Hollands Maandblad. Jaargang 1974 (314-325)

[p. 39]

Journaal
J.J. Peereboom

Ardèche, augustus

Het heeft mij al meer verbaasd zo snel als een mens stijgt op een pad dat schuin tegen de berg omhoog loopt. Honderd zware klimpassen en ik sta ver boven het weggetje door het dal, als een luchtballon in de stilte ontheven aan het leven beneden. De best herkenbare vorm die dat leven aanneemt is een ruzie van een jongetje in een rood bloesje met twee mannen. Zij waren zeker uit wandelen, maar nu staat hij een eind van zijn begeleiders af, te luisteren wat zij hem toeschreeuwen. Ik kan niet horen wat het is, alleen zien dat hij er geen aanleiding in vindt om zijn afwijzing te herroepen. Hij gaat nog iets verder staan, aan de andere kant van de weg; en zij lopen door.

Er zijn geen andere mensen in zicht. Wel is er geluid van kinderstemmen tussen de huizen die in de diepte aan de overkant van de weg liggen. Verkeer is er niet; alleen is er een auto in aantocht, uit de verte te horen doordat zijn chauffeur een van de vervelende Fransen is die hevig toeteren voor iedere blinde bocht.

Het diepste uitzicht is naar het oosten, waarheen het dal afzakt, machtige groene entourage voor het dunne beekje in het midden. Na een paar kilometer onttrekt een bocht het vervolg aan het oog, maar dan zijn er bovenuit nog de hogere toppen van veel verder te zien, blauw en grijs met witgele vlakken die oplichten in de late middagzon. Ik moet eens aan een van de dorpelingen vragen wat die bergen zijn: hoe ver weg. Zulke dingen weten ze vaak niet. Dat kan hun niet schelen. Wij zijn hier de estheten, die elkaar op de groene hellingen en de blauwe luchten wijzen; zij zijn alleen sinds eeuwen bezig een mager bestaan uit de stenen grond te krabben.

Dit was een wandelingetje van niets. Ik keer toch om, want wij gaan straks met z'n vieren uit eten. Wij moeten uit eten, heet dat in het spraakgebruik. Op het ogenblik ben ik nog net vrij, in de stilte op de berg. Wat een ruimte, wat een duidelijkheid. Ik heb met niemand iets te maken, want ik ben zelf iedereen.

Wel zou het beklemmend zijn als er geen mensen waren om mee uit eten te gaan. Het zou eenzaam zijn om niemand te hebben met wie je niets te maken had. Daar ligt de grens van de vrijheid: er is geen aardigheid aan voor iemand die niet meer weet van wie en wat hij vrij is.

Het voordeel van in Holland zijn en niet met vakantie is dat het daar niet geeft of het mooi weer is. Hier is mooi weer vereist, en niet alleen om de weldadigheid ervan. Het is waar dat het prettiger is om 's middags in de tuin te zitten eten dan in de donkere keuken; dat het zwoegen tegen een berg op iets minder zwaar valt druipend van het zweet dan druipend van de regen; dat het landschap er het best uitziet, al zijn wolkenflarden drijvend door het dal ook bezienswaardig voor een keer, met zon en schaduw en een blauw verschiet. Dat moet allemaal toegegeven worden, en toch is hiermee onvoldoende verklaard waarom wij iedere morgen beginnen met aan het weer te denken.

Er komt bij dat een verregende vakantie behalve een fysieke ook een sociale mislukking is. Hebben jullie rotweer gehad? Dat moet betekenen dat jullie te onnozel zijn om zonnige gebieden uit te kiezen, of anders te armoedig of te gierig; of anders zijn jullie pechvogels, misschien zelfs wel geboren pechvogels. Op de ene manier of de andere, het bewijs wordt erdoor geleverd dat jullie niet de soort mensen zijn die het leven onder de knie hebben. Dat is beklagenswaardig. Misschien moeten wij jullie links laten liggen; of een handje helpen, of zo.

Dat laat ik mij niet doen. Ze hoeven mij niet met wolken aan te komen. Als 's ochtends de luiken opengaan, wens ik de zon te zien. Ik eis het! Ik eis zon!

Dan gaan wij in de tuin zitten eten.

Tegenwoordig komt er van alles voorbij hier op de weg! zegt Edmond de oude boer van de overkant, die als hij verhalen vertelt de meeste zinnen op een uitroepteken laat eindigen. Laatst waren er nog twee met van die blauwe broeken aan, allebei met gaten

[p. 40]

op hun achterste! Ik weet wel zeker dat ze die gaten er expres in gemaakt hadden!

Zulk soort mensen, werkschuw en haatdragend, kan je niet vertrouwen, zegt hij. Als ze iets te vragen hebben wijzen hij en zijn broer ze af. Vroeger was dat anders. Iedereen was welkom! Iedereen kon slapen in het stro, en dan kreeg hij ook nog een ontbijt! Ik herinner mij dat er een oude man die wij niet kenden op onze zolder bleef slapen, en 's ochtends gaven wij hem een ontbijt, dat is nu wel veertig jaar geleden! Toen zei die man, ik heb eigenlijk niets, en ik wil u toch graag iets geven! Wat hij mij gaf, dat was une petite boîte en fer, petite comme ça, avec quelques clous dedans! Rien que quelques clous! Dat heb ik nog jaren bewaard! Toen de oorlog voorbij was had ik het nog!

Na het generaliserende wantrouwen tegen passanten (en nog meer tegen alles wat Arabe is, hoewel dat niet eens passeert, alleen geacht wordt de stations van Valence en Marseille onveilig te maken) klinkt het doosje als een vriend in nood. Ik heb er een nauwkeurige voorstelling van: een snuifdoosachtig doosje, rechthoekig met een klapdeksel en een plat rond handvatje, en wat zwarte vlekken in het metaal. Ik zou Edmond moeten vragen of het zo was, maar ben er nog niet toe gekomen. Intussen heeft het al een plaats gekregen in mijn innerlijk museum. Petite boîte en fer, niet van veertig jaar geleden, maar van nu. Zoekgeraakte petite boîte van 1974.

Nadat wij een avond druk hebben zitten praten in het Nederlands, met W. en J. die hiet logeren, verbeeld ik mij bij het naar bed gaan dat mijn Frans er even vlot uit zou kunnen komen. Nodig was dan alleen een beetje vertrouwen, en een beetje losheid in de gedachten. Het woord raide komt in mij op als willekeurig voorbeeld, niet onverklaarbaar in het bergland. Een aardig woord om uit te spreken, en er horen mooie beelden bij. Une pente d'une raideur excessive: wie let mij om dat te zeggen tegen ieder die het horen wil? Een raideur inabordable zelfs, met het adjektief dat aan de inflatie een nieuwe furore lijkt te danken in zijn betekenis van onbetaalbaar. Er zou van alles te beginnen zijn met raide, en dan hoeft er nog niet eens aan andere betekenissen gedacht te worden dan steil.

De volgende dag gaan wij met de gasten onze buurtwaterval kijken, de Cascade du Ray-Pic, twintig minuten van de parkeerplaats, over een rotsachtige helling. Als wij aan de voet ervan gestaan hebben en terugklimmen komen wij een Franse familie tegen, die twijfelend over de rest van het pad uitkijkt tot waar het in het bos verdwijnt. C'est loin? vraagt een van de vrouwen ons. Ça vaut la peine de continuer? Jawel, zeg ik: ça vaut la peine, mais c'est très raide, la dernière partie surtout!

Zulke dingen gebeuren. Sommige mensen zien er niets in; anderen schrijven er boeken over. Voor mij brengt het een vluchtige gewaarwording van gewichtverlies. Het is maar een klein gevalletje. Eigenlijk zou het zijn betekenis pas krijgen als het twintig maal zo groot was. Je zou willen vliegen, maar je krijgt alleen af en toe zo'n vlindervleugeltje aangeboden. Daar gaat het niet mee.

Om half acht, opkijkend van het lezen in de tuin, zag ik dat het zonlicht nog steeds niet uitgedoofd was op de hoogste van de hellingen aan de overkant van het dal. Mijn herinnering was dat toen wij drie kwartier eerder terugkwamen van de wandeling de verlichte plek ongeveer hetzelfde formaat had. Het begon er dus op te lijken dat het eindelijk zover gekomen was: de zon stond stil.

Als het nog een kwartier zo gebleven was zou ik naar binnen gegaan zijn, zonder paniek, om te zeggen: Kom eens, ik geloof dat de zon niet meer ondergaat. Tegen half negen hadden wij dan moeten besluiten om dadelijk naar Holland terug te keren, zoals bij oorlogsgevaar, of de toestand nog even aan te kijken, tot wat vroeger morgenochtend zou hebben geheten. Om de beslissing te motiveren zouden wij proberen te bepalen wat de logische consequenties waren van die storing in het heelal, voor onszelf, en voor de arme Australiërs; daarbij wat wijn drinken.

Alleen dit laatste is gebeurd. Het is toch donker geworden. De voornaamste indruk die rest van de zinsbegoocheling is dat het vreemd maar niet totaal onverwacht geweest zou zijn als de zon inderdaad was blijven staan. Er komt een dag dat al de natuurverschijnselen ophouden, althans dat ik ze niet meer kan waarnemen.

Zo'n soort dag zou het dan nu geweest zijn.

Marcel B., vorig jaar de bestbespraakte kenner van de Ardèche die ik tegenkwam, heeft een paar weken geleden zijn smederij zien afbranden. Nu wacht hij af wat de verzekeraars hem aanbieden, en belooft dat zij nog niet gelukkig zijn als zij hem kort houden. Dan zal de pers ervan horen, en de televisie; Frankrijk zal op stelten staan.

En als zij hem genoeg geven, gaat hij dan aan de wederopbouw? Waarschijnlijk niet.

[p. 41]

Hij heeft wat geld achter de hand, dat samen met de verzekering een basis moet leggen om andere dingen te doen, want hij is nu zeven-en-veertig en te oud om weer te gaan zwoegen als een beginner. Hij zou bijvoorbeeld kunnen gaan schrijven, over Auvergne dat hij door en door kent, of meer nog: over heel Frankrijk, waarvan Auvergne eigenlijk het hoofdbestanddeel is. Als dat er niet van komt is er nog de mogelijkheid dat hij zijn eigen leven zal gaan vertellen; een vreemd, verbazend leven, de mensen zullen niet weten wat ze lezen.

Terwijl hij uitpakt staar ik neer op de toog, in plaats van hem met mijn blikken aan te moedigen zoals vorig jaar. Dat is moeilijk hoor, zeg ik: de gegevens kunnen wel fantastisch zijn, maar om er vorm aan te geven... O, voor mij is dat geen probleem, zegt hij; wat ik allemaal beleefd heb; ik hoef er maar voor te gaan zitten.

Murw gepraat slof ik terug naar de auto. Vorig jaar was B. nog zo verstandig en grappig; en nu dit! Het is niet dat ik mij zorgen maak over hem. Onze betrekkingen zijn daar niet nauw genoeg voor, en hij zal zich wel redden; maar het is altijd teleurstellend om mensen zo vervuld van zichzelf te vinden dat zij de wereld om zich heen niet meer kunnen onderscheiden. Ziekte kan het teweegbrengen, en liefdesverdriet, en baanverlies - allerlei toestanden kunnen het, en altijd staan er weer aanhoorders over de toog gebogen en denken got-wat-moet-ik-hierop-zeggen.

Bladvullingen: Als ik Mlle. Giraud opzoek, de zeventigjarige notabele van het dorpje aan de andere kant van de bergen, staat zij in haar donkerblauwe mouwloze zomerjurk te spitten in de tuin; niet in het minst verlegen met haar houding steekt zij haar schop in de grond: Venez à la maison, monsieur.

- Bij Ambert op de boerderij zat vroeger de oude vader midden in de duistere kamer in een dement glimlachend zwijgen gehuld; dit jaar valt er licht naar binnen door nieuwe ramen, er staat een blinkend fornuis en de vloer is betegeld. Wat is er nog meer veranderd? O, de oude man is weg; er zijn alleen nog moeder en zoon.

- Bij de aardige boeren hoog in de bergen waar ik drie liters van hun eigen wijn mag meenemen denk ik er nog net om, als de drie flessen in het keldertje gevuld zijn uit een van de 200-litervaten, te vragen wat ik schuldig ben. Ce sera trois francs, zegt de vader. Ik geef ze niet in de hand maar leg ze op de hoek van een plankje, om de terugtocht te vergemakkelijken als iemand zou zeggen, Een grapje! Stop ze maar terug! Niemand zegt zoiets.

- Als de broers van de overkant een uur op bezoek zijn geweest staat Edmond op en wil weg, maar Marc is helemaal in de greep van zijn conversatie met W. en J. die met veel begrip zijn filosofie onderschrijven, en roept uit Ik wil niet weg! Je m'instruis! Het volgende half uur leunt Edmond zwijgend op zijn stok en zijn reumatische benen bij de deur, terwijl Marc zijn visie op de geest van de tijd nader voor ons beschrijft.

Er zijn vaak mensen die denken dat het onbevredigend moet worden, zo'n vakantie jaar in jaar uit in hoofdzaak in dezelfde streek; dat het verlangen naar andere gebieden moet toenemen. Het antwoord op die veronderstelling is dat dat wel zo is - ik wil best naar Kopenhagen en Athene en Marrakesj - maar dat de ware obsessie een andere inhoud heeft.

Tegen het eind van een paar weken vakantie zoals dit jaar vraag ik mij met iets van angst af waarom wij weer niet in Vernoux zijn geweest, en dus ook geen kans hebben gehad om op de terugweg het duizelingwekkende uitzicht over het dal van de Eyrieux te zien; wat het betekent dat ik de dokter niet heb opgebeld die oude gegevens heeft over zijn familie in de streek; wat mij belet heeft om de uitstekende en treurige Dousson op te zoeken in zijn herbouwde huis onder langs de weg naar St.-Genest; waarom ik niet nog eens de nieuwe onbestrate route uit het dal omhoog naar Vergnes heb geprobeerd; al zulke dingen.

Het antwoord is dat dat niet allemaal kon. Er zijn herinneringen van zeven jaren, die kunnen niet iedere keer weer gecontroleerd worden. Natuurlijk niet; en toch voel ik mij bedreigd wanneer de onmogelijkheid aan het licht komt. En als ik ergens permanent woon, ga ik dan telkens overal kijken? Nee, maar hier zou dat moeten, eens per jaar.

Is het de onrust van de mens die over de helft van zijn leven heen is, wanneer de toekomst er steeds kleiner uit gaat zien naast de herinnering? Zoiets zal er wel zijn. In dat geval doen zich twee oplossingen voor: of vaste woonplaats kiezen in de Ardèche en alles bijhouden; of er wegblijven, en ongeengageerd door de wereld fladderen zoals de meeste vakantiegangers.

Anders moet ik rekenen op onrust ieder jaar. (Ik moet er op rekenen; dat wil niet zeggen dat het verschijnsel zeker zal optreden. Wie kan er iets voorspellen? Wie weet wat er volgend jaar om zal gaan in ons inconsequente binnenste?)