Hollands Maandblad. Jaargang 1972 (290-301)

[p. 7]

Kennis maken
Henk Romijn Meijer

1

‘Hou je mond!’

‘Jaaaaa!’ huilde het meisje deerniswekkend.

Nieuws op de trap dat de vrouw die zo snauwde gescheiden was, erger, weggelopen van haar goede man en kinderen zijn altijd de dupe.

‘Gisteravond stond die man beneden onder aan de trap te bidden en te smeken, een hele behoorlijke beschaafde man, te smeken of ze alsjeblieft terug wilde komen... Wat denk je? Ze doet het niet! Ze doet het niet! Nee, hoor! En die man zit schijnbaar alleen met nog drie kinderen en allemaal meisjes, alleen de jongste heeft ze meegenomen naar het schijnt en hoe kan zo'n man alleen...’

Een week woonde ze naast Gerard op de kamer tegenover de trap, op de hoogste verdieping. Hij kende haar stem. Ze liep sneller dan het meisje van Roelands de trap op en zonder haar slopend gestruikel.

Annetje Roelands klopte aan bij Pikaar, Gerards buur aan de andere kant. Annetje was twaalf jaar. Haar moeder, de vrouw van twee hoog, verhuurde de kamer aan Pikaar. Verward door haar kloppen stommelde de man door zijn kamer, ja, ja? Een knal als van een schoen tegen een muur.

‘Ja?’
‘Ik,’ fluisterde het meisje, buiten de deur. Pikaars sleutel klikte.
‘Nee hoor,’ zei hij vrolijk.
‘Toe nou,’ zeurde Annetje.
‘Een andere keer. Ga je weg!’
‘Toe, geef me nou wat! Je kunt best nog wat missen! Een klein beetje!’ Maar Pikaar hield voet bij stuk.

2

Ja mevrouw, nee mevrouw, Madelon aan de telefoon van taalinstituut KOSMOS (In één jaar vloeiend uw talen!), ze had er een gladde toon voor ontwikkeld die niemand hard voor het hoofd stootte en waarvan ze zelf de affectatie bespotte in buien van grote verveling.

Soms was ze een haaiig viswijf, ook voor de grap, plat pratend over de werktafel van KOSMOS.

‘Eindelijk dan toch je ware aard?’ spotte Gerard.

Ze vroeg hem wel drie maal of hij het meende en tipte as in de asbak van chroom waarop de kosmos stond afgebeeld.

‘Natuurlijk meen ik het.’

Where is the house of Mr. Johnson?
The house of Mr. Johnson is in the town.
How many persons live in the house of Mr. Johnson?
Four persons live in the house of Mr. Johnson.

Rie, Madelon, Hulskamp, twee telefoons.

Ze liet Gerard een brief zien, twee kantjes gevuld in een handig handschrift dat de cursus vernietigend aan de kaak stelde.

‘Iemand die Schors erin heeft laten lopen,’ zei Madelon. ‘Heeft de cursus gekocht om hem af te kraken.’

Zonder directeur Schors erin te betrekken beantwoordde hij de brief en liet hem haar lezen. Taal drukt nooit helemaal uit wat het denkt uit te drukken, taal...

‘Durf je dat te versturen?’

‘Natuurlijk,’ zei hij en vouwde het papier en pakte een enveloppe.

3

Omdat Gerard zijn sleutel kwijt was, wendde hij zich tot zijn buurman Pikaar.

‘Ja,’ riep zijn pieperige stem.

‘Uw buurman.’

De deur werd ontgrendeld, dan op een kier en onmiddellijk dicht voor zijn neus. Toen moest hij wachten.

Het trapgat stond vol van de overtollige rommel van Roelands. Een te krap oud gordijn bedekte alles zo'n beetje.

Hij was door een dichte deur heen gestapt, kort, breed, dik, kaal als een stuiter, een glimlach te vriendelijk om erg veel vertrouwen te wekken. Hij was op zijn minst zestig jaar.

‘Ik heb mijn sleutel op kantoor laten liggen. Ik dacht, u bent nogal vindingrijk...’ zei Gerard.

[p. 8]

‘Vindingrijk!’ piepte hij opgewekt. ‘Dat zullen we zien. Dan zullen we eerst eens zien of de mijne soms past.’

Natuurlijk paste hij niet.

‘Dan zullen we wat anders proberen!’

Nooit was het Gerard gelukt om een blik in die kamer te werpen. Nu ook weer, nu Pikaar een stuk ijzerdraad voor hem ging zoeken, wist hij de deuropening zo volledig van zichzelf te vervullen, dat de rest in zijn schaduw bleef staan.

‘Is mij namelijk ook wel eens overkomen!’

Heel wat handiger dan de sleutel morrelden zijn bevende vingers het gebogen eind van de draad het gat in, zochten ze naar de pal, klik, bijna raak. Nog eens een klik en schokkerig lachend hield mijnheer Pikaar de deur wijd voor hem open, armen gestrekt, zoals je een artiest het toneel laat betreden. Zijn schedel was nat van het zweet, zijn ogen traanden.

‘Prima inbreker!’ zei hij. ‘Wilt u dit bewaren als aandenken?’

Gerard kreeg het stuk draad.

Tien dagen later ontruimde Pikaar de kamer.

4

Het verlies was niet groot en de vrouw huurde hem, als keuken en ook voor haar kind. Ze liet er een bed en een gasstel neerzetten, een tafel, twee rechte stoelen, een petroleumvergasser. Nu huilde het kind rechts van Gerard. Rond etenstijd klonken jachtige stappen hem vast aan zijn stoel. Steeds draafde ze van de ene naar de andere kamer, steeds snauwend tegen het kind. Hij wachtte tot het geluwd zou zijn, de aardappels geschild, gekookt en gegeten. Dan bleven de deuren een tijdlang gesloten, zodat hij de trap af kon lopen, om ergens dichtbij te gaan eten. Hoe nieuwsgierig hij ook naar haar geweest was, dit ging te ver, dat gescheld op dat kind, haar ongeduld snijdend dwars door de muur. Hij kon haar zijn kamer aanbieden, als zij van haar kant iets voor hem wilde doen, dan kon haar aanbidder, of wat het ook was waarvan hij de komst op gezette tijden vermoedde, er gemakkelijk bij in.

Waarom zou hij? Zich opzij laten schuiven door een totaal onbekende?

Het lawaai zou wel wennen. Hij was wel gewend om aan dingen te wennen.

5

Half zes, een stap zonder lichaam, het kind ongelukkig rommelend achter haar aan. De stem van de moeder te wreed voor het meisje. Waar borg ze haar kind als ze werkte?

Bij het foeteren van haar moeder zanikte het kind ongeveer tot acht uur, dan naar bed. Wees dat op zeven, acht jaar?

Omstreeks die tijd sloop schuldig zacht en toch hoorbaar haar minnaar of wat ook naar boven. Het sluipen liep uit op een dof dag bij de deur, nooit iets uitbundigs en nooit gewoon blij verrast.

Na twee weken kende hij haar al jaren, dus kon hij zich niet meer vertonen, gewoon doen, mijn neus bloedt, mijn naam is...

6

Alsof ze zijn tweestrijd begreep klopte ze bij hem aan op een avond.

‘Maak ik u aan het schrikken?’

‘Nee hoor. Ik zat wat te lezen.’

‘Ik dacht dat ik u aan het schrikken maakte.’

Hij hoorde het meisje zacht huilen.

‘Ik wilde u vragen of u er niet te veel last van heeft als mijn dochtertje zo huilt.’

‘Ik had het geloof ik nog niet eens gehoord.’

‘Want ik weet niet wat ik eraan moet doen, ze is ziek van school thuis gekomen. Het kan altijd van alles zijn met zo'n kind. Het is hier ook zo nog gehorig. Ik heb me nog niet eens voorgesteld, geloof ik.’

Toen stak ze haar hand uit.

Ze was klein en tenger, had donker haar. Van haar gezicht onthield hij de rimpels.

Ze knikte en wachtte nog even of die slome meneer van hiernaast nog wat te berde zou brengen. Daarna trok ze zich terug bij haar muisstille minnaar.

Het zachte huilen hield aan. Ze had gelijk, het was erg vervelend. Toch schold de moeder niet op dit huilen. Onmenselijk was ze dus niet.

Hekscher was haar naam nu ze die van haar man afgelegd had en zich nog niets beters had eigen gemaakt.

Soms snorde een naaimachine in het hol van Pikaar.

's Morgens om zeven uur uit de veren en dadelijk op dreef, lang voor hem.

[p. 9]

7

Vier tikken op zijn deur en ze wachtte.

‘Blijft u vanavond soms thuis?’ vroeg ze hem.

‘Jawel,’ zei hij dwaas.

‘Mag ik dan misschien de sleutel van de kamer onder de mat leggen zolang?’

‘Ja, natuurlijk wel,’ zei hij vaag.

‘Ja, maar het gaat erom, dat ze dan niet alleen thuis is. U was toch zelf niet van plan om uit te gaan? Of toch wel, soms?’

Ze had geen volledig vertrouwen in zijn inschikkelijke ja's.

‘U hoeft niets te doen, niet te gaan kijken of zo. Ze hoeft niets te hebben. Het is alleen als er brand komt, of er ineens iets gebeurt, dat ze dan niet alleen is. We wilden nog even naar de bioscoop.’

‘Goed,’ zei hij. ‘Natuurlijk kan dat.’

En hij het laaiende kind in het vangnet werpen bij kreten van aanvurende buren en zelf veel te laat voor de brullende trap, omdat moeder en minnaar zich gierend vergapen aan Laurel en Hardy.

‘Als ze eenmaal slaapt, wordt ze niet zo gauw wakker,’ bemoedigde ze hem. Haar stem had het bitse verloren.

‘Dus u vindt het niet erg om op Elsje te passen?’

Nu ze Elsje is zeker niet meer.

Voorbij haar vragende ogen werd hij door de vaalgroene spijlen van de trapbalustrade bij het zwakst denkbare spaarpitje haar minnaar gewaar, zijn omtrek doorsneden, zijn schouders een beetje gebogen (waarschijnlijk), de lichtende punt van zijn sigaret.

Beneden knalde de deur dicht. Een deur vol lawaai. De veer trilde na. Wat had ze gedragen? De rimpels waren er niet dit keer. Ondanks de stadskleur was haar gezicht vol leven, jong, gesterkt aan het krachtvoer van de komende lachfilm die hij haar toedacht. Te belast om lekker te lezen, werkte hij zich heen door brieven aan KOSMOS, scheurde hij enveloppes open, op zoek naar wat dringend om antwoord vroeg... Mr. Johnson has a house, Mr. Johnson is a mouse, hoorde hij wat? Gereutel van Elsje? Een oude man had in vurig rood een krachtige kantlijn getrokken langs Engels zo brokkelig als zijn slijtende tanden, daarmee wilde hij zijn kinderen in Canada verrassen: ‘Een licht is mij opgegaan!!’ Hij verontschuldigde zich voor zijn leeftijd en daaraan verbonden tekortkomingen. ‘Hoewel het geloof ik niet verplicht is,’ verklaarde een kantoorman met Mulo, ‘vind ik het toch wel zo beleefd om een kort briefje met enige persoonlijke gegevens bij mijn eerste huiswerk in te sluiten. Dan kunt u zich tenminste enigszins voorstellen wat voor vlees

[p. 10]

u in het vervolg van de cursus in de kuip hebt.’

Zonder zich dadelijk tot zulk voorstellen te zetten, legde Gerard opzij wat Madelon kon vermaken, corrigerend in de door Schors aanbevolen stijl, links en rechts fouten vergetend, alleen bij de kanjers een kruis slaand, een vriendelijke overweging voor wie meer miskramen baarde dan woorden neerschreef om er vooral niet de brui aan te geven, maar de voorbije lessen nog maar eens ‘aandachtig’ door te nemen. ‘Misschien zou u er goed aan doen in dit stadium...’

Stel dat Elsje heel hard zou gaan huilen vanuit een begrijpelijke kern van verdriet, wat dan te doen, onvoorbereid? Je moet niet huilen, ik ben er toch! Kijk, een levend konijn op de muur, nee, die schaduw, ik maakte een grapje. Kijk zijn oren, ze gaan op en neer. Een haas, hij gaat vluchten. Weet je wat dat betekent, een hazenhart? Verdriet achter slot en grendel, verdriet dat zich roerde, uit de schaal wilde breken. Aan het kraken hoorde je al dat het bed veel te groot was. Onmenselijk groot voor een kind van die leeftijd, een bed waar vier Elsjes in pasten. Onderging ze zo'n bed als een bed van zichzelf? Als het opgekropte uitdrukking zou vinden, wat zou hij haar dan verwennen! Hij beheerde de sleutel tot verboden geluk. Bij de verward ratelende stem van het meisje stokte zijn denken. Hortend stortte ze haar hart uit in het gigantische kussen. Dat verontrustende praten in slaap, waaruit hier en daar een half woord onbeschadigd opdoemt, zelfs dan nog verstomd op het punt van verstaanbaar. Ze smeekte om bijval misschien...

‘Heeft u nog iets gehoord?’ vroeg ze vrolijk om kwart over twaalf, haar wangen nog rood van de gloed van de film en de dienst die hij haar had bewezen. ‘Nee zeker? Ik dacht wel dat het goed zou gaan.’

Blijkbaar was het goed gegaan.

‘Ik kan het nog best eens doen,’ zei Gerard.

‘Graag, als het nog eens zo uitkomt.’

‘Hoe was de film?’

‘U moet hem gaan zien,’ spoorde ze hem aan. ‘Als u ook van spannende films houdt, tenminste.’

8

Op de trap grijnsde hij naar het meisje. Ze verbaasde zich over die grijns en draafde op slingerende benen naar de kamer waar haar bakbeest van een bed neergezet was. Haar zolen klapperden. Tien voor zes. Gesterkt door het vluchthok achter haar rug bleef ze hangend aan de deurknop staan kijken hoe hij zich gedroeg.

‘Dag,’ groette hij haar monter en stak de fles yoghurt omhoog die hij net had gekocht, waarop ze de deur open deed, zich schrap zettend om de benen te nemen.

Een spiegel, bruin gevlekt van het weer, een lage tafel, pannen, een bed voor twee mensen van dertig.

Een jaar of zes, schatte hij haar.

‘Dag.’

Een pan op het gasstel gaf het onbekookte geluid van gaan dansen, waarop de deksel scheef opwipte om luchtbellen door te laten. Toen hij in wilde grijpen vroeg Elsjes moeder of ze erdoor mocht. Ze ging hem voorbij, draaide het gas af en veegde vlug langs haar vochtige voorhoofd. Toen verloor haar gezicht de drukbezige ernst. Ze lachte.

‘Zeg eens dag tegen meneer. Nou, kun je niks zeggen?’

‘Nee,’ zei het meisje.

Verlegen kronkelend legde ze een bleke wang tegen de strakke rok van haar moeder. Haar grote lichtbruine ogen rustten op diep blauwe kringen.

‘Kijk dan, mammie,’ zei ze en liet haar vingers iets idioots doen.

‘Zeg dan dag,’ zei mevrouw Hekscher.

‘Dag,’ zei Gerard.

‘Ik bedoel u natuurlijk niet,’ zei ze.

‘Ik dacht dat ze het eerder zou doen, als ik het eerst deed,’ zei Gerard.

Wegkruipen achter de arm van haar moeder die haar hand even, ondanks zichzelf, op de vettige haren legde en het hoofd even tegen zich aantrok.

‘Wil je niet zo idioot doen,’ maakte ze toen snauwend een einde aan de comedie. ‘Wat zeg je dan?’

‘Niks! Ik zeg niks, mammie.’ Ze schudde haar hoofd zo hard dat de haren uit gingen staan.

‘Zeg: dag meneer. Anders ga je meteen door naar bed!’
‘Ik zeg niks. Ik zeg...’
‘Dag meneer!’
‘Geef mij maar een hand,’ suste Gerard.
‘Ook niet? Dan maar naar bed!’
Ze huilde.
‘Naar bed. Meteen! Hoor je?’
Snikkend verdween ze achter de deur.
‘Dat malle gedoe.’

Hij trok zich terug, bewogen, omdat hij haar schuchtere liefde gezien had, de hand op het hoofd. Zo kreeg haar schelden een menselijk accent. Het verruimde zijn blik op zijn buurvrouw.

(Fragment uit Verhoudingen, een farce.)