Hollands Maandblad. Jaargang 1975 (326-337)

[p. 29]

Franse ranja
René Appel

Toen ik wakker werd, hoorde ik de jongens ruziemaken.

‘Mag ik hebben... mag ik hebben!’

‘Van mij, hè Freek, niet van Martijn!’

Freek antwoordde niet. Ik wist dat hij de müsli stond klaar te maken.

‘Niet doen, afblijven, isse van mij, hoor!’

In de week dat we nu hier waren, had ik nog geen enkele ochtend uit kunnen slapen. Martijn en Adriaan waren altijd ongehoord vroeg op, en deden dan onmiddellijk hun uiterste best om zoveel mogelijk geluid te produceren.

‘Freek... Freek... Martijn heb afgepakt... Freek!’

‘Geef maar weer lief terug, Martijn; Adriaan had het lepeltje 't eerst.’

Er lag één plastic lepeltje in de bestekbak. Met één jongetje van twee, en één van drie over de vloer, moest je van allerlei dingen twee exemplaren hebben, misschien dat ze elkaar dan niet de hele dag in de haren zaten.

Freek moest nu daadwerkelijk hebben ingegrepen, want Martijn begon verschrikkelijk te huilen.

Carolientje sliep door het lawaai heen. Ik stond voorzichtig op, om haar niet alsnog door aanstoten of wegtrekken van dekens wakker te maken.

Ik deed mijn kleren aan, en schoof het gordijn opzij dat onze slaapkamer van de woonkamer scheidde.

‘Goeiemorgen, Freek.’

‘Goeiemorgen... slecht weer, hè?’

Ik keek naar buiten. Het regende niet, maar daar was dan ook alles mee gezegd.

‘Hé, heb je voor mij ook müsli gemaakt?’ vroeg ik, terwijl ik achter de kom ging zitten die Freek elke ochtend trouw voor me klaarzette.

‘Wil je d'r nog wat melk bij?’

‘Nee, 't is prima zo.’

Ik vroeg me af of ik het eigenlijk wel wilde. Ik at nu al dagen mee uit de grote plastic zak vol müsli die Freek en Tiny mee hadden genomen van huis.

Martijn en Adriaan renden achter elkaar aan. Straks zou één van de twee vallen. Hun müsli stond koud te worden, maar Freek liet ze rustig begaan. Toen we twee dagen in het huisje zaten, had ik me gerealiseerd, dat we eigenlijk niks van Freek en Tiny en hun kinderen wisten. We hadden de laatste jaren nooit langer dan een paar uur in hun gezelschap doorgebracht, en wel samen over dingen gepraat, maar nog nooit samen dingen gedaan. We zaten nu bijna voortdurend vierentwintig uur per dag bij elkaar.

Hoewel ik erop gerekend had, kwam de klap toch nog onverwacht. Het was even stil en toen begon de voorover op de stenen vloer liggende Martijn oorverdovend te krijsen. Freek pakte hem op, en probeerde hem te sussen. Adriaan kwam bij mij staan. Het was alsof hij mijn gedachten raadde, want hij vroeg ‘Slaapte Carolien nog?’. Hij praatte met een dikke l, maar verder was het niet gek voor een jongetje van twee jaar.

‘Hier, eet je müsli maar op, anders wordt het koud.’

Hij begon nu plotseling zo wild te eten, dat er meer voedsel op zijn pyjama dan in zijn mond terechtkwam.

‘Hé, wacht 'es even,’ waarschuwde Freek, ‘je moet je slab nog om.’

Tiny kwam de trap af die naar de zolder leidde, waar Freek en zij met de kinderen sliepen. Ze had schone kleren voor Adriaan en Martijn bij zich.

‘Goeiemorgen Rob... goed geslapen?’

‘'t Houdt niet over, bepaald niet.’

Ik had vannacht weer de halve nacht wakker gelegen; het was te gek om tijdens de vakantie ook al slaappillen te slikken. Ik had weer duidelijk kunnen horen hoe Freek en Tiny hadden liggen neuken. Tiny maakte veel lawaai, maar ik werd er niet geil van.

‘Ben je wakker geworden van Adriaan en Martijn?’

‘Nee, ik was al wakker. M'n probleem is, dat ik wel inslaap, maar dat ik 's ochtends te vroeg wakker word. Dat is de moeilijkheid, dat ik zo'n beetje wakker word als het licht is buiten, en dat ik dan ook met de beste wil van de wereld niet meer inslaap.’

‘Dan moet je ook opstaan,’ zei Freek,

[p. 30]

‘je moet gewoon slapen als je slaap hebt, en eruit gaan als je wakker wordt. Je moet je lichaam niet dwingen.’

‘Maar als ik bijvoorbeeld overdag ga slapen, doe ik 's nachts weer helemaal geen oog dicht, dat is toch ook wel een beetje lastig,’ wierp ik tegen, hoewel ik wist dat het betrekkelijk zinloos was een discussie aan te gaan.

‘Maar nu lig je toch ook wakker! Dat komt omdat je je forceert; je leeft strijdig met je behoeftes, daar moet je wel een beetje neurotisch van worden.’

‘Ach...’

‘Nee, verdomd waar, kijk maar 'es naar kinderen. Als ze hun behoeftes niet kunnen bevredigen... dus als ze zich niet kunnen ontplooien, dan worden het later gefrustreerde, neurotische volwassenen.’

Gelul, dacht ik bij mezelf. Ik vroeg of ik alvast maar koffie zou gaan maken.

Tiny probeerde ondertussen de nog steeds op de vloer liggende Martijn aan te kleden. Ze had bijna zijn broek aan, toen hij in de gaten kreeg, dat ik Adriaan had toegestaan om even de handkoffiemolen te draaien die ik tussen m'n benen hield geklemd. Hij ontworstelde zich meteen aan Tiny's greep, duwde zijn jongere broertje opzij en wilde nu ook koffiemalen.

‘Hé, hé, wacht 'es even, wacht 'es even... jij mag straks... eerst je kleren aan,’ en ik pakte hem stevig op en zette hem een meter verder weer neer.

De tranen op zijn wangen waren nog niet opgedroogd, maar hij begon al weer te huilen, liep naar me toe en gaf me een klap midden in mijn gezicht.

‘Touterd!’

Ik pakte hem nu nog iets steviger beet, zette hem weer weg en gaf als kleine waarschuwing een licht tikje voor zijn billen. Nu begon hij helemaal oorverdovend te krijsen. Hij rende naar zijn moeder toe die hem troostend in haar armen nam. Ik deed net of ik de verwijtende blik in haar ogen niet zag.

‘Hier, Adriaan, mag je weer draaien.’

We begonnen al weer vroeg voorbereidingen te treffen voor het middagmaal, omdat er toch niets anders te doen was. Het weer was te slecht om buiten te zitten of te wandelen. Misschien kon ik vanmiddag, als Martijn en Adriaan even naar bed gingen, nog wat lezen. Dat was nu onmogelijk. De jongetjes maakten zoveel kabaal, dat je je absoluut niet kon concentreren, en als ze eindelijk eens een tijdje stil waren, betekende dat gegarandeerd, dat ze in een hoekje met lucifers bezig waren, of onder tafel zaten met een boek waar ze verschillende pagina's uit scheurden.

Ik wilde buiten aan de kraan de tomaten wassen, maar ontdekte dat er nog maar één was, terwijl ik zeker wist dat we de vorige dag een kilo hadden gekocht. Alleen maar om het al bekende antwoord te horen, vroeg ik aan Tiny of ze misschien wist waar de tomaten gebleven waren.

‘Ja, ik geloof, dat Adriaan en Martijn er gisteravond nog een paar gehad hebben, maar in de fruitdoos... liggen er niet meer in de fruitdoos?’

‘Daar heb ik deze ene juist uitgehaald.’

‘Oh, nou, dan zijn er zeker niet meer.’

Terwijl ik de komkommer stond te snijden, kwam Adriaan weer bij me staan.

‘Ik ook doen... ik ook doen!’

‘Nee, Adriaantje, anders snij je je in je vingers.’

‘Niet Adriaantje... Adriaan.’

‘Goed, Adriaan dan. Als je d'r maar van af blijft.’

Er stond van alles op tafel, levensmiddelen waren in deze streek uitzonderlijk goedkoop, maar de jongetjes aten nu helemaal niks. Hun bordjes waren volgeschept, maar ze liepen regelmatig van tafel af, gooiden stukjes brood in de hoeken van de kamer en zetten allerlei speelgoed in de schalen.

‘Jij nog wat wijn, Carolientje?’

Ze knikte. Ze moest eigenlijk niet meer drinken. Later op de dag zou ze sjaggerijnig worden, als ze zich nu niet een beetje inhield. We konden altijd nog naar het dorp lopen om daar met z'n tweeën in de kroeg te gaan zitten. Als Freek en Tiny dat maar niet net zoals eergisteren een goed idee zouden vinden. Ze waren toen samen met de kinderen meegegaan.

‘Jij ook nog Freek?’

Voortdurend ging ik met schalen en flessen rond om de stemming er een beetje in te laten komen.

‘Nee, ik maar niet meer... vannacht had ik een beetje last van mijn maag. Ik denk dät het komt door die goedkope wijn. Er zit misschien wel chemisch spul in.’

‘Ik zou het prachtig vinden, chemische wijn drinken in Bourgondië... wat mij betreft is dit verdunde alcohol met kleur- en smaakstoffen.’

Ik maakte een proostgebaar en nam een flinke slok. Ze hadden in ieder geval wel wat betere smaakstoffen uit kunnen kiezen.

‘Poepekakkedrol,’ hoorde ik Adriaan in de keuken roepen.

‘Strontepiesekak,’ vulde Martijn aan.

‘Ach, misschien is het wel gewoon de alcohol... ik ben het niet meer gewend,

[p. 31]

zoveel drank,’ ging Freek door op het oorspronkelijke onderwerp.

‘Nee, jij bent bepaald niet meer de kroegtijger van weleer.’

‘Kroegtijger?’, vroeg Tiny.

‘Voor-ie jou kende. Tiny. Jonge-jonge, toen had je hem 'es bezig moeten zien. Waarom dacht je dat de Heineken brouwerijen zo groot geworden zijn? Dacht jew...’

‘Nee, zonder gekheid, Rob,’ onderbrak Freek me, ‘we zijn wel eens een paar keer flink dronken geworden, maar zo erg was het toch niet toen... he... hoe lang is dat trouwens al weer geleden?’

‘Toen wij samen?... nou, dat zal al gauw zo'n jaar of vijf zes geleden zijn.’

De tijd dat ik veel met Freek optrok. Was hij toen eigenlijk anders dan nu? Ik had het niet kunnen zeggen. We zagen elkaar destijds wel vaak, maar ik kon me niet herinneren toen ooit een persoonlijk gesprek met hem te hebben gevoerd.

‘Zes jaar? Dat moet toch al minstens acht jaar...’

Freek maakte zijn zin niet af, omdat Martijn de hand wegtrok waarmee hij zijn vork

[p. 32]

vasthield. Groenten en vlees vielen op zijn lichte vakantiebroek.

‘Verdomme zeg, Martijn, kan je niet een beetje uitkijken, moet je nou m'n broek eens zien.’

‘'k Moet poepen.’

‘Nou, dat kan je toch zelf wel... kijk, daat staat het potje.’

We waren er al aan gewend geraakt, dat Martijn ontzettend vaak moest poepen; in ieder geval altijd tijdens de maaltijden.

‘Nee, ik drink nog maar weinig,’ hervatte Freek het gesprek weer, ‘en in cafés kom ik helemaal nauwelijks meer.’

‘Nou heb je in Rotterdam waarschijnlijk ook niet veel leuke cafés?’

‘Ik denk het niet, nee, maar ik heb er ook geen behoefte aan... jij toch ook niet, Tiny?’

Tiny schudde haar hoofd.

‘Af en toe 'es goed stevig doorzakken is prima,’ zei Carolientje, ‘gewoon af en toe tot de bodem gaan, zo ver mogelijk, dan kan je er weer voor weken tegen.’

‘Mijn idee... hier, hou je glas nog maar 'es bij; we moeten...’

‘Kijk, ik probeer gewoon wat bewuster te leven,’ onderbrak Freek me.

Ik had zin om met mijn vuist op tafel te slaan en te schreeuwen dat hij me godverdomme uit moest laten praten.

‘We proberen gewone dagelijkse ervaringen zo diep mogelijk te beleven, hè Tiny, dan heb je nauwelijks drank nodig. Dat verstoort en verdooft alleen maar... kijk, waat het om gaat, is dit, het gaat erom dat je een harmonie probeert te bereiken binnen je ervaringen. Via drank zoek je vaak confrontaties, maar wij proberen onze behoeftes zo te realiseren, dat we zoveel mogelijk van onszelf kunnen actualiseren.’

‘Gelul, gelul, gelul,’ zei Carolientje op een zeer hartgrondige manier.

‘Klaar,’ riep Martijn, en hij ging op handen en voeten omhoog staan, zodat zijn billen schoongeveegd zouden kunnen worden. Tiny pakte de rol toiletpapier die voor deze gelegenheden op de kast stond. Freek zette de pot buiten; straks zou hij hem wel legen in het chemisch toilet dat twintig meter van het huisje in een wrak houten hokje stond. Het was wel een beetje behelpen zo'n chemisch toilet, maar het wende al snel. Net zoals trouwens de gebrekkige watervoorziening en het ontbreken van electriciteit. Vanwege de primitieve uitrusting was de huur van het huisje natuurlijk ook zo laag geweest, 200 gulden voor drie weken. Omdat voedsel en drank ook zo goedkoop waren, was het een zeer voordelige vakantie voor ons. Dat kwam uitstekend uit: van de resten van het vakantiegeld konden we bij terugkomst mooi wat schulden aflossen. Ik schonk onze glazen nog eens vol.

‘Hé zeg, die WC moet weer geleegd worden, hij zit bijna tot de rand toe vol,’ zei Freek toen hij weer terug was met de schoongemaakte pot.

‘Deze keer is het geloof ik mijn beurt, hè?’ vroeg ik. Om één of andere reden was het vanzelfsprekend dat de vrouwen het in ieder geval niet zouden doen.

‘Ik wil het ook wel weer doen, hoor... ik vind het niet zo erg.’

‘Waarom? Ik bedoel, een leuk karweitje is het natuurlijk niet, maar ik neem aan dat 't dat voor jou ook niet is, enne... ik vind het zelf ook niet zó verschrikkelijk... ik zal het meteen wel doen.’

‘Mogen we mee... mogen we mee?’ schreeuwden Martijn en Adriaan.

‘Ja hoor, ga maar mee, 't kan mij niet schelen, als jullie maar niet zo verschrikkelijk tekeer gaan.’

Uit het schuurtje nam ik de schop en de houweel mee. Ongeveer honderd meter van het huisje vond ik een geschikte plek. Eerst hakte ik met de houweel de aarde en de stenen los om ze vervolgens weg te scheppen. Martijn en Adriaan bleven steeds gevaarlijk dicht in mijn buurt.

‘Kijken jullie wel uit, jongens, één tik met de houweel, en je bent er geweest.’

‘Wat is dat, een houweel?’

‘Hier, dit ding, daar moet je mee hakken.’

‘Waarom?’

‘Omdat anders de grond niet los gaat.’

‘Moet stront in, hè?’

‘Ja.’

‘Allemaal poep, hè?’

‘Ja.’

‘Jij benne sterk, hè?’

‘Nou en of!’

Ik sloeg zo hard mogelijk de houweelpunt in de rotsige grond.

‘Ga je nou stront indoen?’

‘Nee, nog even wachten, het gat is nog niet diep genoeg. Als het gat niet diep genoeg is, dan kan niet alle stront erin, dan stroomt het over de rand.’

Martijn en Adriaan hadden nu dolle pret.

‘Jazeker,’ ging ik door, ‘en dan loopt het zo naar het huisje toe, dan gaat het door de deur, in de kamer en in de keuken, al die stront komt dan in het huisje.’

‘Poepekakkestront,’ viel Martijn me bij.

Adriaan moest zo lachen, dat hij geen woord uit kon brengen.

‘Zo, nou is de kuil diep genoeg,’ ik schepte er nog wat aarde uit, ‘nou gaan we de strontemmer halen.’

[p. 33]

‘Mag ik 'm pakken... mag ik 'm pakken... mag ik 'm pakken?’

‘Daar komt niks van in, die emmer is veel te zwaar voor jullie.’

De bril kon op eenvoudige wijze van de emmer worden gehaald. Hij zat inderdaad boordevol, en het chemisch middeltje ‘pour désodorer et désinfecter’ was vrijwel uitgewerkt. Het stonk tenminste behoorlijk.

Martijn en Adriaan stonden met rode konen van genot en glinsterende ogen toe te kijken toen ik de emmer leeggooide. Voordat ik de kuil kon dichtmaken, moest ik even wachten, zodat het vocht de bodem in zou kunnen trekken. Ik ging alvast de emmer omspoelen en opnieuw installeren in het WC-hokje. Toen ik terugkwam bij de kuil stond Martijn nog aan de rand, maar Adriaan had zijn ene voet al in de bruine brij gestoken.

‘Mag wel, hè?’ vroeg hij, terwijl hij me glunderend aankeek.

‘Ik weet het niet, hoor, vraag maar aan Freek of Tiny,’ stelde ik lusteloos voor. Ik zag dat hij rubber laarsjes aanhad; het kon dus weinig kwaad. Adriaan trok zich niets aan van wat ik had gezegd. In plaats van naar één van zijn ouders te lopen, ging hij nu helemaal in de kuil staan, en liet gillend van plezier de stront over de bovenrand van zijn laarsjes lopen.

‘Wie heeft er zin om brood en vlees te halen in het dorp?’ vroeg Tiny.

‘Ik wil het wel doen... ga je mee, Carolientje?’

Ze had geen zin in de nogal vermoeiende tocht. Vooral de steile weg terug viel altijd tegen.

‘Ik ga wel alleen.’

Ik bedacht dat het eigenlijk stom van me was. Martijn en Adriaan speelden nu net buiten en het was heerlijk rustig in het huisje.

Ik was het kleine weggetje naar het dorp dat beneden in het dal lag, al een stukje afgelopen, toen ik Martijn zag. Zijn broertje was nergens te bekennen.

‘Hé, wat doe jij hier?’

‘Spelen.’

‘Moet je niet een beetje dichterbij het huisje blijven, jonge vriend?’

‘Niet jonge vriend, ik ben Martijn.’

‘Inderdaad, Martijn.’

‘Mag ik mee?’

‘Ik ga naar beneden, hoor, dan moet je straks ook weer naar boven lopen; ik draag je niet, als je dat maar in je oren knoopt.’

‘Mag ik mee?’

‘Kom dan maar, als je zo graag wilt.’

Hij gaf me een warm plakkerig handje en zei op een toon die klonk alsof hij vermoedde dat we iets illegaals deden:

‘Adriaan mag niet mee, hè, en Freek ook niet, hè, en Tiny ook niet, hè?’

‘Nee,’ antwoordde ik, ‘en wie nog meer niet?’

Hij moest even nadenken.

‘Carolien ook niet, hè?’

‘Nee, die ook niet.’

Het had de hele dag al gedreigd, maar nu begon het dan werkelijk zachtjes te regenen Martijn had geen jas aan. Het kleine, waarschijnlijk door Tiny zelf gehaakte, kleurrijke spencertje was van weinig nut als het er om ging de regen tegen te houden. Daaronder had hij alleen een dun truitje aan.

‘Wil je terug, Martijn?’

‘Lekker natworden, hè?’

‘Ja, lekker zeiknat.’

Het jongetje lachte uitbundig.

In de ‘Boucherie/Charcuterie’ begon hij al een beetje vervelend te worden. Terwijl ik wat met de slager stond te praten, pakte Martijn diverse blikjes uit de open etalage.

‘Staan laten, Martijn!’

Hij ging gewoon door.

‘Afblijven, Martijn!’

Hij reageerde nog niet.

Voordat ik me gerealiseerd had, dat dit een opvoedingsmethode was, die hij vermoedelijk nauwelijks kende, had ik hem al een draai om zijn oren gegeven. Hij begon verschrikkelijk te huilen en trapte me ondertussen tegen mijn schenen.

‘C'est pas facile, hein, des petits enfants,’ zei ik tegen de slager die rustig doorging met het afsnijden van lapjes entrecôte. Hij bromde iets onverstaanbaars terug.

Ik pakte de nog steeds trappende Martijn stevig bij zijn bovenarm en zei hem dat hij zich rustig moest houden, omdat ik hem hier anders achter zou laten.

‘Dan moet je in de koelcel slapen, en daar is het verschrikkelijk koud.’

Ik herinnerde me plotseling weer wat Freek en Tiny ons een paar dagen geleden hadden verteld over de manier waarop ze met hun kinderen probeerden om te gaan. Ze wilden ze zo weinig mogelijk verbieden, als het even kon helemaal niet. Wanneer Adriaan of Martijn toch iets deed, wat bijvoorbeeld gevaarlijk was, dan gingen ze daar zo positief mogelijk op in. Als ze een vlijmscherp, groot mes te pakken hadden, zeiden ze dus niet ‘Daar mag je niet mee spelen’ of ‘Leg dat mes eens als de razende sodemieter in de keuken,’ maar ‘Het is veel leuker om met het plastic lepeltje te spelen’ of ‘Weet je wel wat er gebeuren kan, als je je in je vingers snijdt?’.

[p. 34]

Martijn snikte alleen nog wat na, toen de slager het vlees inpakte en ik betaalde. Ik was uiterst tevreden met het resultaat van mijn pedagogische handelingen, maar die tevredenheid werd weer snel ondermijnd: Martijn wilde de winkel niet uit.

‘Plakkie worst... plakkie worst!’, schreeuwde hij uit alle macht. De slager keek me niet-begrijpend aan.

‘Non, non, c'est rien,’ stelde ik hem gerust.

‘Plakkie worst!’

Martijn hield zich met twee handen vast aan de stalen buis rond de toonbank.

‘Kom mee, Martijn, dat doen ze hier niet, worst geven aan kindertjes.’

‘Plakkie worst... plakkie worst!’

‘Nou is het verdomme afgelopen.’

Ik trok Martijn los, en sleurde hem de winkel uit. Op straat schreeuwde hij nog steeds om worst. Ik zei dat hij een plakje worst voor zijn kop kon krijgen, en gaf hem weer een klap. Hij hield zich plotseling stil een keek me met angstige ogen aan.

‘Jazeker, zo doen we dat,’ hield ik hem voor, ‘wie niet luisteren wil, moet maar voelen.’

Bij de bakker bleef hij rustig, en hij werd zelfs weer een beetje vrolijk toen hij het brood mocht dragen.

‘Mag nog niet opeten, hè?’

‘Nee, Martijn, we bewaren het voor thuis, anders is er straks niet genoeg voor iedereen.’

Omdat het iets harder begon te regenen, liep ik met Martijn het plaatselijk café binnen.

Ik bestelde een half flesje rosé en een kan water. Voor Martijn schonk ik een beetje rosé in een glas dat ik verder met water vulde.

‘Hier, lekker Martijn... drink maar op.’

Hij nam een slokje en trok onmiddellijk een vies gezicht.

‘Ba... niet lekker... wil niet meer.’

‘Als ik zeg, dat het lekker is, dan is het lekker, kijk, Rob drinkt het zelf toch ook.’

Ik dronk mijn glas in één keer leeg.

‘Ik wil ranja... ranja... ranja, wil ik.’

‘Dit is ranja, Franse ranja.’

Ik zette hem nu het glas aan de lippen en dwong hem een paar slokken te nemen. Hij proestte, kreeg de wijn in zijn verkeerde keelgat, en probeerde tegelijkertijd te huilen en te hoesten, waardoor hij het nog benauwder kreeg.

Een paar Fransen in blauwe werkmanskleding keken nieuwsgierig onze kant uit. Ik glimlachte maar eens naar ze.

Martijn liet zich van zijn stoel afglijden en ging snikkend op de grond liggen. Zo wilde hij zijn zin krijgen, maar ik was vastbesloten er niet aan toe te geven. Af en toe zei hij met een door tranen verstikte stem ‘ranja, ik wil ranja,’ of ‘Mama toe... mama toe.’

Ik dronk zo snel mogelijk de rest van de wijn op, rekende af, en trok de tegenstribbelende Martijn mee naar buiten. Het regende nog steeds.

Het was beter om het bospaadje te nemen. Het half verharde weggetje was weliswaar iets korter, maar het pad liep minder steil naar boven. Ik gaf Martijn het brood weer, maar hij bleef huilen. Ik pakte hem bij zijn andere hand beet en liep met grote passen door. Hij moest nu zo goed zijn best doen om me bij te houden, dat hij vergat te huilen.

Ik liep steeds sneller, tot Martijn tenslotte bijna achter me aan sleepte. Zijn dunne truitje moest nu ook doorweekt zijn. Hij bezeerde zich aan een scherp, omhoogstekend stuk steen. De krasjes op zijn knie vormden een nieuwe aanleiding voor gejank en geschreeuw.

Ik liet zijn hand los. Hij viel krijsend voorover op het bijna geheel door planten en struiken overwoekerde paadje. Zonder om te kijken liep ik door. Honderd meter verder kon ik hem al niet meer horen. Plotseling dacht ik aan het brood.

Ik rende terug. Mijn hart klopte in mijn keel toen ik hem niet zag op de plek waar ik hem dacht te hebben achtergelaten. Tevergeefs ploegde ik door de struiken en bosjes. Ik bleef doodstil staan, zodat ik hem misschien zou kunnen horen, maar het enige wat geluid maakte, was de zacht ruisende regen.

‘Martijn!... Martijn!’

Ik probeerde tegelijkertijd zo luid mogelijk te roepen en mijn stem te dempen. Misschien dat Freek en Tiny aan het zoeken waren.

Ik rende het paadje verder af in de richting van het dorp, tot ik bijna struikelde over Martijn die ineengedoken in het natte gras lag. Toen hij me zag, begon hij weer te huilen. Ik trok hem omhoog en pakte meteen het brood onder zijn arm vandaan. Met een flinke boog slingerde ik het de struiken in.

Ik wilde weglopen, maar merkte al snel dat Martijn achter me aan kwam. Ik hoorde zijn gesnotter.

Ik bleef stilstaan, tilde hem van de grond en hield hem met zijn gezicht vlakbij het mijne. Zijn adem rook een klein beetje naar knoflook.

‘Kijken, Martijn... kijk me aan... nee, niet zo... ja, precies zo is het beter.’

Langzaam ging het huilen over in zacht snikken. Na een tijdje was hij helemaal stil.

[p. 35]

‘Nou moet je goed luisteren, Martijn. Je mag niet meer huilen... hoor je dat goed.. je mag niet meer huilen. Als je nog één keertje huilt, dan neem ik je niet mee naar huis. Begrijp je dat? Als je weer begint te janken, laat ik je echt hier in het bos.’

Ik zette hem weer op de grond.

‘Dus je houdt je kalm, hè?’

Hij knikte timide.

Martijn zat bij zijn moeder op schoot. Ze had zijn natte kleren uitgetrokken en hem in een grote badhanddoek gewikkeld. Hij vertelde opgetogen waar hij allemaal geweest was.

‘En ik mocht mee... naar de slager, hè Rob?’

‘Ja, naar de slager.’

‘Morgen weer mee, hè Rob?’

‘Verdomme... ik begrijp het nog steeds niet,’ zei Freek.

‘Kijk, ik weet dat je het lullig vindt,’ zei ik moeizaam, ‘maar ik kwam hem tegen toen-ie al verschrikkelijk ver van het huisje was, echt een klere-eind, en ik had geen zin om hem terug te brengen, dus ik dacht, laat ik hem...’

‘Maar,’ onderbrak Freek me, ‘nou ja, laat ook maar.’

‘En we hebben brood gekoopt, hè Rob?’

‘Ja, waar is dat brood?’ vroeg Tiny, ‘we hebben nou geen brood voor bij het eten straks.’

‘Laten liggen, geloof ik, in het café.’

‘In het café... zijn jullie dan in het café geweest, terwijl wij ons hier ongerust zaten te maken en overal aan het zoeken waren?’

‘Het begon te regenen,’ wierp ik mat tegen, ‘en Martijn werd nat.’

‘In het café ranja gehad, hè Rob... Franse ranja, hè?’

Hij keek me met stralende ogen aan.

‘Ja, Franse ranja.’