Hollands Maandblad. Jaargang 1969-1970 (258-277)

[p. 18]

Rechtervleugelman
en andere notities over de krijgsmacht
Dick Walda

Wie ontmoette ik op donderdagmiddag rond de klok van zes uur in de stad? De dpl. sld. Van der K. Hij is, zoals ook ik destijds, rechtervleugelman. Een bescheiden functie, maar van belang bij tochten in het veld.

Ik vroeg: wat doe jij op donderdagavond al in de stad? Behoor jij niet op oefening te zijn tot vrijdagmiddag 12 uur?

Hij antwoordde slechts: ‘Geleidehondenverlofdag!’ en liep gehaast door.

En zoiets doet je oprecht goed. Want bij al dat getrap tegen het leger mag deze traditie best eens uit de doeken worden gedaan.

Sinds vele jaren beijveren de eenheden van onze armee zich in het schenken van zoveel mogelijk geleidehonden aan blinde landgenoten. Voor dat doel bezitten de meeste eenheden een speciaal potje dat demonstratief midden op tafel staat bij de uitkering van soldij of wedde.

Begin maar eens in je eentje een blindegeleidehond bij elkaar te sparen. Dan duurt zoiets maanden. Maar zet een compagnie zich voor dat goede doel in, dan is het dier in de kortst mogelijke tijd bijeen gespaard. En de legerleiding waardeert zo'n nobel gebaar met één dag prestatieverlof. Dat sommige compagnieën daar misbruik van maken is een andere zaak. Onze compagnie kocht, door de koppen bij elkaar te steken, bijvoorbeeld geleidehonden aan de lopende band, waardoor maandelijks één dag extra verlof kon worden opgenomen. Omdat het overhandigen van het dier uiteraard met enig feestelijk vertoon gepaard moest gaan was het traditie dat de officieren, tezamen met twee vertegenwoordigers der onderkaste (soldaten zonder streep of andere onderscheiding) de hond aan een blinde landgenoot aanboden. Een ongelukkige gewoonte was het echter om de overreiking van het goede dier steevast te laten plaatsden op de dag van het prestatieverlof. Het werd met de maand moeilijker vrijwilligers voor dit doel te vinden; tenleste werden de soldaten zonder meer aangewezen. Weigeren was niet mogelijk, daar stond twee tot drie dagen verzwaard voor.

Elke militair bezit een zogeheten herkenningsplaatje. Men hoort dat - gedurende de gehele diensttijd - met een kettinkje om de hals te dragen. Bij inspectie en alarmoefeningen wordt de aanwezigheid van het kettinkje door officieren persoonlijk gecontroleerd. Het plaatje bestaat uit twee delen: op beide helften staat precies hetzelfde: naam, registratienummer en bloedgroep. Sneuvelt de soldaat op het slachtveld; zijn maat haalt de helft van het plaatje af en geeft dat aan zijn commandant. Deze draagt er zorg voor dat de familie zo snel mogelijk op de hoogte wordt gesteld.

Ik verloor - tijdens de laatste herhalingsoefeningen - m'n plaatje. Het werd ‘rekening man’: 3,95. Ik betaalde het bedrag en keerde, nu al een jaar of vier geleden, huiswaarts. Da oefeningen vonden plaats in West-Duitsland: Lünerbergerheide.

Enige weken geleden ontving ik een bruine envelop met als afzender ‘ministerie van defensie’. Met enige tegenzin opende ik de envelop.

Keurig ingepakt in rood vloeipapier trof ik mijn herkenningsplaatje aan. Een of andere Duitse wandelaar moet het plaatje hebben gevonden. Hij stuurde het naar ons ministerie van defensie (eerste poststempel 14-1-69). Daar stuurde men het door naar de commandant van de koninklijke marechaussee van de brigade Amsterdam. De brigade zond het (22-5-69 tweede poststempel) door naar het hoofd van de Centraal Mobilisatie Bureau KL te Amersfoort. Uiteindelijk stuurde men het plaatje naar mijn adres (4-8-70, derde poststempel).

Men deed het plaatje vergezeld gaan van het navolgende briefje: ‘Dpl. sld.: dit plaatje dient in uw bezit te blijven. Is u persoonlijk eigendom. Bij vermissing van uw herkenningsplaatje wordt dat bij u eerstvolgende herhalingsoefening als rekening man beschouwd.’

Het Nederlandse volk zal op korte termijn een veer moeten laten, want onze krijgsmacht heeft het oog op de NBC-kleding

[p. 19]

laten vallen.

In enkele landen (Canada en Engeland) is men aan het experimenteren met kleding die afdoende bescherming zal geven tegen bacteriologische, nucleaire en chemische wapens, leef-costuums zogezegd.

Het 47ste pantser-infanteriebataljon (afkomstig uit Steenwijkerwold) heeft er onlangs een paar dagen mee geoefend. U had de jongens er over moeten horen!

Je kunt je alleen wijdbeens lopend verplaatsen; de schoenen hebben slechts één maat en moeten met banden bijeen gegord worden. Door de enorme handschoenen kun je nauwelijks je wapen vasthouden, laat staan andere, interessantere voorwerpen (drinkmok, sigaret). Soldaten moeten elkaar helpen met drinken, als er tenminste bevel is gegeven om even het gasmasker af te zetten. De glazen van het masker beslaan voortdurend, waardoor de opmars wordt vertraagd. Verplaatsing is slechts mogelijk door elkaar een hand te geven, compagniesgewijs bijvoorbeeld. Het nadeel van deze aanpak is echter dat er dan géén wapen gehanteerd kan worden.

't Kostuum zit - in wintertijd - heerlijk warm, maar is zomers enorm heet. Het Canadese pak is eigenlijk een soort dikke overall, en heeft een donkergroene schutkleur. Het Engelse pak is grijzig met lichtgroene versterkende strips.

Aan het einde van de oefening waren er vele klachten over het niet-werken van het gasmasker, scheuren in de kleding, schoenen die onder het lopen losgingen en verloren raakten. De luitenant-kolonel J. Florijn van de dienst Kwartiermeester Generaal heeft al berekend: ‘De aanschaf van de kostuums wordt een miljoenen-affaire’.

Kort en goed: u bent gewaarschuwd. De uniformen zullen einde 1974 worden geleverd en in 1976 verkoopt men de gehele voorraad voor een redelijke prijs door aan Lou Lap, die er slecht-weer-hengelaars blij mee maakt.

Onze manschappen hebben weer in het Franse plaatsje La Courtine geoefend. In het begin van de zestiger jaren waren er eveneens versterkte infanterie-eenheden te vinden in ‘het plateau van de duizend bronnen’, zoals het plaatsje door de legerleiding werd genoemd, in een speciaal voor dat doel geschreven boekje. De bewoners van het kleine plaatsje verheugden zich oprecht in de komst van de frisse Nederlanders en maakten van elk optrekje een dranklokaal.

Er waren - toentertijd - weinig meisjes in de leeftijd van pakweg 15-30 jaar voorhanden. Maar één ervan voelde zich toch wel een klein vorstinnetje over de honderden Nederlandse soldaten. Ze werkte in het drukste cafee. Nicole heette ze, maar iedereen noemde haar gewoon Rood, vanwege 't haar. Het was een stuk. Eigenlijk helemaal geen stuk, maar bij gebrek aan beter. Het enige wat je bij haar mocht doen, na het plaatsen van tenminste één bestelling, was hand-op-schoudertje leggen. Ze huwde de reserve-luitenant Van der Ploeg die na het vervullen van de dienstplicht door haar als ober in het cafee werd aangesteld.

Niemand hield zich ooit aan de instructies uit de gedrukte handleiding: ‘Wees matig met alcohol. Ook met bier en wijn! Vermijd lichte vrouwen. Keer gezond naar huis terug’. Met de lichte vrouwen viel het wel mee; maar van de goedkoopste witte wijn scheen niemand ooit genoeg te krijgen.

Als je maar altijd even aanging - voordat je de kazerne betrad - bij mevrouw Brillon. Zij verkocht ballen gehakt en patates frites. Ze werd de ‘omelettenkoningin’ genoemd,

[p. 20]

vanwege de geweldige doorsnee van haar produkten. En zei altijd tegen je, als je vertrok: ‘Dag ouwe stomp!’ hetgeen veel oudgedienden deugd deed.

De 434ste compagnie Van Heutz, tot voor kort gelegerd te Havelte, en belast met het bewaken van de in ons land opgeslagen Amerikaanse kernwapens is overgeplaatst naar elders.

Dit naar aanleiding van een gesprek van een willekeurig deel van de compagnie met leden van de staf van prof. Hutte van het instituut voor Sociale en Bedrijfspsychologie van de Rijksuniversiteit te Groningen.

Prof. Hutte schrijft in zijn rapport ‘nog nooit zulk een dichtgeslagen groepsgesprek te hebben meegemaakt’.

Bekend is dat de Van Heutz-compagnieën (beter bekend als de waakhonden van onze armee) in den lande voornamelijk worden ingezet voor het verrichten van wachtdiensten.

Het wachtlopen te Havelte heeft geleid tot wat genoemd wordt merkwaardig gedrag in de compagnie. Het rapport Hutte duidt dit kortweg aan als vervreemdingssyndroom.

Dit merkwaardige gedrag varieerde van huppelen tijdens het wachtlopen, slaapwandelen, geweren leegschieten, meerderen in het gelaat stompen tot aan ruiten van het wachtlokaal met de achterkant van het wapen op bedaarde wijze stukslaan. Een en ander leidde tot opname in het strafkamp Nieuwersluis, waaraan sommige soldaten blijkbaar de voorkeur gaven boven het wachtlopen te Havelte.

Ik had het plan opgevat om over de 434ste compagnie Van Heutz een documentair hoorspel te schrijven; reden om naar de legerplaats Havelte te reizen en me ter plekke te overtuigen van de bestaande situatie.

Nu wil het toeval dat het terrein naast de kazerne openbaar is; een bordje met ‘verboden toegang’ zult ge er niet aantreffen.

Ik wandelde dus geruime tijd langs het hek van de kazerne; dwars over de hei. Toen ik op de terugweg was kwam er plotseling een jeep (binnen het hek) aangereden. In de wagen bevond zich een majoor der artillerie, kortweg de majoor van dienst geheten, tezamen met de officier van piket, belast met het toezicht op orde en netheid in de kazerne. Deze diensten rouleren; verveling is ook hier troef.

‘Wat doet u daar?’ riep de majoor nerveus.

‘Ik wandel. Ik ben een wandelaar!’ riep ik terug.

‘We willen wat inlichtingen! Klim even over het hek!’ bedelde de majoor.

‘U wilt inlichtingen, maar daar hoef ik het hek toch niet voor over te klimmen!’ zei ik.

‘Uw naam. Hoe is uw naam?’

‘Waarvoor wilt u mijn naam weten?’ informeerde ik.

‘U bent op verboden terrein en ik moet NU uw naam weten!’ riep de majoor, ter wijl hij met een wijsvinger naar me wees.

‘Waar blijkt dat uit? Ik heb nergens bordjes met verboden toegang gezien’, hield ik wandelende vol.

Aan het einde van het hek stonden twee korporaals der eerste klasse van de koninklijke marechaussee op mij te wachten. Gevieren brachten de militairen mij naar het dichtstbijzijnde wachtlokaal.

‘U bent over het hek geklommen. We hebben het gezien!’ begon de majoor, nu plotseling overmoedig geworden, tegen mij. Vervolgens werd ik ruim drie kwartier verhoord. Men informeerde naar het doel van mijn komst, wilde weten of ik alleen was, benieuwd naar afkomst, familie, politieke overtuiging, bekeek mijn balpen, voelde aan mijn zakmes.

Een van de twee korporaals, die wel drie vel had volgeschreven zei tenslotte: ‘We moeten onze maatregelen nemen. Je kan wel een raddraaier zijn. Iemand die de kazerne wil binnendringen. En nou wegwezen!’

Twee maanden hoorde ik niets. Toen ontving ik een oproep waarin stond dat ik me diende te melden bij de wachtpost van de koninklijke marechaussee, depot Amsterdam.

Ik werd daar ontvangen door de wachtmeester der eerste klasse H. ten K.

Hij zei me ernstig aankijkend: ‘Ik zal maar direct met de deur in huis vallen. U bent destijds gevat bij het over het hek klimmen van de Johannes Post-kazerne te Havelte. Nu zijn daar, enige tijd geleden, twaalf pistolen gestolen. Hebt u dat gedaan?’

Ik antwoordde, denkend aan een vreemde grap, van neen en voegde er aan toe niet over het hek te zijn geklommen.

D wachtmeester hief resoluut de hand en zei: ‘Ho. Stop maar. Ik noteer het. U hebt de pistolen niet gestolen. Het ging slechts om een routineonderzoek. En wat dat over het hek klimmen betreft: daar kan ik niks aan veranderen. Het staat hier zwart op wit. Ik ga niet in stukken van collega's zitten knoeien. Dat zult u kunnen billijken. Maar u kunt gaan. Ik kan de zaak, wat u betreft met een gerust hart afsluiten.’

En hij liet me uit, nog even aan de pet saluerend ook.

[p. 21]

De minister van defensie heeft in de Tweede Kamer verklaard dat de mariniers, destijds betrokken bij het in elkaar trappen van de zogeheten Centraal Station-jeugd geen krijgstuchtelijke straf hebben gekregen maar dat de actie evenwel door de commandanten scherp is veroordeeld.

De minister is slecht voorgelicht, De mariniers, afkomstig uit de Van Braam Houckgeestkazerne te Doorn vonden na hun snelle en doeltreffende acties begrijpende commandanten. Eén van hen gaf enkele van zijn mariniers, voor verleende goede diensten, zelfs drie dagen prestatieverlof, maar verzocht hem in het vervolg wat ‘tactischer’ op te treden. (Ter vergelijking: bericht uit de ‘Legerkoerier’: soldaat A, afkomstig uit Den Bosch kreeg voor het onder moeilijke omstandigheden - het was hartje winter - redden van een kind uit het water twee dagen prestatieverlof plus erespeld.)

Het laatste publieke optreden van de mariniers (25 augustus, Dam, Amsterdam) was eveneens ingegeven door nobele gevoelens; de maten bijgebracht door de leiding van dit befaamde keurcorps.

Het tachtigtal mariniers (in de pers werd geschreven over een gezamenlijk optreden van de mariniers en marine; duidelijk was echter voor toekijkers dat de matrozen slechts een zeer kleine minderheid vormden) behoort tot het contingent dat de Nederlandse regering destijds heeft aangeboden aan de Verenigde Naties. Een van de pijlers van het korps is, zo verklaarde minister-president De Jong, dat het doorlopend en op zeer korte termijn paraat is.

Goed is te weten dat wanneer een beroep wordt gedaan op het korps mariniers deze binnen acht uur klaar voor vertrek zijn, waar ook ter wereld, zoals hun wapenspreuk luidt.

De mariniers zijn (tezamen met de commando's) het beste wat we hebben te bieden aan Nederlandse militairen.

Het waren dan ook deze eenheden die destijds werden ingezet tijdens de acties op rijksdeel Curaçao. De mariniers krijgen een op het vernietigen van de persoonlijke vijand afgestemde opleiding, maar worden anderzijds door hun commandanten getraind en geoefend in het onderdrukken van rellen, opstanden en stakingen. Tot dat doel wordt bijvoorbeeld geoefend met een met paardehaar gevulde lange lat die compleet met schild tot de Persoonlijkse Standaard Uitrusting der mariniers behoort.