Hollands Maandblad. Jaargang 1976 (338-349)

[p. 16]

De onbekenden
Maarten 't Hart

Zonder mij te realiseren wat ik mijzelf - egocentrische individualist - aandeed had ik mij laten overhalen om praeses te worden van een studentenvereniging. Ik was nog maar nauwelijks lid toen het mij gevraagd werd, zij hadden nog niet de tijd gehad om mij te leren kennen en in te zien dat ik voor zoiets volstrekt ongeschikt was en ik had geen benul van de eigenaardige verplichtingen die deze functie met zich zou meebrengen, het aflopen van recepties bijvoorbeeld van andere studentenverenigingen die hun dies vierden. Maar mijn eerste daad als praeses was het organiseren van een bijeenkomst waar Kraus zou spreken. Kraus? Welke Kraus? Op een donderdagmorgen in december werd mij gevraagd om de leden van de vereniging op te trommelen om op vrijdagavond te komen luisteren naar Kraus. Mijn zegsman kon mij niet vertellen wie deze Kraus was, noch ook waarom het zo belangrijk was dat hij zou spreken maar dat het belangrijk was, daar kon hij voor instaan en voor het overige moest ik maar contact opnemen met Maarten Biesheuvel, die wist er alles van. Hij gaf me het adres van Biesheuvel. Rapenburg boven de sociëteit Horus van de studentenvereniging Catena en ik begaf mij er dadelijk en met grote tegenzin heen, ik kende Kraus noch Biesheuvel, wat had ik met hen te maken?

Op het Rapenburg, ter hoogte van Horus, zag ik twee doodaarsjes in het dampende water, het vergoedde veel. Ik bekeek de deurlijst naast de ingang van de sociëteit, er waren een aantal bellen. Namen ontbraken echter. Welke bel moest ik indrukken? In zo'n geval kan men maar het beste alle bellen tegelijkertijd indrukken om tijd te sparen en dat deed ik dan ook maar geen levende ziel antwoordde vanuit het huis. Zou er dan werkelijk niemand thuis zijn? Ik oefende twee tegen drie op de beide bovenste bellen, iets dat vaak heel effectief is omdat anderen dat blijkbaar niet doen zodat het voor de bewoners van een studentenhuis iets heel nieuws moet zijn om twee bellen tegelijkertijd te horen in verschillend ritme. Maar zelfs dat leverde hier geen resultaat op en daarom duwde ik voorzichtig tegen de deur. Hij gaf mee! Hij gaf zelfs zover mee dat er genoeg ruimte ontstond om mij door te laten. Voor mij lag een lange betegelde gang waaruit kilte mij tegemoet woei. Was het omdat het zo koud was dat ik voorzichtig probeerde of de tegels mij wel zouden houden of was het omdat ze er zo broos uitzagen? Ik weet het niet maar ik voelde, hoe absurd het ook lijkt, heel voorzichtig met één voet of de tegels mij wel zouden kunnen dragen en pas toen dat het geval bleek te zijn liep ik naar binnen. Ik liep door de lange gang totdat ik een deur zag, ik klopte voorzichtig. Geen antwoord. Ik opende de deur en zag water staan tussen oude fauteuils in een ruim vertrek. Het dooit hier, dacht ik. Een jongen dweilde de vloer tussen de stoelen.

‘Ik zoek Maarten Biesheuvel’, zei ik haperend.

‘Boven’, zei de jongen, ‘twee trappen op’.

Ik liep terug door de gang. De trap naar boven had ik op de heenweg al gezien. Ook deze trap maakte de indruk op instorten te staan maar ik vermande me, ik klom omhoog en kwam uit op een morsig portaal waar een halfgeopende deur mij zicht gaf op een heterogene verzameling oude meubels die ongetwijfeld van de kraakwagen afkomstig waren. Een jongeman bewoog zich neuriënd voort tussen al dat meubilair.

‘Ik zoek Maarten Biesheuvel’, zei ik, ‘waar kan ik hem vinden?’

‘Kom je voor Kraus’?, vroeg hij.

‘Ja’, zei ik.

‘Loop dan maar door, één trap op, kamer aan de voorkant, je vindt het wel’.

Hoe kon deze jongen weten dat ik voor Kraus kwam? Ik kende hem maar vaag en zonder zijn naam te weten. Kende hij mij? Ik beklom een tweede trap, langzaam want de duisternis zweefde over de treden. Boven gekomen zag ik niets anders dan dichte deuren en ik kon mij niet meer oriënteren, ik had er geen flauw vermoeden van welk van

[p. 17]

deze deuren toegang gaf tot een kamer aan de voorkant. Ik begon zacht in mijzelf te praten: ‘...ging die eerste trap nou recht omhoog of maakte hij een draai en ben ik op het portaal gedraaid of niet?’ Na mijn intern overleg besloot ik dat één van de deuren daarboven de meeste kans bood op succes. Ik klopte aan. Hoe vol klonk het geluid! Ik schrok ervan. Niemand echter antwoordde mij. Nogmaals klopte ik, iets luider nu. Maar er kwam geen antwoord. Hij was vast niet thuis. Ik daalde de trap af en zei tegen de jongen in de kamer:

‘Hij is er niet’.

‘Hij is er wel maar ik denk dat hij nog slaapt. Schop maar tegen de deur of ga anders gewoon naar binnen, dan wordt hij wel wakker’. Ik begaf mij opnieuw omhoog, ik bonsde op de deur, geen antwoord, ik schopte zacht, nog geen antwoord, ik schopte harder, de deur vloog open en het eerste dat ik zag was dat de gordijnen nog gesloten waren.

‘Godverdegodverdegloeiendegodver’, klonk het vanuit een hoek van de kamer. Het leek wel of daar een soort bedstee was en ik meende ook een afgezaagde boomstam te zien die klaarblijkelijk, want er stond een kroes op, als tafel dienst scheen te doen.

‘Wat is dat voor een klote-lawaai?’

‘Ik kom voor Kraus’.

‘Die is nog niet aangekomen, kom morgen maar terug’.

‘Nee, ik moet iets weten over Kraus, ik moet de bijeenkomst organiseren waar hij zal spreken’.

‘Jij? Wie ben jij dan?’

‘Maarten 't Hart’.

‘Dat kan iedereen wel zeggen, ik heb die naam, God betere het, nog nooit gehoord. Wat heb jij met Kraus te maken?’

‘Niets’, zei ik aarzelend.

‘Nou verdwijn dan, gloeiend stuk onbenul. Mij uit mijn slaap halen met je gehengst en gebonk tegen mijn deur’.

Terwijl ik vol verbazing luisterde naar het geluid dat voorlopig nog door een onzichtbaar iemand werd voortgebracht, dacht ik verbaasd: Maar ik ken die vent! Dat was Maarten Biesheuvel. Reeds bij de eerste, als een lange noot aangehouden vloek, had ik die stem onmiddellijk herkend. Het was één van de vreemdste stemmen die ik ooit had gehoord. Het geluid leek wel uit de neus te komen! Ja, dit was het geluid van dezelfde figuur die de colleges van Karel van het Reve verpestte door met klinkende kraakstem over kinderboeken en over de werken van zijn tante te spreken. En Van het Reve had hem altijd minzaam geantwoord, ja, was zelfs ingegaan op zijn potsierlijke mededelingen en ik had eens gezien hoe zij samen over het Rapenburg liepen. Het leek toen wel of ze elkaar allang kenden en alsof Van het Reve het in het geheel niet hinderlijk vond dat hij stelselmatig werd opgehouden bij het uitdragen van zijn kennis van de Russische letterkunde. Dit was dus Maarten Biesheuvel. Ja, de naam kende ik ook, die had al onder zoveel onbegrijpelijke stukken in het Leids Universiteitsblad geprijkt maar dat die naam zou horen bij deze lange slungel met kraakstem, wie had dat ooit voor mogelijk kunnen houden? Toch was het prettig dat ik hem al kende en dat ik hem in verband kon brengen met de Russische letterkunde. Door die associatie was het in het geheel niet vreemd meer om zo te worden toegesproken. Zo ging het in Russische romans immers ook altijd.

‘Waarom sta je daar nog, waterzwijn?’

‘Omdat ik met jou contact moest opnemen vanwege die Kraus. Ik moet de bijeenkomst organiseren waar Kraus spreekt en daarom moet ik weten wie Kraus is’.

‘Ben jij dan de praeses van die studentenvereniging?’

‘Ja’.

‘Kan je dat dan, godverdegodver, niet dadelijk zeggen inplaats van hier zo gek te komen koekeloeren?’

‘Ja, weet ik veel, iedereen hier is er al van op de hoogte dat ik kom en jij weet blijkbaar nog van niets’.

‘Van niets? Ik heb het bedacht, ik het jou hier laten optrommelen’.

‘Nou, dan begrijp ik helemaal niet waarom je zo vreemd doet’.

‘Vreemd? Jij bent niet goed bij je hoofd, wacht, ik zal eerst eens uit bed komen, godver, wat is het koud, waar is mijn jas?’

Hij sprong uit bed en liep, op een onderbroek na, naakt door de kamer, hulde zich in een zwarte jas (kamerjas? overjas?, ik weet het niet, ik kon het niet zien) en opende een gordijn. Veel licht leverde dat niet op: buiten was een zwaarbewolkte, loodgrijze hemel zichtbaar.

‘Hé, ik ken jou’, zei Maarten Bieshuevel.

‘Ja’, zei ik, ‘van het college van Karel van het Reve’.

Ik keek naar het vrij smalle, stevige gezicht en naar het donkere, alle kanten uitstaande haar. Pas toen hij zijn bril opdeed kon ik zijn twinkelende ogen onderscheiden. Hij barstte plotseling in een luid gelach uit. Ook dat gelach leek uit de neus te komen.

‘Dus je komt voor Kraus?’

‘Ja’.

‘En je weet niet wie Kraus is?’

‘Nee’.

‘En nu denk je zeker dat ik je dat zal

[p. 18]

vertellen?’

‘Dat hoop ik’.

‘Nou, zet dat maar uit je kop. Zijn ze daar helemaal strontbelazerd om mij iemand te sturen die niet eens weet wie Kraus is!’

‘Het lijkt me niet zo handig’, zei ik, ‘om die bijeenkomst op vrijdagavond te organiseren, iedereen is dan al voor het weekend naar huis’.

‘Wel, nou nog mooier, wat zijn dat voor flapdrollen die leden van die vereniging van jou, gaan naar huis in het weekend, naar hun moeder.’

‘Nou ja, ze doen het nu eenmaal en hetlijkt me beter om er rekening mee te houden’.

‘Het is hier, God betere het, op zondag altijd totaal uitgestorven. Wie gaat er nou naar huis in het weekend? Ja, ze doen het allemaal maar Kraus heeft maar één dag tot zijn beschikking, hij moet morgenavond nog naar Brussel. En het geld voor zijn verblijf in Brussel moet jullie morgen bijeen brengen, vijf en twintig gulden de man, reken daar maar op’.

‘Ja, zeg’,zei ik, ‘je bent straal besjokken’.

Opnieuw schalde het vrolijke gelach door het halfduister.

‘Ga nou maar weg en organiseer die bijeenkomst. Als je dat nodig vindt kan je morgenochtend nog terugkomen, dan is Kraus hier, want hij zal hier overnachten’.

‘Goed’, zei ik, beseffend hier toch niet verder te zullen komen, ‘ik kom morgen om deze tijd terug’.

‘En niet als een dolle hengst op mijn deur rammen’.

‘Dat hangt ervan af of en in welke vorm op mijn bedeesd geklop zal worden gereageerd’, zei ik.

De volgende dag mat ik mij opnieuw met de broosheid van de tegels, de morsigheid van twee portalen en de duisternis op de trappen. Over Kraus was ik nog niets te weten gekomen, het enige wat ik met die naam in verband had kunnen brengen was een scherpzinnige Duitse literaire criticus maar die was of zeer oud of dood. Die kon het in ieder geval niet zijn. Ik had niettemin zoveel mogelijk leden van de vereniging hoogst persoonlijk thuis bezocht om hen op het hart te drukken dat ze aanwezig dienden te zijn bij de lezing van Kraus. Bijna elke keer had ik hetzelfde gesprek moeten voeren.

‘Ja, maar ik ga vrijdagavond altijd naar huis’, zei het lid.

‘Dan ga je maar wat later’, zei ik, ‘we beginnen vroeg, al om 7 uur want Kraus zelf moet nog door naar Brussel. Om tien uur is het afgelopen en dan kun je nog makkelijk naar huis’.

‘Maar wie is die Kraus dan?’

‘Weet je niet wie Kraus is? Heb je nog nooit van Kraus gehoord?’

‘Nee, waarom zou ik?’

‘Waarom zou ik? Moet je zo'n a-culturele botterik nu eens horen! Heeft nog nooit van Kraus gehoord. De naam Kraus zegt hem niets! Als er één is die beslist moet komen dan ben jij het wel - heeft nog nooit van Kraus gehoord! Ongelofelijk!’

Ik dacht terug aan de gesprekken toen ik de trappen beklom. Mij zou het mysterie Kraus nu zo dadelijk geopenbaard worden. Ik stelde mij op voor de deur die ik gisteren had opengeschopt, ik verwachtte het geluid van stemmen te horen maar het enige wat ik beluisterde was stilte. Ze waren thuis, dat had de jongen tussen zijn kraak-wagenmeubels op de verdieping hieronder mij zoëven nog gemeld. En het was al elf uur. Ze zouden nu toch niet meer slapen? Ik klopte voorzichtig op de deur.

‘Hello’, donderde het vanachter de deur.

Ik deinsde achteruit. Op zoveel lawaai had ik niet gerekend. Toen vermande ik mij en opende ik de deur. Ook ditmaal waren de gordijnen nog gesloten. Toch kon ik de man die ‘hello’ moest hebben gezegd, duidelijk zien; hij zat rechtop in een soort kampeerbed en ik kon mijn ogen niet afhouden van de onzegbaar verwilderde, reusachtige grijze haardos die van het hoofd afhing terwijl bovenop een kale schedel glom.

‘Hello’, klonk het nogmaals, ‘who are you?’

Ik had nog nooit zo'n harde stem gehoord. Ik noemde voorzichtig mijn naam.

‘What?’ schreeuwde de man. Ik herhaalde mijn naam en voegde eraan toe:

‘I am organizing the meeting of this evening’.

‘Ut Heart, Ut Heart? I don't understand this name, mister Ut but it doesn't matter, I am Kraus’.

Ook in de ruimte die nog steeds leek op een soort bedstee begon nu leven te ontstaan. En verwilderd rondkijkende Maarten Biesheuvel rees omhoog tussen dekens en lakens en begon vertwijfeld naar zijn bril te zoeken, zoals hij meedeelde. Ook Kraus zocht zijn bril, niet zonder daarbij krachttermen te gebruiken. Trouwens: ook Maarten vloekte. Het was een eigenaardig zangkoor, ik stond er bevreemd naar te luisteren. Maar eindelijk hadden ze dan beiden hun bril gevonden en ze staarden naar me in het half duister.

‘He is your man’, schreeuwde Maarten.

‘Great to meet you, mister Ut’, zei Kraus tegen mij, ‘I hope a lot of people will come’.

‘I hope so too but it is Friday so it may be possible...’

[p. 19]

‘In hemelsnaam’, zei Maarten, ‘val die man alsjeblieft niet lastig met zulke banale zaken, hij heeft de hele wereld afgereisd en komt dan hier en moet dan naar gepiel over vrijdagavond luisteren’.

‘Nou ja’, zei ik verontschuldigend.

‘Niks nou ja, zorg nou maar dat ze staan te dringen vanavond. Meer hoef je niet te doen en ga nu maar weg, mijn kop is suf en we willen ons aankleden’.

‘Ja, maar ik moet toch iets weten over Kraus’.

‘Je hoeft niets te weten, je moet zorgen dat er zoveel mogelijk mensen komen’.

Maar nog voor hij had kunnen uitspreken begon Kraus over zichzelf te vertellen,

[p. 20]

daarbij schreeuwend als een marktkoopman en ook Maarten verhief zijn stem en het gekrijs en gebulder leek haast te volumineus voor de kamer. Ik had het gevoel of er voor mij geen ruimte meer was in de kamer, ik trok mij langzaam terug maar het geluid hield aan, twee stemmen die elkaar in sterkte probeerden te overtreffen en hoewel Kraus voortdurend won kon ik toch geen wijs worden uit het rauwe Amerikaans dat doorspekt werd met bulderend gelach en gepraat van Maarten. Ik daalde voorzichtig de trap af, de stemmen golfden mee omlaag en kwamen zelfs naderbij daar zowel Kraus als Biesheuvel mij in hun nachtgoed volgden en nu bovenaan de trap stonden te schreeuwen. Kraus gebaarde bovendien met beide armen, ja, hij zwaaide ze rond als vlaggen en ik was blij toen het uiteindelijk allemaal uit het zicht was en ik over de broze tegels in de gang liep.

Die avond waren er veel meer mensen bijeen in het Prytaneum dan ik ooit voor mogelijk had gehouden. Maar er waren veel onbekenden bij, vrienden van Maarten Biesheuvel, leden van andere studentenverenigingen en ongeregeld volk. Kraus zelf was nog niet aanwezig maar we behoefden niet lang te wachten. Voorafgegaan door Maarten Biesheuvel kwam hij binnen en nu pas kon ik hem goed bekijken. Het grijze haar hing tot over zijn boord omlaag en zijn kale hoofd was op merkwaardige wijze bruin gerimpeld. Hij droeg een bril met verbijsterend dikke glazen, ik kon maar nauwelijks begrijpen dat deze op zijn neus bleef staan. Nadat hij het woord had gekregen van Maarten daverde zijn stem door de ruimte. Hij vertelde over zijn leven, over het feit dat hij in 1933 ontslagen was als hoogleraar aan het City College of New York omdat hij had geprotesteerd tegen de isolationistische politiek van de Verenigde Staten. De feiten hadden hem nadien in het gelijk gesteld. Maar hij was nooit gerehabiliteerd. Daarom had hij sinds de tweede wereldoorlog niets anders meer gedaan dan rondreizen over de wereld om zoveel mogelijk mensen ervan te overtuigen dat hij gerehabiliteerd diende te worden. Hij stelde het al of niet gerehabiliteerd worden gelijk met de redding of definitieve ondergang van de democratie. De Kraus-case was een test-case, werd hij gerehabiliteerd dan was er nog hoop voor de toekomst, anders niet. Hij vertelde dat hij niet werkte, daar geen tijd voor had, evenmin als voor het huwelijk en dat hij afhankelijk was van anderen. Die anderen waren onder meer mensen als Bertrand Russell (‘The world wil be waiting 500-1000 years before such a mind will be born’), Albert Schweitzer en de, helaas gestorven koningin Elizabeth van België. De mensen in de zaal zaten in stomme verbazing te luisteren naar het schallende en zeer emotionele betoog en regelmatig werden de schuifdeuren, die onze zaal van de andere afschermden, geopend en verschenen er verbaasd kijkende mensen of mensen die ‘kan het niet wat rustiger, wij kunnen elkaar niet verstaan’ riepen. Maar de woorden bestierven in hun mond als zij Kraus zagen en naar ons keken, gevangen als wij waren in de beklemming van plaatsvervangende schaamte. Tot op het moment dat Kraus zichzelf met Jezus vergeleek had men zelfs niet durven lachen, maar toen hij zei: ‘My fight is unsurpassed in the history of mankind, my fight is even greater than the fight of Jesus Christ’ barstte Maarten Biesheuvel in lachen uit en wij allen moesten ook wel lachen want Maarten lacht zeer aanstekelijk. We waren voor een ogenblik bevrijd uit die mateloze beklemming. Ja, we lachten tot de tranen ons over de wangen liepen en Kraus zelf lachte boven alle anderen uit maar vervolgde toen weer zijn verhaal en opnieuw daalde de beklemming over de aanwezigen totdat een meisje Kraus, midden ineen zin, trouwhartig een dropje aanbood en dat veroorzaakte minutenlang dolle vrolijkheid.

Ik denk dat ik maar zelden in mijn leven meer verbaasd geweest ben dan op die avond. Hier was nu een man die volstrekt gek leek maar niettemin tijdens de discussie na zijn lezing blijk ervan gaf over zeer veel gezond verstand te beschikken, een man die tegelijkertijd kon schreeuwen als een krankzinnige en verbluffend spitsvondig kon antwoorden op de strikvragen die hem gesteld werden. Later, toen wij, het voltallige bestuur van de vereniging, hem naar de trein brachten bleek hij zelfs heel precies op de hoogte te zijn van de uiterlijke kwaliteiten van de meisjes in de zaal, hij besprak ze één voor één en in de Steenstraat bleef hij plotseling doodstil staan en zei:

‘In every town I fall in love with a beautiful girl but then I must leave. But why should I leave now?’

Hij wilde zich omwenden, klaarblijkelijk om terug te gaan maar wij duwden hem voorzichtig in de richting van het station en hij vertelde mij op welk meisje in de zaal hij verliefd geworden was, een meisje dat jarenlang bezocht is geworden door boze dromen nadat ik zo dom was geweest om haar een paar dagen later te vertellen wat Kraus mij over haar had gezegd. Kraus vertelde mij ook dat hij alle universiteitssteden afreisde en dat hem steeds werd beloofd dat hij op een gehoor van duizend

[p. 21]

mensen zou kunnen rekenen. ‘Maar het zijn er zelden meer dan twintig’, zei hij opgewekt.

Op straat stonden de mensen stil als wij langskwamen, ze keken ons verbaasd aan. Ik vroeg mij af waar Maarten Biesheuvel gebleven was. Waarom bracht hij Kraus niet naar de trein? Het leek trouwens wel of er nooit een eind aan de tocht zou komen. Kraus bleef elke keer stilstaan en sprak, nog altijd zo luid dat het een kilometer verderop in de zeer kille decemberavond te horen moest zijn, en vrijwel uitsluitend over het huwelijk. Zodra hij gerehabiliteerd zou zijn, zou hij huwen, hij zou werkelijk geen dag wachten. Hij zou de hand die de president van de Verenigde Staten zou schudden onmiddellijk daarna aan een bruid geven.

Tenslotte bereikten we het station. Ik had mij voortdurend bezorgd afgevraagd of wij nog wel op tijd zouden zijn voor de trein naar Brussel want de bejaarde Kraus was er niet toe te bewegen snel naar het station te lopen. Maar de trein had vertraging en op het perron zag ik plotseling Maarten Biesheuvel. Hij zwaaide met een spoorkaartje dat hij Kraus voorhield zoals men een hond een worst voorhoudt. Hij reikte het kaartje evenwel niet over. Hij toonde Kraus het geld dat voor hem was opgehaald op deze avond en hij voegde er, uit eigen zak, vijfen twintig gulden aan toe en ook de anderen die bij hem waren, hoopten briefjes van vijfen twintig op in de handen van Maarten. Maar ze gaven het geld nog altijd niet aan Kraus, ze bleven om hem heen staan alsof ze wilden voorkomen dat hij zou weglopen. Als Kraus een poging deed om het geld te pakken, stapte Maarten snel achteruit. Ik meende nu ook te begrijpen waaom zij Kraus niet naar het station hadden gebracht, zij moesten tegen hem gezegd hebben dat hij, als hij het geld wilde hebben, zo snel mogelijk naar het station diende te gaan. Zij hadden hem naar het station gelokt.

De trein rolde binnen. Kraus week achteruit. Maarten en de anderen duwden hem voorzichtig op; één van hen opende de portieren. Ze duwden heel voorzichtig maar in Kraus was geen beweging te krijgen. Hij stond daar maar op het perron en het was duidelijk dat hij volstrekt geen zin had om in te stappen. De conducteur liep al langs de vertraagde trein en maande tot instappen. De portieren werden reeds gesloten behalve het portier waarvoor Kraus stond. Ik werd mij ervan bewust hoe kil het was, een gure wind bezocht de perrons en ritselde in de briefjes van vijf- en twintig die Maarten nog altijd in de hand had. Plotseling kwam er weer beweging in Kraus.

‘You have to go’, zei Maarten nadrukkelijk. Hij en de anderen zetten zich opeens schrap en zonder plichtplegingen drukten zij Kraus nu uit alle macht naar de opening in de trein. Tenslotte gaf Kraus het verzet op. Hij liet zich, op het moment dat het fluitje schril weergalmde op het perron, in de trein duwen en zijn opduwers sloten zo haastig de portieren dat hij bijna klem werd gezet. Eenmaal in de trein deed Kraus het raampje omlaag in één van de portieren. Maar pas toen de trein een behoorlijke vaart had, overhandigde Maarten het geld en het treinkaartje en daarna begonnen we allemaal als gekken te wuiven, net zolang tot van de trein alleen nog maar de opgloeiende achterlichten in het duister van de nacht zichtbaar waren. Het enige dat ik daarna ooit nog gezien heb van Kraus is een foto, mij getoond door Maarten Biesheuvel, waarop hij tezamen met Lyndon B. Johnson staat afgebeeld. De president van de Verenigde Staten drukt hem inderdaad de hand maar ik heb nooit iets gehoord over het weggeven van die hand aan een bruid. En wat er verder van Kraus geworden is? Ik kan er helaas niets over vertellen. Misschien weet Maarten Biesheuvel er meer van.

[p. 22]

Brief van Kraus aan Maarten Biesheuvel nadat hij was gerehabiliteerd. Hij komt daarin nog eens terug op de bijeenkomst in Leiden van december 1965.