Hollands Maandblad. Jaargang 1972 (290-301)

[p. 13]

De ooievaarsregeling
A. Ehrenfest (Contra Mina)

Emancipatie-bewegingen als Man Vrouw Maatschappij en Dolle Mina streven naar gelijke ontplooiingskansen voor vrouw en man. Daarbij gaat men er van uit dat ‘homemaking’ in individuele gezinnen belemmerend werkt en dat niet bewezen is dat speciaal de vrouw huishoudelijke talenten heeft. Men benadrukt dat allerminst vaststaat òf en welke geestelijke eigenschappen gebonden zijn aan het geslacht.

Het rollenpatroon wordt verklaard uit maatschappelijke ontwikkelingen die men door mentaliteitsbeïnvloeding tracht te keren, terwijl men ijverig doende is allerlei barrières, die de weg van de vrouw naar een actieve rol in de maatschappij versperren, uit de weg te ruimen door middel van kinderopvang, gelijktrekken van lonen van man en vrouw, gelijke belasting voor de werkende gehuwde en de niet-gehuwde vrouw.

De meest essentiële handicap is echter het biologisch-economisch feit, dat ieder meisje een potentiële moeder is die t.z.t. als moeder van een afhankelijk kind gebonden en kwetsbaar wordt in haar bestaan.

Deze toestand wordt niet overwonnen wanneer de moeder beroepsmatig gaat werken, tenzij in de hogere inkomensklasse. De meeste werkende moeders nemen een dubbele taak op zich wanneer ze naast hun werk ook zelf voor hun kind(eren) moeten zorgen. (Zoals niet kapitaalkrachtige ongehuwde moeders, weduwen of gescheiden vrouwen). Het is onaanvaardbaar onderbetaalde hulp van oma, ongetrouwde tante of buurvrouw als oplossing te zien.

Als remedie propageert men: openbare voorzieningen als crèches, wasserijen, eetgelegenheden e.d. Men erkent evenwel, dat dit dure voorzieningen zijn, niet alleen door bijkomende huren en andere exploitatiekosten, maar ook vanwege de salarissen van beroepskrachten. Het verloop van verzorgsters in crèches is ongunstig voor een jong kind; bovendien moet een ziek kind rustig thuis kunnen blijven en vooral dit is een zenuwslopend probleem voor de buitenshuis werkende moeder. Vaders schijnen daar minder last van te hebben.

Dolle Mina concludeert: ‘Slechts sociale strijd kan werkelijk emancipatie mogelijk maken, want zelfs met alle voorgestelde voorzieningen zullen vrouwen, evenals mannen, uit de brede onderste lagen minder kansen blijven houden om hun talenten op de juiste manier te ontplooien’.

Inderdaad: in de top van onze maatschappelijke pyramide mag ‘emancipatie’ dan een ‘mentaliteitskwestie’ zijn, in de brede onderbouw ligt de zaak heel anders! Vandaar dat MVM en DM daar niet veel bereiken.

Dat ligt niet zozeer aan een algemene ‘ongeïnteresseerdheid’, alswel aan het feit dat een jonge werkneemster het huwelijk ziet als emancipatie: bevrijding van eentonig werk uit noodzaak. Ook zal zij over het algemeen niet willen ruilen met haar man voorzover deze gevaarlijk, ongezond, vuil of zwaar werk verricht.

Terwijl Mevrouw uit de Hogere Stand klaagt dat zij tegenwoordig ‘haar eigen dienstmeisje’ is, hoopt een pas getrouwd Werkstertje ‘haar eigen mevrouw’ te worden. Als regel beheert zij dan ook het loonzakje van haar man.

De sociale strijd was er tot nog toe op gericht de getrouwde vrouw vrij te stellen van de noodzaak mede kostwinner te zijn. Ook hierdoor werd het verschil in beloning tussen ‘mannenwerk’ en het veelal eenvoudiger ongeschoold ‘vrouwenwerk’ in veler ogen gerechtvaardigd. Waarbij het verschil in loonkosten niet persé alleen de ondernemer of aandeelhouder ten goede komt; ook huisvrouwen en werkende vrouwen profiteren hiervan, voorzover de betreffende diensten en producten daardoor goedkoper kunnen blijven.

Moeizaam bevochten lonen van de man als kostwinner plus onze huwelijks- en belastingwetgeving leken een bescherming voor de meeste getrouwde vrouwen. Maar door deze verworvenheden werd de vrouw te meer geketend aan haar man als kostwinner en omgekeerd werd de man hierdoor belemmerd in zijn vrijheid: de dwang zijn

[p. 14]

gezin te onderhouden werd bepalend voor zijn carrière. Hoewel sinds 1969 de man niet meer ‘hoofd van het gezin’ heet en sinds 1970 beide huwelijkspartners ‘naar vermogen’ moeten bijdragen in de gezinskosten, geeft MVM in het rapport ‘Verbetering van de fiscale positie van de werkende gehuwde vrouw’ voorstellen ter correctie van de tegenwoordige belasting die de vrouw als tweede kostwinner straft door een progressieve heffing. Eveneens wordt de fooi van onze maatschappij aan de gehuwde man (voor het onderhoud van een onderbetaalde huishoudster en bedgenote) aangevallen.

De eerder genoemde essentiële belemmering voor emancipatie blijft vooralsnog onaangetast: de economische afhankelijkheid van de moeder tegenover de kostwinner en de, daarmee samenhangende maar hinderlijke, bescherming van de gehuwde vrouw die alleen haar man hoeft te verzorgen. (Hoewel hij als vrijgezel-kostganger van zijn moeder of hospita in een zwaardere belastingklasse viel!)

Zolang hierin geen verandering komt zal de vrouw niet dezelfde mogelijkheden krijgen gezin en beroep vanzelfsprekend te verenigen als de man. Zij blijft geplaatst voor dezelfde zware keuze tussen gezin en roeping als de RK geestelijke...

Verdere socialisering van de maatschappij en herstructurering van de productie is nog geen garantie voor deze bevrijding. Evenmin het dromen van een maatschappij waarin alle mannen en vrouwen prettig en interessant werk kunnen doen terwijl ‘vervelend, verachtelijk huishoudelijk vrouwenwerk’ pas aanzien krijgt wanneer dit van bovenaf georganiseerd en gehonoreerd wordt (zoals in massale kinder- of wasverwerkende, broodfabricerende, ziekenverzorgende bedrijven).

Een eenvoudiger stap - direkter gericht op gelijke kansen voor vrouw en man in beroep en gezin - die verdere socialisatie niet in de weg staat, is: de ooievaarregeling.

Na de geboorte van een kind krijgt de moeder (zij is tenminste in de regel bekend), gehuwd of niet, een pakket ter beschikking (b.v. maandelijks), variërend naar de leeftijd van het kind en naar de geldende welzijnsnorm. Dit pakket bevat: 1) De direkte consumptiekosten van het kind, met het kind meegroeiend. Voor ieder volgend kind geringer, naarmate bij een groter aantal de kosten ‘per stuk’ afnemen. 2) Een honorarium met alle sociale voorzieningen voor de verzorger, afnemend naarmate het kind onafhankelijker wordt. Om geen ‘fokpremie’ te worden in onze overbevolkte wereld kan dit honorarium beperkt blijven tot twee (eventueel laatste) kinderen. Ouders die méér kinderen wensen worden dus niet voor hun extra zorg beloond, terwijl geen kind bedreigd wordt in zijn direkte levensonderhoud.

Deze voorgestelde staatssubsidie voor elk opgroeiend kind incluis de verzorger (aan de moeder of verzorger uitbetaald totdat het kind studieloon kan innen of productief ingeschakeld is en zelf belastingplichtig), komt neer op een herverdeling van het netto inkomen tussen burgers met en zonder kinderen. Alle werkenden zijn dan via de belasting mede kostwinner van alle opgroeiende kinderen en (tijdelijk) van hun verzorgers. Ook de verzorgers moeten hun belasting afstaan van hun bruto honorarium (voorzover dit niet reeds ingehouden wordt bij uitbetaling). Dus analoog aan de AOW-regeling.

Dit betekent dat een vrijgezel, ongeacht leeftijd en geslacht, bij gelijke prestatie gelijk netto loon zal overhouden en over dezelfde sociale voorzieningen kan beschikken als wanneer hij of zij jonge kinderen heeft.

Dit betreft dus de horizontale herverdeling. Wanneer men het verzorgershonorarium ergens midden in onze inkomensschaal stelt, dan zal de moeder in de betreffende periode het ‘huishoudgeld’ niet via haar ‘middenstands’ man ontvangen, maar onafhankelijk van hem verzekerd zijn van dit bedrag, bovendien van een portie eigen ‘zakgeld’. Dit bedrag loopt eenvoudig via een ander circuit en dat zal in zeer veel gevallen een grote opluchting betekenen.

Wanneer men aan moeders echter een honorabel honorarium wil garanderen, in overeenstemming met haar onmisbaar geachte en hooggeprezen taak, dan zal er óók een herverdeling moeten plaatsvinden in vertikale richting. Hoe dan ook: ‘Moeders aller standen verenigt U!’ Het is de vraag hoeveel er ‘haalbaar’ is van de toplaag om het gewenste honorarium te bereiken. Bij de berekening kan men uitgaan van een periode van 10 à 15 jaar en een afnemend honorarium, waarvan feitelijk slechts het netto gedeelte moet worden opgebracht. De tegenwoordige kinderbijslag- en aftrekregeling vervalt, eveneens het leeuwenaandeel van de nu uitgekeerde bijstand. Pas dan kan alimentatie vervallen: een ieder bouwt zijn/haar eigen bestaan en pensioen op. Géén economische verandering bij scheiding. Ook de weduwnaar is niet langer gediscrimineerd! De moeder zal dan geleidelijk haar plaats in de maatschappij (weer) kunnen en moeten innemen.

Enige consequenties. ‘Statuspoezen’ en

[p. 15]

‘pleejongens’ zullen alleen nog bij zeer welgestelden kunnen gedijen. De bescherming van een welgestelde echtgenoot vervalt, dus ook het argument: je hoeft toch niet te verdienen? Dit vooruitzicht werpt z'n licht (zo men wil schaduw) vooruit, zodat ‘Marie’ wel ‘wijzer’ moet worden.

Voorbereiding op de ouderlijke taak én de huishoudelijke, zowel van jongens als meisjes, zal algemeen ingang moeten vinden evenals voorlichting betreffende voorbehoedmiddelen. ‘Homemaking’ zal een respectabel, goed betaald beroep worden. Pas dan zal de moeder uit de onderbouw - gedurende een zekere periode - de mogelijkheid krijgen om, net als haar rijke zuster (van oudsher), huishouden en kinderverzorging geheel of gedeeltelijk over te dragen aan bevoegden, wanneer zij zelf geschikter is voor ander werk. Bij een behoorlijk honorarium zal de vader de plaats kunnen (en vaker dan U denkt, willen) innemen die zolang voorbehouden leek aan moeders. In de lagere inkomensklasse zal het vaste honorarium veel meer betekenen dan in de toplaag (analoog aan de AOW). Iedere uitkering van gelijke bedragen werkt nivellerender op inkomens dan percentuele belastingprogressie. Dit is een pluspunt. Verdere nivellering, voorzover gewenst, kan via de belasting plaatsvinden en is een vertikale verschuiving van inkomens die niet noodzakelijk gekoppeld dient te worden aan het streven naar ‘emancipatie’. Recht op ‘home makers’ honorarium is iets anders dan het ‘recht’ op bijstandsuitkering waarvan de procedure als pijnlijk wordt ervaren. Wanneer blijkt dat kinderen kennelijk verwaarloosd worden, kan de schoolarts of maatschappelijk werker hiervan werk maken. In deze gevallen kan de moeder de verzorging aan anderen overdragen en hiervoor betalen, zonder inmenging van staatswege.

De prikkel om inkomsten en situatie voor zichzelf te verbeteren (en desgewenst met het gezin te delen) zal met de O.r. niet minder zijn dan nu voor de vrijgezel. Echter: de mogelijkheid om een studie te hervatten of

[p. 16]

uit ideële motieven minder lucratief werk te gaan doen zal dan groter zijn. Het gezin zal hierdoor immers niet in zijn bestaan worden getroffen. Het horizontaal herverdelen van netto lonen is eenvoudiger door te voeren binnen eigen landsgrenzen dan het gelijktrekken van bruto lonen (of het optrekken van lonen) waarbij de positie op binnenlandse en buitenlandse markt veelal in gevaar wordt gebracht. Deze maatregel om te komen tot economische emancipatie hoeft dus niet te wachten op andere grote veranderingen.

Men verwacht dat een vrouw ‘uit liefde’ een onbepaald aantal uren onbepaald inspannend werk doet voor - hooguit - ‘recht op voldoende huishoudgeld’. Wat er eventueel bovenop komt is een onbepaalde fooi. Heeft een goed honorarium ooit de liefde voor zijn werk getemperd bij een man, of hem ‘gedegradeerd’?

Daar de meeste mannen minder dan het gestelde gemiddelde verdienen, zullen zij niet in staat zijn het gewenste honorarium voor de gezinsverzorging op te brengen, ook niet na aftrek van de halve inbreng van de vrouw (het is immers tevens háár gezin). Een regeling via de staatskas is onvermijdelijk. Alleen vrijgezellen zullen nog zwaarder belast worden, waardoor het politiek voorlopig geen populair voorstel zal zijn! ‘Vrijgezellen betalen nu al te veel. Zij moeten toch al zoveel missen! Bovendien worden ze uitgezogen door kamerverhuursters. En waarom zouden goed oppassende burgers met weinig of geen kinderen andermans kroost onderhouden?’ Dat zijn veelgehoorde emotionele reacties. Antwoord: het huren- en hoeren-probleem is een aparte kwestie.

Oppassende burgers werken ook voor hun AOW. De Ooievaar-regeling kan worden gezien als heffing met terugwerkende kracht voor eigen jeugd, waaraan dus evengoed echtgenoten zonder kinderen meebetalen. Is het redelijk dat mensen zonder kinderen toch altijd nog méér voor zichzelf overhouden dan de anderen? Men moet kijken naar het netto loon, dan wordt men niet gefrustreerd door het verschil.

Het dringende probleem van neurotiserende flatjes staat ook apart. Voorzover crèches wenselijk zijn voor het welzijn voorziet de O.r. de ouders van middelen om eigen initiatief op dit terrein vorm te geven en te realiseren.

De geestelijke ontplooiingskansen van de meeste vrouwen worden niet gestimuleerd maar eerder bedreigd door het gevaar van crèches als lokmiddel van de industrie. Het douceurtje dat de Belgische regering aan de moeder toekent mits zij niet uit werken gaat is eveneens iets anders dan de O.r. en verwerpelijk!

Apart van de honorering van de verzorger van het kind staat de vraag hoe de diensten van partners zonder kinderen onderling geregeld en gehonoreerd dienen te worden. Wellicht hoeft er geen verschil gemaakt te worden tussen levenspartners en andere combinaties. De tegenwoordige wetgeving verbiedt een arbeidsovereenkomst tussen echtelieden. Het loon van huishoud(st)er of secretaris dient zo te zijn dat ‘een man het er voor zou doen’, een bruikbaar criterium! Zonder gezinsverplichtingen bij een O.r. komt dit ‘mannenloon’ trouwens in een ander perspectief.

Eventuele lichtere baantjes die geen bijzondere vooropleiding eisen zullen wellicht, om verschillende redenen, ook door mannen en jongeren bezet kunnen worden (in vacanties of parttime), dus zonder de consument door opgetrokken lonen en prijzen te belasten. Het zullen niet persé ‘vrouwenbanen’ meer zijn.

Het loon voor onderlinge diensten vervalt uiteraard wanneer betreffende partners uiteengaan of voor het werk andere arbeidskrachten aantrekken. Sex, persoonlijke relaties enerzijds en betaling voor verrichte werkzaamheden anderzijds zijn hiermee ontkoppeld. Het gezin is geen economische eenheid meer, zoals een boerenbedrijf.

Zolang persoonlijke relaties niet gevrijwaard zijn van economische afhankelijkheid, komt men niet ver met ‘emancipatie en ontplooiing’ te preken. De bedoeling van emancipatie is niet alleen de talenten de beste kansen te geven - dit is een algemeen streven van onderwijs en opvoeding - maar in de eerste plaats: de vrouw niet te discrimineren en maatschappelijk in dezelfde positie te brengen als de man. Samen met de man kan zij trachten die maatschappij te verbeteren. Door haar bio-economische achterstand als moeder te ondervangen, zal ze verder dezelfde voor- en nadelen in de strijd om het bestaan willen en moeten aanvaarden als de man. De man zal zich terzelfder tijd op andere gebieden kunnen emanciperen, meer contact onderhouden met zijn kinderen en ‘vrouwelijke’ beroepen beproeven.

De Ooievaar zou overigens op het naamkaartje van het kind beter de familienaam van de moeder dan die van de vader kunnen zetten om in één moeite door de discriminatie van moeder en kind-zonder-boterbriefje overbodig te maken.