Hollands Maandblad. Jaargang 1972 (290-301)

[p. 16]

Een dolle boel
Dick Walda

De vrouw stond bij het buffet, toen hij binnenkwam. Ze keken naar elkaar onder het koffiedrinken. Zij was 45 schatte hij. Een mooi gezicht met treurige ogen.

Ze liep van hem weg, de zaal in. Hij zag even later hoe ze haar plaats zocht en liep snel in haar richting. Een goede gelegenheid tot contact. Ze gaf hem haar kaartje en liet zich passief naar haar plaats brengen. Daarbij glimlachte ze nerveus, durfde hem amper aan te kijken.

In de pauze wist hij, dat ze Bach wel en Strawinsky niet mooi had gevonden. Dat ze nooit veel kon zeggen gedurende een paar uur, omdat ze nog met haar gedachten bij de muziek was.

Ze wilde niet dat hij meeging naar haar huis, maar hij moest wel zo gauw mogelijk telefoneren. Ze vroeg hem tenslotte, toen ze op de tram stapte: ‘Zie je niets aan me?’

Hij schudde nog nee, toen de tram allang om de hoek was verdwenen.

Toch kwam het, na vijf telefoontjes, ervan dat hij haar opzocht. in de stadionbuurt, drie-hoog.

‘Waarom ben je gekomen?’ vroeg ze bij de deur.

‘Omdat je me aardig leek. Ik ken weinig aardige mensen.’

‘Ik ben, ik zeg het maar meteen, een beetje moeilijk in de omgang. Je weet nog niet eens hoe ik heet. Rachel. Ja, Rachel. Wil je koffie? Als ik praat en je kijkt me aan, begin ik te stotteren.’

Ze wees hem de zitkamer en verdween in de keuken.

In de kamer speelden enkele katten krijgertje. Voor het raam stonden een stuk of zeven poppen naar buiten te kijken. Ze hadden allemaal zelfgemaakte, prachtige geborduurde kleren aan. Tegen de muur een enorm wandkleed. Verder tientallen kindertekeningen tegen de witgepleisterde muur.

Ze kwam weer binnen met de koffie en hij zei iets waarderends over haar lange donkerrode jurk.

‘He... he... helemaal...’ stotterde ze.

Hij bloosde en keek demonstratief een andere kant op.

‘Helemaal zelf gemaakt. Asjeblieft, neem me niet kwalijk dat ik stotter’, zei ze en zette een kop koffie voor hem neer. Hij ging bij het raam staan en keek naar buiten.

‘Het was voor het eerst sinds maanden dat ik in het Concertgebouw was’, zei ze. ‘Ik ben een tijdje uit de running geweest, snap je?’

Hij schudde van nee.

‘Ik was in een kliniek.’

‘Voor rust?’

‘Ja... zo heb ik het nooit bekeken, maar zo zou je het ook kunnen zeggen. Voor rust.

Ik zeg altijd tegen mezelf: Rachel was weer een tijdje mooi gek. Voel je? M'n man is weggelopen, vier jaar geleden. Hij kon er niet meer tegen op. Begon als ik een depressie had net als jij... lief kijken, rustig doen. Maar ik heb een periode gehad dat ik heel erg fantaseerde. Zei bijvoorbeeld dat ik bijna onder de tram was gekomen. En ik noemde ook nog het nummer van de lijn. Ik zei bijvoorbeeld dat ik onder lijn 11 had gelegen en bijna dood was.

En dan zei hij dat zoiets onmogelijk was, omdat er geen tramlijn 11 bestaat. Wel 'n buslijn. Geen tramlijn. En toen ben ik ze allemaal gaan opnoemen, alle lijnen van 1 tot 24. En toen begon hij voor het eerst te gooien. Met kopjes, met van alles. Hij belt me eens per maand op en dan lieg ik hem weer voor.’

Hij keek langs haar heen: ‘Aardige poezen heb je!’

‘Ja, hij ging altijd voor me naar de slager. Zelf durfde ik het niet. Zo'n slagerij of de markt, die brokken vlees... dode kippen, konijnen... kijk nou praat ik er alleen maar over... kippevel...’

Ze liep op hem af en liet haar armen zien. Hij pakte haar hand en drukte er even zijn mond op.

‘Vind je me wel echt aardig? Geen zeur? Kan ik echt wel met je praten?’ vroeg ze blij als een kind.

Ze liep weer terug naar haar stoel met hoge rechte rug. Een van de katten sprong bij haar op schoot en begon te spinnen.

‘De meeste van m'n vrienden vinden dat

[p. 17]

ik zeur. En ik wil geen lid worden van het Auschwitz-comitee.’

‘Je bent er geweest?’

‘Ja... eerst in Theresienstadt en toen in Auschwitz. Ik was veertien jaar. Toen ik wegging hadden we een familie van 44 man. Er zijn nog twee over. Een neef, die in Israël woont, en ik. Het beste voor me is: geen kranten lezen, niet op straat lopen, geen televisie zien, niet naar de film gaan, niet met mensen praten. Ik kan beter doodgaan. Ik heb het geprobeerd. Doodgaan. Maar ik durfde niet. Ik heb het aan mijn man gevraagd, of hij het wilde doen. Hij zei: flink zijn en een hobby nemen. Heb ik ook gedaan. Kijk maar naar dat wandkleed. Heb ik gemaakt. Maar de hele tijd dat ik ermee bezig was dacht ik aan het kluwentje wol, van die Poolse vrouw in Auschwitz.

Ze had een kluwentje, een heel klein kluwentje. En dat gaf ze af en toe aan mij. Het was helemaal vuil en vies geworden, dat kluwentje. Maar we fantaseerden in het kamp wat we er allemaal mee zouden gaan doen. Truien breien. En sokken, lekkere warme sokken. En sjaals en mutsen. We maakten er van alles van. En het hielp. Zolang je nog maar een klein beetje fantasie had, kon je het redden. Vier dagen voor de bevrijding ging ze dood, die Poolse.

Het ergste vond ik toen m'n man zei: nou moet je zelf maar naar de slager. Nou ga je zelf naar de poelier. Terwijl ik 't hem uitgelegd had, huilend als een kind. Hij troostte me en zei dat ie altijd bij me zou blijven. Ik hoefde niet bang te zijn. Hij zou al m'n angsten wegtoveren. En ik geloofde hem. Hij deed ook alles wat mogelijk was. En ik deed te weinig terug. Dat besefte ik later pas. Hij was al een jaar weg, toen ik nog elke avond z'n pantoffels klaar zette. Eerlijk waar. Hij droeg nachthemden, ik maakte ze zelf. En elke avond opnieuw legde ik een hemd op bed, met een bloem er bij. Dan dacht ik: hij is in de badkamer. Hij komt zo binnen en lacht om die bloem. Er was eerst een douche, maar daar durfde ik niet onder. Ik ben in de douchecellen van Auschwitz geweest. Maar ze deden niets met ons. We mochten er weer uit, het was vlak voor de bevrijding. Hij heeft een badkuip voor me laten aanleggen, ik zal 't je laten zien.

Op 14 maart was hij jarig en ik kocht een pijp. En een fles moutjenever, sandalen en grammofoonplaten. Ik zit zelf die pijp te roken op 14 maart. En ik drink z'n fles moutjenever op. Dat doe ik elke keer als het 14 maart is, steeds weer. Al die tijd dat ie weg is. Dan ben je wel goed gek he?’

Ze keek naar hem en hij lachte: ‘Ik vind je wel lekker gek, ja.’

‘Vind je dat. Lekker? Kan dat dan? Lekker gek zijn?’

Hij knikte.

‘Weet je... eerst stonden die poppen allemaal de andere kant op.

Wat zit ik nou tegen je te praten in godsnaam? Al die verhalen zomaar aan een vreemde. Waarom ben je hier gekomen, mannetje? Zeg op!’

Plotseling zag ze er sluw uit, de ogen half dichtgeknepen.

‘Ik keek naar je in de zaal, in het Concertgebouw. En ik wou meer van je weten...’

‘Oh ja, dat was ik even vergeten. Sorry... heb je het nou in de gaten? Knettergek. Soms is er geen land met me te bezeilen.

Al die tijd heeft hij er eigenlijk niks van begrepen. Hij zei wel 's, om me te troosten, zielepoot... net alsof ik een lekke band had. Ik was natuurlijk onredelijk, ik weet het. Maar hij heeft echt nooit moeite gedaan er iets van te begrijpen. Hij vond me aardig, zoals jij nou.

Daarom vertel ik het hele verhaal natuurlijk aan jou, omdat je me aardig vindt.

De eerste week dat hij weg was, ging ik advertenties zetten en liep cafees af. Om mannen in huis te krijgen deed ik graag m'n benen open. Alleen om te praten, ervoor of erna. Dat was de prijs die ze moesten betalen: luisteren. Eigenlijk is 't meer aanhoren. Luisteren is anders. Ik hoopte altijd dat er eentje zou vragen: hoe gaat het nou? Begin je dat van vroeger te vergeten?

Ik liep laatst op straat met een van m'n nieuwe vrienden. Stak er een ouwe man de straat over, vergat het verkeer, kwam onder een auto. Ik zag alleen z'n stok liggen. Verder heb ik niks, niks gezien. Ik ging zo op straat onderuit. Dat was natuurlijk niet leuk voor die vriend, die ik bij me had. We zouwen geloof ik naar zijn huis gaan. Ik had een nieuwe jurk aan, heel mooi. Dat feest is toen niet doorgegaan. Die avond en nog weken daarna droomde ik van een straat vol kunstbenen... kunstarmen... en vooraan lag een enorme berg wandelstokken. Duizenden wandelstokken. Ik ben twee keer in die opslag geweest in Auschwitz. En als ik droom moet ik die wandelstokken afgeven aan mensen die niet dood hoeven. Maar denk je dat ze zomaar met een gewone stok genoegen nemen? Welnee, die mensen moeten hun eigen stok! Dan ga ik steeds harder schreeuwen dat ze moeten opschieten. Maar die mensen maken ruzie met mekaar, trekken de stokken uit mekaars handen, gaan mekaar achterna zitten om die berg heen. En dan word ik wakker. Ik heb hier heel

[p. 18]

wat snelnaaiers over de vloer gehad. Ik ben nou een antiekzaak begonnen aan de Amstel.

Cursussen gevolgd, ging prima. Ik ga zelf overal achteraan. Toen ik pas begonnen was stapte er een vrouw binnen met een Duitser, zo'n jaar of 50. Nou leek hij helemaal niet op Heinrich, dat was de bewaker in Theresienstadt. Die brak m'n arm gewoon midden op de dag. Om aan een kameraad te laten zien, zoals jij en ik de tak van een boom knakken.

Die Duitser kwam in m'n winkeltje, had nog niks gezegd, helemaal niks. Ik liep naar achteren, daar heb ik een hoekje gemaakt. Ik ging daar zitten, ik had 't heel benauwd, alsof ik zou stikken. En die vrouw riep alsmaar: vollek! Ik ben daar een half uur blijven zitten, die mensen waren al lang weg’.

Ze stond op, liep onrustig heen en weer, ging weer zitten. Hij verroerde zich niet en zij ging verder met praten.

‘Alles ging weer helemaal goed, prima. Ik ben een half jaar in een kliniek geweest. Ging een keer naar de supermarkt, stond daar een jongen met een witte jas worst te snijden met een machine.

In Theresienstadt hield Heinrich de hand van een man die toevallig voorbij liep onder een electrische. Ik zag Heinrich in een witte jas bezig. Ik moest toen opnieuw in observatie.

Van 't gewone leven word ik al helemaal bezeten, dus je kan nagaan hoe 't een paar jaar geleden was, met al die demonstraties en de politie met lange latten. Dat was met die bouwvakstakingen. Ik heb na de eerste dag thuis gezeten. Deur gebarricadeerd met kussens, allemaal kussens.

Het is een kwestie van macht. Als je er aan gewend raakt, vind je 't heel gewoon om mensen te vernielen, want 't hoort erbij. Er is niks veranderd. Het lijkt in het begin rustig en beschaafd, maar als ze eenmaal de volmachten ondertekend hebben, gaat 't mis.’

Ze stopte plotseling met haar monoloog en keek naar zijn schoenen. Hij zei: ‘Je moet 's wat van je zelf gaan houden. Van je handen bijvoorbeeld. Heb je je handen wel eens bekeken? Die zijn mooi en fijn...’

Ze hield haar handen omhoog, draaide ze enkele keren snel om en woelde door haar korte zwarte haar.

‘Mooie handen? Dan heb je ze nog niet van binnen bekeken, kijk maar!’

Ze hield haar handen vlak voor zijn gezicht. De palmen waren rood en geschilferd.

‘Zie je? En dat komt niet door een afwasmiddel. Je kent toch wel die televisiereclame van die vrouw die over de tafel hangt en haar handen aan de dokter laat zien?

Rooie, gebarsten handen dokter, kijkt u maar. En dan zegt die dokter, u moet 's Lux proberen. En dan zie je die vrouw weken later, helemaal opgevrolijkt. Ze laat haar handen weer aan de dokter zien, kijk maar dokter, helemaal zacht en gaaf geworden. Dankzij Lux.’

Hij moest lachen om haar voordracht.

‘Ja... laten we lachen... daar hou ik zo van. Ik lach eigenlijk 't meest om kinderdingen. Kleine kinderdingen. Alles wat kinderen leuk vinden, vind ik ook leuk. Dat is misschien voor een ander, voor een man, wel een uurtje leuk, maar niet langer. D'r zei d'r eens eentje: doe niet zo mal. Laat me nou rustig naar Ajax kijken.’

Hij vroeg: ‘Die tekeningen, hoe kom je daaraan?’

‘Die heb ik zelf gemaakt, een paar maanden geleden, in m'n goeie tijd. Zo'n tien jaar terug zei m'n man: ik koop een geweer en we schieten ze allemaal overhoop. Al jouw rotzakken. Dat vond ik een goed idee. Wat een rot-mens ben ik eigenlijk. Maar goed, hij had in de krant gelezen dat er een demonstratie was ergens in Limburg tegen een of andere Duitse generaal. Die was NAVO-hoofdman geworden. Hij was in de oorlog bij de Wehrmacht geweest, werkte samen met Sondercommando's. Weet je wat dat zijn, nee? Nou, zoals je hier reinigingsploegen hebt, die op geregelde tijden uitrukken voor straatvuil, zo hadden zij speciale afdelingen om mensen op te ruimen. Vooral joden en communisten gingen in 't vuilnisvat. Die generaal kwam in Limburg wonen, want hij was na de oorlog gewoon op zijn plaats blijven zitten.

Die demonstratie... ik vergeet 't m'n leven niet. Er waren geloof ik vijftig mensen. Uit heel Nederland. Er waren marechaussees met witte helmen op, ook zo'n vijftig man. Ik heb aan een stuk door lopen grienen, omdat we met zo'n zielig ploegje waren. En later in 't dorp... we dronken wat in een cafee... de mensen vroegen: waarom komen jullie demonstreren? Van die soldaten vreten we. Daar denken jullie niet aan. Blijven jullie asjeblieft in die gore rotsteden boven de Moerdijk. En op straat werden we nageroepen.

Een van die demonstranten bleef staan, die ging het allemaal uitleggen, heel rustig. Maar ze luisterden niet. Na die tijd ben ik nooit meer gaan demonstreren. Bijeenkomsten? Nee. Ik krijg elk jaar een uitnodiging om naar die jaarlijkse herdenkingsavonden te komen. Ik heb wel 's helemaal aangekleed gestaan, tasje in m'n hand, taxi gebeld. En dan zei ik onderweg tegen die chauffeur: breng me maar naar een club. Ging ik kijken

[p. 19]

naar een stelletje naakte totebellen. Zat ik een half uurtje alleen te kijken, kwam er altijd wel een van die kerels die met me wilde dansen tussen de totebellen door. Dat werd dan altijd mee naar huis en 's morgens wakker worden met een vreemde lucht in bed. Na de koffie gooide ik ze weer de straat op. Het kon niet uitblijven natuurlijk. Ik bedoel een man met een kunstgebit. Ik had het vantevoren moeten bedenken. Op een zondagmorgen werd ik wakker, zag ik een vreemde in mijn bed liggen, was overgebleven van de vorige avond. Toen ik naar het raam liep om het gordijn open te schuiven, keek ik op de vloer. Zag ik een kopje staan. En daar zat z'n kunstgebit in. Hij was waarschijnlijk minder dronken geweest dan ik.

Ik ben met mijn hoofd een tijdje tegen het koude glas van het raam gaan staan. Ik wist hoe hij er uit zou zien zonder gebit. En daar had je ze weer, de rijen mensen die onderweg of in het kamp hun gebitten kwijt waren geraakt. Sommige gebitten waren in de modder getrapt. Alleen wat tandjes kwamen nog boven de grond uit. Toen was 't november, vroeg donker 's middags. Ik hou niet van de herfst en de winter. Nou ja... hij moest weg.. die arme man... hij begreep er niets van. Ik heb hem niks te eten gegeven... ook geen koffie.. hij moest meteen de straat op.’

Toen vroeg ze zonder overgang: ‘Stukje muziek?’

Hij knikte en vroeg: ‘Wat heb je?’

‘Van alles. Na de katten komt muziek op de tweede plaats. Leonard Cohen. Ken je die? Horen?’

Ze ging op haar knieën zitten en zette de plaat op.

‘Ik kan hele middagen stil naar buiten zitten kijken. Of met de poppen spelen. Uitkleden, aankleden, kleertjes maken. Kon na het kamp geen kinderen meer krijgen. Zomers kan ik niet in de zon lopen, dan gaat m'n huid spannen en opzetten. Mijn dokter zei: komt van dat experimenteer-werk. Toen ik vroeg of er niets tegen te doen was zei hij: “De zon mijden”. Kijk, dan kun je een andere dokter nemen, of een andere kliniek proberen. Maar het beste is doodgaan. Op een morgen niet meer wakker worden.

De fijnste man die ik ooit heb meegemaakt was dokter Bronner. Weet je hoe die me noemde? Je raadt het nooit... konijntje. Ja, konijntje. En dat heeft nog nooit iemand tegen me gezegd. Nog nooit. Hij wist meteen dat ik konijnen lieve dieren vind. Hij zei het de eerste keer al: konijntje.’

Ze keek peinzend naar buiten.

‘Waarom moest je naar hem toe?’ probeerde hij.

[p. 20]

‘Waarom ik naar hem toe moest? Naar wie?’

‘Naar dokter Bronner.’

‘Dokter Bronner is verhuisd naar Groningen. Kon ik niet meer naar hem toe. Op een keer, m'n man was geloof ik al een jaar weg en ik had dat antiekzaakje pas verkocht, dacht ik: ik ga een boek lezen. Toen was 't helemaal mis met me. Ik kon niet meer lezen. Ik zag die letters wel staan, maar kon geen woorden zien.

Ik probeerde 't nog 's. Half uurtje boek weggelegd. Toen weer geprobeerd. Nog niks. Toen dacht ik: zie je wel. Komt door die kleine lettertjes, gauw grote letters proberen. Ook niks. Ik kon niet meer lezen!

En toen kwam ik bij dokter Bronner terecht. De eerste keer praatten we gewoon wat. Hij had een mooie tuin en hij wees me de vogels die er zaten. Hij hield van vogels. Niet in een kooi... vogels die los rond vliegen. Hij wees ze aan, hij was erg lief.

En de tweede keer zei hij: zullen we samen 's wat lezen? Weet je wat we lazen? Niet lachen hoor... Donald Duck. Zaten we samen eerst plaatjes te kijken. Ik ken die verhalen uit m'n hoofd. Na drie maanden had ik 't lezen weer onder controle. Ik hield veel van dokter Bronner. Hij kwam ook wel bij me thuis. Maar op een dag belde hij op en zei: ik ga naar een andere stad... universiteit.. u krijgt nu een andere dokter. Ik maak gelijk een afspraak voor u.

Ben ik er nooit heen geweest. Ik schreef hele vellen vol met het woord konijntje.’

‘Zeg...’

‘Ja?’

‘Je kijkt me aan, al een half uur.’

‘Ik kijk je aan, al een half uur... En?’

‘En je stottert niet.’

‘Ik... ik... ik heb je aangekeken en niet gestotterd. He... je bent toch geen dokter of 'n psychiater?’

‘Heb ik nou het hoofd van een dokter?’ vroeg hij.

‘Nee... dat is waar. Maar je kan nooit weten. Ik heb niet gestotterd...’

‘Al zou je het willen,’ zei hij overmoedig.

‘Wacht nou even, jongen, wacht nou even. Laten we niet voorbarig worden asjeblieft.’

Hij klapte z'n tanden en kiezen luidruchtig tegen elkaar.

‘Allemaal echt hoor.’

‘Jij bent gestuurd... jij bent gestuurd. Wat wil je van me?’

‘Nee... ik ben door niemand gestuurd. Ik wou je gewoon leren kennen. Je leek...’

‘Zullen we d'r een dolle boel van maken?’ vroeg ze plotseling opgetogen.

‘We gaan naar een restaurant. Vlees eten. Gewoon vlees eten. Ik betaal alles. En daarna gaan we naar een bioscoop of de schouwburg. Ik loop samen met jou op straat. En jij blijft zoals je nou bent? Niet harder praten, gewoon zo blijven, ja?’

‘Ja’, zei hij. ‘Laten we d'r een dolle boel van maken...’