Hollands Maandblad. Jaargang 1975 (326-337)

[p. 3]

[331/332]

Ecoute ma chanson
J.J. Peereboom

Tien jaar zo niet langer geleden kreeg ik een idee voor een Frans chanson. Misschien gebeurde het terwijl ik op het kerkhof liep in Hampstead, London N.W.3. In mijn herinnering lijkt het zo, en ik liep daar vaak in die tijd; maar het kan wel dat het verband achteraf gelegd is, om een passende achtergrond te geven. Dat doet er verder niet toe. Het punt is dat ik al die tijd niet meer gedaan heb met het idee dan het mij af en toe herinneren en de laatste regel van het refrein neuriën, op een voorlopige wijs. Een hele tekst maken in het Frans, en de muziek in mineur, en ze aanbieden aan een handige uitgever, daar kom je niet toe; ik tenminste niet.

Het lijkt mij nodig te aanvaarden dat ik mijn chanson nooit zal afmaken. Ik kan het beter weggeven. Misschien weet u er iets mee te beginnen. Dat zou ik leuk vinden. Ik zou niet lastig doen over copyright; ook niet over verbeteringen en andere wijzigingen. Als ik maar van het idee af ben. Het is niet dat ik er een hekel aan heb. Het is dat ik te verstandig wil zijn om te blijven dromen over wat ik nog eens zal klaarspelen. Ik ga die ijdelheden van mij afzetten voorzover ik durf, en de waarheid overhouden.

Wat ik te bieden heb is het volgende. Het is mogelijk dat het zoetig klinkt in het begin; dan moet bedacht worden dat wij ons hier in de wereld begeven van de gevoelige lichte muze, niet in het harde misprijzende gezelschap van prozaïsten en critici. Bovendien blijft het niet zo. Alleen het eerste couplet is aan de weke kant, wanneer Marie-Léonie en Claude net verliefd zijn geworden op elkaar. Zij is een meisje met blond haar en donkere ogen en een iets te lange kin die haar goed staat; als zij niet aan haar uiterlijk denkt kijkt zij nors maar gevoelig, en mannen hebben zich vaak verbeeld dat zij wat haar dwarszit zouden kunnen wegzoenen. Claude kan dat inderdaad. Hij is een jongen die zich voortbeweegt alsof hij goed is in alles waar het om gaat in het leven: zich voortbewegen, vrouwen bevredigen, auto's rijden en geld verdienen. Al gauw na hun ontmoeting brengen zij hun eerste nacht samen door in haar appartementje in Passy. Als het licht van de ochtend in de kamer doordringt hebben zij nog geen oog dichtgedaan. Hij ligt met zijn handen onder zijn hoofd naar het plafond te staren; zij kijkt naar hem en denkt, dit is nu geloof ik de man waar niets aan mis is.

Nauwelijks is zij zich van die gedachte bewust geworden of hij begint te zeuren. Toch blijft het allemaal bij uiterlijkheden, zegt hij; jij bent jolie, en ik ben niet te versmaden (un type bien); dan lijkt het al gauw wat, maar (nu komt het refrein): tussen al deze vreugden en genoegens en en plein abandon is er een vraag die ik me steeds blijf stellen sans trop savoir pourquoi, en dat is houd jij van een beeld van mij gevormd in je eigen verbeelding of houd je van le vrai moi, le vrai moi, le vrai moi.

Wat een onzin, zegt zij, natuurlijk houd ik van le vrai toi, al blijft er veel aan je te ontdekken; doe nu maar lekker je ogen dicht, ik wil nog even naar je liggen kijken.

Zij slapen een gat in de zondag en rijden dan in zijn open auto de stad uit; zij gaan een eindje wandelen of alleen rondkijken in het Forêt de Chantilly, en eten in een buitenrestaurant. Het is mooi weer. Zij genieten van de jonge liefde; zij zetten de auto in de berm en strekken zich een paar meter verder uit in het gras, waar hij haar vertelt hoe het komt dat hij zoveel geld heeft: een mooie baan in een machtig concern waar zijn oom aan het hoofd van staat. Je zal hem binnenkort wel eens ontmoeten, zegt hij. Marie-Léonie denkt, hij wil dus...?, en kan niet anders dan zwijgen van ontroering nu haar leven geregeld lijkt.

Als hij haar hand loslaat en opstaat let zij niet op hem. Alles wat hij wil is haar welkom; het leven zal haar alleen liefde brengen, denkt zij. Wel verwondert het haar om de motor te horen starten, maar zij voelt

[p. 4]

zich veilig in haar vertrouwen. Zij schiet pas overeind als de auto vlak langs haar heen door het hoge gras raast; daar ziet zij hoe hij recht op een eik afgaat en hoe Claude er nog net op tijd uitspringt.

Wat heb je! (qu'est-ce qui te prend!) roept zij uit na de klap, als hij gehurkt door zijn haar zit te strijken terwijl het autowrak tegen de eik rust. Geen auto meer, zegt hij met een vreemde glimlach: ik begrijp je ontsteltenis, maar ik doe dit niet uit baldadigheid (je ne suis pas le vandale que tu me crois) - het is om te weten of het mijn bezit is dat je aantrekt of le vrai moi, le vrai moi, le vrai moi.

Dat heb ik toch al eerder gezegd, antwoordt zij: natuurlijk is het le vrai toi, maar hoe moeten we nu terug? Lopen, zegt hij, en l'autostop. Zij wandelen de dalende zon tegemoet, en Marie-Léonie overtuigt zichzelf, terwijl hij weer heel lief voor haar is en alle auto's probeert aan te houden, dat het een bijzondere en geniale inval van hem was om het bezit waar gewone burgers bovenal aan hechten zo te verkreukelen.

Nu moet hij een paar dagen naar Toulouse. Liep het allemaal goed met de zaken? vraagt zij wanneer zij zich na de hereniging ontspannen en zij voorzichtig over de toppen van zijn borstharen ligt te aaien. Gelukkig wel, zegt hij, want het is de laatste keer dat ik er iets mee te maken zal hebben. Waarom? Ik heb ontslag genomen, zegt hij, en meer nog, ik heb mijn oom opgebeld en gezegd dat tante une vieille putain is en hij haar op de meest schaamteloze (éhontée) manier gewoon is aan te bieden aan relaties waar hij goede zaken van verwacht; dus ik kan ook niet meer terug.

Maar is dat dan zo? vraagt Marie-Léonie. Is wat dan zo? Is het dan zo dat oom gebruik maakt van tante? Claude haalt zijn schouders op. Het zal wel, zegt hij; oom heeft er altijd als een echte pooier uitgezien (il a toujours eu l'air maquereau). Daar gaat het niet om, zegt hij. Ik kan niet mijn tijd gaan doorbrengen in de mensen hun slaapkamers om te weten te komen of al mijn redelijke verdenkingen gegrond zijn; en waar of niet, mijn oom was door het dolle heen. Dat was alles wat ik wou: ontslag, en geen kans op verzoening.

Waarschijnlijk dacht hij dat je dronken was, oppert Marie-Léonie. Peut-être bien, mais ça n'excuse rien, antwoordt hij; en daarom kunnen wij eindelijk loskomen van alle schijnvertoningen, en je te présente le choix: geef het maar eerlijk toe als je alleen verliefd was op mijn maatschappelijke positie, en niet op le vrai moi, le vrai moi, le vrai moi.

Alweer! (Encore ça!) roept zij uit: dat kon je langzamerhand wel weten, dat het mij alleen om jou te doen is, want al heb je geen cent op de wereld en geen auto en niets, je blijft voor mij de mooiste en geweldigste die er bestaat.

Goed; hun geluk is hersteld. Dan geeft het niet of je met de métro moet, en goedkoop eten en ruwe wijn drinken. Marie-Léonie neemt een baantje, want de toelage die zij van haar ouders krijgt is te weinig voor hun tweeën. Zij werkt van huit heures 30 très précises tot dix-huit heures, en daarna moet zij nog boodschappen doen. Dat heeft zij er graag voor over, want als zij thuiskomt treft zij haar mooie Claude aan. Wanneer zij hem ziet denkt zij telkens weer, zonder het hem te zeggen, dat hun moeilijkheden tijdelijk zullen blijken. Bij zijn oom of bij een ander, zo'n man moet toch altijd weer een goede betrekking vinden?

Wie schetst haar verslagenheid op de dag dat zij hem bij haar thuiskomst niet dadelijk ziet glimlachen zoals zijn gewoonte is; maar even later wel. Ta bouche tout édentée!, jammert zij, niet zonder overdrijving. Hij is drie voortanden kwijt, en de rest heeft hij bruin laten maken. Nou dat bruin is er tenminste zo weer af, zegt zij. Geenszins: het is met een chemisch middel gedaan, het blijft. En waarom moest dat! Ah, zegt hij: ik weet dat ik altijd, ma foi, heel mooi was maar wat ik wilde, en als ik dat niet krijgen kan dan net zo lief niets, is een gehechtheid van jou aan alleen maar le vrai moi, le vrai moi, le vrai moi.

Ik vind het zonde, zegt Maire-Léonie, want dat was echt nergens voor nodig. Al had je geen haar meer, en geen oren, en een platgeslagen neus, je bleef toch voor mij de enige en de geweldigste minnaar van de wereld.

Hij is weer een poosje overtuigd, en Marie-Léonie blijft hem inderdaad geweldig vinden of althans, mais ça revient au même, zij blijft al haar liefde en haar werkkracht aan hem wijden. Alleen kan zij niet helpen dat zij zich zorgen maakt over wat hij de volgende keer zal bedenken. Zij stelt zich de ergste dingen voor, en een daarvan is... maar zij is niet minder onthutst wanneer zij om half acht thuiskomt met haar boodschappen en hem inderdaad verbleekt en verslapt hoort zingen, een octaaf hoger dan voorheen: Ik heb hem er af laten halen (Je l'ai fait enlever).

Nou barst dan! (tu peux te faire f...!), zegt zij maar meteen er achteraan verzekert zij hem dat zij het zo niet bedoelt. Zij begrijpt hem best, zij weet waarom hij dit heeft laten doen. Hij is een jongen die in zo'n zuivere lucht leeft (ton empyrée spirituel) dat hij alleen met zielen onder elkaar zou

[p. 5]

willen zijn, en steeds weer vreest dat zij niet weet wat zij best weet: dat zijn ziel zijn enige werkelijkheid (le vrai toi) is.

Na die geruststelling kijkt zij hem stralend aan. Hij reageert niet zoals zij gehoopt moet hebben. Hij staart langs haar heen en mompelt Mon âme ... mon âme alsof hij er zich voor het eerst rekenschap van geeft dat het die kant uitgaat. Dan staat hij op en haast zich - hoewel wankelend, want hij is pas geopereerd - naar het openstaande raam en voegt haar toe, terwijl hij zijn ene been en dan zijn andere met pijn over de balustrade van het balkon op de vijfde verdieping werkt: ik laat je achter met de éternelle joie dat je alleen nog maar te maken hebt met le vrai moi, le vrai moi, le vrai moi.

De begrafenis vindt plaats in een Bourgondisch dorpje. Claude's ooms en tantes hebben zich meester gemaakt van zijn resten en een keurige bijzetting in het familiegraf geregeld, om hun stand op te houden alsof er niets gebeurd was. Marie-Léonie is er natuurlijk niet bij. Zij zou niet eens gekund hebben, want het is op een weekdag. Pas zaterdags gaat zij erheen. Knersend over de grintpaden onder de hoge witte wolken loopt zij naar het tempeltje van de familie van Claude. Als zij door het hekwerk gluurt ziet zij zijn graf, nog zonder naam maar kenbaar aan de kransen en boeketten.

Zij blijft een tijd staan, zo te zien in gedachten verzonken maar eigenlijk denkt zij haast niets. Zij is uitgeput, leeg. Zou dat de ware Claude zijn waar ik nu aan denk: le vrai toi? vraagt zij zich af; het is wel weinig, hoe komt het dat er geen leven is in mijn gedachten, en ook geen dood? Pas als zij zich afgewend heeft en aarzelend wegloopt op het grintpad gaat er weer wat in haar om, maar dat neemt de vorm aan van j'en ai marre à la fin, ik heb er genoeg van, want ik moet ook om mezelf denken (me débrouiller). Zij heeft zich sinds lang niet zo opgewekt gevoeld, niet zo vrij, als bij deze overweging. Zij zou een knipoog wisselen met een weduwnaar of doodgraver als zij er een zag. Langzaam loopt zij naar de uitgang, het hoofd gebogen als in verdriet, maar haar ogen zijn niet vochtig, alleen haar lippen terwijl zij zingt: je hebt lang genoeg de kans gehad om mij door te zagen (de me casser les pieds); ik vind dat ik voortaan mijn begrip aan een ander verschuldigd ben (il y a une autre à qui je la dois), en je hoeft niet te vragen wie want je begrijpt ook wel dat ik bedoel le vrai moi, le vrai moi, le vrai moi.

Zo zou het lied tenminste voor de helft goed afgelopen zijn als er niet een coda was. Zij blijft ineens stilstaan en richt de ogen op de heuvels in de verte, zonder naar ze te kijken. Er is haar een nieuwe gedachte ingevallen, en zij vraagt pianissimo, op een reeks dalende akkoorden: is het allemaal mijn fout geweest? Heb ik gefaald? (l'ai-je raté?) Ben ik dus schuldig aan je dood? (Ta tombe m'accuse-t-elle?)

Het antwoord heb je meegenomen, fluistert zij; en ik zal nooit vrij zijn - nooit zeker dat ik genoeg geprobeerd heb om de vrai moi te vinden die je mij wou geven. Zo staat zij in de zon die het grint bleekt en de wind die haar haar verwart; zij weet dat zij hoewel nog jong en mooi het vertrouwen in de dag van morgen (demain) niet zal terugvinden, voor altijd hanté par ce refrain ... (en hier zingt zij niet nog eens die woorden, zij neuriet alleen de wijs).

Als afsluiting dacht ik twee lichte akkoorden op de gitaar; en dat is het. Als u er eens over wilt denken, heel graag.