Hollands Maandblad. Jaargang 1975 (326-337)

Abortus en de rechten van de menselijke persoon
W.A. Verloren van Themaat

In zijn artikel ‘Abortus en Hitler’ (Hollands Maandblad, mei 1975) bepleit Paul Cremers vrije abortus tot de levensvatbaarheidsgrens.

Ik ben zelf buitenkerkelijk, maar tegenstander van legale abortus. Om twee redenen moet abortus verboden zijn: op grond van het rechtsbeginsel, dat ieder mens recht heeft op leven, en op grond van het biologische feit, dat het leven van een mens begint bij zijn conceptie.

Het rechtsbeginsel wordt door Cremers erkend en vormt dus verder geen punt van discussie.

En nu het biologische feit. De identiteit van een levend individu ligt in een continu overgedragen genetische code. De genetische code van een mens wordt gevormd tijdens zijn conceptie. Die is dus het begin van een mens als een levend individu. Omdat een levend individu zijn hele leven tot dezelfde diersoort blijft behoren, is een menselijk embryo ongeacht zijn ontwikkelings-

[p. 19]

stadium een mens naar de diersoort, een lid van de diersoort homo sapiens.

Daartegenover stelt Cremers, dat het menselijk foetus geen persoon is vóór de z.g. levensvatbaarheidsgrens. Waarschijnlijk stelt hij zich daarbij een tijdstip ongeveer 6 maanden na de conceptie voor. Dat een foetus onder de zes maanden niet buiten de moeder in leven gehouden kan worden, is zelfs bij de huidige stand van de medische wetenschap niet volkomen juist: er zijn reeds experimenten verricht, waarbij zeer jonge embryo's (van ongeveer twee maanden) tenminste een zekere tijd buiten de moeder in leven werden gehouden. Volgens de deskundigen (o.a. Robert Francoeur, Utopian Motherhood) zal het waarschijnlijk over niet al te lange tijd ook mogelijk zijn een menselijk foetus van zeer jeugdige leeftijd tot zijn rijpheid in een apparaat tot ontwikkeling te brengen. De levensvatbaarheidsgrens hangt dus geheel af van de stand van de medische wetenschap en heeft principieel weinig betekenis.

Ik weet, hoezeer de voorstanders van vrije abortus op het ogenblik het getij mee hebben. Maar m.i. is dit typisch een geval van wetenschappelijk-ideologische ‘mode’, waarbij een opvatting verlaten wordt, niet omdat de argumenten daarvoor volkomen afdoende weerlegd zijn, maar omdat in een complexe situatie nu eens de ene dan weer de andere kant van de zaak op de voorgrond treedt.

De tegenstanders van vrije abortus beroepen zich op de embryologie. Deze embryologische argumenten zijn nooit weerlegd, maar door maatschappelijke veranderingen als de vrouwenemancipatie en de bevolkingsdruk zijn vele mensen ontvankelijk geworden voor sociologische argumenten, die pleiten voor vrije abortus.

Maar, zoals reeds gezegd: op de fundamentele vraag, wat het principiële verschil zou zijn tussen een mens voor zijn geboorte en een mens na zijn geboorte, dat zo een groot verschil zou maken voor het recht op leven, hebben de voorstanders van vrije abortus nooit een bevredigend antwoord gegeven. Daarom kan ik de hoop niet opgeven, dat het levensrecht van het ongeboren kind eens weer tot gelding zal komen, eventueel - ik heb deze mogelijkheid reeds aangeduid - met behulp van nieuwe technieken, waarmee de foetera na hun verwijdering uit de moederschoot kunstmatig in leven zouden worden gehouden. Deze gedachte heb ik uitgewerkt in de Esperantoroman De aquariumkinderen.

Waar Cremers de vrije abortus verdedigt op grond van de vrijheid voor ieder naar zijn eigen overtuiging te leven, ziet hij over het hoofd, dat ieder rechtsbestel gebaseerd is op bepaalde opvattingen van iedereens rechten en andersdenkenden geen vrijheid laat naar hun overtuiging te leven. De schijnbaar grotere verdraagzaamheid van de voorstanders van vrije abortus berust voor een belangrijk deel daarop, dat ze gegeven hun doelen veel minder reden hebben hun tegenstanders tot iets te dwingen. Wie het recht op leven van het ongeboren kind wil beschermen, moet de aborteurs met straffen bedreigen. Wie iedere vrouw het recht op

[p. 20]

een abortus wil geven, hem kan het weinig schelen, dat enkele artsen gewetensbezwaren tegen abortus hebben: een vrouw die 'n abortus wil plegen vindt meestal gemakkelijk genoeg een andere arts bereid. Als zo vaak in het rechtsbestel is inzake de abortus de vrijheid van iedereen de weerloosheid van de zwakste, en die is het ongeboren kind.

Inzake de abortus staan twee vermeende rechten tegenover elkaar: het recht op leven van het ongeboren kind en het recht op een abortus voor de vrouw. De overheid kan niet beide rechten tegelijk honoreren, en als ze kiest voor het recht op abortus van de vrouw, impliceert dat meer dan alleen dat ze die niet verbiedt. Dan moet ze er zelf de gelegenheid toe helpen scheppen, en dat maakt het haar onmogelijk ‘iedereen naar zijn overtuiging te laten leven’. Enige jaren geleden weigerde het Rooms-Katholieke Sint-Lidwina-ziekenfonds de kosten van een abortus te vergoeden. Maar de moeder van de vrouw die de abortus had laten plegen spande een proces aan bij de Centrale Raad van Beroep. En deze dwong het Sint-Lidwina-ziekenfonds de kosten van de abortus te betalen. Het is in Nederland dus al zo ver gekomen, dat tegenstanders van abortus gedwongen worden positief aan abortus mee te werken!

Naschrift

Dat de redactie van het Hollands Maandblad mij gelegenheid geeft tot een naschrift bij het artikel van Dr Verloren van Themaat, waardeer ik zeer. Ik heb mij er alleen niet dan met enige moeite toe kunnen zetten, want wat moet ik antwoorden op een betoog, dat niet eigenlijk het mijne (in Hollands Maandblad 1975/330) repliceert, maar mij eerder in eigen oorzaak geschreven lijkt? Voor zover het artikel van Dr. Verloren van Themaat dan het mijne raakt, heb ik het volgende mee te delen:

Uiteraard vormt het rechtsbeginsel wèl het punt van discussie, omdat abortus niets anders dan een rechtsfilosofisch probleem is. De rechtsfilosofie beslist de betekenis van biologische feiten, welke in zichzelf geen waarde dragen. Er bestaan dus geen embryologische of biologische argumenten vóór of tegen abortus, uitsluitend rechtsfilosofische of, zo men wil, sociologische, welke de neutrale biologische feiten hun rechtszin geven. Als er in een rechtsfilosofische kwestie een biologisch of embryologisch argument gebruikt wordt, is het derhalve vertekend. Ik kan bij Dr Verloren van Themaat dan ook geen strikt embryologisch argument ontdekken. De vraag naar de status van de foetus is ook voor hem sociologisch of rechtsfilosofisch, zoals uit zijn artikel telkens blijkt.

Dat een rechtszin of het recht naar zijn begrip subjectief zou zijn, betwist ik. Het objectieve criterium van recht is de persoonlijke vrijheid in gelijkheid van rechtssubjecten. Dat is het enige absoluut geldige principe. Het enige alternatief daarvoor is een stelsel, dat uitgaat van pure machtsstrijd. Morele aanstoot, zoals Dr. Verloren van Themaat aan abortus neemt, geeft geen rechtsgrond, maar uitsluitend een inbreuk op de persoonlijke vrijheid in gelijkheid.

Een foetus is niet per se voor het recht persoon. Zolang de levensvatbaarheidsgrens, i.e. het tijdstip, waarop een foetus buiten het lichaam van de vrouw, onafhankelijk van haar, levensvatbaar is, niet is overschreden, kan er uitsluitend van een zwangere vrouw, niet van moeder en kind, sprake zijn; zij is dus alleen rechtspersoon. Inzoverre die grens niet is overschreden, kan zij alleen vrijelijk tot abortus beslissen. Inzoverre die grens wèl overschreden is, kan een vrouw gevoeglijk beslissen, dat de foetus uit haar lichaam genomen moet worden. (Heeft men, dit geheel terzijde, waar de vernedering van een verkrachting zo algemeen beseft wordt, wel eens overwogen, wat een gedwongen geboorte voor een vrouw moet betekenen?). Kan de zo uitgenomen foetus medisch niet in leven worden gehouden, dan is hij niet levensvatbaar en heeft men qua argument tegen abortus hieraan geen poot meer om op te staan.

De levensvatbaarheid is dus wèl van principiële betekenis. Over de termijn van haar grens heb ik mij niet uitgelaten, bewust niet, gezien het bovenstaande. Kan Dr Verloren van Themaat, mij toch een termijn van zes maanden suggererend, dan gedachten lezen? Hij kan dat niet en voegt ‘waarschijnlijk’ alleen die termijn in om hem vervolgens te kunnen weerleggen, om een argument te weerleggen, dat ik niet gebruikt heb noch denk te gaan gebruiken, omdat het geen argument terzake is.

Een grotere minachting voor mijn eigenlijke argumentatie betoont Dr Verloren van Themaat waar hij mij modegrilligheid insinueert. Om zich daarmee nogmaals aan immanente kritiek en analytische argumentatie te onttrekken? Dr Verloren van Themaat, het stelt mij tevreden, u hiermee geantwoord te hebben.

Paul Cremers