Hollands Maandblad. Jaargang 1976 (338-349)

[p. 25]

E. Douwes Dekker over het Indisch strafrecht

Op 1 mei 1848 waren voor het zgn. rechtstreeks bestuurde deel van Nederlands-Indië Bepalingen ter regeling van eenige onderwerpen van strafregtwetgeving, welke eene dadelijke voorziening eischen afgekondigd. In de Buitengewesten en elders, waar het lokale zelfbestuur overheerste, werden ze pas veel later ingevoerd. De nieuwe bepalingen schaften geseling en brandmerking af en omschreven nauwkeurig, met maxima en minima, de straffen die aan Europeanen en ‘Inlanders’ konden worden opgelegd. Bij circulaire van 31 maart 1849 werd aan de residenten (toen ex officio voorzitter van de plaatselijke rechtbank) gevraagd hoe de bepalingen in de praktijk werkten en eventueel verbeterd konden worden.

Dekker heeft deze enquête namens de resident beantwoord, zoals hij zelf in een brief aan zijn broer Pieter van 15 januari 1851 schrijft. (Volledig Werk, deel 9, pag. 111). Hij somt in deze brief zijn drukke werkzaamheden als gewestelijk secretaris op en noemt speciaal: ‘Het adviseeren nopens de nog niet ingevoerde, maar in de pen zijnde nieuwe wetgeving van Strafregt, - en daarbij niet de minste assistentie noch boven noch beneden mij’.

Het document waarvan hier de belangrijkste passages worden weergegeven, beslaat 36 foliovellen in het Copieboek van de residentie Menado voor het jaar 1849, dat zich in het Arsip Nasional Republik Indonesia te Jakarta bevindt.

Enkele kennelijke schrijffouten zijn verbeterd en hier en daar is ook de interpunctie verduidelijkt. ‘Maloe’ betekent beschaamd of verlegen. Wat de in dit stuk behandelde doodstraf betreft kan erop gewezen worden dat die in Nederlands-Indië nooit is afgeschaft en in Nederland in 1870.

Zie verder het artikel over Dekker in Menado.

P.v.'t.V.

No 563
Bijl.: Geene.
Aan de Commissie belast met de vervaardiging van [een Wetboek van] Strafregt voor Nederlandsch Indie.

Menado, 8e Oct. 1849

Zoo vereerend het mij was te mogen ontvangen de circulaire missieve van den 31 Maart jl No 2 waarin Uwe Commissie verschillende vragen ter beantwoording voorstelt omtrent verschillende hoofdpunten van strafregtgeving, zoo bezwarend was mij tevens de overtuiging dat het mij ook bij den besten wil aan de gelegenheid ontbreekt aan bedoeld belangrijk rekwisiet te voldoen op een wijze die in grondigheid eenigszins beantwoorden kan aan het gewigt der zaak waaromtrent mijn gevoelen gevraagd wordt.

Onder de voorgestelde tien vraagpunten toch zijn velen die ieder op zichzelven stof opleveren tot gezette overdenkingen van personen die, wil men eenigen goeden uitslag van hunnen overwegingen verwachten, diepe regtsgeleerde kennis, mensch- en staatkunde, speciale kennis der Inlandsche bevolking, alles door echt Christelijken zin veredeld, in zich vereenigen, terwijl ook dan nog de beoordeeling van dusdanige uitstekende mannen zonder waarde zoude kunnen geacht worden, indien niet bij dat alles hun de noodige tijd tot afzondering en overpeinzing werd geschonken zonder welken het uitgesproken oordeel, het moge dan van vlugheid van geest en geniale opvatting getuigenis geven, geenszins die diepte van beschouwing zal bezitten, welke daar waar het de hoogste maatschappelijke regten en belangen geldt, zoo noodig is.

Het zoude overbodig zijn hier aan te stippen welke - zoo niet alle - der bovengenoemde hoedanigheden mij onthouden zijn, en zeer gaarne zoude ik mij van het uitbrengen mijner gewaagde gevoelens verschoonen, ware het niet dat ik vooronderstellen moet dat Uwe Commissie bij het doen dier vragen evenzeer van het belang derzelven, als van mijne betrekkelijke onmacht bewust was en dat derhalve de bedoeling wezen moet, mij aan het opgegevene zoo goed mogelijk te zien voldoen.

Ik verzoek UwEdG beleefdelijk de ondervolgende beschouwing derhalve uit dat gezigtspunt te willen aannemen. [...]

Moge het mij vrij staan à priori mijn gevoelens bekend te stellen in hoeverre [deze

[p. 26]

artikelen] beantwoorden aan het ingewikkeld doel eener beschaafde strafwetgeving zoo als dit door Uwe Commissie wordt op den voorgrond gesteld, veiligheid der maatschappij en verbetering der gestraften, dan zij het mij vergund op te merken dat thans aan het eerste wèl, doch geenszins aan het laatste voldaan wordt.

Weldadige bepalingen ten aanzien der physieke omstandigheden zijn er in de laatste jaren geëmaneerd, doch tot nog toe is er voor zoo verre mij bekend is, weinig of niets gedaan voor de zedelijke verbetering van gecondemneerden. Rust niet op de maatschappij die den misdadiger uit haar midden stoot, de innige verpligting zich zijner aan te trekken juist in die belangen waar hij het meest hulp, teregtwijzing en ondersteuning noodig heeft - is niet de pligt tot zedelijke zieken van hooger, heiliger belang dan het voeden en verzorgen des lichaams? Is het niet juist in het hart des misdadigers dat de kiem des kwaads moet opgespoord en verdelgd worden, wil men eenige hoop koesteren dat hij later niet weder de maatschappij beleedige? Is het ook niet op die voorwaarde alleen dat de maatschappij het regt heeft tot straffen? Is straf zonder kragtig pogingen tot verbetering des gestraften niet bijna gelijk aan wraak?

Doch genoeg. Uwe Commissie zal mijn voorlichting omtrent dit punt niet behoeven. Ik zal in de beantwoording der volgende § § gelegenheid vinden terug te komen op de wijze waarop de beoogde verbetering zoude kunnen worden bereikt.

Moeijelijk valt het mij de vraag omtrent de algemeene strekking te beantwoorden, zonder daarbij tot de bijzonderheden af te dalen daar toch de werking in het algemeen uit bijzondere artikelen der bepalingen voortvloeit. Om derhalve aan te toonen waar naar mijne meening leemten of gebreken bestaan, zij het mij vergund die bepalingen op de voet te volgen, als hoofdbeginsels in het algemeen voor uit stellende:

1e Dat in het algemeen zachte wetten, zachte menschen vormen.

2e Dat de behandelde bepalingen hoe mild ook, echter zonder de veiligheid der maatschappij in gevaar te brengen, nog zouden kunnen worden verzacht.

3e Dat daardoor zonder het eerste hoofddoel van strafwetgeving - veiligheid - uit het oog te verliezen, het tweede - verbetering - beter zoude kunnen worden bereikt. [...]

Het blijft eene niet onbelangrijke vraag of de straf zich behoort te regelen naar den staat der beschaving der gestraften of diens wetgevers. In het eerste geval zoude de toejuichingen der onderwerpelijke afschaffing [van geseling en brandmerken] minder gegrond worden maar het laatste standpunt afgezien is het een verblijdend teeken onzes tijds dat dusdanige barbaarsche strafoefeningen weldra tot het verleden zullen behoren. De ligchamelijke pijn der geesseling is een onbeduidend en doelloos toevoegsel tot de hoofdzaak: de tentoonstelling - en het brandmerk is zoo geheel in tegenspraak met het doel van den gestrafte later als een verbeterd lid aan de maatschappij terug te geven, dat dit onderwerp hoe belangrijk ook, te duidelijk is om daarbij lang te verwijlen. [...]

In een gewest waar de invloed van ons bestuur staat of valt met de hooge denkbeelden die de inlander van des Europeaan's zedelijkheid en beschaving koestert - waar alles berust op moreel overwigt - komt het mij hoogst ondoelmatig voor den Europeaan [bij de bestraffing in het openbaar] ten toon te stellen.

Ik weet wel dat de misdaad verlaagt en niet het schavot en dat de Europeaan zich voor misdaad niet wachtende ook zonder eenigen straf alle aanspraak op moreel overwigt verliest, - maar men weet ook dat het oordeel van den min beschaafden mensch niet onafhankelijk werkt, en meestal op de uitspraak des regts wacht, om zich te openbaren. Hoe moet dan wel de invloed zijn van het gezigt der openlijke gevolgen van dat regt - van doodstraf en tentoonstelling? Is het mogelijk dat de inlander die zich in het algemeen tegenover den Europeaan als kind, als onmondig beschouwt, die gewoon is hem te volgen, van hem te leren, hem te ontzien - die volgzaamheid en dat ontzag bewaren kan, dáár waar hij zijnen meerdere dusdanig vernederd ziet? Moet niet daardoor van lieverlede het gebouw onzer magt in deze gewesten in deszelfs hechtste steunsels worden geschokt? En al ware deze gevolgtrekking niet zeker en slechts vermoedelijk of zelfs mogelijk, - mag men het heilzaam overwigt van een Europeesch bestuur, alware het ook slechts uit de verte in de waagschaal stellen, mag men die mogelijkheid wagen?

Ik geloof neen. De opmerking dat de voorbeelden van Europeanen in deze gewesten die zich aan lijfstraffelijke misdaden schuldig maken, zeldzaam zijn, ontzenuwt de aangevoerde bedenkingen geenszins. Hoe zeldzamer ze zijn, hoe meer opzien en indruk die voorbeelden zullen teweegbrengen en bovendien geeft juist die zeldzaamheid te meer gemak aan de uitvoering van het denkbeeld dat hier door mij wordt voorgesteld: om namelijk die Europeanen welke zich aan lijfstraffelijke misdaad hebben schuldig gemaakt naar Europa te zenden ten einde al-

[p. 27]

daar de straf te ondergaan welke hier tegen hen is uitgesproken.

Slechts kortelijk verzoek ik hier de mogelijkheid te mogen vermelden dat het behouden der in art. 8 voorkomende bepalingen welligt meermalen aanleiding geven zoude tot eene soort van straffeloosheid dewijl toch de Regter die eenigszins met onze politieke verhouding in deze gewesten bekend is, niet dan zeer noode tot het uitspreken eener in het openbaar te ondergane lijfstraf tegen eenen Europeaan overgaat. [...]

Het kan de bedoeling van Uwe Commissie niet wezen dat ik mij verdiepen zoude in het nasporen van alle de redenen die vóór of tegen den doodstraf pleiten. Bekwamere mannen dan ik hebben daaraan maanden van studie en onderzoek gewijd, en dat het pleit niet beslist is blijkt ten overvloede uit de vraag welke bij § 2 Uwer missive voorkomt.

De veiligheid der maatschappij eischt den dood des misdadigers niet, daartoe toch staan haar andere middelen ten dienste,

[p. 28]

waaronder vooral de preventieve behooren te worden gerangschikt. Zonder mij te begeven op het terrein van regtskunde waarop ik gevoel niet te huis te behooren, meen ik toch dat als de wetten der Europeesche maatschappijen op oorspronkelijk godsdienstige instellingen gebaseerd zijn, in welk geval men tot op de Mozaische wetgeving moet teruggaan, die wetgeving geenszins den doodstraf voorschrijft, hoeveel dan ook de zeden zulks alzoo mogten begrepen hebben. Er staat dat het bloed des bloedvergieters vergoten zal (niet moet) worden, en dit kan eenvoudig eene waarschouwing aan den wreeden of bloeddorstigen mensch inhouden, om hem door voorhouding van de natuurlijke, niet wettelijke gevolgen zijner misdaad daarvan terug te houden. Er is bovendien ten aanzien van het verbod om bloed te vergieten daarbij geene uitzondering voor de maatschappij gemaakt.

En al waren deze beschouwingen onjuist, al ware de bedoeling der Mozaische Theocratische wetgeving geweest den moordenaar met den dood te straffen dan nog zoude dit:

1e geen grond opleveren om ook andere misdrijven dan moord (bijv: diefstal gewapenderhand bij nacht door meer dan ééne persoon gepleegd, - brandstichting etc.) met den dood te straffen.

2e in het geheel niet van toepassing zijn op Christelijke maatschappijen. Dat toch alle bestuur, alle regtsplegen, alle wetten Christelijk behooren te zijn, zal wel niet betoogd behoeven te worden.

Ik geloof dus al ware de gewelddadige dood des misdadigers voor de maatschappij wenschelijk, dat dan nog het regt daartoe aan zeer velen twijfel onderhevig is.

Maar ik vermeen verder te mogen gaan. Die dood is niet wenschelijk. Dezelve sluit op eenmaal den weg tot verbetering af, en zoo als ik boven zeide: de veiligheid der maatschappij kan op andere wijze gewaarborgd worden.

In hoeverre voor het behouden der doodstraf zoude kunnen worden aangevoerd dat de afschuw bij de toeschouwer weldadig werkt, is eene andere vraag, welke misschien niet onder de door Uwe Commissie voorgestelde begrepen is. Het is mijner aandacht niet ontgaan dat UwEdG onder de beginselen waarop de strafwetgeving rusten moet, aanhaalt ‘beteugeling harer belagers’ en aan dezen term eenige uitbreiding gevende en dezelve van algemeene toepassing makende op hen die door immoraliteit gevaar loopen belagers te worden, behoort dit onderwerp alsmede overwogen te worden.

Dat het aanschouwen der voltrekking eener doodstraf afschuw baart, lijdt geenen twijfel, maar dat het beter is afschuw voor de misdaad zelve inteprenten dan die alleen voor de straf op te wekken is even zeer waar. Onderwijs dus, veredeling van verstand en hart, goede voorbeelden, - dit alles zal van misdaad terughouden, en waarlijk, waar dit alles niet gebaat heeft, zal ook de kortstondige beschouwing van halsregt den toekomstigen misdadiger niet afschrikken. Integendeel, het aanschouwen van gewelddadige straffen maakt den onbeschaafden mensch gemeenzaam met dezelve, het verstompt zijn gevoel en meermalen wekt het gekerm van den gegeesselde, de doodsangst van den misdadiger die sterven moet, gevoelens en aandoeningen op, die, het is verschrikkelijk maar wáár, - iets aangenaams hebben!

Ik hoop hier alleen van onbeschaafde menschen te mogen spreken!

De Nero's en Caligula's, de [?] worden zoo gevormd.

Laat zachtmoedigheid alom en overal worden gepredikt, laat dezelve vooral in de wetten doorstralen, en mogen dan al de verharde misdadigers van het tegenwoordige geslacht daardoor eene zwaardere straf ontloopen - de maatschappij moge zorgen dat zijne kinderen, - dat het volgende geslacht, ook zonder geesseling, brandmerk of doodstraf voor misdaad - omdat het misdaad is, terugschrikke. Dan zal er voor toekomende misdadigers geen doodstraf, geen brandmerk noodig zijn, want dan zal de heerschende geest van zachtheid de gemoederen zoodanig hebben gestemd, dat eene tentoonstelling de kracht der tegenwoordige straf zal uitoefenen en leiden tot de mogelijkheid dat eenmaal ook die zal kunnen worden afgeschaft.

Het spreekt van zelf dat eene afschaffing van de doodstraf ook de tentoonstelling onder de galg (dan eene ongekende zaak) door eenvoudige tentoonstelling zoude doen vervangen. Deze acht ik nuttig. Niet door smartgeluid, niet door doodstuipen worde de aandacht der omstanders tot zich getrokken en daardoor afgeleid van het hoofddoel: afschuw van de misdaad. Men wijze hen eenvoudig tot leering en waarschouwing op den misdadiger die zich aan de maatschappij heeft vergrepen. Het is dan alsof men zeide: ‘Zie, zóó zwaar heeft hij misdaan dat slaag te ligt een straf voor hem is! Men zoude een ondeugend kind (Policie) slaan, maar deze heeft zelfs het regt verloren om op die wijze zijn bedreven misdaad te boeten, hij verdient meer: hij wordt tentoon gesteld - hij wordt maloe gemaakt!’

Ik ontken geenszins dat eene dusdanige

[p. 29]

tentoonstelling niet algemeen die werking heeft, noch op de omstanders, nog op den gestrafte, en dit is natuurlijk. Bijna elke beoordeeling is bij vergelijking. En de misdadiger, en de toeschouwers die op dat zelfde schavot halsregt, geesselen en brandmerken gezien hebben, rekenen nu de eenvoudige tentoonstelling zonder meer ligt. Maar zal het niet veranderen als die openlijke schande (gevolgd door den dwangarbeid en het banissement natuurlijk) het non plus ultra zal zijn geworden van crimineele straf? Zal het toekomend geslacht dat alsdan geene geesseling kent, niet met hetzelfde afgrijzen van eene tentoonstelling als nu van het geesselen spreken en daarvoor terugbeven? [...]

Gevangenisstraf met een maximum van vijf jaren komt mij voor én physiek én moreel van zoodanigen nadeeligen invloed te zijn dat dezelve nimmer behoort te worden opgelegd, en ik geloof niet dit gevoelen

[p. 30]

in het breede te moeten adstrueeren. De verregaande traagheid die het gevolg wezen moet van zulk een beweginglooze opsluiting, - de aanleiding tot bitterheid bij den denkenden, tot verstomping bij den niet denkenden gevangene, het bederf der vochten, het gevaar van zelfbevlekking geven vooral in een tropisch klimaat dunkt mij, zóóvele afdoende redenen ter wering der gevangenisstraf aan de hand, dat het mij openhartig gezegd bevreemd heeft deze straf met dit maximum van tijd onder de thans behandelde bepalingen aan te treffen. [...]

Alvorens de behandeling van art. 20 geeindigd te achten, zij het mij vergund als wenschelijk aan te merken dat er bij de toepassing van dwangarbeid voor vrouwen de uitzondering worde gemaakt, dat deze nimmer aan den publieken weg zouden behooren te worden te werk gesteld. De schaamte moge dan al niet in die mate bestaan als bij Westersche volkeren, - dit is zeker dat niet alzóó die schaamte zal worden opgewekt.

Ware het niet doelmatig, - ik geef dat denkbeeld in alle bescheidenheid, - om op sommige plaatsen inrigtingen daar te stellen waar gecondemneerde vrouwen binnenshuis met vrouwelijken arbeid (naayen, weven, batikken etc) zouden kunnen worden onledig gehouden? Zoude niet uit de opbrengst van hunnen handenarbeid de gelden kunnen worden gevonden voor dezelve te doen onderrigten en zedelijk te verbeteren en zelfs later, bij expiratie harer straf eene geringe som als uitzet bij hare terugkeer in de maatschappij mede te geven? [...]

Oppervlakkig zal het bevreemding baren wanneer ik na al het voorgaande, het maximum van 20 rottingslagen als policiestraf als te gering beschouw. Het volgende moge ter opheldering dienen. Deze straf, en dit is zeer doelmatig, wordt niet publiek ondergaan. Hier geldt de pijn, - niet de schande. Het worde - en wordt door den Inlander beschouwd als eene vaderlijke, huishoudelijke kastijding, eene zaak tusschen hem en den magistraat. Hij heeft eene overtreding begaan, geen misdrijf, - hij blijft voor de maatschappij wat hij vroeger was, - dit alles weet hij, - de schande drukt hem niet, - en daarom moet de wet zorgen dat hij de ligchaamssmart onthoude, opdat hij niet te ligt wederom in zijne overtredingen vervalle, - opdat hij eenen heilzame vrees blijve koesteren voor het overtreden van policie verordeningen. Twintig rottingslagen is eene al te ligte straf voor die delicten welke aan het crimineele grenzen, en zonder daartoe te behooren, en reeds meermalen heb ik mij bij het oefenen der policie door het onderhavig artikel in verlegenheid bevonden. De magistrature vis-à-vis den inlander heeft gewoonlijk het aanzien der verhouding eens vaders tegenover zijne kinderen! Meermalen is eene raadgeving, eene waarschouwing, eene berisping voldoende, - maar er zijn ook stoute, hardnekkige kinderen en voor dezen is dikwijls meer dan 20 rottingslagen noodig. De wet mag niet toestaan dat de ondeugende inlander met de magistrature spotte, zij mag niet gedoogen dat de gestrafte, - en dit is gebeurd! - lagchende vertrekt. [...]