Hollands Maandblad. Jaargang 1973 (302-313)

[p. 55]

Moeder de vrouw is dood - leve de vrouw
Jan J.M. van Dijk

In mijn eerste artikel over het radicale feminisme^* besprak ik de sexuologische aspecten van man, vrouw en maatschappij. Het beeld dat Kate Millett schetst van de mannelijke erotiek leek mij tamelijk realistisch: de mannelijke sexualiteit is inderdaad niet vrij van agressieve componenten. De biologische functie van deze sexuele agressie is onduidelijk. Bij aan de mens verwante diersoorten komt het niet voor. Het zal dus waarschijnlijk geen inherente eigenschap van mannen zijn. Van apen is bekend dat hun sexuele gedrag agressieve trekken begint te vertonen wanneer de bevolkingsdichtheid een bepaalde kritische grens overschrijdt. Misschien is ook het geslachtsleven van de mens onderhevig aan dergelijke crowding-effecten; het geslachtsleven van de mens, niet alleen van de man, want ook het sexuele gedrag van apenvrouwen krijgt bij overstimulatie een dwingerig karakter. Misschien wordt de sexuele agressie van vrouwen in onze (literaire) cultuur verdrongen. De vrouwelijke Mailer's en Miller's hebben deze laag van hun persoonlijkheid misschien nog niet durven exploiteren. Mary McCarthy zou het zeker eens moeten proberen.

Op mijn veronderstelling dat vrouwen niet de passieve slachtoffers zijn die Millett in hen wil zien, reageert Stephanie de Voogd met verwondering: ‘Ik begrijp de vraag niet’. Inderdaad heeft zij onvoldoende begrepen dat ik alleen de onderworpenheid van de vrouw op sexueel gebied in twijfel heb getrokken. Ook voor mij staat haar maatschappelijke onderworpenheid buiten kijf. Misschien zijn mannen in bed agressiever dan vrouwen, misschien zijn vrouwen op hun manier minstens even agressief. De conclusie van mijn artikel was dat dergelijke sexuologische analyses voor de vrouwenbeweging helemaal niet zo belangrijk zijn als Millett meent. De mannelijke overheersing is geen sexuologisch verschijnsel maar primair een sociologisch of politicologisch verschijnsel. Hierover zijn we het dus volkomen eens.

Stephanie de Voogd ziet de heterosexualiteit als een belangrijk facet van de mannelijke overheersing. Heterosexualiteit zou een van de masculinistische afspraakjes zijn die in het voordeel van de mannen werken. Volgens de sociaalwetenschappelijke handboeken berusten ook de gebruikelijke afspraakjes tussen jongens en meisjes ongetwijfeld op een culturele afspraak. Toch zullen velen met mij van mening zijn dat de neiging van meisjes om op jongens te vallen een onmiskenbare, zij het wellicht wankele, biologische basis heeft. De biologische functie van een dergelijke inherente eigenschap is in ieder geval duidelijk genoeg, want ‘de natuur’ telt uitsluitend nageslacht.

De heterosexuele voorkeur van de meeste vrouwen is naar alle waarschijnlijkheid voor een deel genetisch bepaald. De Voogd constateert echter volkomen terecht dat deze voorkeur moeilijk te combineren valt met een radicaal-feministische overtuiging. Homofiele vrouwen hebben stellig een psychologische voorsprong op andersgerichte feministen. Ook De Voogd begrijpt heel goed dat het hier om een zeer hardnekkige ‘afspraak’ gaat. De brede massa der vrouwen zal nooit homofiel worden uit politieke overtuiging. Omdat zij de heterosexuele conventie als de schakel in de masculinistische keten beschouwt die als eerste gebroken moet worden, ziet zij de toekomst van de vrouwenbeweging somber in. Bij wijze van ‘dagsluiting’ geeft zij nog een paar boeken op voor het feministische lijstje: Woolf, De Beauvoir en Jung. In een moderne dagsluiting hadden existentialisme en droomduiding à la Jung inderdaad niet mogen ontbreken.

De Voogd ziet blijkbaar geen mogelijkheden om de opkomst en ondergang van het patriarchaat wetenschappelijk te verklaren. Auteurs die zich aan een dergelijke verklaring hebben gewaagd - J. Mitchell en S.

* Hollands Maandblad, februari 1973, nr. 303, ‘De vrouw met vele borsten’.

[p. 56]

Firestone - krijgen van haar geen eervolle vermelding. Haar bezwaar tegen deze twee dialectisch-denkende feministen betreft waarschijnlijk hun praemisse dat mannen en vrouwen qua karakter gelijk zijn. Bij Firestone gaat de vereenzelviging met de man zo ver dat zij meer lijkt te pleiten voor eliminatie dan voor emancipatie van de vrouw. Vrouwelijke eigenschappen ziet Firestone als accessoires van het moederschap die tegelijk met dit verdoemde juk moeten worden afgelegd. De Voogd legt daarentegen juist grote nadruk op de bijzondere eigenschappen van vrouwen. De theoretische superioriteit van Paarse September berust op de weigering van deze groepering om het vrouwelijke rolmodel aan de man te ontlenen. Paarse September gaat uit van de eigenheid van het vrouwelijke geslacht en vraagt zich vervolgens af waarom dit geslacht als het zwakke, minderwaardige geslacht wordt beschouwd. In mijn tweede artikel^* heb ik op deze vraag een antwoord proberen te geven. Omdat dit antwoord De Voogd misschien iets minder moedeloos kan maken, zal ik het hier in het kort herhalen.

In de film Blue Movie vertelt een hoogleraar in de primatologie aan zijn neukerige buurman dat het libido in onze cultuur sterk wordt overschat. Jarenlange studies van apengedrag hebben hem tot de overtuiging gebracht dat voor apenmannen de heerszucht veel fundamenteler is dan de paardrift. Deze suggestie heb ik in het tweede deel van mijn artikel ter harte genomen. De heerszucht die de mannelijke exemplaren van alle apensoorten vertonen, verklaart misschien de afwezigheid van vrouwen in het openbare leven. Enige praktische aanbevelingen om dit te verhelpen worden gegeven.

In het derde deel van mijn artikel heb ik gekeken of de achterstelling van de vrouw misschien sociologisch valt te verklaren. Wanneer een ouderwets gezin op een onbewoond eiland verzeild raakt, heeft de butler binnen de kortste keren de leiding van de pater familias overgenomen. Zijn specifieke vaardigheden zijn voor de overleving van de groep plotseling veel belangrijker (functioneler) geworden dan de ‘vaardigheden’ van de voormalige heer des huizes. De machtsstructuren voegen zich naar de functieverdeling. Op macro-niveau treden soms betreurenswaardige vertragingen op maar ook daar is dit principe van kracht. Nagegaan moet dus worden welke functies de sexen in het verleden hebben vervuld en welke functies zij in de toekomst te vervullen zullen krijgen.

Tot voor kort ontleenden vrouwen een zeker aanzien en een zekere macht aan hun (baar-)moederlijke functies. Nu vrijwel elke zwangerschap als ongewenst wordt beschouwd en ongewenste zwangerschappen gemakkelijker dan ooit tevoren kunnen worden voorkomen, heeft de vrouw haar traditionele functie enigszins verloren. Steeds meer vrouwen zullen een steeds groter deel van hun leven kinderloos door het leven gaan. Hoewel de laatdunkendheid waarmee moeders van kleine kinderen tegenwoordig worden bejegend meer te maken heeft met een specifiek soort lulligheid dan met een specifieke overtuiging, kan niet worden ontkend dat ‘moeder de vrouw’ tot het verleden behoort. Dit niet geringe functieverlies van de vrouw zal echter ruimschoots worden vergoed door de functiewinst die de komst van de postindustriële maatschappij haar zal opleveren. Deze maatschappij zal ten eerste een arbeidsklimaat scheppen waarbinnen vrouwen beter kunnen gedijen. De verzorgingsstaat creëert bovendien allerlei functies die alleen vrouwen goed kunnen vervullen. Voor James Bond lijkt in de postindustriële samenleving geen toekomst meer weggelegd. Hij was waarschijnlijk de laatste der mannelijke helden in onze cultuur. Zelfs onverdachte intellectuelen zijn de laatste tijd teruggevallen op de helden uit hun jeugd: voetballers. Andere viriele voorbeelden zijn blijkbaar niet meer voorhanden. Het aanzien van de vrouw bereikte kortgeleden een dieptepunt maar zal in de nabije toekomst tot ongekende hoogte stijgen. De heldinnen zullen niet lang meer op zich laten wachten.

Paarse September propageert vrouwelijk chauvinisme. Gezien de dreigende ondergang van het masculinistische imperium lijkt dit een zeer verstandige politiek. De Voogd en de haren zouden analyses moeten geven van de grotere functionaliteit van de vrouwelijke eigenschappen in de maatschappij van morgen. Aan de andere kant zou veel minder nadruk moeten worden gelegd op de sexuele voorkeur voor vrouwen. Homosexualiteit is voor feministen slechts een gelukkige bijkomstigheid. Hun emotionele onafhankelijkheid van mannen geeft homofiele vrouwen een voorsprong op andere feministen. Paarse September zou zich dus bij de voorhoede van de Nederlandse vrouwenbeweging moeten bevinden. Door de homosexualiteit tot centraal programmapunt te verheffen, hebben Stephanie de Voogd en de haren zich echter van de overige feministen vervreemd. Dit lijkt me voor alle partijen nadelig.

* Zie pag. 3-12 van dit nummer.