Hollands Maandblad. Jaargang 1972 (290-301)

[p. 24]

Bombarie om een kanarie
Guus Kuijer

Het was bitter koud. Elsbeth trok haar bontjas strakker om haar sidderende lijfje. De wind gierde door de straten. Het wegdek werd spiegelglad geblazen. Een enkele auto schuifelde eroverheen.

De winter, daar moest je maar van houwen!

Elsbeth bleef goed op de been, ze was mooi en jong en droeg schoenen met rubberzolen, maar denk es aan de ouwe mensen die bij dit weer niet naar buiten durven.

Ze is op weg naar d'r oma. Die goede, oude vrouw, met de grijze, twinkelende ogen, weduwe van de burgemeester van Gorkum, altijd opgewekt.

Elsbeth begreep best dat haar vriendinnen het gek zouwen vinden als ze wisten van haar regelmatige bezoeken aan oma. Wat had je met die ouwe mensen te maken? Maar Elsbeth dacht daar anders over. Ze voelde dat ze anders was, ze kon vaak zomaar wat voor zich uit zitten denken, terwijl d'r vriendinnen druk doorkwebbelden. Ze kwam maar wat graag bij oma. Het was een wijze vrouw met een heel ingewikkeld kapsel waar ze 's morgens wel een half uur mee bezig was.

Misschien had ze toch beter een taxi kunnen nemen. Er werd al zand gestrooid. Ze had een kadootje bij zich. Een levend bewijs van haar genegenheid: een kanarie, de gezelschapsdame onder de vogels. Ze hoorde het diertje ritselen in haar tas. Ze had het zelf uitgezocht in de dierenwinkel. Bijna wit was ie, met zwarte kraaloogjes en een te kort snaveltje. Het kooitje zouwen ze bij oma bezorgen.

Brrr, het begon nog te misten ook. Grote grijze dampballen om de zeldzame straatlantaarns. Liep ze wel goed? Het kwam haar onbekend voor. Stel je voor dat ze nog verdwaalde ook! De kanarie kreeg het vast te koud. Bewoog hij nog? Ze tilde haar tas op tot naast d'r oor. En jawel, ze hoorde het getrippel van zijn pootjes over de bodem van het kartonnen doosje.

Dan, plotseling, als de tas nog onderweg is van d'r oor naar d'r knie, is ie verdwenen. De tas. Uit haar hand gerukt. En voor haar, als een schim, de dief met haar tas slingerend aan zijn linkerhand, in het voorbijrennen weggerukt.

Elsbeth staat stijf van schrik, haar twee glacé handschoentjes tegen haar bonten boezem geklemd, de man na te kijken. Ze opent haar mond en slaakt een gilletje, maar er is niemand om het te horen, de ramen blijven dicht, de straat verlaten.

‘De kanarie’, denkt ze, hulpeloos om zich heen kijkend en zet dan, eindelijk, de achtervolging in.

De dief is verdwenen. Elsbeth rent de straten door, links, rechts, links. Ze loopt verschrikkelijk hard, tot ze niet meer weet waarheen. Ze staat stil. Luistert scherp. Voetstappen hoort ze, maar niet van voeten die rennen. Er tóch achteraan al was het alleen om een ander mens te zien. Ze laat haar schoentjes zo zacht mogelijk op de tegels neerkomen, trippelt meer dan ze loopt.

Als ze dichtbij is hoort ze dat 't een man is, want hij zingt. Lange bromtonen op de maat van zijn voetstappen. Ze weet zeker dat híj het is, inene. Onder het licht van een straatlantaarn ziet ze hem. Haar tas bungelt in het verlengde van zijn arm. Hij loopt langzaam, als iemand die aan het wandelen is op zondagmiddag,

Ze regelt haar voetstappen naar zijn tred. Het duurt eindeloos. Ze weet niet waar ze is. De huizen worden armoediger, de straten smaller. Hoe komt ze ooit nog bij oma?

Hij staat stil voor een pakhuis, waarvan hij de enorme deur, kennelijk zonder slot of grendel, zomaar openduwt.

Verdwenen is ie. De deur valt zacht terug.

Elsbeth kijkt om zich heen, maar er is geen mens te bekennen, laat staan een surveillerende agent: handen losjes op de rug, denkend aan vroeger toen ie nog klein was.

Wat nu? Elsbeth bijt zich op de lippen. Snel trekt ze haar bontjas uit, stopt haar handschoentjes in de zakken en verbergt hem achter een hoop stenen naast de pakhuisdeur. Ze maakt haar natte haren in de

[p. 25]

war zodat het in slierten tegen haar wangen plakt. Ze duwt de deur open.

Het is er donker en het stinkt er. Elsbeth staat lang stil om aan het duister te wennen. Daarna lóópt ze, als een slaapwandelaar, met haar armen voor zich uit. Er staan hoge stapels olievaten ziet ze nu. Het lekt ergens. De druppels klinken als slagen op een trommel. Wat zal oma ongerust zijn.

Ze staat voor een ladder die naar de eerste etage schijnt te voeren. Als ze halverwege is hoort ze gestommel boven zich. Ze klemt zich verschrikt aan de ladder vast. Ze heeft de stem van de dief herkend. Er schemert licht. Doorzetten. Aan omaas kanarie denken.

Ze steekt haar hoofd voorzichtig door het openstaande luik. Ze kijkt in een gang. Vlak voor haar is een wand van hard-board opgetrokken, met deuropeningen erin zonder deuren. De dief hoort ze niet meer, maar wel een hoog beverig stemmetje dat een liedje zingt.

‘Er zullen tranen u ontvloeien,
Uw wang besproeien,
Als drupp'len dauw de rozenblaan,
Maar niet als deze laafnis brengen,
Daar gij ze in lachjes schuil leert gaan.’

Ze begrijpt de tekst niet, maar het klinkt droevig en oud. Er verschijnt een dun vrouwtje in een van de deurgaten. Ze is oud en krom, ze loopt moeilijk op beentjes als dorre takken. Haar ogen staren blind voor zich uit, opvallend licht in haar grauwe gezicht.

Ze zingt alweer:

‘Er zullen tranen u ontvloeien,

Uw wang besproeien... Thomas,’ roept ze er hard achteraan.

Ze tilt haar schommelende hoofd wat hoger om goed te kunnen luisteren. Er klinkt onduidelijk gebrom uit een ander hokje.

‘Wat zeg je m'n hondje?’ zingt de vrouw.

Geen antwoord. Ze schuifelt Thomas z'n hokje binnen. ‘O zit je hier diertje. Wat heb je voor me meegebracht?’

Elsbeth stapt onhoorbaar het gangetje in. Nu komt het erop aan. Het vrouwtje strompelt de gang weer op. Vlak voor Elsbeth blijft ze staan. Ze kijkt niet meer zo blind.

‘Ach wat een schatje’, zegt ze. ‘Ach wat een lekker kippetje. Thomas?’ Ze draait haar hoofd in de richting van Thomas z'n hok. ‘Is dat nou je verloofde?’ Thomas is met twee stappen in de gang. Het oudje steekt een gerimpelde vinger naar Elsbeth uit. Ze duwt er een kuiltje mee in haar wang. ‘Eindelijk es een keer meegebracht, gottegot, nou het is een liefie hoor.’

‘Oma, naar bed’, zegt Thomas. Hij kijkt Elsbeth somber aan en duwt het vrouwtje met z'n schouder opzij.

‘Nou al?’ sputtert ze. ‘'t Is pas half zeven.’

‘Naar bed oma’, zegt Thomas op dezelfde toon.

‘Kusje’, zegt ze gehoorzaam. Ze keert hem haar wang toe. Hij buigt zich voorover en drukt er een kus op.

‘Wat moet jij?’ vraagt Thomas niet onvriendelijk. Ze kijkt eerst de oma na voor ze antwoord geeft.

‘Verdwaald’, zegt ze.

‘Zonder jas?’ vraagt hij.

‘Vergeten aan te trekken’, zegt ze. Ondertussen kijkt ze de gang rond en naar Thomas alsof ze niet bang is voor z'n vragen. Een beetje wazig doen lijkt haar het beste.

Hij heeft een raar gezicht vindt ze. Er klopt weinig van. De neus te lang, lippen te vol, het ene oog iets lager dan het andere, de kin zacht gerond als bij een meisje, heel veel haar met duizend krullen. Een makkelijk signalement.

‘Kom er maar in als je wilt’, zegt hij.

Ze gaat achter hem aan, z'n schemerige hokje binnen. Haar tas staat, nog gesloten, op een tafeltje. Ze durft er niet naar te kijken. Verder staat er alleen nog een keurig opgemaakt bed. De wanden zijn volgeprikt met fotoos van vrouwen met enorme borsten. Ze moet haar tanden op elkaar klemmen om niet te blozen, maar kan tegelijkertijd haar ogen er niet vanaf houwen. Vooral die ene, die net boven Thomas z'n hoofd hangt nu hij op het bed zit, waar een vrouw haar borsten met haar handen optilt en ze de kamer in laat wijzen, daar zwerven haar ogen steeds, via Thomas z'n gezicht, naar toe.

‘Ga zitten’, zegt Thomas.

Ze doet het. Een halve meter bij hem vandaan, op het bed. In de stilte klinkt het geritsel van de kanarie als schuurpapier in een echoput.

‘Muizen?’ vraagt Elsbeth.

‘Ja’, zegt Thomas.

‘Volgens mij komt het uit die tas’, zegt ze. Ze ziet zijn onderzoekende blik, maar blijft onverschillig naar haar tas kijken.

‘Nou je 't zegt’. Thomas staat op, trekt de rits van de tas open. Hij kijkt erin. Hij haalt het doosje van de dierenwinkel tevoorschijn, houdt het tegen het licht zodat hij door de gaatjes naar binnen kan kijken. Hij glimlacht. Elsbeth ziet dat hij mooie witte tanden heeft. ‘Hier, kijk maar’, zegt hij terwijl hij het doosje in haar handen duwt. Ze kijkt erin.

‘Dierenbeul’, zegt ze vlak. ‘Er zit een vogel in’.

‘Wist ik veel’, zegt Thomas.

[p. 26]

Ze zet het doosje op tafel, vouwt haar handen achter haar hoofd en leunt achterover tegen de wand. ‘Dat beest kan niet in dat kleine doosje blijven zitten natuurlijk’.

‘Ik heb geen kooi’, zegt Thomas.

Elsbeth zegt niks. Ze tuurt naar een foto: een vrouw kruipend op handen en knieën met borsten hangend tot haar ellebogen. Ze lacht. Hoe kwam het toch dat vrouwen eruit zagen als slagroomgebakjes?

‘Wat moet je d'r dan mee?’ vraagt Elsbeth.

Thomas haalt zijn schouders op.

‘Thomas’. De oude vrouw roept.

‘Slapen oma’, zegt Thomas. Hij luistert.

‘Wat ga je ermee doen?’ vraagt Elsbeth.

Thomas hoort haar niet. Hij luistert gespannen naar het gerucht aan de andere kant van het schot. ‘In bed blijven oma.’

Maar het is al te laat. Oma staat in de deuropening. ‘Ik moet een plasje’, zegt ze met een vinger in haar mond. Ze is naakt en heeft het plasje kennelijk al gedaan. Thomas springt op. ‘Goed, goed oma, kom maar.’ Hij duwt haar voorzichtig de gang in. Elsbeth ziet dat hij hevig bloost. Zelf is ze ook geschrokken. Nog niet eens van het kindse mensje of van wat haar naaktheid onthulde, een mager lichaampje van gekreukeld karton. Maar vooral van zichzelf. Hoe ze veranderd is in een kwartier tijd. Dat ze niet eens in huilen uitbarst, dat ze niet wegrent of haar handen voor haar ogen slaat. Dat ze Thomas helemaal niet eng vindt of zelfs maar een beetje onsympathiek, dat ze de stank niet meer ruikt.

‘Dat heb je lief gedaan’, zegt ze als hij terugkomt.

Hij zegt niks. Ze ziet hem staren naar een slagroomtaartje: een grote, roze tompoes op rood fluweel. Ze glimlacht. Ze wordt warm van begrip.

Hoe moest je er iets van zeggen zonder dat het berispend klonk?

‘Ik zie wel es vreemde dingen’, zegt Thomas. Hij blijft recht voor zich uit kijken zonder dat je de indruk krijgt dat hij wat ziet. ‘Hele rare dingen.’ Hij schudt zijn hoofd. ‘Ik kom een keer beneden en weet je wat ik zie? Er zit een grote vrouw op een van de olievaten, met lange rokken tot op de grond, haar voeten zag je niet. Ze was

[p. 27]

grijs en verweerd met grote eeltige handen. Op haar brede schoot lag een 8 à 9-jarig jongetje, achterover, zonder kleren aan. De vrouw keek alsof ze een groot verdriet had. Haar handen speelden met het jongetje.’

Dat jongetje, denkt ze, dat ben jij op je moeders schoot. Ik begrijp alles, van nu af aan zal ik alles begrijpen.

‘Ik zag ook een keer, hierboven op zolder, daar kwam ik binnen en toen was het een zaal met marmeren pilaren, grote vierkante tegels, dikke tapijten en met fluweel beklede sofaas. Kroonluchters. In het midden stond een lange tafel met veel te brede banken erlangs, veel breder dan nodig was en zonder rug- of armleuning. Er zaten vrouwen op. Ze droegen kleren van vroeger, bolle rokken, veel kant en strikken. Ze aten en kwebbelden. Soms ging er één verzitten, dan tilde ze haar rokken hoog op en dan zag je dat ze in haar... dat ze geen, dat ze d'r niks onder aan had. Ze keek naar beneden. Je zag vanuit de bank een soort staafje recht omhoog steken. Daar ging ze voorzichtig op zitten. Toen ik dichterbij kwam zag ik dat het... hoe moet ik het zeggen, ik wil je niet laten blozen, ik zag dat het echte waren weet je wel, ik bedoel er lagen echte mannen in die banken verstopt en die staken met hun... hè? Die staken ze er doorheen naar boven. En die vrouwen aten en nipten aan hun wijnglazen en bespraken waar je het beste kon jatten, bij C en A of bij V en D.’

Hij durft haar niet aan te kijken, natuurlijk niet. Hij weet ook nog niet dat ze alles begrijpt, dat ze alles troosten en verzoenen kan.

Ze legt haar hand op zijn arm. ‘Wees maar niet bang’, zegt ze. ‘Ik begrijp...’

‘Wat?’ Hij springt op. Schudt haar als een toneelspeler aan haar schouders door elkaar. ‘Wat begrijp jij dan wel? Ik weet wat jij denkt hoor, o ja. Jij denkt dat je je benen maar wijd hoeft te doen en dat ik dan dankbaar op je kruip.’ Hij laat haar los. ‘De moeite die je doet om niet op jezelf te lijken, is dat niet wat ze liefde noemen? Nee, wat ik nodig heb...’

‘Dat steel je wel’, zegt Elsbeth.

‘Juist. Beste meid, je hoeft me niet te begrijpen, ik weet alles van spiegologie. Liever pijn dan jeuk.’

Het was hopeloos. Ze begreep het alweer. Ze moest maar weggaan. Begrip en goeie bedoelingen hielpen niet. Er ontbrak iets, wat wist ze niet. Niet meer naar hem kijken.

‘Ik ga maar es’, zegt ze. Ze vraagt hem de weg.

‘Zal ik dat vogeltje voor je meenemen?’

‘Graag’, zegt hij. Hij glimlacht vriendelijk en ontspannen. Omdat ze weggaat.

‘Wacht’, zegt hij. ‘Ik heb nog wel een ouwe jas voor je. ‘Hij legt haar een loodzware mantel om de schouders.

‘Dank je’, zegt ze.

‘Ik breng je naar buiten, het is zo donker beneden.’

Hij licht haar bij met een zaklantaarn en draagt het doosje met de kanarie voor haar.

De mist is dunner geworden.

Hij schijnt met z'n zaklantaarn over de stoep. ‘Wat is dat nou?’ Hij trekt Elsbeths bontjas achter de steenhoop vandaan. Hij beschijnt hem. ‘Verdomme. helemaal gaaf.’

Elsbeth neemt ongemerkt de kanarie van hem over. Ze kijkt onverschillig naar haar jas.

‘Die zou jou wel staan’, zegt Thomas verlegen. Maar hij maakt geen aanstalten hem aan haar te geven.

‘Och’, zegt ze, ‘ik geef niet om die dingen.’

Ze loopt weg.

‘Zeg’, roept hij haar na, ‘als je nog es verdwaalt...’

Ze geeft geen antwoord.