Hollands Maandblad. Jaargang 1975 (326-337)

[p. 28]

Het examen
J.M.A. Biesheuvel

Bij het opruimen van mijn bureau stootte ik op een ansichtkaart die me de rillingen over mijn rug deed gaan. Hij is geadresseerd aan Huib Drion, maar om hierna uit te leggen redenen het ik hem bij me gehouden. Ik denk nu aan de dag dat ik bij hem een examen in het Nederlandse burgerlijk recht ging afleggen, een heerlijke zonnige dag was het, eind mei, en ik was verschrikkelijk zenuwachtig, hoewel ik, voor ik in de lift stapte om naar zijn hemelse hoogte vol jurisprudentie, belezenheid en algemene ontwikkeling op te stijgen, reeds begreep dat hij koffie moest hebben gemaakt om me een beetje gerust te stellen, het was tegen elven 's morgens. Toen ik mijn fiets tegen de pui van de flat waar hij woont had gezet, verbaasde ik me erover dat de fiets gewoon bleef staan, ik meen dat ik het idee had dat de flat mijn fiets moest afstoten. Op zijn minst had dan, als de fiets niet om wilde vallen, de flat moeten kantelen. Ik voelde me niet zo lekker. Toen ik al in de lift stond, durfde ik plots niet verder, liep weer naar buiten en luisterde nog even naar de vogels. Ik betrapte mezelf op de gevoelens van degeen die straks aan de oever van de Styx zal staan. Ik meende een torenvalk of buizerd te zien aan het zwerk. Hij hing recht boven de plek waar de trein uit Amsterdam de trein naar Amsterdam passeerde. Wat een uitzicht moest die goddelijke vogel hebben! Hij kon vliegen en hoefde geen examen te doen bij Huib Drion. Het station? De torenflats van de universiteits-administratie? Het Gravensteen? De Pieterskerk?

È meglio soffrire
penare, morire,
che mai rimirare
oggeti si fieri!

‘Donders nog aan toe’, mompelde ik, ‘als dat maar goed afloopt, Van een van de ongeveer drie honderd en veertig arresten, waarvan de inhoud in grote trekken bij mij bekend had moeten zijn, had ik een spiekbriefje gemaakt. Het ging om het sigarettenautomaat arrest, (tot mijn verbazing kwam ik er gisteren achter dat de N.V. Arza die de automaten waar het in dit arrest over gaat, produceert ook echt bestaat: gaat men van Haarlem met de trein naar Amsterdam dan ziet men de fabriek ten zuiden van de spoorlijn, ongeveer acht en een halve minuut na in uw pluchen zetel te zijn voorbij gegleden aan de ramp die koepelgevangenis heet), waarom kende ik de feiten niet?, hoe was voor de drommel eigenlijk de casuspositie van de zaak? Nu ja, in ieder geval kende ik de annotatie. Zonder me er goed van bewust te wezen was ik de lift alweer binnen gelopen en las nu, in het schemerig duister, het gezoem van een zware motor recht boven mijn hoofd voelende dreunen, - langzaam maar zeker werd ik immers naar die onwetende, gruwelijk domme krachtbron getrokken -: “Van der Waarden-Wortelboer, wanprestatie sluit dwaling niet uit bij speciëskoop, verborgen gebrek sluit, wanneer er geen garantie is gegeven wanprestatie uit. Drion vindt juist dat wanneer er garantie is gegeven verborgen gebrek wanprestatie niet uitsluit”, “Laten we hopen dat hij helemaal niets vraagt”, meende ik, “hij moet alleen naar mijn gezondheid vragen en of ik nog vaak last van hoofdpijn, angsten of duizelingen heb, misschien heeft hij wel een arm gebroken, hij zou me dan kunnen vragen of ik koffie wil zetten, daar moet ik dan een half uur mee zien te verdoen, ik zal hem vertellen hoe het komt dat de Wolga aan de ene kant een zeer steile en aan de andere kant juist een slap glooiende helling heeft, hoe je heel gemakkelijk een wild konijn van een tam kunt onderscheiden, dat het heel goed mogelijk is dat Brahms en Toergeenjef in Baden Bad ooit samen heb gedineerd, ik zal hem vertellen dat de aarde maar anderhalf keer zo hard hoeft te gaan draaien om ons reeds uit de flat de duisternis van het heelal in te slingeren, ik zal hem tenslotte vertellen van de twee mannen die zand nodig hadden om een kamer te verbouwen, cement en water hadden ze al, ze reden met een busje naar een plaats waar de straat was opgebroken, het was donker en ze begonnen het zand uit de opgebroken straat in hun busje te scheppen, ze schrokken toen er een politiewagentje bij hen stopte, waaruit één van de agenten vroeg: “Goedenavond heren, mag ik vragen wat hier gebeurt?”, de ene man van het zand stond met zijn mond vol tanden, maar

[p. 29]

de ander, zeer ad rem, antwoordde snel: “Wij hebben thuis een verbouwing gehad en we hebben zand over, nu wisten we dat hier de straat toch open lag en daarom meenden we ons zand hier wel bij de grote hoop te kunnen kieperen, je kan het toch moeilijk in je eigen tuin gooien, want het is eenvoudigweg teveel”. De agenten hielden ruggespraak en hun beslissing luidde: “Dat gaat zo maar niet heren, u verstoort de bestaande orde hier, gooit u het busje maar weer vol en als u dan over vijf minuten weg bent zullen we geen bon voor u uitschrijven maar de zaak door de vingers zien”, dat zal hij mooi vinden, hij interesseert zich voor allerlei dingen, ook voor muziek bijvoorbeeld, ook voor Franse en Russische boeken’.

De lift was allang boven en ik bevond me als in een caleidoscopische verwarring der zinnen reeds voor de huisdeur van Drion. Hij deed open en ik zag al meteen dat hij niets gebroken had. ‘Ah’, kirde hij met zijn magere kop onder het mal uitstaande spierwitte haar. (‘Hij heeft ooit in het holst van de nacht boven een op de rotsen knallende zeebranding gehangen’, bedacht ik, ‘zich vastklemmend aan een touwladdertje waarvan de bovenkant op nonchalante manier bevestigd zat aan de rotte wortels van een vergane struik, die struik stond aan de uiterste rand van een hoge steil aflopende rots, pal aan zee, zodat Drion er als het ware tussen leven en dood hing, voor hij het touwladdertje afging en nog een goede greep in zijn handen en veel kracht in zijn spieren had, (waar heeft hij ooit de overmoed vandaan gehaald om die onzinnige afdaling te doen? Als men hem vanuit de branding enig boek, bericht of boodschap had kunnen aanreiken zou het zinvol zijn geweest, doch nu? Belachelijk! Zomaar, gewoon een opwelling), had hij nog zijn zwarte haar maar toen hij een uur later met zweet op het voorhoofd en ogen waaruit de angst als uit vuurtorenlampen straalde, weer boven kwam, was zijn haar wit, zo wit

[p. 30]

als een ongebruikt vel tekenpapier’), ‘Aah, bent u daar al?’. Alleen al de manier waarop hij loopt, of zijn ledematen of mond beweegt, brengt me onbedaarlijk aan het lachen. Hoe erg hij het zelf ook vinden moge men vindt in zijn bloed geen makkelijk weg te cijferen getijverschillen, zijn geest zit de maag in de weg en zijn motoriek wordt, niet vanuit lever of milt, maar door het verstand bijgestuurd zodat hij nimmer slagen zal als gewoon jongleur of acrobaat. Hij plantte me in een diepe lederen fauteuil vanwaaruit ik een aardig zicht had op het torentje van het Academisch Ziekenhuis. ‘Terwijl er daar iemand onder het mes ligt, van top tot teen verdoofd, word ik hier bij vol bewustzijn aan de tand gevoeld. Ach!, kon ik maar om een spuitje vragen’. Ik verloor mezelf in mijn gedachten. Juist toen ik op wilde staan om me vanaf zijn balcon (op de zevende verdieping) naar beneden te storten drukte hij me een kop koffie in de handen en vroeg of ik me wel goed voelde. Hij nam plaats in een fauteuil recht tegenover me, zodat ik naast zijn hoofd het torentje zag, en begon een lange vraag te stellen. ‘Begrijp het goed jongen’, prentte ik mezelf in, ‘en haal je nu geen malligheid in de kop, dit is een examen, ga geen onzin uitkramen en let voortdurend op, bij het minste geringste word je gegrepen, ach!, het leven is al geen lolletje en nu beginnen ze je bovendien nog vragen te stellen waar een gemiddeld mens helemaal het antwoord niet op weet’. Terwijl hij zijn vraag formuleerde, - dat doet hij klinisch precies, zodat alleen al met het stellen van de vragen negentig procent van de examentijd heengaat -, begon ik me over te geven aan een nauwkeurige beschouwing van de aard en vorm van zijn hoofd. (‘Vader, moeder, jullie kunnen me nu niet zien zitten, het is waarachtig niet best gesteld met uw zoontje’). Omdat Drion nogal eens naar de grond bij mijn voeten keek en ik zijn hoofd af en toe op slechts armlengte had kon ik goed naar zijn haarinplant kijken. (‘Nee, voor hij kaal wordt, dat duurt nog wel even’). De huid op het gewoonlijk zichtbare gedeelte van zijn gelaat is heel gewoon van kleur. Een beweeglijk en soepel vel, eigenlijk hetzelfde gezichtsvel als dat van Adri Treurniet uit de Planetenstraat in Hilversum. Maar de huid onder het haar was rood. De oppervlakte van de kop zag er daar uit als een rood trommelvlies, - ik doel hier op een onderdeel van het slaginstrument, niet van het menselijk oor -, een beetje slap gespannen over een rond aquarium, gevuld met lauw water, er gaan lichte golvingen, bewegingen en allerhand trekkingen door het vel, het lijkt alsof er vanonder tegen het vel gestoten wordt, het zijn goudvissen die hun zacht getuite snoeten tegen het vel duwen omdat ze eruit willen of lucht willen happen. Waar zat zijn scheiding nu toch? Wat moest Drion een rare trekkingen bij de haarinplant hebben als wind buiten zijn haar bewoog! En wat een kruinen! Meer dan zestien kruinen telde ik. (‘Dat kan niet, dat komt alleen bij krankzinnigen voor’). Hier en daar, tussen de zich vreemd voortmeanderende gangen op de huid onder het witte woud vol half geknakte, zeer edele en spierwitte haren had een stukje van de huid losgelaten en lichtte wit op zoals ik ooit een klein stukje kippestront in een rood plastic afwasteiltje heb gezien, in het hok waar de eieren gelegd willen worden. Plotseling voer een schok van herkenning door mijn lichaam: ik wist het! Het hoofd van Drion van boven bekeken leek op een kippenhok. Honderden kippen fladderden onder dat lauwe, licht bezwete en rode vel. Honderden gedachten in de vorm van kippen, een klein soort van kippen. Hoeveel gedachten waren er niet in Drion zijn hoofd? Al zijn theorieën, idealen, verzinsels, meningen, uitspraken werden voor het ogenblik naar een braak liggend stukje land in zijn bewustzijn verbannen, omdat ik geëxamineerd moest worden, in gedachten zag ik tussen de brandnetels tegen de omheining opvliegen: Flaubert, Balzac, Gogol, Proust, Poesjkien, de bewerkers van het Corpus Juris, Domela Nieuwenhuis, Alexander Cohen, Troelstra, Het Conservatieve Hart. En daartussendoor? Twintigduizend Russische, Canadese, Franse, Deense, Engelse en Nederlandse arresten met annotaties. Eigenwijs liep er een haan tussendoor die zich nergens iets van aantrok en om de vijf minuten kukelde: ‘Waardigheid, waardigheid en nimmer spijt’.

‘Een kippenhok’, lachte ik ineens hardop. Drion richtte zich en zei: ‘U luistert toch wel? Zo kunnen we niet doorgaan. Voor u weggaat moet u toch op zijn minst mijn vraag zelf begrepen hebben. Er zijn drie hypotheekbedingen...’. ‘Hypotheek... onderzetting’, zei ik stellig voor hij verder kon gaan. ‘Hoe bedoelt u dat zo?’, vroeg hij. ‘Hupotithêmi, daar komt het van, daar is het mee begonnen, het is Grieks, ja toch, dat kan gewoon niet anders, wat gek, ik kom er nu voor het eerst op...’. Hij keek naar het plafond van zijn vertrek. Waar was ik? Wie was die magere en beweeglijke man? Hoe lang moest de beproeving nog duren? Mijn voorhoofd duizelig, mijn wangen klam. Dit was het examen toch wel? Helde de vloer nu ineens

[p. 31]

of hing mijn stoel scheef? Met een scheef hoofd keek ik naar Drion. ‘Misschien is het onderdehand dienstiger om bij een ander onderwerp aan te wippen’, babbelde ik, ‘ik meen dat ik vooralsnog in deze aangelegenheid niet tot volledige klaarheid kan komen...’.

Drion keek me aan en glimlachte naar me. ‘Ik zal nog een kopje koffie voor u inschenken’, opperde hij, ‘Ik hoop dat u me niet kwalijk neemt, maar dan moet ik u de deur uitzetten want ik voel me zelf ook niet helemaal wel’. Tien minuten later stond ik buiten en een half uur later lag ik op mijn eigen bed, op mijn eigen kamer aan het Rapenburg te dromen.

Voor ik in bed ben gestapt zal ik die kaart aan hem hebben geschreven. Op de voorkant zie je twee heel vriendelijke mannetjes in voddige kleren bij een roodgloeiend potkacheltje staan in een rommelig vertrek. De rechtse heeft wit haar en is een beetje kaal. Vergenoegd rookt hij zijn pijpje. Hij zit met zijn handen gevouwen als een vermoeide en koud geworden oude hond met een gezicht van: ‘He, lekker even bij het kacheltje’. De linker staat gebogen over het kacheltje heen. Die draagt een mallotig petje en kijkt heel vrolijk naar zijn metgezel. Vodden dragen ze allebei, en hun schoenen zitten onder de bagger. Ik geloof dat er een pannetje snert op het kacheltje staat. Die twee hebben niets, helemaal niets van elkaar te vrezen, bij hen is geen misverstand, onwetendheid, niet het kleinste verwijt. De maatschappij staat om onverklaarbare redenen toe dat ze elkaar nemen zoals ze zijn, for better and for worse.

En wat staat er op de achterkant van die kaart? ‘Aan de hooggeleerde heer Prof. mr. H. Drion, Boerhaavelaan 286, Leiden, Geachte heer, niet zoals het een kwartier geleden is geweest, maar zoals het aan ommezijde van deze kaart staat afgebeeld had het moeten wezen, gezellig en onder mekaar’.

God!, toen begreep ik er niets van en nu, op mijn vijf en dertigste begin ik me in ernst af te vragen of ik er ooit nog iets van begrijpen zal!