogen trok hij het dek over z'n schouders en bleef roerloos liggen.

Het was gedempt rustig in de kamer. Aan de geluiden beneden op straat te horen moest het al laat in de ochtend zijn. Dat betekende dat Maya hem al geruime tijd geleden verlaten had om naar haar werk te gaan. Amper tot deze conclusie gekomen hoorde hij dat de vuilniswagen eraan kwam, duidelijk te herkennen door het draaien van de zware motor. Hij vroeg zich af of Maya hun plastic zak op de stoep had gezet, zo niet dan moest hij er nu meteen uit, badjas en gymschoenen aan en snel de trap af... bij nader inzien besloot hij de hele vuilniswagen te negeren. Het ding wàs er niet, nooit geweest, het was bij wijze van spreken een andere dag van de week.

Toen het geluid in tegenovergestelde richting uit de straat was weggestorven, opende hij voorzichtig z'n ogen. Hij zag een hoek van z'n schrijftafel, de poten van z'n stoel, boeken op de grond en papieren met getypte letters, gecorrigeerd in zijn handschrift. Vermoeid liet hij z'n oogleden weer zakken. Hij probeerde z'n hoofd leeg te maken van alle gedachten om op die manier misschien opnieuw de slaap te vatten, maar dat lukte niet. De lakens plakten aan z'n benen, het beloofde een ouderwetse zomerdag te worden. Hij liet z'n voeten over de bedrand vallen en stond toen tollend overeind. ‘Zo, ik ben eruit!’ zei hij geforceerd vrolijk. Hij krabde over zijn rug, trok zijn kleren die op de grond lagen aan en liep met een rafelige, zuurruikende badhanddoek naar de keuken.

Juist toen hij wat water in z'n gezicht wilde kletsen, ging de telefoon. Zorgvuldig z'n handen afdrogend liep hij terug naar de kamer, naar het toestel.

‘Doe-bie-doe, ik ben het, goeiemórge’, riep Maya op haar bekende, kirrende kantoortoon. ‘Al wakker, lieveling?’

‘Nee’, zei hij.

‘Herinner je je vannacht nog?’

‘Dat wel’.

Ze lachte zacht, alsof de gedachte eraan haar opnieuw opwond. Hij vroeg zich af, hoe ze er nu uitzag en of iemand haar kon zien, terwijl ze zat te telefoneren.

‘Wat heb je aan?’ zei hij ineens.

Zonder gêne beschreef ze haar uiterlijk, een opsomming van kleuren en soortnamen waarvan alleen een bloemetjesbloesje hem bijbleef, dat hij goed meende te kennen. Tevens concludeerde hij voor zichzelf dat er niemand bij haar in het vertrek kon zijn, omdat ze anders nooit zo in details over haar intieme kledingstukken was getreden.

‘Natuurlijk hou ik van je’, beantwoordde hij haar vraag. ‘Heel veel juist’. Daarna was het vreemd stil, alsof hij iets verkeerds had gezegd. Hij krabde aan een muggebeet op z'n arm.

‘Moet je horen’, zei ze. ‘Wil jij voor vanavond macaroni en blokjes ham in huis halen. O ja, en wat geraspte kaas’.

‘Hoeveel?’

‘Dat weet ik niet. Zie maar’.

‘Goed’, zei hij. ‘En verder?’

‘Het is het einde van de maand’, zei ze. ‘Ik denk niet dat we het halen. Heb jij nog wat?’

De hoorn met z'n schouder en kin ondersteunend zocht hij allebei z'n broekzakken af. De vangst bestond slechts uit een paar kwartjes en dubbeltjes.

‘Hoe moet ik dan boodschappen doen? Kan ik bij de melkboer nog poffen?’

[p. 34]

‘Nee, niet meer’.

‘Goed’, zei hij. ‘Ik zal naar de uitgever gaan, daar wou ik toch eens mee praten. Dag schatje’.

Nadat hij de hoorn had neergelegd, ontdekte hij dat de muggebeet op z'n arm was opengebarsten. Er kwam een druppel bloed uit. Z'n adem inhoudend bleef hij staan kijken. Met een abrupt gebaar bracht hij de witte bult naar z'n mond en begon eraan te zuigen. Toen hij het bloed tegen z'n verhemelte proefde, kwamen er enkele regels van het gedicht waar hij de vorige dag mee bezig was geweest in z'n hoofd naar boven, een sensatie die hem dermate verrukte dat hij onmiddellijk de verspreide typevellen wilde oprapen om verder te gaan..., maar de herinnering aan z'n vriendin en de belofte die hij haar had gedaan deden hem terugkeren tot de realiteit.

Hij liep naar de keuken en waste z'n gezicht. Hij trok een schoon hemd aan en poetste z'n tanden. Vóór hij het huis verliet, dacht hij er zelfs aan om de papyrusplant naast het bed water te geven.

Naarmate hij hoger kwam op de traptreden die naar het uitgeverskantoortje leidden, begon hij langzamer te lopen. Als hij zich over de leuning boog, kon hij via een bovenraam bij het architectenbureau binnengluren, waar twee meisjes in vaste dienst waren die hij langzamerhand aan hun garderobe meende te kennen. Hij maakte zichzelf wijs dat hij daarom z'n pas vertraagde, maar in z'n hart wist hij wel dat het uit verlegenheid was om straks bij z'n uitgever aan te kloppen. Moest hij z'n voeten vegen voordat hij naar binnen ging, of juist niet? Er lag een mat voor de deur, maar wat betekende dat? De wereld lag vol matten en toch waren er slechts weinig mensen die de onderkant van hun schoenen daarop afveegden, had hij gemerkt. Het leek wel of het uit de mode was geraakt. En als hij zou doen zoals hem thuis was geleerd, zouden de anderen misschien denken dat hij een belachelijk ouderwetse opvoeding had gekregen, of dat hij nog zo jong was dat hij zich er niet van had bevrijd... En moest hij kloppen voor hij de deur opendeed? Er was een bel, maar die werd bij zijn weten nooit gebruikt. Kloppen was misschien ook een overdreven beleefdheid, maar aan de andere kant kon je toch niet zomaar de deur openstoten...

Eenmaal binnen wist hij nooit wat hij nou eigenlijk had gedaan. De uitgever en z'n secretaresse keken als één persoon op, en weer kwam die sensatie uit z'n jeugd terug, een herinnering die hij al een paar maal had gehad als hij daar stond: hij was na schooltijd hard naar huis gehold en toen door een ingeving teruggegaan om z'n taalschrift op te halen. De gangen waren stil en leeg geweest, maar in z'n klaslokaal trof hij onverwacht de meester met een leerlinge aan. Hoewel de meester achter z'n lessenaar zat en het meisje ertegenover in een schoolbank, had hij toch het idee gehad dat hij hen ergens op betrapte, een intimiteit die bij zijn binnenkomst abrupt verbroken was, waardoor hij zich schuldig voelde.

‘Je komt als geroepen’, zei de uitgever met een blije lach.

Hij voelde, dat hij kleurde en vermeed het om de secretaresse aan te kijken. Zelfs zonder dat hij het zag, wist hij dat ze weer één van die dunne sigaartjes zat te roken, waar ook haar baas aan verslaafd was.

‘Ja, er is juist een uitnodiging voor je binnengekomen’, ging deze verder. ‘Een poëzie-avond in het noorden des lands. Of je voor wilt lezen uit eigen werk’.

Hij ging zitten. Pal achter het hoofd van de uitgever hing een nieuwe foto van collegadichter Hulker, die hij haatte. Het was een kingsize portret van 's mans tronie, maar wel zo dat alle oneffenheden in de huid waren weggewerkt. Die zal vast met heel z'n hofhouding present zijn, bedacht hij.

‘Ach, dat is niets voor mij’, begon hij uit te leggen, toen z'n oog getrokken werd naar een dummy die op tafel lag. ‘Zo'n omslag wilde ik destijds nou voor mijn bundel’, riep hij uit. ‘Precies die ondergaande zon in dat bleke avondlandschap en zulke figuurtjes in silhouet op de voorgrond...’

‘Toch dacht ik dat je best tevreden was met je eigen omslag’, onderbrak de uitgever hem.

Hij keek op. De irritatie van de ander sloeg als een golf op hem over. Zo deed z'n vader vroeger ook, als er weer iets was gebeurd wat voor de plichtsgetrouwe harde werker die hij als voorbeeld wilde zijn, niet door de beugel kon. Eens was hij uren te laat thuigekomen doordat er in de bus die hem van de tandarts in de stad terug naar hun dorp zou brengen, een familie had gezeten waar hij steeds naar had moeten kijken: een man, een vrouw en drie kinderen waar niets bijzonders aan op te merken viel, behalve dat het net was alsof ze zijn familie waren. Pas toen deze mensen uitstapten, had hij beseft dat hij niet bij hen hoorde en daarna had hij op een andere bus moeten wachten en nog een heel stuk moeten lopen, voor hij eindelijk thuiskwam. Z'n vader was ongerust geweest, had zelfs de politie opgebeld en was in machteloze woede tegen hem uitgevaren. Het merkwaardige was, dat hij tegenover z'n vader staand diens machte-

[p. 35]

loosheid precies had kunnen navoelen. Hoofdschuddend had hij tegenover zichzelf gestaan en op zichzelf neergekeken: ‘Wat moeten we met zo'n jongen?’

‘Ik bedoelde..., zo bedoelde ik het niet’, mompelde hij tegen z'n uitgever. De secretaresse zette een kop koffie naast hem neer, maar toen hij haar wilde bedanken, had ze zich alweer omgedraaid.

Hij vroeg zich af, of nu misschien het geschikte moment was aangebroken om over geld te beginnen. ‘Geldstukken omgeven ons in het leven gelijk aardkluiten erna’, had hij ooit ergens gelezen en hoe waar was dat! Maar het was beter zulke waarheden nu uit te bannen, wilde hij vanavond niet met lege handen bij z'n vriendin aankomen. Met de moed der wanhoop begon hij z'n financiële situatie uiteen te zetten. Tot z'n verbazing had de uitgever al na een paar zinnen door, waar het over ging en hij schreef direct een cheque uit. Toch een jofele vent, dacht hij, terwijl hij het papiertje in z'n broekzak stopte.

‘Als ik jou was zou ik wel opschieten, want het is al bijna drie uur en straks zijn de banken dicht’, zei de secretaresse vertrouwelijk. Daar moest je echt een secretaresse voor zijn, om zulke praktische dingen te weten!

Hij stond op en maakte wat vage afscheidsgebaren, die tevens z'n dankbaarheid moesten uitdrukken.

‘En denk nog maar eens over die poëzie-avond’, riep de uitgever hem na. Pas toen hij beneden over de gracht liep, realiseerde hij zich dat er iets vreemds aan de laatste opmerking was. Had hij zich niet duidelijk genoeg uitgelaten over z'n afkeer van voorlezen uit eigen werk? Had z'n uitgever dit niet begrepen, of wilde hij hem onder druk zetten om toch mee te doen, daarbij gesteund door de wetenschap dat hij geld nodig had... als dit waar was, moest hij de zojuist ontvangen cheque terstond verscheuren. Hij liet zich niet omkopen, wat verbeeldden ze zich wel!

Terwijl hij het papiertje in z'n broekzak vastgreep, bedacht hij ineens perplex dat hij de koffie die de secretaresse zo charmant voor hem had ingeschonken, vergeten had op te drinken. Ze moest hem wel een ongelooflijke boerenpummel vinden. Van schaamte begon hij harder te lopen, maar na een paar meter hield hij stil, overweldigd door een idee dat nog niet eerder bij hem was opgekomen: de secretaresse was de eerbied die hij haar toedroeg nauwelijks waard. Als ze zijn werk ècht zo mooi vond als ze beweerde, dan kon ze toch niet de hele dag op zo'n stom uitgeverskantoor



zitten. Dat ze daar nog steeds mee doorging en hoeveel gedichten had ze onderhand al van hem gelezen!

Hij sloeg een dwarsstraat in. De schaduw van de huizen die over hem heen viel, deed weldadig aan. Hij merkte nu pas goed, hoe warm het was geworden. De straat lag er verlaten bij, als in een zuideuropees dorp waar siësta gehouden wordt. Plotseling kwam er een jongetje van een jaar of zeven achter een geparkeerde auto vandaan. De zon bescheen z'n haar, voor de rest liep hij in de schaduw. Het was een jongetje dat niet van voetballen hield, maar meer van met open ogen lopen dromen, dat zag hij duidelijk terwijl ze op elkaar afkwamen. Halverwege de straat ontmoetten ze elkaar, toen liepen ze ieder afzonderlijk verder. Ik moet terug, dacht hij toen hij een paar stappen van het kind verwijderd was. Ik moet hem achternagaan en voor eeuwig vasthouden... meteen bedacht hij, dat dit niet kon vanwege eventueel uit hun ramen kijkende buren die zouden zeggen dat hij

[p. 36]

een vieze pedofiel was. Het verbaasde hem, dat hij nog zo nuchter kon denken. Het volgende ogenblik onderging hij een gevoel van eenzaamheid als een natte dweil die over z'n lichaam werd gegooid. Wankelend liep hij zo dicht mogelijk langs de huizen.

Ergens op een hoek klampte hij twee volwassen mannen aan die met elkaar stonden te praten:

‘Neem me niet kwalijk..., weet u misschien... hoe laat het is?’

Zonder commentaar wees de dikste van de twee omhoog. Ze bevonden zich schuin onder een kerk met een wijzerplaat die in gouden cijfers de tijd aangaf. Te laat om naar een bank te gaan, schoot het door hem heen, en toen herkende hij de plek waar ze stonden en de stad die hen omgaf. Alsof de wereld een onmerkbaar duwtje had gekregen, paste alles weer in elkaar.

‘Dank u wel, hartelijk bedankt’, zei hij tegen het onverstoorbaar doorpratende tweetal, daarop stak hij over naar een café waarvan hij wist dat er een jongen van zijn leeftijd bediende. Deze zou hem vast aan wat contanten willen helpen als hij de cheque van z'n uitgever zou laten zien, dacht hij.

Het was druk binnen. Kennelijk was iedereen vanwege de hitte vroeg met werken opgehouden om een koel glas bier te drinken. Hij knikte links en rechts naar wat oppervlakkige kennissen en zag toen tot z'n ergernis Hulker aan de bar staan, die bijna op hetzelfde moment hem in het vizier kreeg:

‘Hee grote vriend’, riep hij terwijl hij een zware hand op z'n schouder liet neerkomen. ‘We moeten elkaar gauw weer eens boven het schaakbord ontmoeten’.

Ze hadden tijden geleden in het koffiehuis in de nauwe straat achter de kerk een partijtje schaak gespeeld, dat Hulker met enkele onvoorziene zetten snel had gewonnen. De vraag om revanche zou dus eigenlijk van hemzelf uit moeten gaan, maar nee, iedere keer als ze elkaar zagen begon Hulker erover. En dan die gewoonte om ‘grote vriend’ te zeggen... Terwijl hij toekeek hoe Hulker een verlepte schoonheid die zich in zijn gezelschap bevond van een drankje en een aai over haar geschminkte wang voorzag, vroeg hij zich af wat hij nou eigenlijk tégen de man had. Was het z'n succes bij het publiek? Z'n reputatie van vrouwenversierder? Hij had de gebaren van een dichter zonder een dichter te zijn, maar dit was niet iets wat je hem persoonlijk kon aanrekenen.

Als Hulker voor de radio uit eigen werk las, maakte hij naar speeksel zoekende geluiden op een manier dat je de knop zou willen omdraaien. Hij was het type van de onder veel tamtam buiten gaan wonende drop-out die nadat het nieuwtje eraf is altijd in de hoofdstedelijke café's gevonden kan worden met achterlating van vrouw en kinderen... Terwijl hij dit bedacht, herinnerde hij zich dat hij z'n vriendin beloofd had om macaroni en blokjes ham in huis te halen en nog iets waar hij zo gauw niet op kon komen. Hij probeerde de aandacht van de barjongen te trekken, maar die had het te druk met bestellingen. Het was trouwens beter om een rustig moment uit te kiezen, zodat niet iedereen hun transactie zou kunnen horen. In afwachting daarvan ging hij aan een tafeltje langs de muur zitten.

Er kwam een meisje binnen op zulke hoge schoenen, dat ze er zelf bijna over struikelde.

‘Heb ik iets van je aan?’ vroeg ze snibbig toen hij kennelijk te lang naar haar keek.

Geschrokken wendde hij z'n hoofd af. Hoe zou hij haar duidelijk kunnen maken, dat hij met haar meevoelde? Dat hij haar armetierigheid en de behoefte om boven zichzelf uit te stijgen begreep?

Vlakbij het raam zat een studente een boek te lezen, een bezigheid die ze onderbrak telkens als er iemand in de deuropening verscheen. Haar angstig opkijkende blik bracht hem in de war, totdat hij besefte dat ze op haar vriendje zat te wachten. Ik wou dat ik honderd mannen was, dacht hij. Dan zou ik ze allemaal gelukkig maken!

Meteen daarop voelde hij zich schuldig dat hij nog niets aan de boodschappen had gedaan, terwijl z'n vriendin toch op hem rekende. Hij stond op en liep naar de bar waar het minder vol was dan toen hij binnenkwam, maar de mensen die er stonden maakten wel meer lawaai. Hulker stond er ook nog, nu met roodaangelopen gezicht.

‘Drink er één van mij’, zei hij gebiedend.

Om stennis te voorkomen leek het hem wijselijk dit aanbod niet af te slaan.

‘Wat kijk je somber’, zei Hulker. ‘Alsof het leed van de hele wereld op je schouders drukt. Geacht publiek, mag ik u verzoeken, hier hebben we het plaatsvervangend lijden in eigen persoon’.

Hij stelde zich op als een circusdirecteur die een nieuw nummer presenteert, een rol die hem bijzonder goed afging. Alle lachers stonden aan zijn kant en keken naar het slachtoffer in spe.

Hij slikte. ‘Liever dàt dan het plaatsvervangend genot’, zei hij.

Er ging een golf van teleurstelling door het publiek... Niemand vond zijn act interessant. Toen de teleurstelling was weggeëbd, liet men hem links liggen. Hij nam z'n

[p. 37]

glas bier op en ging terug naar z'n tafeltje.

Toen hij buiten kwam, waren de straatlantarens al aan. De dag was een aaneenschakeling van gemiste kansen geweest. Niets meer aan te doen nu. Hulker en z'n gezelschap waren vertrokken zonder hem nog met een blik te verwaardigen. Dat was op zichzelf niet zo'n ramp, maar ondertussen was het zo laat geworden, dat de winkels gesloten waren. Deze wetenschap had hij te danken aan de vrouw die in de keuken hielp. De barjongen had welwillend een te hoog bedrag opgeschreven. ‘Zodat ik wat geld terugkrijg om boodschappen voor het avondeten te doen’, had hij uitgelegd en dat had de vrouw hem horen zeggen. ‘Niet om het een of ander’, had ze vanuit haar keuken geroepen. ‘Maar de winkels zijn allang dicht’. Vrijwel hetzelfde moment waarop de betekenis van haar mededeling tot hem doordrong, was het woord dat hem ontschoten was weer opgedoken: geraspte kaas. Onder normale omstandigheden zou zo'n ingeving hem verrukt hebben, nu werd hij bevangen door een allesoverheersend te laat-gevoel.

Lopend door een slechtverlichte, opgebroken straat probeerde hij te bedenken wat hij tegen Hulker had kunnen zeggen om hem schaakmat te zetten: ‘Een tevreden dichter is geen onheilstichter’. Hahaha. Of iets dergelijks. Alles was beter geweest dan het woord plaatsvervangend gebruiken, zoals hij had gedaan. Het was immers een teken van zwakte om iemand met z'n eigen metaforen om de oren te slaan. Ben ik zwak? vroeg hij zich af.

‘Help!’ riep hij uit toen hij struikelde over onduidelijk gereedschap, vermoedelijk door de arbeiders die de straat aan het opbreken waren achtergelaten voor de volgende dag. Optimisten om er vanuit te gaan dat het zonder mankeren weer ochtend zal

[p. 38]

worden, bedacht hij terwijl hij overeind kwam en het zand uit z'n kleren sloeg. Hij had z'n elleboog bezeerd aan de punt van een baksteen, maar dat was het ergste niet. Het ergste was dat hij zich de ontmoeting van die middag met het jongetje herinnerde, alsof ze opnieuw tegenover elkaar stonden. Ergens in een achterkamertje in een omgewoeld bed lag het kind nu naar het plafond te staren. Hijzelf had zin om zich voor de nacht naast het gereedschap van de stratemakers neer te leggen. Alles beter dan naar huis, waar Maya op hem zat te wachten.

Er dwarrelde een melodietje van het carillon uit de kerktoren over hem heen. De stenen aan z'n voeten glinsterden en nodigden uit om verder te gaan. Hij ging verder en kwam over een gedempte gracht met aan weerskanten bomen, die hun zware bladeren moeiteloos leken te dragen. In bijna alle huizen was de lamp aan. De meeste ramen waren opengeschoven om frisse wind binnen te laten. Zonder dat de bewoners er erg in schenen te hebben, trokken deze verlichte gaten ook ontelbare mugjes aan, die in horden rondzwierven. Dan was er het stille pand waar geen enkel licht brandde. Juist terwijl hij daar langs liep, ging de telefoon over. Het gaf hem een shock, zo dichtbij hoorde hij het geluid, alsof het z'n eigen toestel betrof. Het kwam uit de benedenetage, waarvan het raam aan de voorkant opengeschoven was. In de halfdonkere kamer bevond zich niemand. Als hij zich bukte, zou hij zo over de vensterbank kunnen stappen om de hoorn op te nemen. Hij bleef stil staan luisteren naar het herhaalde bellen. Toen de persoon aan de andere kant van de lijn er tenslotte genoeg van kreeg, waarna het bellen abrupt ophield, voelde hij zich zo verdrietig alsof hij een dierbare vriend had verloren. Tegelijk doorstroomde hem een immense tevredenheid, alsof hij voor het eerst van z'n leven echt contact had gehad.

Overweldigd door deze tegenstrijdige emoties ging hij zitten op een bankje naast een voor kinderen aangelegde en door honden besmeurde zandbak. Hij probeerde zich een regel te herinneren van het gedicht waar hij het laatst mee bezig was geweest, maar zelfs dat lukte niet.

Voorlezen uit eigen werk, dacht hij. Als om te bewijzen dat je een ziel kunt hebben en tòch kunt blijven leven.

Hij keek omhoog naar de hemel die angstaanjagend diep was. De sterren begonnen te trillen, ze kwamen naderbij alsof iemand ze onder een vergrootglas hield en in de holte achter z'n ogen kwamen nu ook de paardehoeven weer opzetten.