Hollands Maandblad. Jaargang 1976 (338-349)

[p. 21]

Tuindorp
Chr. Hahn

Leidertje

Alléén waren we nooit in Tuindorp. Je was altijd met elkaar en je wist wie de baas was. Arie bij de grote en Dikkie bij de kleine jongens. Arie mag me en daarom ben ik in die mooie, lange zomer - toen de oorlog bijna afgelopen leek - vaak vliegende kiep bij de grote jongens. Arie neemt me ook weleens mee naar de gebombardeerde gebouwen aan de overkant van de spoorlijn. Dolken en messen haalt hij er vandaan en geheimzinnige dingen, waar ik een beetje bang voor ben. Arie is nergens bang voor, ook niet voor die zwermen vliegtuigen, die alsmaar in dezelfde richting trekken. Ik ga dan maar naar huis.

Op een middag in die mooie zomer, toen het dus bijna afgelopen leek, is Arie met die geheimzinnige dingen aan het prutsen. Eigenlijk moet ik slapen, ik kijk een beetje naar buiten. Een grote klap, een gil, Arie zigzagt het huis door, de straat over, om hulp schreeuwend. Tuindorp schrikt wakker. 's Avonds zie je rode druppels op straat.

Later kom ik Arie tegen in het zwembad van Tuindorp. Hij heeft een trompet bij zich, hij is trompettist in een combo. Ik ben inmiddels student en woon in een keurige buurt. Met die rechterstomp speelt Arie Festive Minor van Gerry Mulligan. Een beetje treurig, alsof-ie weet, dat het allemaal anders en mooier had kunnen zijn.

En Dikkie? De baas van de kleine jongens is een parmantig knaapje, dat weet wat-ie wil. Zijn vader is kapper. Een sombere man, veel en veel te goed voor zijn gewone vak, zijn gewone vrouw, de gewone buurt van gewone mensen, en voor heel de wereld. Meestal gaan we spelen bij het Meertje. Dammen bouwen, kikkerdril zoeken, of wie het verst kan spugen en wie in drie straaltjes kan pissen.

Eens, als de zon hoog aan de hemel staat, willen we weer naar het Meertje. Dikkie loopt voorop. We zijn bij de populieren, die volgens mij zó groot zijn, dat ze wind maken en wolken bewegen. Dikkie is iets van plan. Hij loopt in de richting van het water. ‘Ik kan al zwemmen!’ Zelf ben ik bang voor water en durf niet eens op zwemles, want dan doen ze een ijzeren haak om je nek en moet je in het diepe. ‘Ik kan zwemme-h-e!!’ Hij neemt een aanloop, doet zijn armpjes omhoog en kijk, daar springt de kleine Van Buren in het Meertje. Hij spartelt, raakt onder, komt boven en schreeuwt iets onverstaanbaars. Is er iets mis? Hij zakt weg in het drekkige water, is er dan toch weer, een beetje dikker, lijkt het. ‘We moeten naar z'n moeder! Naar z'n moeder!’

Met grote passen rent mevrouw Van Buren de vijver in. Ze pakt het kind beet en drukt het tegen zich aan. Half lopend, half zwemmend bereikt ze de oever. Ze kijkt nog eens naar Dikkie en legt hem zachtjes op de grond. Dan begint ze vreselijk te gillen. Alle vrouwen uit de buurt komen aangerend. We staan een beetje aan de kant. De vrouwen kijken naar ons, alsof wij het gedaan hebben. ‘Dikkie is toch zèlf gesprongen!!’

Een Duits soldaat stelt zich op. Bijna wordt hij door de vrouwen omvergelopen. De droeve stoet trekt naar het huis van Van Buren. Vooraan de moeder met 't kind, nog wat onder het wier en het riet. Op straat zie ik een spoor van druppels. In de verte nadert een donkere man op z'n fiets, een beetje slingerend, alsof-ie voelt, dat er iets aan de hand is. Van Buren.

Een dag later mogen wij, kleintjes, even kijken. In een mooi opgemaakt ledikantje tussen brandende kaarsen ligt ons leidertje. ‘Wat een mooi jochie!’, zeggen de vrouwen. Bescheiden, een beetje achteraf, staat in het zondagse pak zijn vader. Iedereen komt kijken. We zijn misschien wel een beetje jaloers op de kleine Van Buren.

Verradertje

Ze waren er nog steeds, de Duitsers. Soms reden ze hard op een motor met zijspan door Tuindorp, om de mensen bang te maken of iemand te halen. Die middag spelen we buiten, we hebben 't over voetballen en wie of de sterkste is en de luchtgevechten 's nachts met de prachtige flitsen van rode, groene pijlen die heen en weer gaan, totdat er een overwinnaar is en een verliezer, die stuk geschoten neerstort. We lopen maar wat, Pietje en Paul, die z'n vader asociaal is en vies en bij de NSB en ik, die niets zeg of

[p. 22]

misschien wel het hoogste woord heb. Het is stil in de buurt.

Toen kwamen ze aanzetten. Ze zoeken iemand. Bij mij thuis bellen ze aan, gaan naar binnen en na een hele poos zijn ze weer op straat. Ze hebben 'm niet gevonden; vaak zat-ie ondergedoken bij ons. Ze zoeken verder, twee grote, dikke Duitsers, vriendelijk en heel aardig. ‘Du sag'mal, wo wohnt Van Borkum? Na schnell, wo wohnt er? Willst vielleicht ein Stück Schokolade?’ Spreken we thuis niet die taal? Pietje en Paul zal ik laten merken dat ik die taal ook spreken kan. ‘Wo wohnt Van Borkum?’

In de buurt, waar ik nu woon, gaan de jongens naar het Lyceum, doen aan hockey en worden wat. Ik ben weer in het zwembad van Tuindorp. Robbie, die op school niet wil deugen, neemt me mee naar z'n huis. Stapels ‘Avia’ - maandblad voor de modelbouwer - haalt hij van zolder. Dan laat-ie iets heel bijzonders zien: een modelvliegtuig met een echte motor! Mevrouw Werkhoven, Robbie's moeder, brengt een kopje thee. ‘Zo, je bent weer eens in Tuindorp! Da's een hele tijd geleden. Het gaat goed met je. Ook op school? Op het lyceum zit je, op het Lyceum, da's knap. Ja, jullie kunnen goed leren, dat weet ik. Woon je nu fijn daar? Daar, aan de overkant is je oude huis. Nou, en hoe ik me je nog herinner! Weet je nog, dat de moffen Van Borkum zochten? Weet je dat nog?’

Ze komen de hoek om. Pietje en Paul vertrouwen het niet en lopen weg. ‘Sag uns, wo der Van Borkum wohnt.’ Trots ben ik, dat ik die taal ken. Ze zijn heel aardig, ze vragen alleen maar naar Van Borkum. Terwijl de Duitsers het huis naderen, verstopt mevrouw Van Borkum haar man onder de mest en werkt rustig verder in de tuin. De Duitsers vinden 'm niet.

Voor ons huis staan een hoop mensen, die iets roepen. Mijn ouders zijn boos. De kinderen uit de buurt lopen achter me aan en schreeuwen steeds ‘vuile landverrader, vuile landverrader.’ Wat betekent dat, landverrader? Van Borkum was het gauw vergeten. ‘Wat weet nou zo'n jochie.’

Braak, tandarts, uitsluitend voor particulieren

‘Godverdomme, ga zitten lummel en doe je smoel open! Juffrouw, als u zo vriendelijk zoudt willen zijn dat breekijzer even aan te reiken? Dank u. Je bek open! Wijd open! Dat kreng zullen we eruit sodemieteren. Juffrouw Groot wilt u het touw even om de deurknop binden? Dank u. Kijk 'm eens lachen, die donderstraal. We zullen 'm hard aanpakken. Hij denkt zeker dat we een grapje maken. Die rotsmoel iets naar rechts! Nou, gaat wel, niks an de hand. Zeg maar tegen je lieve moedertje, dat het in orde is. Hoe is je rapport? Ben je over? Jongen, jij brengt het nog eens ver. Jij wordt nooit rood. Al dat zitten blijven leidt tot niks, tot socialisme. Drees is wel zes keer blijven zitten. Kijk eens jochie, die ouwe lul kletst maar wat, denk jij hè? Maar - nietwaar juffrouw Groot - er komt een tijd, dat je inziet dat die ouwe Braak helemaal gelijk heeft, honderd procent! Kijk, met jullie familie kan ik praten, ik ken jullie allang. Ik zal jou eens wat vertellen, kereltje, van man tot man. Jij hebt geen idee hoe wij uitgebeend worden door de belasting! Wat wij moeten lijden onder dat rotsocialisme! Niks houd je over! Lach niet. Deze dikzak was vroeger keeper in HFC. Hier zie je het op de foto. Voetballen is ook niks meer tegenwoordig. Volkssport! Geef juffrouw Groot gauw een handje en sodemieter op. Doe de groeten aan je lieve moedertje! Also sprach Sara Troelstra. Hahaha!’

Al was hij tandarts, toch ging ik graag naar Braak. In de wachtkamer kon je in brede stoelen zitten en allerlei geïllustreerde bladen lezen. Bovendien deed Braak, die een goede naam had als tandarts, iets in overvloed, wat ik niet mocht. Vloeken. Hij vloekte en raasde op dingen die mij als kleine jongen niet al teveel interesseerden. Belasting, socialisme en de Kegelclub.

De rode samenzwering had zich tenslotte gestort op de plaatselijke kegelclub, die in Café Stationszicht resideerde. Eenmaal in de week kwamen de notabelen bijeen om te drinken en te kegelen. De elite kegelde. Braak, die zich tot die kleine groep aangetrokken voelde, meldde zich aan en werd afgewezen! Wegens zijn taalgebruik. De ballotagecommissie met de dokter, de advocaat en de directeur hadden Braak's taal gewikt en gewogen. ‘Scharrelaars zijn het, riep hij, armoedzaaiers, ze komen net kijken die voddeboeren. Overal grijpen de rooien de macht.’

Braak was trots op zijn historische rol in het Nederlandse voetbal. Het was moeilijk voor te stellen, dat die zware gestalte eens een katachtige atleet was geweest, die links en rechts ballen uit het doel mepte. Maar de foto was het bewijs. Op een dag formeerde Braak een voetbalelftal van oudgedienden, bekende mannen in het forensendorp. De ‘old soldiers who never die’ schreven zich in voor de zaterdagmiddagcompetitie. De

[p. 23]

nieuwe club trok veel belangstelling. Het uit arbeiders, socialisten en ziekenfondspatiënten bestaande publiek van Tuindorp keek geïnteresseerd naar de verrichtingen van de bijna 65-plussers van stand. Elke misser werd met gejuich gehonoreerd. Het publiek genoot van de rheumatische dribbels van de onversaagden, die onder aanvoering van doelman Braak dapper bleven strijden. Vanaf de doellijn schreeuwde Braak ondemocratisch orders naar de onsterfelijken, die tegen de tegenstander, zichzelf en het onbarmhartige publiek moesten optornen. Soms veranderde de opstelling van het elftal, omdat een speler voorgoed naar de Eeuwige Voetbalvelden was vertrokken. Tenslotte verdween het team, en daarmee kwam een eind aan de comeback van doelman Braak.

Wetenschap en sport bedreef Braak met bekwaamheid, maar zijn grote liefde gold de muziek. Voor vrienden en bekenden organiseerde hij muziekavonden in zijn riante behuizing. Keurig opgepoetst kwamen de betere mensen luisteren naar grammofoonplaten van Bach, Beethoven en Mahler. Of ze die muziek echt mooi vonden? Braak was op zo'n avond anders. Bescheiden, bijna verlegen, geen onvertogen woord kwam over zijn lippen. Op stoelen met rechte ruggen luisterde je naar zijn deskundige uitleg. Want van muziek wist-ie alles. Indringend beeldde de steenrijke Braak armoe en ellende van de grote genieën uit. Dat maakte het nog behaaglijker. Voordat Braak de Brandenbrugs Concerten liet horen, toonde hij een metronoom. ‘Bij Bach is alles metronomisch zuiver. Metronomisch zuiver.’

Op een goede dag hadden we op het Lyceum vrij; er werd een concert gegeven in de gymzaal. Tot mijn grote verbazing zie ik tussen een aantal oudere heren Braak. Hij heeft een kamerorkest opgericht om gratis schoolconcerten te geven. ‘Anders steken ze helemaal geen cultuur op’. De rector maant ons tot aandachtig luisteren en geeft het woord aan de leider van het muziekgezelschap. Braak begint brommend over de vele concerten, die hij heeft gegeven en de geringe culturele kennis tegenwoordig. Op de voorste rij ontwaart hij een bekende. Bertels, leraar Nederlands, en behept met alles waar Braak weinig begrip voor heeft: katholicisme, groot gezin en ziekenfonds. ‘Een goed katholiek luistert niet naar de Vara, maar naar de KRO’, zegt Bertels. Braak stelt de musici voor, die eindelijk weleens zouden willen beginnen. Nogal schools wijst hij de instrumenten aan. ‘Dit is een piano, wilt u even de toets aanslaan? Dit is een cello. Een c-e-ll-o. Cello schrijf je met een C. En dit is, dames en heren, een viool. Een v-i-oho-l.’ Op dat moment explodeert Bertels. ‘Dat weten we toch allang. We zijn toch geen sukkels.’ ‘Ah, dag meneer Bertels, leuk u te zien. U moet weten, dames en heren, dat we op onze veelvuldige uitvoeringen voortdurend merken, dat leerlingen de namen van de muziekinstrumenten niet kennen.’ ‘Maar wij kennen ze!’, zegt Bertels gedecideerd. ‘Meneer Bertels, ik meen toch, dat u te optimistisch bent. Het onderwijs is niet meer wat het geweest is.’

Het concert neemt een interessante wending voor ons. ‘Dames en heren, zegt Braak plechtig, ik moet u tot mijn spijt aantonen, dat niemand van uw leerlingen, die ongetwijfeld door u met grote inzet en deskundigheid worden onderwezen, dat niemand van uw leerlingen weet, dat dit instrument een viool is’.

Ademloos kijken we naar de grimmige baas voor in het gymlokaal. De musici prutsen nog wat aan hun instrumenten, nauwelijks geïnteresseerd in de titanenstrijd, die gaande is.

‘Jongens en meisjes, tot jullie richt ik mij. Als iemand van jullie weet, dat dit instrument een viool is, verzoek ik hem of haar nù op te staan’.

Dit is de kans om de weinig geliefde Bertels te pakken. Zou er een lafaard opstaan, die wèl weet dat een viool een viool is?

Gelukkig weet niemand van de leerlingen dat een viool een viool is. Voor de verbouwereerde leraren geeft Braak derhalve een uitvoerige uitleg over samenstelling, geschiedenis en functie van het instrument. Ook weidt hij uit over de strijkstok, de verschillende houtsoorten waar de viool van gemaakt wordt, en de dieren die zorgen voor de snaren.

Tenslotte zet het kamerorkest de muziek in. Telemann. Tandarts Braak dirigeert. Uiteraard, godverdomme.