Hollands Maandblad. Jaargang 1976 (338-349)

[p. 16]

Een glazen vis voor Marokko
Anne Marie Baart

Vrijdagavond toen Walter Donkhorst op z'n kleine etage in de Amsterdamse binnenstad voor de televisie ging zitten, was er nog niets aan de hand. Er werd een Amerikaanse film vertoond over een vrijgezel van zijn leeftijd (39 jaar, volgens het programmablad), met wie hij zich aan het begin van de week als z'n laboratoriumwerk hem nog niet zo had afgemat, zou hebben kunnen identificeren. Nu zat hij alleen de beelden te consumeren en bijna ongemerkt een flinke hoeveelheid whisky.

Toen de film afgelopen was, schraapte hij z'n keel. Ongeveer tegelijkertijd verscheen de nieuwslezer op het scherm, die eveneens z'n keel schraapte. Ook toevallig, dacht hij, maar omdat het niet z'n gewoonte was bijzondere waarde aan het toeval te hechten, vergat hij het weer tot de dagsluiter verscheen, wiens rechterooglid even trilde op hetzelfde moment dat hij een trilling voelde rond z'n linkeroog. Steunend kwam hij uit de lange bank overeind en deed het toestel uit. Met gebogen rug bleef hij ernaast staan. Hij stak z'n handen onder z'n hemd en betastte z'n maagstreek, waar een donker gerommel uit opsteeg. Deze jongen heeft honger, zei hij in zichzelf. In een bui van activiteit borg hij snel de whiskyfles weg en ging met z'n glas naar de keuken om het af te spoelen en tevens een boterham te eten.

Vervolgens waste hij nog een paar blauwe sokken, die in het sop paars afgaven. Er moeten eens een paar nieuwe worden aangeschaft, dacht hij. Meteen herinnerde hij zich een reclametekst: ‘Nieuwe sokken, nieuwe voeten...’. Hij schudde z'n hoofd en liep met zware benen naar z'n slaapkamer. Maar wat hem de laatste tijd dikwijls overkwam, gebeurde ook nu weer: eenmaal in bed werd hij klaarwakker.

Hij luisterde naar de geluiden beneden op straat. Als de deur van het hoekcafé openging, drongen flarden muziek tot hem door, soms gevolgd door het dichtslaan van autoportieren en uitdagend claxonneren, waaruit hij opmaakte dat er nog mensen waren die zich amuseerden. ‘Er is geen reden tot bitterheid’, fluisterde hij. ‘Morgen komt Alice’. Hij zag haar voor zich, zoals ze binnen zou komen, met blosjes op haar bleke wangen en verwarde haren van de wind. Ze had meestal een tas bij zich met wat kleren en make-up artikelen en de laatste tijd ook dikwijls een handwerk. Hij verafschuwde het, als ze in zijn kamer ging zitten breien of haken; ineens was ze dan werkelijk een vrouw van tegen de veertig, receptioniste in een groot hotel, moederlijk en efficiënt.

Toen ze nu bijna zes jaar geleden een verhouding waren begonnen, had hij haar gewaarschuwd dat er geen huwelijk in zat. Hij had z'n redenen uiteengezet, die ze begrepen had, althans dat had ze gezegd: ‘Ik begrijp volkomen, dat jij met jouw onafhankelijkheidszin niet gebonden kunt zijn’. Later had ze ook een begripvolle opmerking gemaakt over het slechte voorbeeld, dat z'n ouders hem hadden gegeven en over het feit dat hij enig kind was, waarna hij de dag had vervloekt dat hij haar iets over z'n jeugd had verteld...

Hij gooide zich op z'n andere zij en probeerde om de slaap te vatten te bedenken wat hij morgen zou doen: eerst naar de wasserette om z'n vuile goed af te geven, dan boodschappen halen op de markt en in die buurt wat rondslenteren, terwijl ondertussen z'n was werd gedaan, die hij terugkomende op zou pikken en weer thuis zou hij gaan koken voor Alice... dat was wat hij iedere zaterdag deed. Hij draaide zich om en probeerde te bedenken, wàt hij zou gaan koken; misschien asperges vooraf, daar was het de tijd voor. Tijd voor, dacht hij en toen sliep hij in.

De bank en het vloerkleed leken nog verdwaasd van de televisie-uitzending van de vorige avond. Op blote voeten liep hij rond om de luxaflex op te trekken en hier en daar een stoel te verzetten. Hij deed de radio aan en luisterde vanuit de keuken, waar hij z'n ontbijt maakte, naar een bejaarde danseres die met een interviewer sprak over de verschillende echtgenoten die ze had gehad. Opdringerige teef, dacht hij terwijl hij een

[p. 17]

snee brood in z'n mond propte.

Toen hij zich aangekleed had, zette hij de plastic zak met vuil goed om de hoek van de deur in het portaaltje. Daarna ging hij op een kruk naast het aanrecht zitten om een boodschappenlijstje op te stellen. Hij had juist ‘2 koffie’ neergeschreven, toen er hard op z'n deur werd geklopt. Dat zal de bovenbuurvrouw zijn over de zak met wasgoed, dacht hij erheen lopend.

‘Meneer Donkhorst, nou hebt u alweer...’, begon ze als vanouds.

Hij bekeek het verhitte gezicht onder de geblondeerde, hoogopgekamde haren. Zeker net naar de kapper geweest, zei hij in zichzelf. ‘Ja, mevrouw, ik zal eraan denken’, zei hij hardop terwijl hij al een beweging maakte om de deur weer te sluiten.

‘En niet alleen dat uw spullen in de weg staan’, ging ze verder. ‘Maar uw radio!’

‘Wat is daarmee?’ Het viel hem nu pas op, dat de danseres verdwenen was; in haar plaats kondigde een monotone stem de waterhoogten van hedenmorgen aan.

‘Hij staat zo hard’, zei z'n buurvrouw klagend. ‘Mij kan het niet schelen, maar m'n man is ziek geworden...’.

‘Ik zal eraan denken’, beloofde hij zonder haar aan te kijken en toen sloot hij resoluut de deur, waarna hij bleef staan luisteren hoe zij de trap naar haar verdieping opging.

Zo te horen is ze nu echt kwaad, dacht hij grinnikend. Toch draaide hij op weg naar z'n keuken de waterhoogten wat zachter. Hij boog zich weer over z'n boodschappenlijstje, maar omdat hij zich tevens realiseerde dat als hij niet op zou schieten de vrouw van de wasserette geen goed meer aan zou nemen, besloot hij deze keer zonder vastomlijnde inkoopplannen de deur uit te gaan.

Veel gordijnen waren nog toe en de straten waren tamelijk rustig, maar toen hij na het afgeven van z'n was in de richting van de markt begon te lopen, werd het steeds drukker en tenslotte bleken zich tussen de kramen al twee rijen mensen in tegenovergestelde richting te bewegen. Hij stond even stil om de situatie te overzien en stapte vervolgens naar de kaasboer, waar slechts vijf wachtenden vóór hem waren.

Toen hij er vandaan kwam, met in z'n boodschappentas behalve verschillende kaassoorten ook pakken koffie en boter, was de ruimte tussen de kramen nog voller geraakt. Er zat niets anders op dan zich bij de schuifelende, hier en daar stilstaande mensen aan te sluiten om zich in het tempo van hun kijken-en-grijpen te laten meevoeren naar het groente-en-fruitstalletje. Voor hem uit liepen twee Marokkanen, allebei gekleed



in te wijde pakken, die ze waarschijnlijk pas bij een kraam met tweedehandskleding hadden gekocht. De kleinste van de twee had een kleurige wollen muts op, die bij z'n westers kostuum de indruk wekte of het hartje winter was en hij naar de ijsbaan ging. Terwijl Walter dit bedacht, hielden ze stil bij een kraam met kwasi-antieke snuisterijen en andere prullaria. Ondertussen had hijzelf bijna de groentevrouw bereikt.

Wachtend tot hij aan de beurt was, kon hij de Marokkanen nog steeds gadeslaan. De grootste van de twee had e n ongeveer 30 centimeter lange vis van blauwachtig glinsterend glas ter hand genomen en leek met de koopman over de prijs te willen onderhandelen, maar deze schudde z'n hoofd: ‘Twintig gulden’, zag Walter hem zeggen met die nadrukkelijke mondbeweging waarop ook kinderen en hardhorigen wel worden vergast.

De kleine met de ijsmuts hief in een wanhopig gebaar z'n handen, waarna ze zich beiden weer over de glazen vis bogen en toen, tot Walter z'n stomme verbazing, haalden ze ieder een briefje van tien uit hun broekzak en kochten het ding, waarvan de werkelijke waarde vermoedelijk nog geen

[p. 18]

gulden bedroeg. Iemand porde Walter in z'n rug en toen hij omkeek, bleek het een oude, ongeschoren man te zijn: ‘Let op je beurt, anders zijn ze je voor’, zei hij met een slimme grijns naar de vrouwen om hen heen.

Voordat Walter z'n bestelling begon te doen, grijnsde hij in een reflexbeweging even terug. Een tas vol groente en fruit torsend liep hij naar de slager en ging ook daar als een brave jongen in de rij staan. Doordat er een zaterdagse hulp aan de snijmachine stond, ging de bediening redelijk snel, hoewel er ook klanten waren die de tijd namen om belevenissen uit te wisselen, alsof ze op verjaarsvisite waren. Opzij van Walter stond een meisje van rond de twintig, dat zich afzijdig hield van het geklets. Toen haar beurt gekomen was, vroeg ze met zachte stem om saucijsjes, waarop de slager onmiddellijk een geile opmerking maakte, die goed was voor een lachsalvo door de winkel heen en een hoogrode kleur op haar wangen.

‘En u, meneer?’ zei de slager vervolgens knipogend tegen Walter.

Zonder op deze intimiteit te reageren bestelde hij een stuk rosbief. Terwijl hij keek hoe het afgesneden werd, zag hij plotseling de handen van de slager zelf als brokken vlees tussen de bloederige delen van het rund bewegen. Weer op straat liet dit beeld hem niet los en bij de wasserette, waar z'n goed juist opgevouwen werd, zag hij het nog steeds voor zich, tot twee dikke vrouwen die gebogen over een wasmand stonden z'n aandacht trokken:

‘Wat zal je je druk maken’, zei de één. ‘Je ken toch niks meenemen’.

‘Nee’, zei de ander. ‘Een doodshemd hep geen zakken’.

Hetgeen de eerste beaamde met nogmaals haar eigen spreuk: ‘Je ken niks meenemen’.

Pas toen hij thuis was, durfde hij z'n plezier om deze primitieve vrouwenwijsheden te uiten. Hij gooide z'n zak met wasgoed naar het plafond onder het slaken van een kreet die hij zich van de padvinderij herinnerde: ‘Akela!’ en daarna begon hij tussen de ronddwarrelende onderbroeken en hemden te tapdansen. Toen er boven z'n hoofd krachtig werd gebonsd, hield hij op. Zeikwijf met je zieke man, dacht hij terwijl hij de verspreide kledingstukken weer in de zak propte. In zijn plaats zou ik ook bezweken zijn onder al die kappersrekeningen!

Toch enigszins ontnuchterd ging hij naar de keuken om z'n boodschappen uit te pakken. Hij trok een oude laboratoriumjas aan en begon met de voorbereidingen voor het avondeten. Tussendoor at hij een snee brood met zalm en luisterde naar de nieuwsberichten. Toen de gevulde tomaten en andere hapjes klaargemaakt in de ijskast stonden, braadde hij het vlees en daarna was het drie uur.

Nog maar drie uur, dacht hij terwijl hij zich met een glas whisky op de bank uitstrekte. Hij keek wat weekendbladen in, maar kon zich niet op de letters concentreren. Deze jongen heeft een leesbril nodig, zei hij in zichzelf terwijl hij z'n ogen sloot. Op de radio speelde een brass-band een oude schlager. Uit mijn jeugd, dacht hij wegdoezelend.

‘Dat was een heerlijk maal’, zei Alice. In het kaarslicht leek ze jonger dan ze was en de wijn had haar bleke huid wat kleur gegeven.

‘Ik ben blij, dat het gesmaakt heeft’, reageerde hij stijfjes. Al vanaf haar binnenkomst had hij moeite een normaal, ontspannen gesprek te voeren. Gelukkig leek zij er niets van te merken; ze babbelde tenminste vrolijk over haar werk en haar kennissenkring. ‘Heb ik je al verteld, dat Nico en Thérèse volgende maand een groot tuinfeest geven?’ en zonder z'n antwoord af te wachten ging ze verder: ‘Ik heb beloofd m'n mysterieuze amant nu eens mee te nemen’.

Met een steek van jaloezie flitste de gedachte door hem heen dat ze een ander had, maar toen hij in haar koket opgeheven gezicht keek, realiseerde hij zich dat ze een Franse uitdrukking had gebruikt, waarmee ze hem had bedoeld. De omgang met buitenlanders in dat hotel doet je geen goed, zei hij in zichzelf. ‘Zo’, zei hij hardop. ‘Je belooft maar’.

‘Thérèse is werkelijk erg aardig’, zei ze. ‘Je zult haar direct mogen en Nico is een goed gastheer. Hij weet altijd iedereen op z'n gemak te zetten’. Alice met haar minnaar op het tuinfeest, dacht hij. Nog één stapje en ze is in wonderland. ‘En hoe had je dan gedacht mij aan je kennissen voor te stellen?’ vroeg hij. ‘Als je aanstaande man?’

‘Doe nou niet zo moeilijk’, zei ze luchtig hoewel haar gezicht iets bleker was geworden.

Eén van de kaarsen was aan z'n laatste stuiptrekkingen begonnen en terwijl hij zich daarmee bezighield om te voorkomen dat er kaarsvet op het tafellaken zou vallen, stond zij op en kondigde aan dat ze koffie ging zetten.

‘Geen sprake van’, zei hij nadat hij het stompje had uitgeblazen. ‘Jij gaat lekker op de bank zitten’.

Toen hij met een schaaltje langs haar liep, sloeg ze ineens haar armen om hem heen.

[p. 19]

‘Nog steeds bang, dat ik het heft uit handen zal nemen?’ vroeg ze plagerig met haar mond vlakbij z'n oor.

Andere keren had zo'n onverwachte toenadering, waar zij zich maar zelden aan te buiten ging hem hevig opgewonden, maar nu voelde hij zich nogal dwaas in z'n eigen kamer staan en bovendien rook hij de lak waarmee ze haar haren had bespoten, een geur die hem aan goedkope, opgewarmde worstebroodjes deed denken.

In de keuken vroeg hij zich af, of hij misschien impotent was geworden. Dat kan deze jongen er nog net bij hebben, zei hij in zichzelf terwijl hij het aanrecht schoon begon te maken.

Terug in de kamer bleek zij zich met een tijdschrift op de bank te hebben geïnstalleerd. Ze had haar benen op elegante wijze gekruist en haar wijde rok losjes over haar knieën gedrapeerd. Ik geloof dat ik nog nooit heb gezegd dat ik van haar hou, bedacht hij terwijl hij koffie inschonk. ‘Suiker en melk?’ vroeg hij uit gewoonte.

‘Geen van beide’, antwoordde ze zonder op te kijken.

Toen hij naast haar ging zitten, sloeg ze het tijdschrift dicht en legde het op tafel. Intussen had hij z'n arm over de bankleuning gelegd, zodat ze toen ze weer achterover leunde in z'n armholte terechtkwam. ‘Schat’, zei ze en meteen stak ze haar lippen naar hem uit.

Nadat hij haar had gekust, begon ze met

[p. 20]

haar vingers in z'n nekharen te woelen. ‘Je bent lief’, zei ze tenslotte alsof ze slechts na moeizaam denken tot deze conclusie was gekomen.

‘Heb je je breiwerk niet bij je?’ vroeg hij.

‘Ik dacht dat je het vervelend vond, als ik dat hier deed’. Olijk kijkend gaf ze een tikje tegen z'n neus. Daarna betrok haar gezicht. ‘Wat heb je toch vandaag?’ en ze legde haar hand op z'n voorhoofd om te voelen of hij koorts had.

‘Het is mijn keel’, zei hij haar hand wegduwend.

‘Toch geen ontsteking?’

‘Nee. Alleen maar pijn... van alle vernederingen die ik heb moeten slikken’. Deze uitspraak klonk in z'n eigen oren als een zin uit een boek, hoewel hij niet zou kunnen zeggen uit welk, en zelfs al was het een gedachte die hij net had geïmproviseerd, dan toch met een kant van zichzelf die hij niet kende. Tot z'n verbazing moest zij er verschrikkelijk om lachen. Hij voelde haar lichaam schudden en toen ze uitgelachen was, zuchtte ze diep. ‘Je bent nog steeds even grappig’, zei ze tevreden tegen hem aanleunend, maar omdat hij niet reageerde, schoof ze weer van hem af. ‘Heb je soms moeilijkheden op het lab gehad?’

‘Ik denk dat ik me niet goed heb uitgedrukt’, zei hij zonder haar aan te kijken. ‘Ik bedoel eigenlijk, dat er iets in mijn verkeerde keelgat is geschoten’. Aangezien dit een uitdrukking was die z'n moeder dikwijls had gebezigd, voelde hij zich weer enigszins op vertrouwd terrein.

‘Wat dan?’ vroeg ze.

‘Vanmorgen op de markt zag ik twee Marokkanen een glazen vis kopen’.

‘En is die in je verkeerde...’ Ze schoot opnieuw in de lach.

‘Als je nou even ophoudt, kan ik het misschien uitleggen’, zei hij verongelijkt. ‘Dat beeldje was een prul van het allergoedkoopste glaswerk, maar die Marokkanen moeten gedacht hebben dat het een in onze cultuur waardevol object was, want ze betaalden er ieder een zuurverdiend tientje voor. Misschien waren het broers of neven van elkaar, maar dat doet er niet toe. Waar het om gaat is... Luister je?’

‘Ik mag toch wel even een sigaret zoeken’, zei ze. ‘Jij ook?’

Hij schudde z'n hoofd en wachtte tot zij er één opgestoken had. ‘Stel je nu voor, hoe ze met een pakketje voor Marokko naar het postkantoor gaan, waar ze ook weer geld aan zegels moeten neertellen en dan, na een reis per schip en per bus of misschien wel op een kameel, komt dat pakket bij hun oude moeder of tante aan. Stel je dat eens voor...’.

‘Ik doe m'n best’, zei ze.

‘Die oude, waarschijnlijk nog gesluierde vrouw verwijdert voorzichtig het papier, de kartonnen verpakking en de houtwol en wat ziet ze dan?’

‘Een vis van glas!’

‘Heb het hart niet om weer te gaan lachen’, zei hij. ‘Dit is een ernstige situatie, want wat doet ze met dat ding? Iets wat met zoveel moeite werd ingepakt en verscheept, moet wel waardevol zijn, denkt ze op haar eigen onnavolgbare wijze, dus ze geeft het de mooiste plaats in haar eenvoudige woning met z'n eeuwenoude muren en handgeweven kleden. En daar staat het dan, een relikwie van onze consumptiemaatschappij met z'n wegwerp...’.

‘Alsjeblieft’, onderbrak ze hem. ‘Je praat als een artikel uit die opruiende tijdschriften waar je op bent geabonneerd. Kom, laten we gezellig televisie kijken’.

Hij wilde protesteren, maar ze was al opgestaan om het toestel aan te doen. Toen ze weer zat, begonnen er een aantal in leren pakken gestoken meisjes door de kamer te dansen, begeleid door een bezwete jongen met een gitaar, die er ook nog bij zong. Gelukkig had ze het geluid zo zacht gezet, dat de tekst niet verstaanbaar was.

‘Moet hij niet harder voor jou?’ vroeg ze.

‘Je doet alsof ik doof begin te worden’, zei hij geïrriteerd.

‘O god, dat zijn de mensen die straks aan de quiz mee gaan doen’, zei ze helemaal gebiologeerd door wat ze zag. ‘Moet je kijken, hoe zenuwachtig ze zijn’.

Hij keek opzij en voor het eerst viel hem haar pokken-inenting op, een afstotende en tegelijk uitdagende inkeping in haar blote bovenarm.

‘Weet je’, zei hij terwijl hij z'n blik afwendde. ‘Ik ben net als die vis alleen nog maar geschikt om verscheept te worden en ergens in een primitieve omgeving als pronkstuk bij een onwetende vrouw...’.

‘Je draaft weer lekker door’, zei ze. ‘Moet je zien, hoe die man daar op z'n stoel zit te wiebelen’.

‘Ja’, zei hij terwijl hij haar opnieuw van opzij bekeek. Bijna zonder zich te verroeren gleed hij met z'n hand achter haar rug naar de ruimte tussen de bank en de muur. Het volgende ogenblik leek er een zonsverduistering plaats te vinden, waarin de aarde snorrend wegdraaide.

‘Wat gebeurt er?’ vroeg ze. ‘Hebben we kortsluiting, of is je toestel kapot?’

‘Nee-ee’, riep hij met een stem die van heel ver leek te komen. ‘Ik heb de stek-ker er-uit-ge-trok-ken’.