Hollands Maandblad. Jaargang 1975 (326-337)

[p. 51]

Temp
Josje d'Haens

Eenmaal aan de receptie voorbij was ik aan het huis overgeleverd. De opnamezuster stond al klaar om mij voor te gaan, en gang na gang liep ik gedachteloos achter haar aan. Onze voetstappen klonken regelmatig op van de stenen vloer en onze ruggen keerden zich werktuiglijk tegen de muur, wanneer een rijdend bed ons tegenkwam. Mijn onverschilligheid nam toe naarmate we zwijgend ons doel naderden. Onwillekeurig voegde ik mij naar de nauwelijks aangegeven nieuwe orde, die er een was van: mond houden als je niets gevraagd wordt.

Eindelijk gingen we in een smalle lift omhoog. Even stonden we daar met afgewend gezicht, toen werd het opgehoopte zwijgen me te veel. Ik zuchtte diep en keek tersluiks naar de vrouw die naast mij stond. Zij had zichzelf in de hand: een krachtig, gedisciplineerd gezicht boven een pezig lichaam. Niets duidde op enig gevoel of ontvankelijkheid; zij zou tucht uitspuwen als ze met munten werd gevoed.

Het speet me niet toen ze me op de derde verdieping verliet. Terwijl ze mijn naam lispelde, gaf ze me door aan een jongere vrouw met een donkere bril op, en een spinragtruitje over bessenrode charmeuse aan. Haar handdruk was stevig en haar stem warm. ‘Ik zal je eerst even voorstellen aan de hoofdzuster’, zei ze vrolijk.

In het kantoortje kreeg ik nog een hand en daarna raakte ik de tel kwijt. Ik zag meer nieuwe gezichten, hoorde weer andere namen noemen en besefte dat ik inmiddels zesdehands moest zijn. Ten slotte werd ik voortgedreven door een jong meisje met groene ogenschaduw, dat twee vingers onder mijn elleboog had geplaatst. Ik merkte hoe ze me zodoende zonder moeite bestuurde, en glimlachte om mijn bereidheid het parcours foutloos af te leggen.

Eensgezind namen we plotseling een scherpe draai naar rechts, waardoor we een lichte, ruime kamer binnenliepen. Er stonden zes bedden, maar slechts in drie ervan lagen de zieken. Twee jonge vrouwen - een met een hoofdverband en een met een opvallend bleke teint - tegenover elkaar bij het raam; en een oud mens, dat verbonden was met een catheter, aan de overkant van het bed dat mij werd toegewezen.

De zuster met de groene oogleden gaf mij enige instructies. Of ik mij alvast wilde uitkleden. De kleren graag in de kast opbergen, ja? Met een dociele hoofdknik, nog steeds glimlachend, stemde ik zwijgend toe. Toen werd mijn aandacht getrokken door de oude vrouw die mij, eveneens geluidloos, toelachte. Ze wees met een vinger naar haar keel. Ik gaf met mijn handen te kennen dat ik haar niet begreep. ‘Span je niet in’, gebaarde ze terug. En zo zaten we daar glimlachjes te wisselen op het moment dat de zuster weer binnenkwam.

Deze begon uit te leggen wat me nu ogenblikkelijk te doen stond. Dat ik over een kwartier een paar ‘prikjes’ zou krijgen, dat ik tegen die tijd in bed moest liggen en het daarom gewenst was dat ik de ziekenhuiskleding zou aantrekken die ze al voor me had klaargelegd, en dat ze ‘boven’ niet van wachten hielden. Haar woorden klonken een beetje hard, en in een poging de vriendelijke sfeer terug te halen, zei ik gedwee: ‘Ja, zuster.’

Op het geluid van mijn stem ontstond aan de overkant enige beroering: de oude vrouw kwam schielijk overeind. Haar glimlach was verdwenen. Ze keek me strak aan. Eerst probeerde ik peilend terug te kijken, maar toen mijn ogen begonnen te knipperen, richtte ik ze op de bloederige zak opzij van haar bed, die zachtjes heen en weer schommelde.

‘Zeker de lolligste thuis met dat stommetje spelen’, zei ze verontwaardigd.

‘Alle verandering is nog geen verbetering’, viel de bleke vrouw haar bij.

Ik trok het me niet werkelijk aan. Ik had geen zin iets uit te leggen en voelde geen behoefte om te praten, niet op dat moment. Ik was ziek, voor het eerst van mijn leven eerlijk, duidelijk ziek. Een ernstig kijkende chirurg had mij een week geleden verklaard, hoe verdacht bepaalde cellen zich in mijn

[p. 52]

lichaam gedroegen. Ik kon er nu bijna zonder angst van genieten; thuis had Chiel mij dat nog belet. ‘Beloof me’, had ik hem gevraagd, ‘beloof me dat je niet alleen zult blijven, als er met mij iets mocht gebeuren.’ Hij omarmde me en kuste me achter mijn oor. ‘Truus past niet in jouw kleren’, had hij toen grinnikend gezegd. Chiel...

Met een schokje kwam ik bij uit mijn gepeins. De zuster zonderde ons af door een ruk aan een gordijn. Het werd nu ernst: ze deed me een vreemd soort voetbekleding aan en spoot een bijtende vloeistof in alletwee mijn benen. Ze verschikte iets aan het jak dat ik droeg en liet me daarna zacht neer op het bed.

Daar lag ik, als opgebaard. Ik staarde naar het witte gordijn en voelde mij tamelijk gelukkig, hetgeen niets te maken had met een kalme geest, maar veel meer met mijn duidelijk aangetaste persoonlijkheid. Sinds mijn intrede in het ziekenhuis was mijn karakter vormloos geworden. Al wat ik op kon brengen was aanpassing; in mij was een vaag verlangen naar gestuurd, geleid, begeleid en bestuurd te worden. Tussen twee gordijnen door zag ik een stuk van een bed waaronder wieltjes waren aangebracht. Ik begreep dat alle patiënten op eendere mollige voetjes stonden, dat ook mijn eigen bed daar straks op weg zou rijden. Ik zuchtte diep en sloot mijn ogen. Rijden en glijden... dat werd de allesoverheersende gedachte, die wonderwel paste bij de gedempte stemmen achter het gordijn en de flauwe etensgeuren die vanuit de keukens tot mij doordrongen. ‘Nog maar een paar minuten’, dacht ik. Toen voelde ik dat mijn bed bewoog. En heel langzaam, bijna onmerkbaar, begon mijn gang naar het niets.

Eens kwam er uit het diepzeegroen een dokter aanzwemmen; zijn roodbruine handen trokken mij de grote stilte in.

Dat is duizend jaar geleden gebeurd. Ik weet dat de betovering vandaag verbroken is. Er ligt iets op de loer. De stilte die mij nu omgeeft is er een van het tweede plan. Ze moet gekerfd zijn door een natuurgebeuren waarvan de trillingen nog voelbaar zijn. Haar brokstukken wachten met mij op de volgende donderslag, waarlangs zij kunnen overdrijven. In mij is een heimelijke angst, maar ook een diep ontzag voor dat wat komen gaat. Ik neem uiterst voorzichtig waar: eerst is er de engel die het doordrenkte lapje stof tussen mijn tanden klemt, dan stijgt een misselijkmakende hik omhoog en onmiddellijk daarna - en toch nog onverwacht - volgt het snerpende geluid dat mij tot slikken maant.

Nu is alles veranderd. Diep zuchtend besef ik het verband tussen mijn vastgekleefde tong en de vaag stekende pijn in mijn lichaam. Even concentreer ik me daarop, maar dan wordt ook dat onderbroken door de onbedwingbare neiging om maag en merg te vertonen. ‘Slikken! Slik dan toch!’ roept de stem. Maar de walging heeft me in haar greep, en ontredderd sla ik om me heen, terwijl de tranen over mijn wangen lopen.

Ik rijd weer. Om beurten huil en hik ik. Dan zie ik ineens een bekend gezicht; opzij van het grijze hoofd wordt een wuivend handje zichtbaar. Ik kokhals nog steeds, maar glimlach nu van geluk. Ik ben terug op mijn zaaltje-van-zes en luister naar de beverige stem: ‘Arm schaap, ze heeft het niet gemakkelijk gehad.’ Teneinde misverstanden te voorkomen, fluister ik de vier woorden die ik eindeloos zal herhalen: ‘Ik ben zo moe.’ En om mijn rust een all-risk te geven, voeg ik eraan toe: ‘Geen bezoek, geen bloemen.’

‘Ze ijlt’, zegt iemand bij het raam. Maar het mededogen komt nog steeds van mijn overkant: ‘Arm schaap...’

Daar ligt een vriendin. Zij heeft het mij vergeven dat er in het begin iets verkeerd is gegaan tussen ons. Het had ook immers niets te betekenen: ik stak haar de verkeerde hand toe en ze heeft mij daarvoor een opvoedende tik gegeven. Dat was alles.

Ik moet gauw beter worden, me ontspannen en daarom proberen de binnenkant van mijn oogleden te zien. Ik mijmer wat over de moeite die het gekost heeft om een stukje van mezelf kwijt te raken, een ‘stukje’ dat nu ‘opgestuurd’ is. Ze doen maar; het ligt me daar best. De dokter zei dat het knobbels had kunnen veroorzaken. Of heeft hij bobbels gezegd...? Het lijkt me plotseling van vitaal belang te weten of er knobbels of bobbels uit hadden kunnen groeien. Ik moet hem dat ontfutselen, want hij heeft altijd haast. Eerst zal ik vragen: ‘Bent u binnendoor gegaan of buitenom?’ Als hij antwoordt: ‘Deze ingreep geschiedt vaginaal’, of iets dergelijks, ben ik verloren. Dan klap

[p. 53]

ik dicht. Ik ben overgevoelig voor zijn vaktaal: hij is ‘niet ontevreden’, ofschoon hij aan de andere kant beweert dat een en ander zich in mijn lichaam ‘hoogst onbetrouwbaar’ gedraagt. Ik wind me op over zijn vermoeiende manier van spreken en voel tegelijkertijd de neiging tot braken weer boven komen. Ik kan de lust om mijn binnenste te vertonen niet meer bedwingen. Trefzeker vind ik toch nog de bel, die ik krampachtig ingedrukt houd tot er twee zusters over mij gebogen staan. Maar niemand is boos op mij. Ze schenken me alletwee hun onwezenlijke, veraffe glimlachjes, en iemand verlost me van pijn en ongemakken met de injectienaald in mijn vlees.

De volgende dagen zijn vol van diepe teleurstelling. Ik volg mijn bedrieglijk lage ochtendtemperatuur en de pijlsnelle stijging ervan in de namiddag. Meestal grissen ze mij de thermometer uit handen voor ik het kwik heb kunnen aflezen, maar ik weet genoeg. Ik bedel om pijnstillende middelen, die ik niet meer krijg. Want, ‘temp’ of niet, na de tweede dag wordt iedereen geacht aan de beterende hand te zijn. Dat komt door de dokter die grapjes maakt als hij langs de bedden loopt. Met een blik op mij zegt hij tegen de hoofdzuster: ‘Ze wordt elke dag beterder.’ Daarop staart hij naar een punt in de deken waaronder zich mijn buik moet bevinden. De zuster kijkt in haar boek. Haar gezicht is wat gezwollen, als een bloemknop die op het punt van barsten staat. Ze is voorbereid op de verschillendste vragen: over hart- en polsslagen, over röntgenfoto's en stoelgang; dat staat allemaal in dat boek. Dan spreekt de dokter haar toe, en zie: ze wordt een bloem.

Hij verlaat mij met nog een grapje: ‘En geen kattekwaad uithalen!’ Ze keren mij hun ruggen toe en ik voel me van elke rechtmatige zorg beroofd.

Ik word zieker en zieker en ben nog steeds dodelijk vermoeid. Alleen 's morgens kan ik helder denken, naar het verschijnsel ‘temp’ informeren: ‘Waar komt die koorts vandaan?’

‘Het kan van alles zijn’, antwoorden de zusters onduidelijk. Ik neem er genoegen mee. Mijn belangstelling ervoor is ook maar matig; ik vraag eigenlijk eerder om voeling met mijn omgeving te krijgen. Het eenworden met mijn zaalgenoten berokkent me groot plezier. We hebben slechts één onderwerp, maar dat is onvervreemdbaar. Met de regelmaat van het klokke-tien weerkerende kopje koffie, stellen we elkaar altijd die ene, het sociaal contact bevorderende vraag: ‘Ben je al afgegaan?’

Zij komt van de raamkant en wordt mij gedaan door de vrouw met het hoofdverband; ik vraag hetzelfde aan de oude vrouw en die informeert weer bij de bleke vrouw. Er heerst tevredenheid onder ons als wij allen bevestigend hebben geantwoord. Ik ben afgegaan, jij bent afgegaan, wij zijn afgegaan; dat leidt tot verbondenheid.

Dan neemt de bleke vrouw het woord, dat ze houdt tot het sein van slapengaan gegeven wordt. Ze spreekt eindeloos, nadrukkelijk en hees. Wie denkt dat ze er versleten stembanden of een gespleten verhemelte van over zal houden, vergist zich: dat strottehoofd is op twee eeuwen spreken gebouwd. Ik span mij in om haar durend gezoem te omlijnen, hetgeen me doorgaans wel gelukt. Maar tussen de 37 en 38 graden Celsius slaagt ze erin tot mij door te dringen. Ze praat en praat..., en praat. Ik word er onhebbelijk van en vraag haar sarcastisch of ze niet moe wordt.

Mijn volgende slachtoffer is de zuster met het karretje, die op goed geluk in onze aderen prikt. Ik zie dat mijn rechterarm behoorlijk blauw is en houd haar daarom mijn linker- voor. ‘Nog steeds zo bloeddorstig?’ vraag ik, medelijden voorwendend met haar beroep.

Ze wordt dieprood en ik kom in een betere stemming. Het haar in mijn nek wordt weer heet; ik ruik een aangename schroeilucht. De koorts stijgt hoger en hoger: ‘Cellen! Ik heb mooie cellen... En lévendige cellen! Zeeuwse mosselen!’

Op mijn geroep komt een broeder aanlopen, die met het lange zwarte haar en de grijze ogen. Hij zegt mij niet te schreeuwen en vooral recht in bed te blijven liggen. Als ik zo blijf walsen, zullen ze me nog eens op de grond vinden.

Maar ik luister niet naar hem. Deze koorts is van mij en ik zal roepen als ik wil, desnoods tot het mes erop volgt.

De dag daarop komt de dokter weer. ‘Uw bloed is wat dik’, zegt hij met een halve blik op mijn gezicht. Ik vat het op als een hele tegemoetkoming en waag het te zeggen: ‘Ik ben zo moe...’ Maar weer heeft hij geen minuut voor mij over en ik huil mezelf in slaap.

Een paar uur later is er een opmerkelijke verandering in mij: ik toon belangstelling voor het middageten. Van een soort hondeschotel neem ik een stukje vlees en de hele hap spinazie die me wordt voorgezet.

‘Kijk!’ zegt een zustertje, ‘ik geloof dat er nog iemand het kerstfeest mee gaat vieren. Hier is het programma voor morgen.’

Ik krijg een gestencild briefje in handen

[p. 54]

gedrukt, dat ik achteloos naast mij neerleg. In een flits moet ik echter de verontrustende inhoud ervan in mij opgenomen hebben, want ik pak het vel papier meteen weer op. Nu ik het programma wat nauwkeuriger bekijk, lijkt het mij gevaarlijk als een mijnenveld. Het begint zo onschuldig met de ‘Kerstzang door het ziekenhuispersoneel’, te beluisteren via de vierde knop - dus ver van mijn bed. Maar de ‘Toespraak en uitreiking van geschenken door majoor M. van het Leger des Heils’ blijft me om het hart krampen. Ik wil de majoor niet aan mijn bed zien. Ik zal niets kwaads van Het Leger zeggen, niemand zou er ook iets kwaads van kunnen zeggen, maar ik wil niemand aan mijn bed zien, daar ben ik heel zeker van.

Ontzet lees ik verder: er dreigt nog meer gevaar. ‘De heer K. van de Raad van Kerken’ denkt mij eveneens te bezoeken. Dit is al te gek! Ik druk op de bel en wil om uitleg vragen, maar ik verval in een hysterisch gelach. Mijn hoofd hangt weer buiten het bed. Een toegelopen zuster kijkt ongeduldig op mij neer. Met een opgevoerde flinkheid hijst ze me in één ruk omhoog, in de zeven kussens waarvan een ‘huisje’ is gebouwd. ‘Zo, en nu rechtop!’ zegt ze geheel overbodig.

Juist als ze de zaal wil verlaten, komt ze op haar stappen terug. Ze beweegt haar neus als een konijn en vraagt: ‘Wie heeft hier gerookt?’ Ik aarzel geen moment, wijs beschuldigend naar de oude vrouw en zeg: ‘Zij! Zij daar met die vieze zak met bloed.’

‘Lelijke snotneus!’ sist deze terug.

Ik geniet van haar woede. Eindelijk heb ik afgerekend met het gebrek aan belangstelling, de gevoelloosheid en alle misverstanden die ik in de vijf dagen van mijn verpleging te verwerken kreeg.

Voor we slapen gaan, komt er een heel pril zustertje met een dito kerstboom en een kartonnen doos binnen. Ze plaatst het boompje op een tafeltje bij het raam en probeert er in volle ernst een snoer met twintig lampjes in te hangen. Als de takken ten laatste doorbuigen en alle lampjes naar beneden wijzen, steunt ze het bouwsel met een stapel tijdschriften. ‘Ik kan er niet meer van maken’, zegt ze wat hulpeloos. Maar wij hebben de ware kerstavondsfeer te pakken en mompelen goedkeurend: ‘Mooi..., heel mooi...’

Van de overkant komt iets aansuizen door de lucht; het is een in eau de cologne gedrenkt zakdoekje. ‘Dank u wel’, zeg ik ontroerd tegen de oude vrouw. ‘Ik was zoëven niet aardig...’

‘Ach’, verontschuldigt ze mij, ‘als je zó bent, ben je altijd anders.’

Vrede op aarde, ook in mijn hart. Ik zing mee met het ziekenhuiskoortje. Enkele regels maar; de rest van die teksten ben ik vergeten. Iedereen is plotseling erg lief voor mij. Ik wil iets aardigs terugdoen en ben daarom niet openlijk vijandig tegen de aangekondigde bezoekers, verder kan ik niet gaan. Overigens zijn het wel fijngevoelige mensen: ik word niet toegesproken en de geschenken zijn kies neergelegd aan het voeteneinde van mijn bed. En plotseling kan ik dan toch verder gaan dan ik had gedacht: ik schenk hun een vriendelijk lachje en bedank voor het bezoek.

We pakken de cadeautjes uit en ik blader wat in het boekje met de spreuken dat mij gegeven is. ‘Geen gebed zonder daad en geen daad zonder gebed’, lees ik, maar ik kan daar niet eens om lachen. Duidelijk besef ik dat de ‘vrede en goede wil’ van deze ogenblikken niet samengaan met spot en het speuren naar onvolmaaktheden. En onder de invloed van een serene stilte in mijn hart, denk ik na over de mogelijkheid van een langdurig verblijf in deze zevende hemel. Gesteld dat...

Ondanks mijn gepeins wil de vorm van dat geluk mij nog niet duidelijk voor ogen staan, vooral de dagindeling blijft vaag. Maar die moet iets te maken hebben met het eten van zoete melk met brokken en eindeloos punniken met fel gekleurde wol.

Ik wandel wat heen en weer met de oude vrouw. We leven nu in harmonie, zijn minder geëmotioneerd en laten elkaar dus niet meer weten wat er in ons omgaat. We hebben de niet-rechtstreekse houding gekozen die past bij het leven van alledag, houden ons aan de conventie en gaan weer vormelijk ‘af’. Onze belangstelling is ook anders gericht. We zeggen nu: ‘Ik mag naar huis, jij mag naar huis...’ Maar inplaats van het gemeenschappelijke: ‘Wij gaan naar huis’, roept iemand: ‘Laat de broeders de pest maar krijgen!’ En daar moeten we dan erg om lachen. We zijn voortdurend in een uitgelaten stemming en de zusters noemen ons ‘het vrolijke zaaltje’.

Maar achter de façade gaat de verveling

[p. 55]

schuil. Je voelt die in de regen, de resten van het kersteten en in alles. Wat ons nog verbindt is de herinnering aan een saamhorigheid die eens de onze was. Ik probeer die, wat onbeholpen, nieuw leven in te blazen: ‘U moet eens aankomen...’ zeg ik tegen de oude vrouw. Ze belooft me niets. Maar ze is dan ook minstens dertig jaar wijzer dan ik.

Dan komt de ochtend van mijn vertrek. Mijn bagage is al gepakt en ik zit in mijn te wijd geworden kleren te wachten tot ik word gehaald. Voor mij staan drie vrouwtjes in gewatteerde peignoirs, arm in arm, naar me te kijken. ‘Ze heeft niet veel om bij te zetten’, zeggen ze tegen elkaar, alsof het niet mij betrof. ‘Eigenlijk niet eerlijk om het eerst weg te gaan, als je er het laatst bijgekomen bent’, plagen ze nog. Ik weet niets te zeggen. ‘Nou, dan gaan we maar; we moeten naar de arbeidstherapie. Beterschap en het beste!’

Nu de zaal leegloopt voel ik dat het er koud is. Ik besluit te vertrekken. ‘Dat was het dan’, zeg ik, terwijl ik om me heen kijk. Ik pak mijn reistas op en loop naar het kantoortje toe.

‘U krijgt nog een ontslagkaartje. Wacht u even?’ vraagt de hoofdzuster. Ze zet haar bril op en begint ijverig in een kaartenbak te zoeken.

‘Ontslagkaartje?’ herhaal ik onthutst. ‘Ach kom, dat meent u niet...’

Maar ze is nooit ernstiger geweest dan op dit ogenblik. Ik bekijk haar geamuseerd als ze zenuwachtig in haar administratie graait. Ze voelt dat het een wedloop met de tijd gaat worden. ‘Ik kom er wel uit’, zeg ik grinnikend, terwijl ik me al terugtrek in de gang.

Ze krijgt het warm bij de gedachte aan zo'n ontoelaatbaar vertrek. Plotseling springt ze op en duwt mij een stukje blauw karton in de hand. Ik staar erop, peinzend over ‘de orde der dingen’ die ik wel nooit doorgronden zal.

Dan loop ik vlug door, langs de centraliste en de trap af. Ik sla een laatste gang in en de receptie komt in zicht. Onwillekeurig houd ik hier mijn passen in. Er zitten drie drukpratende, heel jonge meisjes, die mij niet schijnen te zien. Ik maak daaruit op dat er bij het weggaan geen formaliteiten moeten worden vervuld. Je kunt een ziekenhuis blijkbaar verlaten zoals je een station uitwandelt... Ik aarzel nog, draai het kaartje tussen mijn vingers rond en loop dan langzaam de grote hal in. Dan voel ik mij ineens een beetje verwaarloosd: ik heb hier een tijdlang plezierig gevegeteerd, het ziekenhuis heeft me even aangeraakt en nu laat het mij plotseling los alsof ik een vreemde ben.

Ik haal mijn schouders op. Hoe dan ook, er is mij geleerd niet in de tijd terug te gaan. Dus houd ik mezelf de toekomst maar weer voor, ofschoon het vertrouwen daarin mij doorgaans voorkomt als de vermetelste sprong in de diepste duisternis. Het vergt inspiratie te geloven in veilig oud worden onder de paraplu van een verzekeringsmaatschappij, je te koesteren in een bloedrode, breedschijnende zon boven kleine mensen met geheven handen... Even later draai ik mezelf door de deur naar buiten. Ik loop op Chiel toe, die opvallend nonchalant tegen onze oude Peugeot aanleunt. Er is iets opmerkelijks in zijn voorkomen: ik besef dat ik hem nooit eerder met over elkaar geslagen armen heb gezien... Hij krijgt mij in het oog en het is alsof hij in de houding springt wanneer hij mij begroet. Wat is er toch zo ongewoon...?

Ik koop bloemen bij het stalletje, een overdaad aan bloemen. Even later kijk ik speurend langs Chiel heen. ‘Je hebt de auto gewassen’, zeg ik verbaasd. Hij lijkt verlegen en ontwijkt mijn blik. En dan zie ik plotseling de achterruitverwarming, die nieuw is.

Ik begin te lachen. Hij doet beledigd, tot hij beseft dat ik niet meer stil te krijgen ben. Dan schateren we het samen uit.

Een voorbijganger blijft staan, tracht onze vrolijkheid te achterhalen, en kijkt welwillend naar twee gelukkige mensen die zeldzame ogenblikken beleven, ergens tussen verleden en toekomst in.