Hollands Maandblad. Jaargang 1969-1970 (258-277)

[p. 50]

Een rat in de pap
Guus Kuijer

Er liep een rat door de voortuin. Hij kwam onder het huis vandaan. Er zat een gat in de muur, vlak bij de grond, verscholen achter hoog gras. Vermoedelijk huisden er vele rattenfamilies onder het huis en was het beest dat Peter zag een overmoedig jong dat zich ondanks de waarschuwingen overdag naar buiten waagde.

Het beste was dat hij deed of hij niets gezien had.

Het mocht niet bekend worden.

Ze hadden een goede naam in de buurt en dat was een kostbaar bezit. De buren waren waakzaam. Ze stelden zich op achter de vitrages en keken. Als ze iets konstateerden vergaten ze te groeten of ze zwaaiden niet meer uitbundig, knikten met hun hoofd ten teken dat er wel gezien maar niet gewaardeerd werd, tot ze je inderdaad niet meer zagen, tenzij verhuizend.

Het begon meestal met gele plekken in het gazon of soms zelfs kale. Wild gras of een overmaat aan klaver. Het betekende nog niets, maar het trok de aandacht. Dan volgde een loslopende hond, een baldadig kind, een ziekelijke vrouw. Maar vooral de combinatie van deze verschijnselen en dan in samenhang met een ongeschoren uiterlijk, het ontbreken van zondagse kleding, of het signaleren van ongedierte maakte hen tot symptomen.

Het zien van één rat betekende niets.

Peter nam zich voor het gat dicht te metselen.

Bovendien: er waren ernstiger zaken. Zijn vader lag boven te sterven. Dat was niet zo prettig.

Het was een jonge buurt. Moderne, jonge mensen, veel kleine kindertjes, reuze gezellig. Niemand had zijn vader in huis.

De gezwellen in zijn buik stonden op barsten. Al zijn oude vrienden kwamen op bezoek, kwasi-vrolijk, of er niets aan de hand was. Allemaal zwarte pakken en jurken. In twee dagen tijd waren ze allemaal geweest. Oude herinneringen opgehaald. Maar de ziekte waarde rond op hun gezichten want de kanker was vader aan te zien.

Zonder die pijn had hij tenminste aan fijne dingen kunnen denken. Nu schoten de herinneringen in zotte flarden tussen de pijngolven door, zonder aanwijsbare samenhang en niet alleen prettige. Het was niet om aan te zien.

Alleen Peters vrouw kon hem de pijn enigszins laten vergeten. Ze verpleegde hem, ze praatte met hem. Ze rook naar hem. Peter ging zelden naar hem toe. Zijn vader was onvindbaar geworden. Die man met een eigen mening, met aantrekkelijkheid, met mysterie. Een stuiptrekkende stakker die je nauwelijks meer durfde te scheren omdat je bang was dat de gezichtshuid los zou laten.

Misschien leed hij er zelf het meest onder dat Hellen bij het wassen slechts een geraamte voelde. Wie kon iets liefhebben waar het oog voor terugschrok?

Hellen. Ze hield eerst nu van hem. Ze had haar ogen daar niet bij nodig. Ze was blij dat hij tenslotte toch nog oud was geworden. Eeuwige jeugd veroorzaakt misverstanden.

Misschien dat ze weer van Peter zou kunnen houden als hij er zo uitzag: uitgeteerd, ontkracht, van lichaam ontdaan bijna. Zoals ze hem had leren kennen, bloedend uit zeven of acht wonden, sommige te dicht bij elkaar om zeker te kunnen zijn van het juiste aantal, dronken bovendien, tot lopen in staat dankzij behulpzame handen: Peter door de winkelruit gevallen.

Hellen had gegild hoewel zijn pijn muziek voor haar ogen was. Zo'n driehoekig stuk glas nemen en hem van onder tot boven open halen, daarna voorzichtig maar stevig inzwachtelen, dat waren zo de gemiste kansen.

Hij stond te zwaaien voor de winkelruit. Ze had gedacht, jongetje heeft teveel gedronken, heeft te lange haren en nog veel meer. Toen donderde hij voorover met zijn schouder door de ruit, middenin de tompoezen die onder zijn gewicht werden verpletterd natuurlijk, evenals een doos bonbons tegen reklameprijs. Was u nog iets vergeten?

[p. 51]

Jongetje, zoals later bleek 16 jaar oud, in het ziekenhuis warmpjes ingepakt door een ander met ongeveer net zo'n schort als zij, die dacht: ‘Eindelijk iemand onder de 40 en boven de 10, wonden open houden.’ Maar nu?

Als je niet-geïsoleerd koperdraad, bijvoorbeeld een stuk afgekrabt stofzuigersnoer tegen de waterleidingbuizen hield, stond de douche dan onder stroom? En het water dat eruit kwam? Zo ja, zou de schok dodelijk zijn voor een stevige man van 35 jaar die met zijn blote voeten op de stenen vloer stond?

‘Nou, schiet op, ga liggen’, zei Peter. Hij liet haar hand los. De hand bleef in de lucht hangen, maar kwam even later zacht op Peters wang terecht, gleed langzaam naar beneden, via zijn hals naar zijn schouder, langs zijn arm naar zijn hand. Ze bracht zijn hand naar haar wang en hield hem daar vast. Dan zakte ze door haar knieën, hem bij zijn hand meetrekkend en gleed achterover op het ijskoude gras. Maar Peter, half bovenop haar, rukte zijn hand los en sprong overeind. Hellen bleef stil liggen.

‘Het is hier een beetje koud hè’, zei ze. Peter knikte.

Ze stond op. ‘Ga mee’.

Het eindpunt was een klein houten huisje. Ze opende de voordeur, knipte lichten aan, ging voor naar de kamer waar een vrouw lag te slapen onder een geruiten deken. Bij hun binnenkomst werd ze wakker. Ze had een vuile pyama aan. Ze was zeer dik.

Zonder iets te zeggen boog ze zich voorover, greep een pak shag en begon met enorme handen te draaien. Haar polsen waren niet als gewrichten waarneembaar, tussen hand en arm verdween een dameshorloge.

‘Mag ik ook een sjekkie?’ vroeg Peter.

Ze schudde haar hoofd. ‘Nee Pukkel’, zei ze, ‘je rookt teveel.’

Ze belikte het vloetje. ‘Laat je handen eens kijken.’

Ze greep zijn rechterhand en keek naar de wijsvinger.

‘Zie je wel, helemaal bruin’.

Plotseling stak ze de vinger in haar mond en beet zo hard dat Peter het uitgilde van de pijn en veel te hard terugtrok zodat haar tanden zijn huid openscheurden.

Peter metselde het gat in de muur dicht. Knappe rat die daar nog doorheen kwam. Verhongeren zouden ze.

Met zware benen beklom hij de trap en ging de slaapkamer van zijn vader binnen. Vader zag de mensen niet meer.

Dit eindeloze zwoegen had Peter zich niet van het sterven voorgesteld: pijn, angst, hellevuur, huilen, schreeuwen, maar niet



dit. Hij had zich voorgesteld dat stervenden door hun omgeving in de steek gelaten zouden worden, maar het was de stervende zelf die alle troost afwees, slechts zichzelf hoorde. Sterven was door jezelf besprongen worden en gewurgd.

‘Niemand heeft zoveel geleden als ik’, zei vader. Want de pijn had het verdraaglijke ver overschreden. ‘Er zit een krab in mijn lichaam die alle verbindingen doorknipt.’ Het was een pijn waarop je niets meer zei, waarbij gekerm zelfs achterwege bleef, waaraan geen traan verlichting schonk.

‘Spuit hem plat dokter, spuit hem plat.’

Toen Hellen binnenkwam, was het voor het eerst sinds dagen dat ze Peter aankeek. God wat haatte ze dat gezonde gezicht. Het leven puilde zijn ogen uit. Appelwangen vol ambitie.

Stil naast vader gaan liggen. Zo'n gestorven gezicht krijgen. Helemaal doorzichtig zijn, een en al pijn. De levenden vooruit zijn.

‘Ik wil het bed verschonen’, zei ze. Bij de deur draaide Peter zich om. ‘Ken je die van die twee spinnen?’ Hellen trok voorzichtig de dekens van het bed.

‘Toen ze elkaar ingesponnen hadden zei de een: jij bent begonnen.’

Hellen lachte. ‘Ik ken er ook een. De ene spin vreet de andere op. Zegt-ie: Bezorgt -ie me nog maagpijn ook.’

Peter sloeg de deur veel te hard dicht, maar vader reageerde niet. Hellen besloot het onderlaken nog niet te vervangen. Vader lag zo rustig. Het schone bovenlaken zweefde over hem heen, het vlassige haar op zijn voorhoofd wapperde ervan. Zou het hem aan het dromen zetten?

Hellen stopte de dekens luchtig in en opende het raam. Ze deinsde achteruit voor de overweldigende zomergeur die naar binnen viel. Ze liep terug tot aan het bed. Vader reageerde niet. Duizenden bijen, muggen en al die andere zoemende zomerbeesten zeiden hun versje op in de tuin. Ze moest haar ogen half dichtknijpen voor de kleur van de gor-

[p. 52]

dijnen, de muren, de dekens. Vaders verblindend witte gezicht...

Ze liep naar haar toilettafel, klapte de zijspiegels uit en ging er voor zitten. Blauwe, schitterende ogen en een verhit, gezond blozend gezicht. Een lichaam dat aan van alles voedsel wilde geven. Loodzwaar haar. Driftig trok ze een la open en haalde een poederdoos tevoorschijn. Overvloedig stoof de witte poeder in het rond toen ze het op haar gezicht aanbracht. Haar gezicht bewerkte ze met een lippenstift die haar lippen bloedeloos maakte. Tenslotte nam ze een schaar en knipte haar haar recht onder de oren af.

Zichzelf aankijkend stond ze op. Haar gezicht leek van gips. Ze voelde zich verstijven. Het was of de poeder haar ogen beter op hun plaats hield. Ze moest haar hoofd draaien om naar links of rechts te kunnen kijken.

Hellen draaide zich om. ‘Vader’, zei ze. Geen antwoord.

Ze liep naar het bed toe en pakte zijn hand. Ze schrok niet van de stijfte van zijn vingers, de koelte van zijn handpalm.

Ze legde de hand terug op het bed en voelde met de rug van haar hand zijn rechterwang.

Vader was dood.

Hij was prachtig om te zien. Marmerwit zijn gezicht, op de blauwe wallen onder zijn ogen na. Nergens kloppen van aderen, getril van wimpers. Hij stond helemaal stil. Kurkdroog en schoon.

Hellen voelde een grote tevredenheid over deze aanblik, hoewel de uitdrukking op haar gezicht niet veranderde. Als een robot draaide ze zich op haar hakken om en begon haar tocht om het bed, tot aan de andere kant waar ze met de beweging van een kunstarm het laken en de dekens terugsloeg. Met haar ogen op het plafond gericht schoof ze onder het laken, nam vaders hand in de hare, trok met haar andere hand de dekens tot haar kin.

‘Ik sta stil’, dacht ze. ‘Geen bloed dat als een zee door je oren ruist. Geen lucht die je binnen moet zuigen met veel beweeg van je buik en je borst. Geen smeer dat jaar in jaar uit uit je oren druipt.’ Ze sloot haar ogen.

Ik verdor. Ik droog uit. Mijn armen knappen af omdat ze hard geworden zijn, mijn mond verpulvert.

Ik kan niet meer uit elkaar spatten, inelkaar storten tot een pudding van bloed, vlees, hersens of andere pap. Ik ben schoon.’

De familie dacht dat ze zich zo zwaar poederde om sporen van tranen uit te wissen. Men werd getroffen door haar lijden. Niet eens haar eigen vader en dan zo verstijfd van verdriet!

Oude, volstrekt onbekende tantes ontvingen de begrafenisvisite. Met geroutineerde welvoeglijke gebaren deelden ze soep en broodjes rond. Hellen wist nu zeker dat ze toekeek met ogen van over de grens. Onder dwang bekeek ze bibberende wangen, snotterende neuzen, tranende ogen. Het leven was het voortbewegen van kwalachtige stukken vlees. Paarsgeaderd. Het leven was vuil bovendien, want iedereen wist dat ondanks alle moderne apparatuur en chemische wasmiddelen, kleding en huid na verloop van jaren overdekt werden met een nauwelijks waarneembaar laagje snot, smeer, stront. Het afval kon nooit geheel worden weggewassen, het werd slechts verplaatst en uitgesmeerd.

De enige witmaker was de dood, die wast tot op het bot.

Vader, als ik niet wist dat het kletskoek was, zou ik je achterna komen. In de keuken gilde iemand. Een van de tantes kwam binnenstruikelen. Ze hield een hand dramatisch tegen de borst geklemd. Peter wachtte niet tot ze op adem gekomen was, maar stoof langs haar heen naar de keuken. Je kon hem in de keuken horen vloeken. Hij kwam binnen met een fles yoghurt in de hand. In de fles zat een jonge rat die wanhopig probeerde langs het gladde en kleverige glas omhoog te klimmen. Gelukkig was de fles maar voor een kwart gevuld.

Peter nam de fles mee naar de tuin. Hellen zag tussen de ruggen van andere nieuwsgierigen door hoe Peter de yoghurt met rat en al op het gras uitgoot. Het beest strompelde over het grasveld, zand en grassprietjes op zijn vacht verzamelend, de ogen dichtgeplakt.

Het was de eerste keer sinds vaders dood dat Hellen glimlachte. De poederlaag schilferde bij de mondhoeken af. Ze merkte het, maar keek geamuseerd verder naar de gebaren van afschuw die de moeizame aftocht van het ratje begeleidden.