Hollands Maandblad. Jaargang 1974 (314-325)

Wie is van goud (2)

Onder de titel: ‘Wie is van goud?’ schreef Judy van Emmerik een stuk in dit blad.

De titel insinueert dat mijn boek werd geschreven om er geld mee te verdienen. Een ‘grappige uitdrukking’ wordt hier als kop van een bijdrage in het Hollands maandblad gebruikt.

Dan wordt het wel ernst en ik begin met deze insinuatie als onwaardig te verwerpen.

De schrijfster vermeldt dan enige bijzonderheden over een interview met A.J. Heerma van Voss. Dit was een goed journalistiek werkstuk. De journalist schreef na dit interview een tweede stuk: ‘Foudraine als jokkebrok’ (H.P. 23/29-2-'72) en dat was geen fair stuk. Ik heb zijn baas niet opgebeld en evenmin het ontslag van de journalist geëist. Deze opmerkingen van Mevr. van Emmerik zijn onjuist. Ik heb alleen geëist dat een ingezonden stuk geplaatst werd. Dat is gebeurd.

Ik sla nu een stuk van haar betoog over en arriveer bij de passage waarin de schrijfster zich opwerpt tot de ‘leek die ze wil vertegenwoordigen’. Na geconstateerd te hebben dat mijn boek ‘een meesterwerk’ is (dat valt wel mee) is de schrijfster door een voorwoord van mijn hand ‘draaierig’ geworden en ze begrijpt er nu helemaal niets meer van. De Nederlandse vertaling van Mad. Sechehaye's boek: Journal d'une schizophrène heb ik maar al te graag met een kort woord ingeleid. Zoals trouwens ook een werk van Szasz (De waan van de waanzin). De schrijfster meent, dat ik in mijn stellingname tegen ‘etiketten’ (‘geestesziek’, ‘schizophreen’ etc.) ook beweer dat het menselijk gedrag en de belevingswereld, die wij tot nu toe met het woord ‘schizophreen’ aanduidden, niet bestaat. Dit is onjuist. Wel meen ik dat de, nu overleden, psychotherapeute Mad. Sechehaye er waarschijnlijk geen bezwaar tegen had gehad, haar boek: ‘Dagboek van Renée’ te noemen. Het gaat om de stelling of de woorden ‘debiel, psychopaat, schizophreen, hysterisch etc.’ niet uiteindelijk grote nadelen hebben opgeleverd voor de zo benoemden. Ik meen van wel en adviseer Mevr. van Emmerik te lezen: De Mythe der geestesziekte, De waan van de waanzin, Ideologie en waanzin en het pas verschenen: Het recht om terecht te staan (allen van Thomas Szasz). Het wordt haar dan òf nog draaieriger voor de ogen òf ze snapt waar Szasz, Laing, Rosen (en ook ik doe daar dan aan mee) in feite op doelen. Ik heb het woord ‘schizophreen’ of ‘psychotisch’ veel in mijn boek gebruikt. Het bestaat. In mijn voorwoord voor Mad. Sechehaye's boek had ik geen enkele behoefte om weer op de nadelen van de in de klinische psychiatrie gangbare etiketten te wijzen. Ik was veel te blij dat dit aangrijpende boek was vertaald. Deze grandioze beschrijving van het herstel van gevoelsverbondenheid met een diep-vereenzaamd meisje, werd overigens in de vakkringen der klinische psychiaters heel potsierlijk behandeld. ‘Kijk’, zeiden de geleerden, ‘dit is mooi, maar Mad. Sechehaye's diagnose (naam-geving) was dus fout. Renée had een “hysterische psychose” en was geen echte schizophreen!’ Met deze argumenten hield Rümke zijn diagnostisch systeem overeind.

Nu komt de schrijfster met ‘Karel’ op de proppen. Hij was niet ‘genezen’. Mevr. van Emmerik begrijpt het weer niet.

[p. 31]

Menselijke problematiek en sociale omstandigheden laten zich niet vangen in begrippen als ‘ziekte’ waarvan men kan ‘genezen’. De schrijfster is nu gedesillusioneerd. Ik blijk geen psychiatrische wonderdoener te zijn! Dat is juist. Die bestaan ook niet. Ik ben het nòch in Nederland nòch in Amerika geweest. Ik meen in mijn boek een bijdrage te hebben geleverd. Betere opleiding voor psychotherapeuten, meer effectieve en snellere interventie (versterking van de opvang in het eerste échelon), een appèl om een betere ‘setting’ te maken, waar psychotherapeuten en mensen (en kinderen) in nood een maximale kans krijgen om met meer rendement hun problematiek te verwerken.

Nu komt het argument van Mevr. van Emmerik dat ik de belevingen en ervaringen van ontredderde mensen (die wij met woorden als ‘psychotisch’ voldoende kunnen aanduiden) als ‘uniek’ en ‘groots’ beschouw. Zo ik die indruk heb gewekt- ze is onjuist. Ieder mens is uniek, iedere beleving. Maar ik blijf achter mijn overtuiging staan dat zeker de psychotische mens ons het meest kan leren over de ‘condition humaine’ en voeg daaraan toe, dat ze ons eigen tekort - ook in de zin van ont-menselijkende aspecten van onze samenleving - het meest schrijnend voor ogen stelt.

Nu komt een zaak aan de orde waar ik zwaar aan til. Het gaat om het ethische aspect. Men publiceert een stukje problematiek, een beschrijving van een ontmoeting tussen psychotherapeut en hulp-zoekende klient. Freud worstelde al met dit probleem, velen na hem en ik niet minder. In de inleiding tot mijn boek heb ik daar al melding van gemaakt. Eerst moet ik enkele zaken rechtzetten. Mijn boek is geen populair werk. Vanuit deze geest is het niet geschrevan. Maar... het is het wel geworden. Nu de feiten. Aan ‘Karel’ het ik uitvoerig een beschrijving gegeven, wat ik op schrift had gesteld. Dit was voor hem acceptabel. Daarna heeft hij de beschrijving gelezen. Hij was het er volkomen mee eens. Noch hij, noch ik bevroedden op dat moment welke verspreiding het boek zou bereiken. Mevr. van Emmerik schrijft dat ‘de hele droevige levensgeschiedenis’ van mijn klient de publiciteit haalde. Zijn levensgeschiedenis bestaat in mijn boek uit 24 regels, is in zeer algemene bewoordingen gesteld en geldt in feite voor tallozen.

Indien mijnex-klient, gedreven door onverwerkte conflicten, alle kiosken is gaan aflopen en daarbij (en nu speculeer ik) de behoefte voelde zichzelf ook nog bekend te maken, heeft hij zich zeker in een moeilijke positie gemanoeuvreerd. Ik wijs de beschuldiging dat ‘zijn psychiater hem verraden heeft’ van de hand.

De schrijfster werpe mijn boek in de prullemand. Ik voel me gesterkt door velen die het er weer uit zullen halen.

J. Foudraine

Commentaar bij F. Foudraine

Dat Foudraine de titel Wie is van goud? met geld associeert, geeft te denken. Hij is geen koning Midas. Wie ie van hout insinueert toch ook niet dat het gaat over een houtsoorten katalogus.

Sechehaye behoort tot de klassieke psychiatrie, die werkt volgens het medisch model. Citaat uit Dagboek van een schizofreen blz. 9: de beschrijving van schizofrene symptomen en hoe ze verdwenen, diende om aan te geven volgens welke methode de patient kon genezen. Foudraine schreeuwt het in zijn boek echter van de daken, dat de psychiatrie niet in het medisch model thuishoort. Citaten uit Wie is van hout, blz. 14: de schizofrene mens bestaat niet, blz. 99: wie geinteresseerd is in namen als schizofrenie etc. verwijs ik naar de botaniseerpsychiater, blz. 446; medische wetenschap kan natuurwetenschap blijven, maar psychiatrie moet daar los van komen. Maar bij de inleiding van Sechehaye's boek doet hij weer met het medische model mee, omdat hij toch zo blij was dat het boek vertaald was. Zelfs de behoefte om op de gebreken van het medisch bolwerk te wijzen verdween als sneeuw voor de zon. Kom maar weer binnen botaniseerpsychiater!

Wanneer Karel voor het voetlicht komt, krijgen we vliegensvlug college over begrippen ziekte en genezen. Met volle zeilen worden de klippen omzeild, want de ware toedracht van Karel is een aanklacht. En waarom Karel ineens tussen aanhalingstekens? De levensgeschiedenis van Karel bestaat zo men wil uit 24 regels, maar de gehele publicatie over hem uit 233 regels, blz. 31-38. De beschuldiging dat ‘zijn psychiater hem verraden heeft’, is echt speculeren met een tekst. Er staat: hij voelde zich door zijn psychiater verraden.

Ik twijfel er niet aan dat Foudraine weer veel beter weet dan ik wat hij met zijn klient bespreekt. Maar Karel zit naast mij en zegt: ‘Toen ik met grote koppen in de krant las wat men over mij schreef, schrok ik erg en schreef Foudraine een woedende brief. Zijn antwoord daarop was kort samengevat: als ik de passage met je doorgenomen had, twijfel ik er aan of ik je toestemming gekregen zou hebben om het te publiceren. Daarop stuurde hij mij ook nog het boek. Dat was in september, terwijl Wie is van hout in juni verschenen was. Toen pas zag ik voor het eerst zwart op wit wat hij over mij geschreven had’. Er wordt dus inderdaad zwaar aan de etiek getild.

Judy Van Emmerik