Hollands Maandblad. Jaargang 1975 (326-337)

[p. 16]

De kleine zelfstandige en het minimumloon
W. Drees Sr

In een persbericht konden we onlangs met vette letters lezen: ‘Van middenstand 40% onder minimuminkomen.’

Met het minimuminkomen werd bedoeld het voor arbeiders wettelijk vastgestelde minimumloon (op het ogenblik ruim f 15.000 per jaar; voorzover het bijvoorbeeld bij de Algemene Bijstand geldt voor gehuwden, wordt de uitkering bepaald op het nettominimumloon, dus na aftrek van belastingen en sociale premies).

De toestand werd hiermede nog iets donkerder gesteld dan in de tekst, die daarop volgde en die ontleend was aan een rapport van de Raad voor het midden- en kleinbedrijf over inkomensbeleid. Dat komt in ‘koppen’ meer voor. De genoemde raad stelde dat het inkomen van een kwart van de ondernemers in het midden- en kleinbedrijf onder het minimumloon bleef. Tot 40% kwam men als men rekening hield met het verschil in bestedingsmogelijkheden van ondernemers en arbeiders. Hier gaat het dus om verschil in gebruik van een verkregen inkomen. De ondernemer kan bijvoorbeeld van oordeel zijn dat hij een deel van zijn inkomen moet besteden aan uitbreiding van zijn bedrijf, aan reservering voor risico's e.d. Daarmee kan men echter dat deel van het inkomen niet weg-redeneren.

Voordat het inkomen wordt vastgesteld, is reeds rekening gehouden met afschrijvingen om het bedrijf in stand te houden en met nietwettelijk verplichte, maar in wezen noodzakelijke premies voor verzekeringen enz.

Intussen heeft de Raad voor het middenen kleinbedrijf de vermelding van de 40% naast de 25% niet gebruikt om bij de overheid aan te dringen op meer geldelijke steun voor de maatschappelijke groep, die hij vertegenwoordigt. In dit rapport doet zich integendeel een geval voor dat een streep aan de balk verdient: De Raad, vertegenwoordiger van een belangengroep, waarschuwt de overheid dat ze op een bepaald punt iets voor die groep zou willen doen, dat veel te veel geld zou eisen.

De regering heeft in haar interimnota over inkomensbeleid de gedachte geopperd het inkomen van zelfstandigen, als het beneden het minimumloon blijft, van rijkswege tot dat minimumloon aan te vullen. Dat zou echter, betoogt de Raad, zoveel kosten dat het een ‘budgetair onhaalbare zaak’ is. Dat had de regering zelf ook kunnen bedenken, maar ze heeft wel meer, wat bedoelingen betreft sympathieke, invallen, waarbij ze zich van de financiële gevolgen geen rekenschap geeft. Mooi als er een belangengroep is, die er wel op let.

Aan het denkbeeld zijn overigens nog andere bezwaren verbonden dan dat het te veel zou kosten. Een gegarandeerd inkomen kan verzwakkend werken op de eigen inspanning om tot hoger inkomen te komen. Het zou ook vaak niet meer levensvatbare bedrijven in stand doen blijven, ook als de werkkracht van de eigenaar van het bedrijfje mogelijk elders productiever zou kunnen worden aangewend. De regeling zou bij betrokkenen het belang vergroten van te laag opgeven van inkomsten. De toestand is in dit opzicht al gevaarlijk genoeg. De hoge inkomstenbelasting verleidt velen ertoe een te laag inkomen op te geven. De mogelijkheid tot ontduiking nu is bij vele zelfstandigen groot. Bij loontrekkenden is ze er niet voorzover het loon in vaste dienst betreft, waarvoor de loonbelasting via de werkgever wordt geheven. Men moet echter het aantal gevallen niet onderschatten, waarin klusjes worden opgeknapt, ‘zwart werk’ wordt gedaan, hetzij in vrije tijd naast de loondienst, hetzij tijdens werkloosheid, terwijl noch premies, noch belasting worden betaald.

Het is verkeerd, maar velen, die een ander mens nooit in enigerlei opzicht zouden benadelen, voelen zich niet bezwaard als ze een algemene kas, ver buiten hun gezichtskring, iets onthouden of iets daarvan ten onrechte ontvangen. Wat zelfstandigen betreft, menigeen zal hebben ervaren dat sommigen gaarne contant geld in plaats van betaling per giro ontvangen, omdat ze de bedragen liever buiten hun boekhouding laten. Er is al velerlei verleiding om de algemene middelen te benadelen, bij de inkomstenbelasting, bij sommige sociale uitkeringen, bij individuele huursubsidies. Men voege

[p. 17]

daaraan voor kleine zelfstandigen niet de verleiding van een gegarandeerd inkomen toe.

Het strekt de Raad voor het midden- en kleinbedrijf tot eer dat hij in beginsel deze weg niet op wil, zowel omdat de kosten ondragelijk hoog zouden worden, als omdat voor velen de prikkel om zichzelf te redden zou wegvallen.

Wel verzwakt is zijn standpunt door de stelling dat men in sommige gevallen, zij het tijdelijk, toch de bedoelde garantie zou moeten laten gelden. Ik geloof niet aan de mogelijkheid het tijdelijk en voor een minderheid te doen. De tijdelijkheid zou wel worden verlengd en wat sommigen verkrijgen aan anderen te weigeren zou moeilijk zijn vol te houden. Staat eenmaal een dergelijke mogelijkheid open, dan komt van alle kanten de druk om er gebruik van te kunnen maken.

Intussen ziet de Raad de financiële bezwaren. De regering zag ze niet. Een groot deel van de Tweede Kamer evenmin. Uit het verslag van de commissie in wier handen ook de regeringsnota over het inkomensbeleid is gesteld, blijkt bijvoorbeeld dat de leden van de KVP- en van de AR-fractie de gedachte van de regering positief waarderen. Ze hebben wel bemerkingen over de vraag hoe de gedachte zou kunnen worden verwezenlijkt, maar maken zich geen zorgen over het geld. Een raming van de kosten vragen ze niet. Onbekommerd om die kant van de kwestie, stellen ze dat iemand, die een functie vervult, die in een maatschappelijke behoefte voorziet, meer behoort te ontvangen dan het minimumloon. Hier raakt men een voorwaarde, die de regering wil stellen voor het toekennen van de garantie. Het werk van de zelfstandige moet in een maatschappelijke behoefte voorzien, wil het voor de garantie in aanmerking komen.

Op grond van het voorzien in een maatschappelijke behoefte meer toe te kennen dan het minimumloon? Voorzien de arbeiders, die dat loon verdienen, dan niet in een maatschappelijke behoefte?

Merkwaardig is ook dat de leden van KVP- en AR-fractie betogen dat voor landen tuinbouw bij de te treffen regeling het verband tussen markt en productie als bepalende factor voor het inkomen in stand dient te worden gehouden. Het is duidelijk dat de garantie dit verband soms geheel zou wegnemen, in alle gevallen verzwakken.

Maar hoe dan ook, men wil niet minder dan de regering overweegt, maar meer.

Toch zou het van belang zijn te weten hoe de belastingen nog verder zouden moeten worden verhoogd dan volgend jaar reeds het geval zal zijn als gevolg van de overgrote royaliteit van de laatste jaren.

Uit andere fracties kwamen meer bedenkingen. Bijzondere aandacht kreeg daarbij het begrip minimumloon zelf en de vraag hoe het op den duur zal gaan met de koppeling, niet alleen van inkomens van kleine zelfstandigen, maar van bijna alle sociale uitkeringen aan het minimumloon.

Het minimumloon begint steeds meer beschouwd te worden als gelijk te staan met

[p. 18]

minimum-inkomen, een inkomen waarop ieder recht heeft. Zo is de opzet indertijd niet geweest. Het minimumloon is ook niet berekend op de basis van minimumbehoeften. Het is het loon dat, naar men meent, in het algemeen in het bedrijfsleven ten aanzien van de minst-betaalde groepen kan en moet worden gedragen. Ging het om minimumbehoeften, dan zou men onderscheid moeten maken tussen b.v. gehuwden en alleenstaanden. Wat men met het minimumloon kan doen, hangt ook in belangrijke mate af van de huur die men verwoont.

Toen indertijd in de PvdA in nota's of resoluties wel eens van minimuminkomen werd gesproken, terwijl minimumloon bedoeld werd, heb ik daarover o.a. met De Galan, toen directeur van de Wiardi Beckmanstichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA, gecorrespondeerd. Hij was het met mij eens dat verwarring moest worden voorkomen. Het kon niet de bedoeling zijn dat de staat aan elke inwoner het minimumloon als minimuminkomen garandeerde. Intussen is men nu druk bezig in die richting te gaan, onder dit voorbehoud dat men o.a. bij de Bijstand verschil maakt tussen gehuwden en ongehuwden.

Men is op een gevaarlijke weg, zowel om de kosten als om andere redenen. Wijlen Ir Hein Vos, de man van het Plan van de Arbeid, die niet van gemis aan sociale gevoelens kan worden verdacht, betoogde dat het inkomen van wie werkt hoger moet blijven liggen dan van wie niet werkt. Als het anders is, heeft een werkloze geen enkel financieel belang om werk te aanvaarden, al zullen gelukkig velen dat toch doen, omdat ze liever werken dan steun trekken.

Er kan ook een druk op het minimumloon ontstaan, omdat de overheid bij de vraag of een hoger bedrag kan worden vastgesteld, niet alleen meer zal hebben te rekenen met de vraag of het bedrijfsleven het kan dragen, maar ook met de ontwrichtende gevolgen die een beslissing kan hebben voor de rijksbegroting en voor de sociale premies.

Men komt bij de uitkering van een gegarandeerd minimum-inkomen aan een zelfstandige ook voor de vraag hoe het nu met de belasting moet. Moet men aan de ene kant steunen, aan de andere kant van zijn inkomen, ook van de aanvulling, belasting heffen? De belastingvrije voet ligt ver beneden het minimumloon. Ware dit het bedrag, onmisbaar voor het noodzakelijk levensonderhoud, dan zou de belastingvrije voet tot dat bedrag moeten worden opgevoerd. De regering heeft er al eens op gewezen dat dit zou leiden tot ondragelijk hoge tarieven, onmiddellijk boven het vrijgestelde bedrag.

Heel het vraagstuk verdient nadere bezinning.

Men mag zeker de belangen van de middenstand niet uit het oog verliezen, maar men zal die op andere wijze moeten dienen.

Een bedrijfje dat in moeilijkheden verkeert kan reeds op verschillende manieren worden geholpen. Men zal moeten waken tegen te zware lasten, ook wat sociale premies betreft. Men zal ook bij de onvermijdelijke prijsbeheersing de marge voor de kleine ondernemingen niet te krap mogen stellen. Een gezonde middenstand is, temidden van de op vele punten op gang zijnde schaalvergroting, een wezenlijk volksbelang.