Hollands Maandblad. Jaargang 1969-1970 (258-277)

[p. 53]

Over het puritanisme
D. Hillenius

Susan Sontag schreef kortgeleden (geciteerd in Vrij Nederland) dat de Zweedse of Deense pornografie zo'n minachting voor de vrouw toonde, variatieloze opnamen van vrouwen in het kruis gezien, studiemateriaal voor anatomen.

Ik kan me haar verontwaardiging wel voorstellen, maar toch is er - logisch - iets vreemds aan.

Waarom vinden we in het algemeen iets aantrekkelijk? Als het - via welke ingewikkelde omwegen ook - functioneel is om door de betreffende zaak aangetrokken te worden. Vanuit de sterren gezien is de aantrekkelijke vrouw waarschijnlijk het type dat het meest te verwachten geeft voor een goed nageslacht (ik laat nu even terzij alle groeperingen die minder dan 10% van het bestand uitmaken). De aantrekkingskracht (voor mannen) van borsten, benen, lippen etc. is dan te vergelijken met de aantrekkingskracht die honingmerken hebben op bijen en andere insecten. Maar zo goed als het honingmerk alleen betekenis heeft als er honing is - zonder honing zou de afgeleide aantrekkingskracht van de honingmerken



snel verdwijnen - bestaat de aantrekking van borsten, benen etc. en de hele en halve omkledingen daarvan alleen maar dank zij de biologische noodzaak dat mannen door een kut worden aangetrokken.(Ik schrijf wel kut, maar het is niet van harte, het is een woord dat niet vanzelfsprekend uit mijn pen vloeit. Dat heeft alles te maken met het probleempje waar ik het nu over heb.)

Ik heb me vroeger ook wel eens afgevraagd waarom ik bijna alles van vrouwen mooi vind, letterlijk aantrekkelijk, behalve nu juist de kut, die volgens de theorie juist het mooist, het aantrekkelijkst moest zijn.

Ook in literatuur wordt van alles van de vrouw bezongen, behalve dat ene lichaamsdeel waarom de man überhaupt aan het zingen slaat. De korte oploei van de laatste 10-15 jaar kunnen we statistisch wel verwaarlozen evenals het mogelijke feit (door Frank Harris vermeld) dat Turner een geweldige collectie portretten van kutten bezat.

Het bestaan van censuur is niet voldoende reden. De vraag verlegt zich hoogstens: waaróm is er censuur in deze richting? Ik denk dat het simpelweg komt doordat wij - voor de oorlog geborenen - zo lang belemmerd werden in het bekijken en bespelen van primaire geslachtsorganen (de reden daarvan is een ander verhaal, mogelijk geraakt in de volgende notitie). Onze voorwaardelijke reflexen van aantrekking zijn al uitgekristalliseerd op alle omwegen, voordat we de hoofdweg leren kennen.

Zo beschouwd is het een gezond teken als pornografie steeds meer direct toont waar het om gaat. Blijkbaar zijn er meer mensen die dat mooi/aantrekkelijk vinden en die niet (meer) de afleidende omwegen mooier vinden en die dus ook minder makkelijk zullen stranden buiten de haven, zoals de romantici.

Hoe de ideeën van wetenschap, maatschappijbeschouwing, wereldbeschouwing, moraal en noem nog maar het een en ander op, in elkaar grijpen tot een vlechtwerk, waar-

[p. 54]

van het vrijwel onmogelijk is om te zeggen welke krachten er eerder waren en welke mogelijk het gevolg, wordt gesuggereerd door de geschiedenis van de geslachtsziekten in Europa. (Ik kom hier op door een opmerking van Jacques den Haan, n.a.v. Boswell.)

Er zijn altijd puriteinen geweest en levensgenieters, althans mensen die in aanleg voor het een of het ander bestemd waren. Ik moet dat wel zo formuleren, want al laten de levensgenieters de puriteinen rustig puriteins (behalve dat levensgenot zonder meer al schokkend is voor puriteinen), als de puriteinen de macht hebben laten ze de potentiële levensgenieters niet aan het genot toekomen.

Dit is juist de vraag: hoe is het mogelijk, dat puriteinen, die percentsgewijs nooit erg talrijk zijn geweest (vroeger het zout der natie, thans onze kwetsbare minderheid etc.) zo lange tijd de feitelijke macht in handen hebben kunnen houden, terwijl hun puriteinse ideeën eeuwenlang de officiële moraal hebben gevormd?

Wat was de reden, dat de levenslustige meerderheid zich liet onderdrukken? De leus survival of the fittest maakt veel begrijpelijk. Zou het mogelijk zijn, dat puriteinse zeden van voordeel waren voor het overleven? En wat is dan de betekenis van het tegenwoordig zo afbrokkelen van alle mogelijke puritanismen, niet in het minst in de sexuele opvattingen?

In 1492 werd Amerika ontdekt. Spoedig daarop begonnen de geslachtsziekten hun veroveringstocht in Europa.^*) Levenslust, die altijd al aangevallen was door mensen met een temperamentsgebrek, en die al die aanvallen lustig kon wegspoelen door de eigen vitaliteit, bleek nu een eigenschap die slecht was voor het voortbestaan, niet alleen van het individu, maar van de soort. Zoals zwemvliezen in het ene milieu lastig kunnen zijn, maar in het andere heilzaam, zo bleek de puriteinse, zwartgallige opvatting van sex in de door geslachtsziekten veranderde maatschappij een redmiddel.

Puritanisme heeft natuurlijk niet alleen met sex te maken, maar ik denk, dat het toch de sex-opvatting was, die het puritanisme de survival-value gaf.

(Jacques den Haan:) ‘Het is grimmig, dat de diepste menselijke ervaring, die de “act of love” kan zijn, in vroeger tijden ingebed was tussen een bijna onvermijdelijke zwangerschap met een schrikbarend hoog sterftecijfer aan kraamvrouwenkoorts enz. en aan de andere kant voor de man verminking en verrotting bij leven, die wij ons thans nauwelijks meer voor kunnen stellen. Dat deze manifestaties van 's levens felheid bij uiting van de meest elementaire driften een diep spoor in de menselijke psyche nagelaten moeten hebben begint eerst tegenwoordig tot ons door te dringen, tegelijk met het besef, dat bibliotheken vol goddank vergeten prekenbundels en lieve, zorgzame, kuise worghanden ons de weg versperren naar althans een benadering van “historische werkelijkheid”.’

De aap met zwemvliezen valt uit de boom en breekt zijn nek. De libertijn doet geslachtsziekte op. Lang leve (survival) het Calvinisme en de Contra-Reformatie. Totdat...

Totdat de bomen verdwijnen en de moerassen en meren ontstaan, want dan komen de zwemvliezen van pas.

*) Er is sprake van een eerdere invasie van geslachtsziekte, nl. als gevolg van de kruistochten (de historische bedoel ik). Misschien is er verband te vinden met die eerdere explosie van manicheische anti-zinnelijkheid van de Troubadours.

[p. 55]

Totdat de geslachtsziekten genezen kunnen worden en de pil ontdekt wordt, zodat de straf op de zonde verdwijnt en daarna de gedachte aan zonde.

Hoe sterk de culturele traditie kan zijn bewijst de noodzakelijkheid van het ontstaan van een hele wetenschap, de Freudiaans getinte psychologie, om de noodoplossing van het puritanisme te verbreken.

De angst van de puriteinen, dat de mogelijkheid van opheffing der geslachtsziekten en de pil de losbandigheid in de hand zouden werken is terecht. De banden van de sexuele moraal waren voornamelijk die van de angst en die angst is opgeheven (nog maar ten dele, door het lange voortleven van tradities, van geritualiseerde rationalisaties; geslachtsziekten leven voornamelijk nog door schroom om tijdig naar de dokter te gaan, nog steeds zijn er ongewilde zwangerschappen).

Dit is natuurlijk maar een ruwe schets, men kan over details twisten, maar ik ben er van overtuigd, dat de grote lijn juist is:

1.	Een maatschappelijke situatie veroorzaakt een natuurramp; i.c. de ontdekkingsreizen brengen de geslachtsziekten mee.
2.	Gevolg is het succes van de altijd klaarliggende puriteinse gedachten; die krijgen gelegenheid om ieders psyche binnen te dringen en te beïnvloeden.
3.	De wetenschap kan de natuurramp opheffen; chemie en medicijnen heffen de geslachtsziekten op. De pil neemt ook de dreiging van die andere natuurramp, de overbevolking, weg.
4.	De wetenschap moet de consequenties van de opheffing van de natuurrampen vertalen en doorgeven aan de gewone mensen; psychologie heft de zinloze schuldgevoelens op.
5.	De maatschappij begint langzaam tekenen te vertonen, dat haar individuele leden steeds minder beheerst worden door het puritanisme, niet alleen op sexueel gebied, maar alles wat er aan vast zat van patriarchale, autoritaire, fanatieke, onverdraagzame tendenzen.

Kortom de aard van de mensen bepaalt de wetenschap, die uit hen voortkomt, maar de consequenties van de wetenschap kunnen ingrijpend de aard van de mensen veranderen.