Hollands Maandblad. Jaargang 1976 (338-349)

[p. 43]

Rook
Toos Staalman

Een hand vol woorden. Eén hand vol woorden en je wereld lag aan diggelen. Hij zou de woorden in een andere volgorde kunnen zetten, dan kreeg je een nieuw beeld. Een nieuwe betekenis. Hij zou alle ontkenningen kunnen elimineren. Ik geloof (niet) datwebij elkaar passen. Ik hou (niet) van je. Ik kom (niet). Niet was een negatief woord en haar brief zat er vol van. Hij keek naar de brief, een onschuldig wit velletje.

Niets gevaarlijker dan onschuld. Haar onschuldige blauwe ogen. De eerste keer dat hij haar ontmoette... nee toen waren haar ogen verdrietig. Hij ging van Utrecht naar Den Haag. 't Was rot weer. Regen, wind; de kou blies over het perron. Spoor 8b. Hij stond onder het bord vlak bij de roltrap. Zich van niets bewust. Een jongeman die voor zaken naar Den Haag gaat. Diplomatentasje onder de arm, krant onder de andere arm. Gewoner kon het al niet. Nooit weet je wat de dag voor je in petto heeft.

Hij verwachtte niets van die dag. Hij zat in zijn hoek en keek naar de mensen. Ze trokken hun jassen uit en installeerden zich. Ze lazen hun krant of ze sliepen. De meesten niet echt. Ze deden de luiken van hun huis dicht. Als er geen licht brandt is er niemand thuis. En als er niemand thuis is hoef je niet te bellen.

Hij belde bij niemand aan. Hij zat en hij keek.

In Gouda stapte ze de trein binnen. Ze was wel aantrekkelijk. Maar dat was het niet wat hem fascineerde. Zoekend naar een plaats kwam ze aangelopen. Haar gezicht was gezwollen alsof ze de hele nacht gehuild had. En haar ogen... Als hij daaraan terugdacht voelde hij nog z'n eigen ontzetting. Verdriet is abstract. Je kunt geen kilo verdriet van de hand doen. Maar in haar ogen lag het tastbaar. En het was meer dan een kilo.

Ze ging tegenover hem zitten en hij trachtte aan haar voorbij te zien. Wie wil met zijn verdriet te koop lopen. Discretie was hier vereist. Net doen of je niets merkt. We zijn daar knap in.

Toen hij toch naar haar keek wist hij dat zijn vermoeden juist was. Ze had de hele nacht gehuild. En hier in de trein ging ze gewoon door. Ze keek hem aan met wijdopen ogen en de tranen rolden schaamteloos langs haar gezicht. Hij keek weer van haar weg. Wat doe je met het verdriet van een ander. We weten met dat van onszelf al geen raad.

Hij hield het niet vol. Schuw tikte hij haar op de knie.

‘Kan ik helpen?’

Hij zei het een beetje schor. Hij was niet vrijpostig van aard.

Ze schudde haar hoofd en bleef huilen. Geluidloos.

Hij verdronk in haar tranen. Wilde hij niet ten onder gaan dan moest hij die vloed stelpen.

Toen de trein in Den Haag stopte pakte hij haar bij de arm.

‘Kom,’ zei hij. ‘Heb je haast?’

‘Nee,’ zei ze.

‘Ik wel,’ dacht hij en nam haar mee naar een kroeg.

Ze dronk haar koffie langzaam en met kleine teugjes. De tranenvloed kwam nu met tussenpozen. Ze praatte niet. Hij zweeg ook. Hij wist dat hij moest wachten. En hij wachtte geduldig.

Het bruine haar hing glad glanzend langs haar gezicht. De punten bogen om naar buiten. De ogen waren groot en licht onder slecht geëpileerde wenkbrauwen. De neusvleugels zaten vol sproeten en trilden nerveus. Haar mond zag er warm uit en haar tanden waren wit en sterk. Ze rolde shaggies met benige harde vingers.

‘Gaat het wat beter?’

‘Ja,’ zei ze.

‘Wil je nog koffie?’

‘Ja.’

Ze huilde nu niet meer. Ze trok gulzig aan haar sigaret of ze de hele boel daar binnen wilde uitroken.

‘Kun je het nu vertellen?’

‘Straks,’ zei ze.

De koffie was heet en zwart. Ze warmde

[p. 44]

haar handen rond de witte kom. Ineens stroomden de tranen weer. Ze nam een nutteloos verzet zelfs niet in overweging. Die tranen waren gerechtvaardigd en ze was er zich van bewust. Ze verborg zich niet achter haar haren of achter een zakdoek. Ze hield haar hoofd fier rechtop, zoals in de trein.

Hij bewonderde haar. Hij vergaapte zich aan dit verdriet dat hem open en bloot getoond werd. Hij wist er geen raad mee. Nog niet. Maar niemand op de hele wereld was zo bereid tot helpen. Belangeloos.

‘Mijn zuster is dood,’ zei ze plotseling. ‘En ze heeft het zelf gedaan.’

Hij kreeg geen woord meer uit haar. Hij probeerde het ook niet. Ze had alles verteld. Het hoe en waarom was slechts een bijkomstigheid. Niet van belang. Mijn zuster is dood en ze heeft het zelf gedaan. Meer hoefde hij immers niet te weten.

Hij streelde die hand met de bruine vingertoppen. Hij voelde de kou en de onrust. Hoe lang zaten ze zo. Tot zij geen tranen meer had en hij net zo koud was als zij.

‘Ik ga naar m'n kamer,’ zei ze.

En hij ging mee. Ze scheen niet anders te verwachten. Haar bruine haren werden nat van de regen. Haar huilgezicht ontspande zich. Hij gaf haar een hand. 't Was nooit anders geweest. Zo had hij altijd gelopen. Hij had het alleen niet geweten. Zijn voeten regelden zich naar de hare.

De trap was steil en afgesleten. Op één van de treden was een karton geprikt. Deur sluiten a.u.b. Drukwerk, kranten en post lagen rommelig op de mat. Ze keek er niet eens naar. Ze stapte er overheen. Hij liep achter haar aan. Hij keek naar haar billen in de blauwe spijkerbroek. En hij schaamde zich over zijn opwinding.

Mijn God wat was de mens banaal. Wat was hij dierlijk. Maar hij bleef kijken. De keuken was net zo oud als de trap. Er stonden blauwe pannetjes op het gasstel. Zij liep meteen door naar de kamer en draaide aan de knop van een rode haard. Spontaan schoten de vlammen omhoog en zetten hun energie om in warmte. Ze stond voor die haard en begon zich uit te kleden. Haar natte kleren gooide ze op een hoop. Hij vroeg zich af of ze eigenlijk wel wist dat hij er ook nog was. Met haar rug stond ze naar hem toe. De billen nu slechts bedekt door een miniem gebloemd slipje,

Hij begeerde haar. 't Enige juiste woord. Geladen en pathetisch. Hij verroerde zich niet. Hij wachtte in zijn natte kleren. Toen er niets gebeurde trok hij zijn jas uit en zijn schoenen en sokken. Hij hing zijn spullen over een stoel. Zette de schoenen voor de kachel.

Ze keek niet om. Zonder een woord te zeggen liep ze naar het bed dat in een soort van alkoof stond. Ze verdween onder het bruingestreepte dekbed.

Hij liet haar liggen en begon de natte troep kleren op te ruimen. De spijkerbroek, het T-shirt, de kniekousen. In de keuken vond hij thee. Wel zes verschillende soorten. Hij koos Lapsang Souchon, die naar rook smaakte. Ongrijpbare rook. Rook kon je vangen. Zijn vader blies het vroeger in een glazen potje. En hij schroefde dan snel de deksel erop. Gevangen rook... waar je niets mee kon doen.

Onder het dekbed lag het meisje. Ongrijpbaar als rook. Hij hoorde niets maar hij wist dat ze weer huilde. Met de hete thee stond hij naast haar bed. Hij kon haar zelfs niet roepen want hij wist niet hoe ze heette.

‘Hé,’ zei hij. ‘Ik heb thee voor je.’

Ze kwam overeind. Haar blote borsten onder zijn bereik. Ze strekte haar arm uit naar de thee.

Terwijl zij dronk begon hij zich uit te kleden. Helemaal. Ze schoof gewillig een stukje op. Maar hij raakte haar niet aan. Ze was echt ongrijpbaar.

Tijden veranderen. Haar gastvrije bed bood hem warmte en liefde. Haar beeld bleef hem bij als hij wegging. En hij merkte het niet. Dat 't op was bij haar. Zo stom was ie. Hij herlas de brief en begreep het niet.

De eerste zondag alleen drukte zwaar op zijn schouders. De zondag is een bloedeloze dag. Zieltogend ligt ze tussen de andere dagen. Kunstmatige voeding houdt haar in leven.

Hij besefte dit toen hij voor het raam van zijn kamer stond en de uitgestorven straat

[p. 45]

inkeek. De weduwe, twee huizen verder, liet gewapend met een stok haar loopse hond uit.

Hij voelde de spanning in zijn lichaam. Hij was een ballon die gevuld werd met giftige atmosferen. Nog even, dacht hij en ik knap uit elkaar.

Toen hij zover was greep hij de telefoon en belde haar.

‘Luister,’ zei hij. ‘Ik ben zo verschrikkelijk gespannen. Wat doe jij daar tegen.’

‘Viooltjes planten,’ zei ze. Ze meende het.

Hij schreef haar, hij belde haar, hij ging nog een keer bij haar praten.

‘Weet je,’ zei ze. ‘Ik vind je zo verschrikkelijk aardig en het doet me zo'n verdriet dat het toch niet kan.’

Toen liet hij haar met rust.

Vroeger was het een groentewinkel geweest met een agressief mannetje achter de toonbank. Nu stond er Habbekrats op de ruit geschilderd en er lagen vreemde dingen in de etalage. Wonderlijke oorbellen en bizarre kettingen. Jurken uit grootmoeders tijd en tweedehands kinderkleertjes. Een opgelapte wieg op wielen en gerepareerd speelgoed.

Toen het weer beter werd stalde men de waren buiten uit op de stoep. Op zo'n dag gebeurde het. Niets vermoedend liep hij voorbij het politiebureau in de richting van Habbekrats. Een man droeg haar naar buiten.

Hij dacht dat ze levend was. Het bruine haar, de lichte ogen, de hoge borsten. De kleine blote voeten op de stoep. Kleine voeten die hij in zijn handen had gewarmd. Hij bleef staan.

‘Mooi jurkie meneer. De meisjes zijn er gek op tegenwoordig.’

De man friemelde aan de ouderwetse bloemetjesstof.

‘Blijf van haar af,’ dacht hij. ‘Je kent haar niet. Ze is van mij.’

Als het regende hield de man haar binnen. Maar als het even kon stond ze met haar blote voeten op de stenen. Iedere keer in een ander exotisch gewaad.

‘Ze zal het koud hebben,’ dacht hij als hij er langs liep. ‘Die man trekt haar de verkeerde kleren aan. Ze draagt het liefst een spijkerbroek en een T-shirt.’

Misschien was de man haar vergeten. Het waaide heel hard en ze wiegde heen en weer. De eerste regendruppels begonnen te vallen. De gele jurk sloeg rond haar kuiten en haar haren wervelden omhoog. Ze werd er levender door.

Hij bedacht zich niet. Hij dacht zelfs niet. De fasen denken en voelen sloeg hij over. Hij wilde alleen maar. Hij wilde haar meenemen naar huis. Haar voeten warmen, haar haren strelen.

Hij legde haar over zijn schouder en liep weg. Hij was niet van plan om te gaan rennen maar de man van Habbekrats maakte het noodzakelijk. Schreeuwend liep deze achter hem aan. Als het politiebureau er niet geweest was had hij zeker gewonnen. Nu vingen twee agenten hem op.

De Habbekratsman kwam hijgend aangepuft.

‘Hier,’ zei hij ‘neem haar maar weer mee.’

‘Dat gaat zo maar niet,’ zei de man.

‘Ik weet het,’ zei hij.

‘Wilt u een aanklacht indienen?’ vroeg één van de agenten.

‘Voor mij hoeft het niet,’ zei de man. ‘Ik heb d'r nou weer terug. Ik zal d'r aan de ketting moeten leggen.’

‘Geen geintjes meer meneer,’ zei de andere agent.

Ze hadden allebei hun plicht gedaan.

Hij ging en keek niet meer om. Het bewijs was geleverd. Voor hem ongrijpbaar.